Moet justitie wel deals met zware criminelen sluiten? Een liquidatie in een woonwijk is groot nieuws. Het slachtoffer is vrijwel altijd een bekende uit het criminele circuit. Om de daders en de opdrachtgevers toch te kunnen pakken, sluit de overheid soms deals met kroongetuigen. Waarom zou een zware crimineel met justitie samenwerken en andersom? bron 1 Fred Ros Kroongetuige noemt namen opdrachtgevers Kroongetuige Fred Ros heeft tijdens zijn eerste openbare verhoor onomwonden belastend verklaard over zijn medeverdachten in het liquidatieproces, onder wie Dino Soerel en Ali A. Beiden hebben opdrachten voor liquidaties gegeven, aldus Ros. Soerel en A. zijn goede vrienden van elkaar. Ros is kroongetuige in het liquidatieproces Passage. Hij heeft een deal gesloten met justitie, omdat hij over informatie beschikt die levensgevaarlijk voor hem is zodra hij uit de gevangenis komt. Dat verklaarde hij eerder vandaag op vragen van het gerechtshof. Ros ging al in 2007 in gesprek met justitie om te kijken of er een kroongetuigendeal te sluiten viel. Die gesprekken liepen op niets uit. Pas na het vonnis van de rechtbank in januari 2013 kwamen de gesprekken weer op gang en raakten zij in een stroomversnelling. Bij de rechtbank kreeg Ros na een eis tot levenslang 30 jaar cel. Hij was onder meer betrokken bij de liquidatie van de Amsterdamse kroegbaas Thomas van der Bijl in april 2006. De vraag van het gerechtshof of hij een crimineel is, beantwoordde Ros bevestigend. Maar als kroongetuige hanteert hij geen dubbele agenda s, bezwoer hij, en heeft hij naar eer en geweten verklaard. Naar: www.ad.nl (4 november 2014) Waarom maakt justitie gebruik van kroongetuigen? De kogels vliegen door de woonwijken. Er vallen onschuldige slachtoffers, omdat de daders in hun adrenalineshot de verkeerde te grazen nemen. Er is een voorbeeld waarbij de kogels een kinderkamer in vlogen. Het loopt de spuigaten uit. Voorheen zeiden mensen laat ze elkaar maar lekker afknallen, maar nu hoor je steeds vaker dit moeten we in een rechtsstaat niet willen. Als je dat soort organisaties tot in de top wilt oprollen, dan zal er een kroongetuige moeten komen, anders kom je er niet bij, zegt officier van justitie Betty Wind. Ze was eerder betrokken bij het liquidatieproces Passage en sloot nu als criminele inlichtingenofficier de deal met kroongetuige Fred Ros. Ros was eerder tot dertig jaar gevangenisstraf veroordeeld. In de media werd hij een moordmakelaar genoemd, omdat hij betrokken was bij het regelen van verschillende liquidaties. Volgens Wind wil justitie eigenlijk niet met zo n iemand samenwerken, maar soms kan het niet anders. 'Volgens de advocatuur kun je alleen 1
een deal sluiten met een kleine vis om een grote vis te vangen. Je zou dan geen deal kunnen sluiten met iemand als Fred Ros. Wij zeggen dat je met één vis een hele school vissen kunt vangen. Je kan ook een deal sluiten met iemand die even erge dingen heeft gedaan als de personen over wie hij verklaart.' Als het gaat om liquidaties in het criminele milieu, dan is er volgens Wind maar een heel klein kringetje mensen dat er over kán verklaren. Iemand die hooguit als toeschouwer aan de zijlijn stond kent de ins en outs niet. Als iemand de opdracht krijgt om een ander om te leggen en daarvoor betaald wordt, krijg je dit niet via telefoontaps te horen. Deze criminelen zijn goed op de hoogte van de opsporingsmethoden van politie en justitie. Dit soort organisaties zit zo in elkaar dat maar weinig mensen op de hoogte zijn van wie wat heeft gedaan. We hebben voorbeelden gezien van criminele organisaties die overvallen pleegden waarbij de deelnemers elkaar niet eens allemaal kenden. dan vijftien jaar in plaats van dertig jaar gevangenisstraf krijgen. Ook krijgt de kroongetuige een geldbedrag (bijvoorbeeld in de vorm van een lening) en een nieuwe identiteit. Is het terecht dat een moordenaar een mindere straf krijgt om anderen op te sluiten?, vraagt Sander Janssen zich af. Hij is advocaat van één van de verdachten die eerder in het Passageproces tot levenslang was veroordeeld. Janssen vindt dat het OM zeer terughoudend moet zijn bij dit soort deals. Door met een doorgewinterde crimineel aan tafel te gaan zitten geeft de overheid een verkeerd signaal af. De staat mag boeven vervolgen omdat ze zich zelf niet schuldig maken aan de lelijkheden waar criminelen zich wel schuldig aan hebben gemaakt. bron 2 Passageproces In het hoger beroep van het liquidatieproces Passage maakt het Openbaar Ministerie gebruik van een nieuwe kroongetuige. 1. Voorheen vonden mensen dat criminelen elkaar maar moesten afknallen, maar nu willen mensen vooral dat de liquidaties stoppen en de daders veroordeeld worden. Welke rol spelen media in de beeldvorming en de veranderende ideeën van de samenleving over liquidaties? 2. Welk belang heeft het Openbaar Ministerie bij de inzet van een kroongetuige? Een deal met een kroongetuige wordt niet zomaar gesloten. Officier van Justitie Wind: Het is een wettelijk vereiste dat het sluiten van een deal dringend noodzakelijk moet zijn voor de opsporing. Daarmee zeg je eigenlijk al dat andere manieren om de zaak op te lossen niet voldoende zijn. Gaat justitie te ver? Een kroongetuige die een deal met justitie sluit kan strafvermindering krijgen. De helft van zijn straf kan in mindering worden gebracht. In het geval van Fred Ros zou hij Als advocaat kijkt hij kritisch naar het fenomeen kroongetuige. Criminelen die al langer in het criminele milieu zitten zijn enorm getraind in het afwegen van de opties en hebben minder moeite dan veel andere mensen om anderen schade te berokkenen als het in hun eigen belang is. Dit is natuurlijk een generalisatie, maar in veel gevallen klopt het wel. Als je met een kroongetuige onderhandelt, dan moet je altijd in je achterhoofd houden dat de kans dat zo n iemand alleen zijn eigen belangen nastreeft groter is dan bij normale getuigen. De voorstanders zullen zeggen dat ze het 2
grondig toetsen, maar dan nog blijft het moeilijk als een kroongetuige zegt dat hij vijftien jaar geleden iets heeft gehoord, om dat met bewijs te ondersteunen of te ontkrachten. Het hangt dus erg af van de wijze waarop de kroongetuige dit weet te verkopen. Het uitgangspunt van justitie is dat de kroongetuige geloofd wordt. Dat veronderstelt een gevoel van oprechtheid die de kroongetuige in zijn eerdere leven niet altijd gevoeld heeft. Je kunt niet zeggen dat kroongetuigen per definitie liegen, maar de stimulans om met het OM mee te werken is wel groot. Voor mensen die in het criminele milieu in de problemen zijn gekomen biedt het worden van een kroongetuige een aantrekkelijke uitweg. Janssen: Maar de uitweg krijgen ze alleen als ze ernstig belastend verklaren over de rest. Zo ernstig dat ze niet alleen interessant genoeg zijn voor justitie, maar ook in aanmerking komen voor getuigenbescherming. Daar zit vaak de echte beloning. Zo ontstaat er een motief om belastende verklaringen over anderen af te leggen. Deze verleiding kan heel groot worden. 3. Lees artikel 226g van het Wetboek van Strafvordering via www.wetboek-online.nl. Kan de kroongetuige ook zelf vervolgd worden voor de delicten die hij heeft gepleegd? Zo ja, waarom werkt hij dan toch aan de deal mee? 4. In artikel 226g van het Wetboek van Strafvordering wordt er verwezen naar artikel 44a van het Wetboek van Strafrecht. Zoek dit artikel op via www.wetboek-online.nl. Op welke drie manieren kan een verdachte strafvermindering krijgen? 5. Waarom trekt advocaat Janssen de betrouwbaarheid van kroongetuigen in twijfel? Hoe kun je de betrouwbaarheid controleren? De wetgever dacht bij het maken van de kroongetuigeregeling dat één verdachte een verklaring aflegt over één andere verdachte in één zaak. De praktijk is veel weerbarstiger. De getuige legt talloze verklaringen af over een hele lange periode over een reeks van feiten en een reeks van verdachten! Dat betekent dat zijn verhaal complex is, zegt officier van justitie Betty Wind. Voordat wij een deal met een kroongetuige sluiten kijken we zeker of iemand ons geen onzin op de mouw spelt. Daar waar mogelijk verifiëren we of het verhaal klopt. Het uitgangspunt is dat de kroongetuige niet alles over zijn historie hoeft te verklaren, maar over die zaken waar hij wel verklaart, moet hij naar waarheid verklaren, zeker over zijn eigen rol. Dat leggen we ook vast in een overeenkomst. Als een kroongetuige niet eerlijk verklaart over zijn eigen rol, dan is het Openbaar Ministerie ook niet meer gebonden aan de toegezegde strafkorting, terwijl de verklaringen wel gebruikt kunnen worden. Wat wel kan gebeuren is dat de kroongetuige zijn eigen rol kleiner maakt of er een schepje bovenop doet om de verklaringen interessanter te maken. Dat is een reëel risico. We zetten alles op alles om te controleren wat iemand zegt. bron 3 Strafdossier Toch valt het niet mee om mensen te vinden die het verhaal van de kroongetuige willen en kunnen bevestigen. Als er al mensen in die wereld zijn die verklaringen kunnen afleggen, dan durven ze dit vaak niet. In het Passageproces zitten liquidaties waarbij het enige motief voor de moord was dat zij met de politie spraken. Mensen zijn doodsbang dat ze de volgende zijn. Zij zeggen: mijn leven is mij liever dan jullie waarheid. 3
6. Waarom plaatst de betrouwbaarheid van de kroongetuige het Openbaar Ministerie voor een lastig dilemma? Heeft de kroongetuige wel een keuze? Het sluiten van een deal met justitie heeft voor de kroongetuigen verschillende voordelen, maar er kleven ook nadelen aan. Praten met de politie is al niet zonder gevaar, maar door een deal met justitie te sluiten plaatst de kroongetuige zich lijnrecht tegenover de andere verdachten. Volgens Willem Jan Ausma, advocaat van een kroongetuige, loopt een verdachte die geen deal met justitie sluit evengoed het risico om omgebracht te worden. De kans om te overleven is groter met een deal. Onze kroongetuige zegt dat hij om duistere redenen ook op een dodenlijst heeft gestaan. Daar is hij weer vanaf gehaald, maar voor hetzelfde geldt word je zo weer op de lijst gezet. Hij had het gevoel dat hij door de andere verdachten niet meer als één van hun werd gezien. Ook om die reden koos hij eieren voor zijn geld. Nu krijgt hij er iets voor terug en heeft de kans om nog een lang leven te kunnen leiden zonder dat hij wordt afgeknald. In dit milieu is een mensenleven niks waard, legt Ausma uit. In het criminele circuit kan er op een gegeven moment worden besloten dat iemand geliquideerd moet worden omdat hij een partij verdovende middelen achterover heeft gedrukt of omdat men denkt dat hij met de politie heeft gepraat. Ausma: Dan gaat er een opdracht uit. Het is niet zo van daar woont ie, we gaan voor de deur liggen en schieten een keer. Er wordt gekeken naar zijn bewegingen, waar kunnen we hem om welk tijdstip onder vuur nemen met het minste risico om gepakt te worden? Dat vergt enige tijd. Sommige opdrachten worden niet uitgevoerd. Na lange tijd weten ze soms niet eens meer waarom die persoon geliquideerd moest worden, maar de opdracht staat nog uit en er is al voor betaald. Dat geld is natuurlijk al op. Dit voortdurende gevaar zorgt er volgens de advocaat ook voor dat kroongetuigen niet snel zullen liegen. Als hij zou liegen, dan is hij zijn status als kroongetuige kwijt en daarmee al zijn verworvenheden. In dat geval staat een kroongetuige na jaren zonder iets buiten, maar wel met een prijs op het voorhoofd. Dan wordt hij helemaal een schietschijf. 7. Vind jij dat iemand als Fred Ros vrij is in het maken van zijn keuze om als kroongetuige een deal met justitie te sluiten? 8. Ausma geeft een beschrijving van het criminele circuit en de wijze waarop besloten wordt om iemand te laten liquideren. Ben je het met Ausma eens dat een kroongetuige hoogstwaarschijnlijk niet zal liegen? Beargumenteer je antwoord. bron 4 Ros-tapes Publicatie boek verboden Het boek De Ros-tapes met verklaringen van Fred Ros, kroongetuige in het liquidatieproces Passage, mag voorlopig niet verschijnen. Dat heeft de rechtbank in Zutphen bepaald in een kort geding. Publicatie van het boek wordt met 6 maanden opgeschort, aldus de woordvoerder namens de rechtbank. De rechter koppelde er een dwangsom van 50 duizend euro aan. Het geding was aangespannen door het Openbaar Ministerie. Verdachten Ali A. en Dino Soerel in het Passageproces sloten zich bij het OM aan. Het OM noemde het eerder al zeer kwalijk als de verklaringen op straat zouden komen te liggen. De rechter heeft bepaald dat 2500 exemplaren van het boek 4
die al in dozen bij distribiteurs liggen, moeten worden teruggehaald vanwege de verstorende werking die deze gedetailleerde publicatie kan hebben in de strafzaak Passage. Naar: www.volkskrant.nl (21 oktober 2014) 9. De geheime verklaringen van Fred Ros stonden in een boek (De Ros-tapes) dat eind oktober zou verschijnen. De publicatie van het boek werd voorlopig verboden. Vind je het terecht dat de rechter het boek voorlopig verboden heeft? Verwijs in je antwoord naar de rechten van andere verdachten in deze zaak. Kunnen verdachten zich verdedigen tegen verklaringen van de kroongetuige? In het liquidatieproces Passage zwijgen de meeste verdachten. Een verdachte heeft dit recht, namelijk het zwijgrecht. Frits Lauwaars was rechter in eerste aanleg van het Passageproces. Vier jaar zat hij deze zaak voor in de bunker. Dit is de zwaarbeveiligde rechtbank in Amsterdam. De kroongetuige gaf allerlei verklaringen met details. Eén van de verdachten zei: De kroongetuige is een vuile leugenaar. Verder zeg ik niks, meneer de voorzitter. Ga daar maar aan staan! Als verdachten voortdurend nee zitten te schudden, dan wil ik als rechter weten wat er wel aan de hand is. Ze kennen elkaar. Dat ontkennen ze niet. Het is hun risico als ze van hun zwijgrecht maken. Ik heb ze dat gevraagd. Eén keer had een verdachte gezegd dat hij voor de kerst zijn verhaal zou laten horen. Na de koffiepauze zei de verdachte niets meer. Dit verhaal is illustratief, zegt Lauwaars. Op deze manier worden de rollen een beetje omgedraaid, stelt advocaat Willem Jan Ausma. Bewijs als verdachte maar dat de kroongetuige liegt. Dan zie je verdachten zich in bochten wringen. Natuurlijk hoef je je onschuld niet te bewijzen, maar van een verdachte wordt er meer verwacht dat hij bewijst dat er wordt gelogen. Overigens kan een verdachte niet alleen op basis van een verklaring van een kroongetuige veroordeeld worden. Er is altijd ondersteunend bewijs nodig om tot een veroordeling te komen. 10. In het strafrecht geldt de onschuldpresumptie: je bent onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Staat dit beginsel door de inzet van kroongetuigen onder druk? Waarom wel of niet? Dat verdachten belastende verklaringen over elkaar afleggen komt in de rechtspraak vaak voor. Ausma: Als er vier of vijf verdachten terechtstaan, is het schering en inslag dat er één zijn mond open doet. De kroongetuige is handiger. Die krijgt er nog iets voor terug, terwijl dat bij zo n andere verdachte die iets zegt nog maar de vraag is. De kroongetuige is ook een verdachte en heeft recht op een advocaat. Toch staan veel advocaten niet te springen om kroongetuige bij te staan. In het criminele circuit is het not done om je als kroongetuige aan te bieden. Als advocaat kun je daarmee gelijkgesteld worden. Er kunnen klanten zijn die zeggen ho eens even, ik hoef die advocaat van die kroongetuige niet. Advocaat van een kroongetuige zijn is ook niet zonder gevaar. Dat is voor mij geen reden om het niet te doen. De andere verdachten in het liquidatieproces worden verdacht van hele zware delicten. Is het dan zo erg dat een advocaat iemand bijstaat die er voor zorgt dat zij veroordeeld worden? 11. Waarom hebben ook kroongetuigen een advocaat nodig? Noem twee redenen. Wegen de voordelen van kroongetuigen op tegen de nadelen? Het Openbaar Ministerie maakt gebruik van kroongetuigen, omdat het anders in grote zaken zoals het Passageproces het bewijs niet rond kan krijgen. Het risico bestaat dat huurmoordenaars en hun opdrachtgevers dan nooit veroordeeld worden. Justitie komt verdachten die willen praten daarom tegemoet met strafvermindering, een financiële regeling en een nieuwe identiteit. De advocatuur twijfelt aan de betrouwbaarheid van de kroongetuige. Wordt het de kroongetuige niet al te aantrekkelijk gemaakt om belastende verklaringen af te leggen? En is het wel zo verstandig dat justitie met zware criminelen 5
gaat onderhandelen? De wet biedt het Openbaar Ministerie ruimte om een deal te sluiten met criminelen, maar stelt wel strenge voorwaarden. De advocaten van de andere verdachten houden nauwlettend in de gaten of justitie zich wel aan alle regels houdt en of de kroongetuige wel de waarheid spreekt. Elke nieuwe zaak waarin een kroongetuige een belangrijke rol speelt zal veel media-aandacht krijgen. In de kranten, op televisie en op internet wordt er gediscussieerd of het gebruik van kroongetuigen eigenlijk wel kan. Elke keer worden de voordelen van de inzet van kroongetuigen afgewogen tegen de nadelen. In een rechtsstaat heeft de rechtbank in strafzaken het laatste woord. De rechtbank laat met het vonnis zien hoeveel waarde zij hecht aan de verklaringen van de kroongetuige en welke gevolgen dit heeft voor de straf die zij oplegt aan zowel de kroongetuige als de andere verdachten. 6
7