Tekst: Wanda Zwart Deel 1- DE VOS Intro In mijn werk als bos-natuurbeheerder doe ik er alles aan om onze (vaak bedreigde) roofdiersoorten te beschermen. Toch kan ik, als hobbypluimveehouder, in de visie komen die de meeste mensen van ze hebben. Wat kun je nu zoal doen om je kippen, watervogels of duiven te beschermen? Om te beginnen kun je je eens inlezen over gedrag en leefwijze van roofdieren. Hierdoor kun je ook (vaak) achterhalen welk roofdier nu eigenlijk op bezoek is geweest, zodat je adequate beschermingsmaatregelen kunt nemen. Immers, een stroomdraad trekken voor een vos terwijl er marter op bezoek is geweest, is onnodige moeite. Houd er rekening mee dat dieren niet vanuit emoties handelen; ze gaan instinctief te werk en hebben maar één zaak die van levensbelang is nl.: Leven en overleven. Als een dier de kans krijgt om onze huisdieren te pakken te krijgen, dan hebben wijzelf gefaald in het beschermen en kun je er maar één de schuld geven; namelijk jezelf! Wanda In Deel 1 zal ik als eerste de vos verder uitlichten. Dit dier is toch wel het meest gehaat en onbegrepen onder de roofdieren in ons land. De vos is een bijzonder vindingrijk roofdier dat zich makkelijk aanpast aan verschillende leefomstandigheden. Vossen hebben behoefte aan veel dekkingsmogelijkheden. Ze leven meestal in een klein groepje dat bestaat uit een dominante rekel (mannetje) en een dominant moertje (vrouwtje) en vaak een paar blijvende nakomelingen. (Rekeltjes worden over het algemeen verjaagd uit de groep) De ondergeschikte moertjes helpen de dominante met de opvoeding van de jongen.
Het territorium (in natuurgebieden) kan zo n 100 tot 2000 hectare groot zijn, afhankelijk van wat er aan voedselaanbod is. Dit territorium wordt met geurvlaggen (urine) afgezet en fel verdedigd tegen andere vossen. In stedelijk gebied kan dat zelfs zo n 25 hectare zijn omdat er zoveel voedsel te vinden is. Tijdens de periode dat er jongen zijn, leven ze vooral op een vossenbouw (of vossenburcht) die vaak gegraven is door dassen, of een verder uitgegraven konijnenhol. Maar ze kunnen ook zelf heel goed graven. Van december tot februari is de voortplantingsperiode, waarna de moertjes na een dracht van 53 dagen 4 à 5 jongen werpen. (Ze werpen maar 1x per jaar.) Na een week of 6 worden ze gespeend en krijgen dan vast voedsel. In deze periode kunnen de ouderdieren ook meer overdag gezien worden, op jacht om aan eis van de hongerige jongen te voldoen. Vossen zijn echte opportunisten; dat betekent dat ze zich voeden met datgene dat het makkelijkste te pakken is. Ze stappen gemakkelijk over van voedselsoort. Op het menu staan als hoofdsoorten konijnen en kleine knaagdieren (zoals ratten en muizen) maar ook vogels, insecten, fruit en eieren laten ze niet liggen als dit voorhanden is. Vaak begraven ze hun voedsel voor later. Als een vos in een ren met kippen terechtkomt zie je vaak dat er veel slachtoffers vallen. Dit gebeurt niet omdat ze de dieren gewoonweg dood willen hebben, maar dit is een situatie die zich in de natuur niet (of heel sporadisch) voordoet en die surplus-killing wordt genoemd. In de natuur zal een groep prooidieren alle kanten op vluchten bij een aanval. Dit kan in een hok natuurlijk niet en het roofdier (de vos in dit geval) krijgt zomaar een prachtkans om voor lange tijd voedsel te verzamelen. (Anderen denken dat het te maken kan hebben dat een vos al dat gefladder als één prooi ziet die maar niet wil sterven.) Een vos kan natuurlijk maar één prooi tegelijk meenemen om te begraven of op te eten, vandaar dat men de volgende dag een voor het oog onnodige slachtpartij kan aantreffen. Laat je nu deze dieren liggen dan worden ze op volgende dagen zeker opgehaald om te begraven.
Vossen houden de stand van kleine dieren op peil en gezond. Echter door het verdwijnen van leefgebieden worden ze gedwongen zich aan te passen aan menselijke aanwezigheid en dat doen ze dus ook; door het steeds verder oprukken van verstedelijking komen vossen steeds vaker in de verleiding om voor het makkelijke voedsel te kiezen, wat wij als mensen mogelijk maken. Geef ze eens ongelijk.wij zouden hetzelfde doen. Er zijn kippen gedood, hoe zie je nu dat een vos dit gedaan heeft? De veren Het eerste grote verschil is dat zoogdieren de veren afbijten (knippen) en roofvogels trekken ze uit waardoor de veerschacht in takt blijft. Soms kun je door speeksel samengekoekte veertjes terugvinden. Rechts: Geknipte veren. Foto W. Zwart Pootafdrukken (prent) Kijk goed naar pootafdrukken. Vossenpoten lijken sterk op hondenpoten. Om een vossenprent vast te stellen pak je een takje of potlood of trekt een denkbeeldige lijn tussen de voorste en achterste zooltjes; is er overlap dan is het geen vos geweest. (zie het plaatje) Verder zijn de afdrukken wat meer eivormig dan die van een hond en de nagels van de voorste tenen wijzen naar elkaar toe. Het formaat van een pootafdruk van een volwassen vos is circa 55 mm. Links: Pootafdruk. Foto van het VZZ Geur Vossen markeren hun territorium met geurvlaggen die goed te ruiken zijn als die in de buurt zijn. Het heeft een muskusachtige geur. Wissel Vossen lopen een vaste route. Als een vos op je erf is geweest, zit deze in een vaste route en kun je dus een wissel traceren. In dat geval kun je dus ook met zekerheid zeggen dat hij terugkomt. Een wissel kun je herkennen aan platgetrapte beplanting, zoals gras, waar meermalen overheen gelopen is. Rechts: Wissel in het gras. Foto W. Zwart
De staat van de prooi Vossen doden hun prooi vaak door de keel door te bijten. Een afgebeten kop is mogelijk vossenwerk. (Andere sporen kunnen uitsluitsel geven.) De prooi is in het geheel weg of er ontbreken zelfs meerdere dieren. Mogelijk is de vos ze aan het begraven of op een veilige plek aan het opeten zoek de wissel en je zult plukresten terugvinden. Vossen bijten ook botten door zoals op de foto hieronder te zien is. Foto boven: Prooiresten van een van mijn kippen. Foto W. Zwart Links boven: Oud opgegraven ei. Rechts: Ingang van de tand duidelijk zichtbaar. Foto s: W. Zwart Eieren Vossen eten ook eieren en begraven deze ook voor later. Gebroken eieren kunnen tandafdrukken laten zien. Als je het terrein naspeurt kun je soms van die voedselvoorraden treffen. De ingang van je hok of ren Vossen kunnen zich door onmogelijke gaten wurmen waardoor er heel vaak haren aan het gaas of hout blijft hangen. Dit haar kun je terugvinden. Verweerd gaas of gaas waar al gaten inzitten, kunnen ze gemakkelijk verder open wurmen. Ze kunnen klimmen en flinke hoogtes springen. Gaas dat niet is ingegraven kruipen ze zó onderdoor. Verder zijn ze meesters in graven.
Uitwerpselen Verse keutels zijn zwart tot donkerbruin maar worden grijsachtig van kleur naarmate ze ouder worden. Uiteraard maakt het ook uit wat het dier precies gegeten heeft. Bijzonder kenmerkend is dat het uiteinde veelal een opstaand puntje heeft. Links: Verschillende vossenkeutels Mogelijke beschermingsmethoden - Een hond op het erf s nachts. Vossen hebben van nature heilig ontzag voor honden. - Verlichting op bewegingssensor rond het erf. - Zorg dat dieren die in een ren zitten achter stevig gaas zitten, dat liefst is ingegraven of aan de onderkant is voorzien van een dwarsbalkje, zodat het niet omhooggeduwd kan worden. - Dek de bovenkant van een ren af of als de zijkanten hoog genoeg zijn, zorg dat er geen objecten naast staan waar het dier op kan springen en alsnog over het gaas komt. - Een paar stroomdraden aan de buitenkant spannen. - Controleer elke avond of je hok dichtzit. (Dit nalaten is echt cruciale fout nr.1) - Gebruik geen losse platen om gaten in de ren mee af te dekken, die duwen ze zo omver. - Zorg bij dubbeltjesgaas dat het strak aangespannen is en stevig is bevestigd aan de op- of ombouw. Slap hangend gaas biedt ruimte tot doorbijten. - Een degelijk binnenhok dat afsluitbaar is van de ren en dit, na het op stok gaan, afsluiten. - Je kunt ook kiezen voor een natuurlijke variant en de kippen buiten laten roesten in de boom. Jonge, zieke en zwakke dieren zullen dan af en toe ten prooi kunnen vallen, maar je houdt tenminste dieren over. O.a. Kippen en duiven hebben als natuurlijke afweer een truc, nl. doodliggen, waardoor ze een aanval overleven. Rechts boven: een net in de zomervacht komende vos op de Veluwe. Foto met dank aan Arie Neleman Copyright 2006 Aviculture-Europe. All rights reserved by VBC