Enkel met het blote oog kan Nico Plog de buiging, de strekking en de spanning van zijn strijkstokken volledig controleren. Het noodzakelijke daglicht stroomt rijkelijk zijn zolderatelier binnen. 74 nest
VAKMANSCHAP De schaaf waarmee de stokken worden afgerond is een erfstuk: twee strijkstokken - makers zetten er hun stempel op voor Nico ze van zijn meester in handen kreeg. Strekken & buigen Een strijkstok is een juweel dat moet kunnen werken. De jonge Nico Plog uit Antwerpen leerde vijf jaar geleden strijkstokken maken. Sindsdien schaaft, buigt, draait en kamt hij, daar in die nok van zijn stadswoning. Tekst Leen Creve Foto s Michel Vaerewijck nest 75
Adagissimo. Als er een muziekterm te plakken valt op het werk van een strijkstokkenmaker lijkt dit de meest gepaste: langzaam en gevoelvol. De dertigjarige Nico Plog is een van die paar strijkstokkenmakers die ons land rijk is. En het is opvallend hoeveel van zijn handelingen onmeetbaar, ondefinieerbaar en niet te becijferen zijn. Hij rekent bovenal op zijn gevoel: hij gebruikt zijn ogen, zijn oren, zijn handen, en zelfs zijn botten. Want hoe goed een boog resoneert, controleert hij door ermee op de bovenkant van zijn hand te tikken en de trilling te voelen tot in zijn ellenboog. HET HOUT BESLIST Er bestaan geen opleidingen voor dit vak. Ik ben eigenlijk gitaarbouwer. Ik ging in een muziekwinkel werken en de eigenaar leerde me strijkstokken beharen. Zo werd ik nieuwsgierig en toen ik een gepensioneerde strijkstokmaker ontmoette, ben ik bij hem in de leer gegaan. Dagen en dagen en dagen lang. Enkele dagen per week werkt hij op zijn atelier in een stadswoning in een drukke Antwerpse volkswijk. Dan ziet hij hier geen mens, tot zijn echtgenote thuiskomt. En dat vindt hij prima. Vooral als ik aan het schaven ben, wil ik niemand in de buurt. Omdat het zo juist moet zijn. Dat schaven is zijn eerste werk wanneer hij aan een nieuwe stok begint. Het allerbelangrijkste onderdeel is natuurlijk het hout. Tropisch, want dat heeft de juiste stijfheid, hardheid én flexibiliteit. En het behoudt de buiging die ik erin breng minstens vijftig jaar. Het is een cliché, maar het hout bepaalt wat voor een stok het wordt: voor een viool, een altviool of een cello. Ze hebben andere diktes nodig, en andere buigingen. Eerst maakt hij de houten lat kaarsrecht en vervolgens schaaft hij ze min of meer op de juiste dikte. Dat doe ik met deze houten schaaf die ik van In totaal heeft Nico een strijkstok minstens zeventig uur lang in zijn handen. mijn meester overerfde, die hem op zijn beurt van zijn meester kreeg. Hun stempels staan erin, de mijne nu ook. Dit tuig is zo n veertig jaar oud, daarmee bewerk ik hout van soms honderd jaar. TEPELTJE Na het schaven maakt Nico onderaan, aan de zogenaamde slof, eerst een rechthoekig gat met een beitel. Daarin komt de spanschroef om de haren op te spannen. En vervolgens boort hij op de draaibank een smalle cilinder uit in de lengte. Daarin zal de opdraaischroef komen die de haren effectief zal aanspannen. Daarom moet er ook het zijn dan toch macho s, die fijnhandige instrumentenbouwers een zogenaamd tepeltje aan gedraaid worden, waar de zilveren schroef stevig op vastgezet kan worden. Natuurlijk kan je voor 20 euro een strijkstok kopen, een industriële uit China. Maar voor handgemaakte exemplaren als deze betaal je al gauw 2500 euro. Mijn klanten zijn professionals, ja. Maar op bestelling werken doe ik niet. Zoals ik al zei: het hout bepaalt welke stok eruitkomt. In totaal heeft Nico een strijkstok minstens zeventig uur lang in zijn handen. En naast kostbare tijd kruipt er ook flink wat kostbaar materiaal in zo n stokje van iets meer dan zestig gram. Nico gebruikt de nobelste grondstoffen die er zijn. Ze moeten perfect afgewerkt en supermooi zijn. Een strijkstok is een juweel dat moet kunnen werken. En dus is de opdraaischroef handgemaakt uit een zilveren plaatje, zijn de windsels die de stok uitbalanceren van goud-, zijde- of zilverdraad en van exclusief leder zoals van een kangoeroe of hagedis. De slof is gemaakt uit hoorn van waterbuffels, koeien of andere geweidragers. De schroef hamert de perfectionistische Nico helemaal zelf uit een zilveren plaatje. En de haren, die zijn van de staart van een hengst. En ook de vernissen en harsen die hij gebruikt zijn van de beste soort, gemaakt van keveruitwerpselen. > 76 nest
Om de opdraai - schroef tegen de stok te houden moet er onderaan een tepeltje aan worden gedraaid. Smalle rechthoekige latjes worden geschaafd, gebogen in een vlam en gesculpteerd. De boog wordt versierd met hoorn en zilverdraad, die ook voor de balans zorgt. nest 77
De handen van Nico kunnen het fijnste werk aan: haren kamen, zilverdraad opspannen, leder uitkiezen en de balans inschatten. > DERTIG PROCENT VAN DE KLANK Nadat Nico zijn karakteristieke spitse kopje aan de voorkant van de stok gesneden heeft, begint het perfecte schaven en buigen. En precies die fase is de belangrijkste: Nico bepaalt daarmee de vorm, de buiging, het evenwicht van de boog. Als die perfect zit, trilt de houten boog op een heel speciale manier wanneer hij die op zijn hand tikt. Dit is het stemmen. Ik kan het niet uitleggen, het voelt goed of het voelt niet goed. Ik kan de diktes overal afmeten met een schuifmaat, maar dat zegt op zich niet zoveel. Ik moet het echt aanvoelen. Het is een heel precieze taak. Pas daarna begint de afwerking met vernis, de draadjes, het leder en uiteindelijk de haren. Een strijkstok is echt een uniek muziekinstrument. Hij bepaalt dertig procent van de klank. Weinig mensen weten echt wat topkwaliteit is. Ik wil mijn kennis en expertise delen met anderen. Want alleen zo kunnen we hier in Europa de traditie hoog houden en de concurrentie tegenover goed - kopere exemplaren het hoofd bieden. Maar Nico vindt tegelijkertijd dat hij al doende nog veel kan leren. Zelfs als ik weet dat ik een perfecte strijkstok heb gemaakt, dan nog moet die bij de juiste viool, cello of altviool passen. Wat maakt dat de ene wel en de andere niet bij een instrument past? Geen idee. Ik lig er soms wakker van. Zo is er die ene boog die ik nu als keukenrolhouder gebruik. Hij is volledig volgens de regels van de kunst gemaakt, al zeg ik het zelf. Maar toch mist hij iets en ik heb echt geen idee hoe dat komt. Sommige dingen zijn echt ongrijpbaar aan dit vak. apple INFO: www.plogviolinbows.com 78 nest