rekentoets voortg mens voortgezet o maak kennis met ns het college Nederlands voor als toetsen en examens examens Nederla ls mbo Centrale e ijs Diagnostische ezet onderwijs Ce ntoets voortgezet mens voortgezet o
"De waarde van het diploma moet boven alle twijfel verheven zijn." Sander Dekker, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Inhoud Een toets of een examen is een belangrijk moment in het leven p. 4 Centrale examens en rekentoets voortgezet onderwijs p. 8 Staatsexamens voortgezet onderwijs p. 12 Staatsexamens Nederlands als tweede taal p. 16 Centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels mbo p. 20 Centrale eindtoets primair onderwijs p. 24 Diagnostische tussentijdse toets voortgezet onderwijs p. 28
Een toets of een examen is een belangrijk moment in het leven Honderdduizenden Nederlanders komen jaarlijks in contact met het werk van het College voor Toetsen en Examens (CvTE): als kandidaat, als werkgever of als vervolgopleider. Per jaar vinden er meer dan 2 miljoen afnames plaats van centrale toetsen en examens. Taak van het CvTE Het is de taak van het CvTE om, namens de overheid, de kwaliteit van de centrale toetsen en examens die onder zijn verantwoordelijkheid vallen, te waarborgen en om scholen en instellingen in staat te stellen de afname van examens en toetsen vlekkeloos te laten verlopen. Draagvlak De centrale toetsen en examens moeten goed aansluiten bij de onderwijspraktijk. Daarvoor stelt het CvTE commissies in van vakdocenten. Onder voorzitterschap van deskundigen uit het aansluitend vervolgonderwijs stellen deze commissies de toetsen en examens vast. Bovendien worden regelmatig betrokkenen uit het veld geraadpleegd. Maatschappelijke waarde rust op vertrouwen De centrale toetsen en examens van het CvTE garanderen één lat die in verschillende jaren gelijk is voor alle kandidaten die op hetzelfde niveau examen doen of een toets afleggen. Het resultaat dat de kandidaten behalen op de centrale toetsen en examens vertegenwoordigt daarmee een maatschappelijke waarde. Deze staat of valt met het vertrouwen in de kwaliteit en het niveau van de centrale toetsen en examens. Meer informatie > hetcvte.nl De examens en toetsen die tot het takenpakket van het CvTE behoren: de centrale examens in het reguliere voortgezet onderwijs; de rekentoets voortgezet onderwijs; de staatsexamens voortgezet onderwijs; de staatsexamens Nederlands als tweede taal; de centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo; de centrale eindtoets primair onderwijs; de ontwikkeling van de diagnostische tussentijdse toets. Ketenpartners Het CvTE is een zelfstandig bestuursorgaan dat onder de eindverantwoordelijkheid valt van de minister van OCW. Het College werkt nauw samen met ketenpartners: met Cito, SLO en Bureau ICE voor de constructie van toetsen en examens, en met DUO voor de logistiek en distributie van deze toetsen en examens en voor de examensoftware bij digitale examens. Speciale ondersteuningsbehoefte? Alle leerlingen moeten examens en toetsen kunnen doen, ook leerlingen met een beperking. Het CvTE stelt daarvoor de richtlijnen, kaders en de speelruimte vast en levert maatwerk in overleg met een school als de standaardoplossing niet voldoet. Uitgangspunt is dat dezelfde vaardigheden worden getoetst, maar zodanig dat de belemmering door de beperking van de leerlingen wordt weggenomen. Digitale examens Op dit moment wordt de helft van de centrale toetsen en examens van het CvTE digitaal afgenomen. In opdracht van het CvTE is de examensoftware Facet ontwikkeld. DUO in Groningen verzorgt het beheer van de afnamesoftware en het pakket aan ondersteunende diensten. Referentieniveaus taal en rekenen De referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen schrijven voor wat leerlingen op bepaalde momenten moeten kennen en kunnen. De overheid heeft bepaald welke referentieniveaus voor welk schooltype gelden. Het CvTE ijkt zijn centrale toetsen en examens aan de prestatie-eisen van deze referentieniveaus. Meer informatie > www.rijksoverheid.nl 4 5
minister staatssecretaris bureau sectormanager havo/vwo -- clustermanagers havo/vwo syllabuscommissies havo/vwo vaststellingscommissies havo/vwo sectormanager vmbo -- clustermanagers vmbo syllabuscommissies vmbo vaststellingscommissies vmbo inhoudelijke ondersteuning manager DTT -- clustermanager DTT projectorganisatie DTT toetswijzercommissies DTT vaststellingscommissies DTT college directeur administratieve ondersteuning sectormanager PO -- clustermanager PO toetswijzercommissies PO vaststellingscommissies PO sectormanager mbo -- clustermanagers mbo syllabuscommissies mbo vaststellingscommissies mbo manager staatsexamens VO kernteam staatsexamens VO manager staatsexamens NT2 commissie staatsexamens NT2 6 7
Centrale examens en rekentoets Centrale examens en rekentoets voortgezet onderwijs Jaarlijks nemen ongeveer tweehonderdduizend kandidaten deel aan de centrale examens voor vmbo, havo en vwo. Het CvTE voert de regie over deze centrale examens en over de rekentoets die deel uitmaakt van het eindexamen. voortgezet onderwijs 8 9
Voor de meeste vakken bestaat het eindexamen in het voortgezet onderwijs uit een centraal examen en een schoolexamen. Het gemiddelde van deze twee onderdelen bepaalt het eindcijfer. Het CvTE heeft de regie over de centrale examens. Examenloket VO-scholen kunnen met vragen over centrale examens terecht op één plek: www.examenloket.nl. Via dit examenloket worden vakinhoudelijke vragen doorgeleid naar de Examenlijn van het CvTE. Leerlingen met vragen of klachten worden verwezen naar het LAKS. Examencyclus De minister stelt het examenprogramma vast per vak en per schooltype. In deze examenprogramma s staat op hoofdlijnen wat leerlingen moeten kennen en kunnen en welke leerstof in het centraal examen wordt getoetst. Voor ieder centraal examen wordt deze leerstof vervolgens toegelicht in de zogeheten syllabus die door het CvTE is vastgesteld. Meer informatie > examenblad.nl > mijneindexamen.nl > hetcvte.nl > Onderwerpen > Centrale examens VO > Voorlichtingsfilm Centraal examen: hoe werkt het? Examenvragen: hoe werkt het? Normering: hoe werkt het? Op basis van deze syllabi maakt Cito in opdracht van het CvTE de centrale examenopgaven. Deze opgaven worden voorgelegd aan vaststellingscommissies van het CvTE. Deze commissies stellen het centraal examen en de bijbehorende correctievoorschriften vast. Het scheiden van constructie en vaststelling borgt de kwaliteit van de examens. Normering Examens kunnen niet ieder jaar precies even moeilijk zijn. Daar wordt bij de normering rekening mee gehouden. Daarvoor worden o.a. de analyses gebruikt die Cito opstelt op basis van de door de correctoren toegekende scores. Ook de reacties van docenten, vakverenigingen en van het LAKS (Landelijk Aktie Komitee Scholieren) weegt het CvTE mee. De normering moet ervoor zorgen dat de prestatie om een voldoende te halen voor het centrale examen van jaar op jaar en van tijdvak op tijdvak gelijk is. Rekentoets VO Sinds het schooljaar 2013-2014 moeten leerlingen in het voortgezet onderwijs laten zien of zij over het vereiste niveau voor rekenen beschikken door het afleggen van een centrale rekentoets. Het CvTE is verantwoordelijk voor deze toets die digitaal wordt afgenomen. Voor kandidaten met ernstige rekenproblemen/dyscalculie zijn er aangepaste rekentoetsen beschikbaar. 10 11
Staatsexamens voortgezet onderwijs Staatsexamens voortgezet onderwijs Niet iedereen is in staat om aan het reguliere onderwijs deel te nemen en examens af te leggen. Voor wie dat om een of andere reden niet lukt, bestaat de mogelijkheid staatsexamen te doen. Een staatsexamendiploma is gelijkwaardig aan een diploma van een reguliere school in het voortgezet onderwijs en heeft dezelfde maatschappelijke waarde. 12 13
Jaarlijks maken zo n zevenduizend kandidaten gebruik van de mogelijkheid om staatsexamens af te leggen. Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs (VO) en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Taken CvTE Het CvTE begeleidt en instrueert de examinatoren en stelt de kaders vast voor de examenafnames. Bovendien zorgt het CvTE ervoor dat deze staatsexamens op diverse locaties verspreid over het land worden afgenomen. Ook op Bonaire is een locatie waar kandidaten staatsexamen kunnen doen. Op vso-scholen komt een staatsexamencommissie de staatsexamens afnemen, evenals in jeugdinrichtingen en gevangenissen. Wat omstandigheden betreft is maatwerk voor de kandidaat het motto. Aan de exameneisen wordt echter niet getornd. Hoe zien de staatsexamens VO eruit? Een staatsexamenkandidaat kan voor elk vak op vmbo-, havo-, en vwoniveau examen doen. Per jaar kan in één of meer vakken examen afgelegd worden, waarvoor een kandidaat een gewaarmerkte cijferlijst krijgt. Zo kan hij het behalen van een diploma over een aantal jaren spreiden. De staatsexamens VO zijn bedoeld voor: kandidaten die zich individueel op een examen voorbereiden zoals vroegtijdige schoolverlaters, diplomaverbeteraars, chronisch zieke leerlingen, ouderen, gedetineerden; leerlingen van scholen voor voortgezet speciaal onderwijs (vso); leerlingen van scholen die geen examenlicentie hebben, zoals een aantal particuliere scholen. Een staatsexamen bestaat net als een regulier examen uit twee onderdelen: het centraal (schriftelijk) examen. Dit is identiek aan het centraal examen op reguliere scholen en wordt op hetzelfde moment afgenomen; een college-examen. Dit vervangt de schoolexamens in het reguliere onderwijs. Dit college-examen bestaat meestal uit een mondeling examen, bij een aantal vakken aangevuld met een schriftelijk of praktisch college-examen. Het college-examen wordt in de zomerperiode afgenomen. Meer informatie > duo.nl/particulieren/staatsexamenkandidaat De staatsexamens zijn een alternatieve route voor het behalen van een diploma." 14 15
Staatsexamens Nederlands als tweede Staatsexamens Nederlands als tweede taal De staatsexamens Nederlands als tweede taal zijn examens Nederlands voor mensen die een andere moedertaal hebben en die op latere leeftijd Nederlands hebben geleerd. Met het behalen van de staatsexamens NT2 kunnen zij laten zien dat ze de Nederlandse taal voldoende beheersen om in Nederland te kunnen werken of studeren. taal 16 17
De staatsexamens Nederlands als tweede taal (NT2) bestaan sinds 1992. Sinds de start heeft inmiddels bijna een kwart miljoen anderstalige (jong-)volwassenen deelgenomen aan de staatsexamens NT2. Het CvTE is verantwoordelijk voor de organisatie en ontwikkeling van de staatsexamens NT2. De opgaven worden gemaakt door Cito en Bureau ICE; DUO organiseert de afname. Het Steunpunt Staatsexamens NT2/ITTA biedt informatie en advies over de examens. Programma I en Programma II De staatsexamens NT2 bestaan uit twee examenprogramma s waarvan de kandidaat, afhankelijk van zijn niveau, er één kan kiezen: Programma I of Programma II. Programma I toetst of iemand voldoende Nederlands beheerst voor een baan op mbo-niveau of om een beroepsopleiding op dit niveau te volgen. Programma II toetst of iemand voldoende Nederlands beheerst voor een baan of opleiding op hbo- of universitair niveau. Het is niet verplicht eerst examen te doen in Programma I om examen te kunnen doen voor Programma II. Relatie NT2-examens en referentieniveaus taal en rekenen De referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen schrijven voor wat leerlingen op bepaalde momenten moeten kennen en kunnen. De overheid heeft bepaald welke referentieniveaus voor welk schooltype gelden. Het referentiekader voor de taalniveaus maakt gebruik van de opbouw en beschrijvingen van het Europees referentiekader voor Moderne Vreemde Talen (ERK). De ERK-niveaus B1 en B2, het niveau van Programma I en Programma II van het staatsexamen NT2, blijken volgens onderzoek vergelijkbaar met de niveaus 2F en 3F van het referentiekader taal en rekenen. Kandidaten die slagen voor de staatsexamens NT2 hebben een taalniveau dat correspondeert met het betreffende referentieniveau Nederlandse taal. Meer informatie > staatsexamensnt2.nl met voorlichtingsfilm waarin alle stappen van het staatsexamen NT2 worden uitgelegd. > duo.nl/particulieren/staatsexamenkandidaat Het diploma NT2 is de opstap naar opleiding en werk. 18 19
Centrale examens Nederlandse Centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels mbo In het middelbaar beroepsonderwijs worden stapsgewijs de centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels ingevoerd. taal, rekenen en Engels mbo 20 21
In opdracht van de minister van OCW is het CvTE verantwoordelijk voor de uitvoering van de centrale examinering Nederlandse taal, rekenen en Engels in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Dit houdt in dat het CvTE zorgt voor een landelijk vastgesteld centraal examen, met een landelijk vastgestelde centrale normering en landelijk geldende regels voor het afnemen van deze examens (afnamecondities). Engels Voor studenten die vanaf 1 augustus 2012 met een mbo-4 opleiding zijn gestart, is Engels een verplicht vak. Vanaf 2017-2018 worden onderdelen van dit vak met een door het CvTE ontwikkeld examen geëxamineerd. In de hieraan voorafgaande jaren kunnen instellingen zich via pilotafnames voorbereiden op de verplichte invoering. Meer informatie > examenbladmbo.nl Onder regie en verantwoordelijkheid van het CvTE maakt Cito, in samenwerking met docenten uit het mbo-veld, de opgaven voor de centrale examens. Speciale vaststellingscommissies bepalen welke opgaven in de examens gebruikt zullen worden en in welke samenstelling. Om de flexibiliteit in de afname te vergroten, worden de examens in het mbo digitaal afgenomen. Op die manier kunnen de instellingen zelf, in meerdere afnameperiodes per jaar, examens inplannen. Stapsgewijze invoering De introductie van centrale examinering in het mbo is zorgvuldig voorbereid en wordt stapsgewijs ingevoerd voor studenten die na 1 augustus 2010 met een mbo-opleiding zijn gestart. Deze invoering gebeurt in nauwe betrokkenheid met de onderwijspraktijk in het mbo, de MBO Raad, de AOC Raad en de NRTO. Voor mbo-4 opleidingen leggen studenten vanaf 2014-2015 (Nederlands) en 2015-2016 (rekenen) verplicht centrale examens af; studenten van opleidingen mbo-2 of mbo-3 een jaar later. Tot die tijd maken studenten pilotexamens waarbij de behaalde resultaten nog niet meetellen voor het diploma. 22 23
Centrale eindtoets primair Centrale eindtoets primair onderwijs Vanaf het schooljaar 2014-2015 zijn alle leerlingen van groep 8 in het reguliere basisonderwijs verplicht om een eindtoets te maken. De overheid stelt hiervoor aan scholen de centrale eindtoets PO beschikbaar. onderwijs 24 25
Het CvTE is verantwoordelijk voor de uitvoering van de centrale eindtoets in het primair onderwijs (PO). Dit betekent onder andere dat het CvTE de toetswijzer en niveaus en opgaven van de toetsen vaststelt, alsmede de beoordelingsnormen en de daarbij behorende scores. Ook is het CvTE verantwoordelijk voor het opstellen van het leerlingrapport. De centrale eindtoets wordt in samenwerking met Stichting Cito gemaakt en bouwt voort op de Eindtoets Basisonderwijs van Cito. Vaststellingscommissies van het CvTE bepalen onder andere welke opgaven in de centrale eindtoets gebruikt zullen worden en of de eindtoets een evenwichtige toets is. Zij beoordelen dit aan de hand van vier pijlers: (vak)inhoud, leerplan, belevingswereld en psychometrie. De centrale eindtoets bestaat uit twee verplichte onderdelen: Nederlandse taal en rekenen. Daarnaast kunnen scholen kiezen voor de eindtoets Wereldoriëntatie. De centrale eindtoets meet in welke mate de leerling de referentieniveaus voor taal en rekenen beheerst en geeft een advies over welk type vervolgonderwijs het beste bij de leerling past. De eindtoets bepaalt niet mijn niveau. De eindtoets geeft wel een beetje informatie over mijn niveau. Mijn juf, ik en mijn ouders bepalen daar veel meer in. Suzanne Maric, Leerling groep 8 2013-2014 van juf Gaby de Boer, RKBS de Sterrenwacht Schooladvies Het resultaat op de centrale eindtoets is een tweede, objectief gegeven naast het schooladvies. Het schooladvies is doorslaggevend voor de toelating tot het voortgezet onderwijs. Omdat de centrale eindtoets in april wordt afgenomen, kunnen leerlingen tot dan hun vaardigheden versterken. De toets biedt leerlingen daarmee een extra kans om te laten zien wat ze kunnen. Adaptieve centrale eindtoets In opdracht van het ministerie van OCW werkt het CvTE samen met Cito aan een adaptieve centrale eindtoets PO. Het is de bedoeling dat deze toets op maat vanaf schooljaar 2017-2018 op alle basisscholen die zich daarvoor inschrijven, kan worden afgenomen. Meer informatie > centraleeindtoetspo.nl 26 27
Diagnostische tussentijdse toets Diagnostische tussentijdse toets voortgezet onderwijs In september 2014 is de meerjarige pilotperiode van de diagnostische tussentijdse toets gestart. De DTT. Deze pilot moet ervoor zorgen dat de DTT straks beschikbaar is voor alle VO-scholen als een waardevol instrument voor gepersonaliseerd leren. voortgezet onderwijs 28 29
Het CvTE ontwikkelt de diagnostische tussentijdse toets (DTT), in opdracht van het ministerie van OCW, samen met stichting Cito, Duo en SLO. Dit gebeurt zorgvuldig en fasegewijs. In intensieve samenwerking met scholen en docenten en met samenwerkende universiteiten. Met als doel nog beter op maat te kunnen onderwijzen en leren, zodat een sterke basis voor de bovenbouw wordt gelegd. Vanaf september 2014 loopt een meerjarige pilot waaraan 150 scholen vrijwillig meedoen, zodat zij ervaring kunnen opdoen met diagnostisch toetsen. Het CvTE begeleidt de deelnemende scholen zorgvuldig en gebruikt de ervaringen van de scholen voor de uiteindelijke versie van de DTT. Doel is om in 2017 een goedwerkend prototype van deze toets te hebben, dat op leerling- klas- en schoolniveau een gedetailleerde diagnose voor de onderzochte vaardigheden oplevert. Wat is de DTT? Met de DTT ontvangen leerlingen in het voortgezet onderwijs informatie over wat ze al kunnen en waar hun zwakke of juist sterke kanten liggen; leraren krijgen meer systematisch inzicht in de vaardigheid van hun leerlingen waardoor ze nóg gerichter kunnen werken aan maatwerk voor leerlingen. De DTT wordt halverwege het laatste jaar van de onderbouw afgenomen en kan bijdragen aan een goede overgang van onderbouw naar bovenbouw. De toets richt zich op de vakken Nederlands, Engels en wiskunde. Omdat de DTT een adaptieve toets is, krijgt elke leerling een digitale toets die is afgestemd op zijn niveau. De gegeven antwoorden worden direct geanalyseerd en de analyse bepaalt de vervolgvragen. De toets zal leerlingen meer inzicht in én grip op het eigen leerproces geven. Op basis van de resultaten kan de docent samen met de leerling, of groepen leerlingen, een plan opstellen om de zwakkere punten te verbeteren en de sterkere punten uit te bouwen. Meer informatie > hetcvte.nl/dtt De diagnostische tussen tijdse toets; een toets om van te leren 30 31
Colofon Redactie College voor Toetsen en Examens en Schrijfschap Vormgeving en-publique.nl Fotografie Marijke Volkers Oplage 1700 College voor Toetsen en Examens, januari 2015, Utrecht
ntrale examens en derwijs Staatsexa rwijs Staatsexam eede taal Central al, rekenen en Enge ets primair onderw ntijdse toets voortg le examens en rek derwijs College voor Toetsen en Examens Staatsexa www.hetcvte.nl info@hetcvte.nl