Instituut Asbestslachtoffers

Instituut Asbestslachtoffers Verslag over 2013

INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS (IAS) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom of asbestose. Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding. Het IAS is daarvoor in 1999 opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers, het Comité Asbestslachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Meer informatie vindt u op de website van het IAS: www.asbestslachtoffers.nl. Colofon Uitgave van Instituut Asbestslachtoffers Redactie Simone Aarendonk Derk Morreau Machiel van der Woude Druk en vormgeving Elan Strategie & Creatie BV Mei 2014

Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in 2013 4 - Resultaten bemiddeling en advies - Juridische ontwikkelingen en onderzoek - Voorlichting Asbestose 6 Klanttevredenheid 13 Advies Hebly/Lindenbergh 27 Kerncijfers IAS 2013 8 - Instroom, uitstroom, voorraad - Regeling TAS en Regeling TNS - Afgewikkelde aanvragen - (Complex)bovennormatieve schade - Resultaten 2000-2013 Epidemiologische ontwikkelingen 15 - Aantal mensen met mesothelioom in Nederland - Kenmerken asbestslachtoffers IAS IAS Monitor - TAS/TNS 14 - Sectoren 18 - Fatale asbestblootstelling, een complex begrip 20 - Beroepen 22 - Ontwikkeling mesothelioom 26 Interviews - Klaartje de Boer 3 - Hugo Schouwink 7 - Ronald Ostermeier 17 - Simone Aarendonk 21 - Roelof de Hoop 23 Nieuws - Medisch 16 Personalia 30 Financieel verslag over 2013 31 Nederlandse asbestontwikkelingen 19 - Acties tegen asbest in Nederland Controleverklaring onafhankelijke accountant 42 Internationale ontwikkelingen 24 - Asbestproductie en gebruik - Campagnes tegen asbest - Vergoedingsregelingen Missie, taken en werkwijze 43 Summary 44 Juridische ontwikkelingen 28 - Eerste asbestclaim tegen staat - Haastige asbestsanering kan leiden tot forse schadeclaims - Oprekken aansprakelijkheid bij mesothelioom - Aansprakelijkheid voor toekomstige asbestziekten - Asbestsigaret oorzaak mesothelioom 1

Voorwoord Ook in 2013 was asbest helaas een zeer belangrijk onderwerp. Dat geldt, zo valt uitgebreid te lezen in de IAS Nieuwsbrief, voor grote delen van de beschaafde wereld. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) rapporteert in 2013 dat jaarlijks ca. 90.000 mensen als gevolg van mesothelioom, asbestgerelateerde longkanker en asbestose overlijden. De mesothelioomincidentie neemt nog steeds toe in de meeste Europese landen en Japan, maar lijkt in de Verenigde Staten en Zweden inmiddels een piek te hebben bereikt. Voor de ontwikkelingslanden wordt in de toekomst nog een toename van asbestslachtoffers verwacht, omdat een substantieel deel van die landen momenteel nog steeds asbest gebruikt. In Nederland lijkt het aantal slachtoffers met mesothelioom rond de 500 te stabiliseren. Deze trend is ook goed zichtbaar in het aantal aanvragen dat het IAS in 2013 ontving. Een positief teken is dat de leeftijd waarop de diagnose wordt gesteld hoger wordt. Mogelijk heeft dit te maken met een minder intensieve of minder langdurige blootstelling aan asbest in het verleden onder invloed van de regelgeving en de daaruit voortvloeiende beschermende maatregelen. Feit is dat Nederland anno 2013 nog vol zit met asbest: naar schatting nog zo n 100 miljoen m 2 asbestdak, 35.000 kilometer waterleiding, 700.000 ton in gebouwen, in 60 % van de huurwoningen en in een kwart van de scholen. Daarom zijn door de overheid en semi-overheid weer tal van maatregelen genomen om te voorkomen dat door asbestblootstelling nu mensen in de toekomst ernstig ziek worden. Staatssecretaris Mansveld heeft onlangs de wens uitgesproken dat door asbestverwijdering en gerichte voorlichting over 30-40 jaar er geen nieuwe asbestslachtoffers zullen zijn. Om deze doelstelling te bereiken is het noodzakelijk dat goede beleidskeuzes worden gemaakt op basis van de voorhanden kennis over de bestaande asbestrisico s. De IAS Monitor is hierbij van toegevoegde waarde. De via dit instrument gegenereerde gegevens worden o.a. gebruikt bij de totstandkoming van de Inspectieprogramma s van de overheid. Met het oog op de hierboven geschetste ontwikkelingen is het IAS ook in de komende jaren nog hard nodig. Belangrijk daarbij is de beslissing van de in de Raad van Toezicht en Advies vertegenwoordigde partijen en de overheid om het IAS per 1 april 2014 ook open te stellen voor asbestoseslachtoffers. 2 Tot slot past een woord van dank aan de organisaties waarmee het IAS al langer nauw samenwerkt. Wij zijn de SVB, BSA Schaderegeling, het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP), het expertpanel van de longartsenvereniging NVALT, TNO en het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL) zeer dankbaar voor hun niet aflatende inzet. Samen met deze organisaties zal het IAS zijn taken ook in 2014 met onverminderde energie blijven uitvoeren. Het is belangrijk werk voor een zwaar getroffen groep landgenoten die deze aandacht ten volle verdient. Den Haag, mei 2014 M.R. van der Heijden, voorzitter M.A. van der Woude, directeur

Interview Klaartje de Boer, beleidsmedewerker van de Vakcentrale voor Professionals (VCP) en lid Raad van Toezicht en Advies (RTA) IAS moet er ook zijn voor toekomstige slachtoffers De MHP (nu VCP) was een van de convenantspartijen bij de oprichting van het IAS en heeft uit dien hoofde ook een zetel in de Raad van Toezicht en Advies (RTA). Bij de beroepsgroep die wij vertegenwoordigen, gaat het onder meer om militairen die aan asbest zijn blootgesteld. Dat ik in de RTA zit, vloeit voort uit een van mijn taken bij de VCP, de portefeuille arbeidsomstandigheden. Daarnaast ben ik verantwoordelijk voor het pensioendossier. Ik ben lid van de RTA vanaf 2009. Vóór die tijd kende ik de asbestproblematiek eigenlijk alleen van horen zeggen, de wereld van het IAS zei me nog niet zoveel. Kort daarna kreeg ik er in familieverband mee te maken en dan komt het allemaal natuurlijk heel dichtbij. Ik draai nu dus al ruim vier jaar mee in de RTA. Ik heb in die tijd gemerkt dat het IAS een belangrijke functie vervult voor asbestslachtoffers en als bemiddelende instantie goed functioneert. Toch zien wij als VCP nog wel mogelijke verbeteringen op korte en wat langere termijn. Het jaar 2014 staat in het teken van evaluatie van het IAS, dus we kunnen dan zaken onder de aandacht brengen, die wij als vakcentrale belangrijk vinden. Neem het Asbestblootstellingsregister. Dat is een register, waarin iemand in een vroeg stadium kan aangeven dat hij met asbest heeft gewerkt. Het is dan later gemakkelijker om de bewijslast rond te krijgen als zich een asbestziekte openbaart. Hieraan wordt wel gewerkt, maar dat gaat ons nog niet snel genoeg. Iets anders is de hoogte van de uitkeringen. Het verschil tussen een daadwerkelijke schadevergoeding na bemiddeling of een TNS- of TAS- tegemoetkoming vinden wij te groot. Dit gevoel wordt door werknemersorganisaties overigens breed gedragen. Een ander punt is de voorlichting over en door het IAS. Wij merken dat nog niet alle longartsen verwijzen naar het instituut. Je ziet daarin zeker een stijgende lijn, maar er valt nog wat winst te boeken. Als laatste punt van aandacht noem ik dat het IAS nog zichtbaarder zou kunnen zijn, door meer op de actualiteit in te spelen. Een goed voorbeeld is de discussie over grenswaarden voor blootstelling, die al vanaf 2011 loopt. Het IAS kan daarin actiever zijn. Als instituut ben je er dan niet alleen voor mensen die al slachtoffer zijn, maar ook voor diegenen die mogelijk nog slachtoffer gaan worden. Blij zijn we in ieder geval met de uitbreiding van de werkingssfeer naar asbestose per 1 april 2014. Wij zijn daarover jarenlang in gesprek geweest met andere convenantspartijen in het IAS en het is heel mooi dat dit uiteindelijk is gelukt. Het is leuk om te merken dat je ook als kleine vakorganisatie zo invloed kunt uitoefenen. Nu kijken we al verder. Want wie weet kan in de toekomst - als er meer kennis is over longkanker als gevolg van asbest- het convenant ook naar die ziekte worden uitgebreid. 3

Het IAS in 2013 Het IAS ontvangt in 2013 weer veel aanvragen. Het aantal passeert de 6000. Op juridisch terrein is sprake van enkele ontwikkelingen, die mogelijk veel gevolgen voor de uitvoeringspraktijk van het IAS kunnen hebben. Gelet op de juridische weerbarstigheid op het gebied van verjaring en stelplicht en bewijslast vindt in opdracht van het IAS een onderzoek plaats door mr. Hebly en prof. Lindenbergh naar het effect van het advies van de Commissie Hijma. Op het gebied van voorlichting worden allerlei activiteiten verricht, zowel voor de primaire doelgroep, de asbestslachtoffers, als voor andere betrokkenen. Wat betreft asbestose beginnen de regelgeving en de bijbehorende protocollen op medisch en arbeidshygiënisch terrein in de loop van 2013 vorm en inhoud te krijgen. Resultaten bemiddeling en advies Het IAS neemt in 2013 534 aanvragen in behandeling en wikkelt 541 aanvragen af. In totaal zijn in de afgelopen 14 jaar 6368 aanvragen in behandeling genomen. Deze groep bestaat voor het grootste deel (90%) uit mannen. Meer dan driekwart is ouder dan 65 bij aanmelding. Aan de Sociale Verzekeringsbank (SVB) worden in 2013 502 adviezen gegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming van 18.907 in het kader van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of de Regeling niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS): 379 voor TAS en 123 voor TNS. Het IAS adviseert de SVB voor 432 slachtoffers de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 324 positieve adviezen voor een TAS- en 108 positieve adviezen voor een TNS-tegemoetkoming. 148 (61,4%) van de in 2013 bemiddelde aanvragers ontvangen een schadevergoeding van 61.205 conform de normbedragen. Dit bedrag omvat ook de eenvoudig vast te stellen bovennormatieve schade. Het bedrag omvat echter niet de eventueel geleden complex bovennormatieve schade. In 2013 wordt voor deze schade aan 31 slachtoffers gemiddeld 33.842,- betaald. In totaal dus 1.049.108. 4 Juridische ontwikkelingen en onderzoek In 2013 is voor het eerst de Nederlandse staat aansprakelijk gesteld vanwege nalatigheid in de bescherming tegen asbest. In 1993 verbood de overheid het gebruik van asbest totaal, terwijl de gezondheidsrisico s al veel langer bekend waren. Het wachten is nu op de uitspraak van de rechter en de mogelijke consequenties hiervan voor de slachtoffers en het IAS. In het afgelopen jaar was er weer veel discussie over de verjaringspoblematiek. Dit o.a. door een uitspraak van het Hof Den Haag, dat oordeelde dat ook oudere gevallen van mesothelioom onder de werkgeversaanprakelijkheid kunnen vallen als er sprake is van bedrijfstakken en sectoren waar werknemers al in de jaren 50 langdurig en/of intensief aan asbest zijn blootgesteld. Met deze uitspraak van het Hof Den Haag is de discussie over de vraag of de absolute verjaringstermijn moet worden doorbroken in een concreet geval vaak nog niet van tafel. Tot die conclusie komen ook mr. Hebly en prof. Lindenbergh van de Erasmus Universiteit Rotterdam, die in 2013 in opdracht van het IAS onderzoek doen naar de vraag hoe de in dit verband door de Hoge Raad geformuleerde gezichtpunten door rechters worden betrokken in hun beoordeling van het verjaringsverweer en of de adviezen van de door het IAS ingestelde Commissie Hijma ter vereenvoudiging van de beoordeling weerklank hebben gevonden bij de lagere rechtspraak. Dit laatste is, zo concluderen de onderzoekers, maar mondjesmaat het geval. Alleen wat betreft het zogenoemde voortvarendheidsvereiste wordt de Commissie Hijma gevolgd door de lagere rechtspraak. Hierbij dienen aansprakelijkstelling en het instellen van een diagnose binnen 2 jaar na diagnose van de asbestziekte te geschieden.verder beoordeelt de rechter ieder verjaringsverweer op zich aan de hand van de gezichtspuntencatalogus van de Hoge Raad. Deze tijdrovende procedure biedt volgens Hebly en Lindenbergh geen enkele garantie op een betere

beslissing. De Hoge Raad zou derhalve kunnen overwegen haar eerder in 2000 geformuleerde standpunt in het arrest Hese/De Schelde te herzien (zie ook pagina 27). Voorlichting Het IAS verricht in 2013 verschillende voorlichtingsactiviteiten, zowel voor haar primaire doelgroep, de asbestslachtoffers, als voor andere betrokkenen. Zo wordt een nieuwe patiëntenfolder gemaakt en gedistribueerd naar de longartsen en longpoli s van alle ziekenhuizen in Nederland. Veel informatie is beschikbaar via de website van het IAS, die in ontwikkeling is naar een meer doelgroepgericht medium. Op de website zijn de uitgebreide resultaten te vinden van de IAS Monitor over o.a. asbestgebruik en de ontwikkeling van mesothelioom, het aantal patiënten per regio, geslacht en leeftijd, de overlevingsduur na diagnose, de asbestblootstelling naar beroep en sector. Deze informatie wordt ontleend aan de dossiers van asbestslachtoffers en de gegevens van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). Ook in dit jaar verschenen vier elektronische nieuwsbrieven met veel nationaal en internationaal nieuws op epidemiologisch, medisch, juridisch en politiek gebied. De editorials van deze nieuwsbrieven gaan over actuele onderwerpen zoals de verschuivende aansprakelijkheid van de werkgever en de complexe vraag waarom een relatief klein deel van de aan asbest blootgestelde mensen mesothelioom krijgt en een veel groter deel van deze populatie niet. Asbestose Na de principe-toezegging van de convenantpartijen besloot (voormalig) staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in 2012 de TAS-regeling open te stellen voor asbestoseslachtoffers. Hierop is een werkgroep bestaande uit medewerkers van SZW, SVB en IAS in 2013, op medisch gebied ondersteund door de longartsenvereniging NVALT, aan de slag gegaan om genoemde uitbreiding te realiseren. De verwachting is dat werknemers met asbestose per 1 april 2014 terecht kunnen bij het IAS voor een tegemoetkoming indien voldaan wordt aan de dan vastgestelde criteria op medisch en arbeidshygiënisch gebied en voor bemiddeling ten behoeve van een schadevergoeding van de (voormalige) werkgever. Omdat ook de TNS-regeling zal worden uiitgebreid zullen ook zelfstandigen met asbestose in aanmerking komen voor een tegemoetkoming op basis van de vastgestelde criteria. 5

IAS Asbestose Mensen die door het werken met asbest stoflongen (asbestose) hebben gekregen, kunnen vanaf 1 april 2014 onder bepaalde voorwaarden ook in aanmerking komen voor een tegemoetkoming via de Regeling TAS of TNS en eventueel een schadevergoeding via de (ex-)werkgever. Belangrijkste voorwaarden zijn dat het slachtoffer beroepsmatig in Nederland intensief en langdurig aan asbest is blootgesteld, de asbestose medisch moet zijn vastgesteld en tot ernstig longfunctieverlies heeft geleid. Akkoord Convenantpartijen IAS Na een principe-toezegging van de convenantpartijen besloot voormalig staatssecretaris De Krom in 2012 dat ook wat hem betreft de openstelling van het IAS voor asbestoseslachtoffers gestalte kan krijgen. In 2013 heeft een groep bestaande uit medewerkers van het ministerie van SZW, SVB en IAS deze uitbreiding van de activiteiten van het IAS voorbereid. DIt heeft geleid tot een uitbreiding van het convenant op 11 december 2013. De convenantpartijen hebben onder andere afspraken gemaakt over de hoogte van de immateriële schadevergoeding indien sprake is van asbestose. Asbestose Asbestose is een stoflongziekte (pneumoconiose) waarbij verbindweefseling van de long optreedt (diffuse longfibrose). De ziekte kan alleen ontstaan door intensief en langdurig werken met asbest. Intensiteit en duur van de blootstelling zijn beide van belang voor het moment waarop asbestose zich manifesteert, maar tussen het begin van de blootstelling en het optreden van de ziekte (latentietijd) verstrijkt in de praktijk altijd tenminste 15 jaar. Anders dan bij maligne mesothelioom is het voor asbestose nodig om vast te stellen of iemand langdurig en intensief is blootgesteld aan asbest en of er om die reden sprake is van longfibrose. In samenwerking met het Nederlands Asbestose Panel (NAP), een expertgroep van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor longziekten en Tuberculose (NVALT) is voor die beoordeling een protocol vastgesteld. Het NAP zal door middel van dit medisch protocol vaststellen of sprake is van asbestose en zal de ernst van het longfunctieverlies vaststellen. Pas als sprake is van een bepaalde mate van longfunctieverlies kan recht bestaan op een tegemoetkoming. Ook dit is beschreven in het medisch protocol. 6 Geschiedenis risico op asbestose Asbestose is de eerste beroepsziekte die als gevolg van asbestblootstelling werd ontdekt. Al vanaf 1931 was bij de Arbeidsinspectie bekend dat asbest ook schadelijk kon zijn; men wist toen al dat asbestblootstelling kon leiden tot asbestose. De omvang van deze problematiek is echter lang onderschat: slachtoffers meldden zich niet en de medische diagnose was uitermatig lastig te stellen. In 1949 werd asbestose in Nederland als beroepsziekte erkend, d.w.z. een asbestoseslachtoffer kwam, indien erkend, in aanmerking voor een schadeloosstelling in het kader van de Ongevallenwet 1921. In 1951 kwam de Silicosewet tot stand, die de basis biedt voor maatregelen ter bescherming van werkenden tegen silicose en andere stoflongziekten. De Silicosewet biedt de mogelijkheid van verbod of beperking van beroepsmatig gebruik van stoffen of voorwerpen die aanleiding geven tot stoflongen. In de toelichting op deze wet wordt echter opgemerkt dat asbestose een minder groot probleem is dan silicose. Het duurde dan ook lang, tot eind jaren 70, voordat regels ter bestrijding van asbestose werden vastgesteld.

Interview Hugo Schouwink, longarts en bestuurslid van het IAS. Oppassen dat door specialisatie de diagnose asbestziekte minder wordt gesteld In 2013 ben ik gevraagd om prof. Bas de Mol op te volgen in het bestuur van het IAS. Hij was de eerste arts die vanaf de start in het bestuur heeft gezeten, ik heb het stokje dus van hem overgenomen. Ik ben verbonden aan het Medisch Spectrum Twente (MST) in Enschede. Ik noem mijzelf een oncologisch geïnteresseerde longarts en heb vroeger veel onderzoek gedaan naar nieuwe onderzoeks-en behandelingsmethoden voor mesothelioom. Op die manier ben ik bij asbestziekten betrokken geraakt en er ook betrokken bij gebleven. Ik zit in de werkgroep mesotheliomen van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose ( NVALT). Door zitting te nemen in het bestuur van het IAS hoop ik de contacten tussen die werkgroep en het IAS te intensiveren. Het IAS is een bekend instituut onder de meeste longartsen in Nederland, maar sommige longartsen zien nauwelijks asbestslachtoffers. Want of ze komen niet met ze in aanraking of ze hebben de kennis niet. Dit punt is des temeer van belang, nu er een tendens is naar verdergaande specialisatie en concentratie in de zorg. Dan moet je denken aan longartsen die zich bijvoorbeeld alleen maar bezig houden met astma of met slaapproblemen. Hierin schuilt een zeker gevaar, dat het wel eens moeilijker kan worden voor deze specialisten om zich een globaal idee te vormen van andere kwalen waarmee een patiënt binnenkomt, zoals een asbestziekte. Dit is zeker iets om in de gaten te houden, we moeten voorkomen dat mensen zo onder de radar doorvliegen. Dat er nu een regeling komt voor asbestoseslachtoffers is een goede zaak. Het is een dossier dat al grotendeels ontwikkeld was toen ik hier in het bestuur aantrad. Asbestose behoort logisch onder het dak van het IAS omdat het gaat om dezelfde risicofactor en oorzaak als bij mesothelioom. Maar het is wel een heel andere ziekte, met een ander verloop en die op een andere manier naar voren komt. Asbestose hoort bij de diffuse longaandoeningen, waarbij het soms heel lastig is om een diagnose te stellen. Want er zijn veel aandoeningen die er op lijken, zoals silicose of zandlongen en een foto alleen geeft vaak geen uitsluitsel. Daarom hebben we in het verlengde van mesothelioom een systeem opgetuigd, waarbij we kunnen zeggen dat een longaandoening in een voorkomend geval hoogstwaarschijnlijk wel of geen asbestose is. Daarmee voorkomen we ook dat er onterecht beroep gedaan zal worden op de regeling. 7 Het IAS is een prachtig en belangrijk instituut, dat soms tegen bepaalde grenzen aanloopt. Er hoeft maar ergens asbest vrij te komen en er breekt al snel paniek uit. Dat is vaak helemaal niet op feiten gebaseerd, maar blijkbaar is asbest een onderwerp waar ongerustheid zich snel aan koppelt. Het IAS krijgt dan gelijk een publiciteitsgolf over zich heen. We moeten ons er rekenschap van geven of we dat in een voorkomend geval allemaal goed afhandelen. Dat is wel een aandachtspunt van hoe we daar mee om moeten gaan.

Kerncijfers IAS 2013 Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van 18.907, (2013) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of de Regeling tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). De TAS is bedoeld voor mensen met mesothelioom die als werk nemer aan asbest zijn blootgesteld. Onder de TNS vallen de andere mesothelioomslachtoffers, met name mensen die bijvoorbeeld als zelfstandige met asbest hebben gewerkt, mensen die niet weten waar en hoe ze aan asbest zijn blootgesteld en mensen die bijvoorbeeld via het milieu of bij het klussen thuis met asbest in aanraking zijn geweest. Voor de groep werknemers bemiddelt het IAS daarnaast met hun (ex-) werkgevers over het betalen van een schadevergoeding van 61.205,- (2013). Als het slachtoffer is overleden kunnen nabestaanden bemiddeling aanvragen voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade (2013: elk 3.064). Hierna volgen de belangrijkste cijfers over 2013 inzake de advies- en bemiddelingsactiviteiten van het IAS. Eerst de belangrijkste cijfers met betrekking tot de ontwikkeling in het aantal aanvragen, vervolgens de resultaten van de adviezen richting SVB voor de regelingen TAS en TNS. De bemiddelingsresultaten worden vervolgens geanalyseerd. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een totaal overzicht van resultaten over 14 jaar IAS. Instroom, uitstroom, voorraad Het IAS neemt in 2013 534 aanvragen in behandeling, minder dan in 2010 (545), 2011(554) en 2012 (578). In 2013 worden 541 aanvragen afgewikkeld, iets minder dan in 2012 (546). Dossierontwikkeling 2013 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Totaal Instroom 42 45 37 41 46 54 55 47 46 39 42 40 534 Uitstroom 43 49 57 49 34 27 40 35 40 67 45 55 541 Tabel : totale instroom en uitstroom per maand in 2013 8 Dossierontwikkeling 2000-2013 Het diagram op de volgende pagina toont de afwikkeling van de instroom sinds de start van het IAS in 2000. Het diagram laat zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog is, en in 2003, 2007 en 2008 een sprong maakt. In 2000 is de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend worden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling is de meest waarschijnlijke oorzaak van de toename van aanmeldingen in 2003. De stijging van 2007 en 2008 vloeit voort uit de invoering van de TNS-regeling in december 2007 en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom. In totaal zijn in de afgelopen 14 jaar 6368 aanvragen in behandeling genomen. Eind december 2013 zijn hiervan 6108 dossiers afgewikkeld. De voorraad bedraagt op dat moment 260 dossiers.

700 600 500 400 300 200 100 0 afgerond voorraad 594 601 500 525 545 554 555 375 373 342 343 244 260 297 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 23 237 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Diagram afwikkeling instroom 2000-2013 Regeling TAS en Regeling TNS Sinds de invoering van de Regeling TAS in 2000 en de Regeling TNS in december 2007 hebben 4249 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Sinds 2003 wordt de tegemoetkoming in de vorm van een voorschot uitgekeerd. Het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk of op andere wijze is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemers en de werkgever/ verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming op basis van de Regeling TAS. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers, ondanks de inspanningen van het IAS door de progressie van de ziekte mesothelioom overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond. Instroom aanvraag tegemoetkoming TAS/TNS De tabel hieronder vermeldt de aanvragen voor een tegemoetkoming sinds de invoering van de voorschotregeling. De relatief grote stijging in 2008 ten opzichte van de jaren daarvoor komt vooral door de invoering van de TNS-regeling en daarmee de uitbreiding van de reikwijdte naar alle mensen met de ziekte mesothelioom (sinds december 2007). Daarnaast had deze stijging in mindere mate te maken met een algehele toename van het aantal aanvragen. 2013 doorbreekt de toename in het aantal aanvragen sinds 2009; voor het eerst is het aantal aanvragen voor een tegemoetkoming als voorschot in 2013 weer onder de 500 (498). Het aantal aanvragen per maand ligt in 2013 tussen de 28 en 65. Nog onduidelijk is of met de daling in 2013 ook een dalende trend is ingezet. De CBS- en NKR-cijfers over de ontwikkeling van het aantal mensen met mesothelioom in Nederland in 2013 zijn nog niet bekend. Jaar jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Totaal 2002 1 1 1 2 5 2003 21 26 19 21 17 14 31 38 26 19 17 27 276 2004 17 21 24 26 23 23 26 23 29 20 26 18 276 2005 28 29 20 22 36 34 19 37 31 26 28 28 338 2006 28 22 33 28 24 24 36 30 28 30 41 25 349 2007 38 21 32 14 32 30 33 35 22 27 31 53 368 2008 66 68 47 52 37 45 41 36 35 39 36 29 531 2009 45 33 31 33 36 34 34 64 53 40 49 39 491 2010 41 34 48 33 35 35 44 47 49 41 36 60 503 2011 40 30 43 53 60 41 38 45 43 38 46 39 516 2012 45 39 51 42 42 55 39 49 45 46 40 31 524 2013 48 30 43 36 39 33 65 36 52 47 28 41 498 Totaal 417 354 391 360 381 368 408 441 411 378 380 402 4691 Tabel : aanvraag TAS/TNS als voorschot per maand en jaar van instroom 9

Beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 2013 adviseert het IAS de SVB 502 keer in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS- of TNS-regeling: 379 adviezen voor een TAS en 123 voor een TNS. TAS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief 2003 223 85 38,3% 138 61,9% 2004 293 63 21,5% 230 78,5% 2005 317 68 21,5% 249 78,5% 2006 354 63 17,8% 291 82,2% 2007 371 61 16,9% 310 83,6% 2008 390 82 21,0% 308 81,1% 2009 391 76 19,4% 315 80,6% 2010 394 47 11,9% 347 88,1% 2011 410 63 15,4% 347 84,6% 2012 403 54 13,4% 349 86,6% 2013 379 55 14,5% 324 85,5% Totaal 3925 717 18,3 % 3208 81,7% TNS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief 2007 5 5 100,0% 2008 148 28 18,9% 120 81.1% 2009 90 18 20,% 72 80,0% 2010 106 6 5,7% 100 94,3% 2011 125 18 14,4% 107 85,6% 2012 130 10 7,7% 120 92,3% 2013 123 15 12,2% 108 87,8% Totaal 726 95 13,1% 631 86,9% Tabel : verdeling beslissing op aanvraag voorschot % % 10 Voor 432 aanvragen (86%) adviseert het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 324 (75%) positieve adviezen voor een TAS en 108 (25%) voor een TNS. Onder de TAS-regeling vallen mesothelioomslachtoffers die aannemelijk hebben gemaakt als werknemer aan asbest te zijn blootgesteld. Bij de TNS gaat het vaak om slachtoffers die de asbestblootstellingsoorzaak niet weten of niet zeker weten of ze in een dienstverband aan asbest zijn blootgesteld. Een andere groep in de TNS zijn mensen die verklaren als zelstandige, privé (o.a. klussen) of in het milieu aan asbest te zijn blootgesteld. Het advies is in 70 gevallen negatief (14%). In bijna tweederde van de gevallen (64,7%) is de afwijzingsgrond geen mesothelioom. In 30,8% gaat het 4,5% diverse redenen om mensen die al zijn overleden en geen nabestaande hebben in de zin van de TAS- of/tnsregeling (zie figuur hiernaast). De SVB kent in 2013 326 TAS-tegemoetkomingen en 109 TNStegemoetkomingen toe. Dit aantal wijkt iets af 30,8% geen nabestaande 64,7% van het aantal positieve adviezen dat het IAS geen maligne mesothelioom heeft afgegeven. De belangrijkste reden hiervoor is jaaroverschrijding (IAS adviseert in het Figuur: Reden voor afwijzing tegemoetkoming ene jaar, SVB beslist in het volgende jaar).

Afgewikkelde aanvragen In 2013 heeft het IAS totaal 525 dossiers financieel afgewikkeld. Na ontvangst van de aanvraag vraagt het IAS aan expertpanels (pathologen en longartsen) om bevestiging van de diagnose mesothelioom. Tegelijkertijd wordt samen met de aanvrager nagegaan hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden en of een (ex-)werkgever aansprakelijk is te houden voor de gezondheidsschade. Dit resulteert in: 371 loondienstgerelateerde aanvragen voor TAS en bemiddeling van werknemers (365) of huisgenoten (7), 118 niet-loondienstgerelateerde aanvragen voor TNS en 34 aanvragen van nabestaanden voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade. Resultaten onderzoek werknemers/huisgenoten 70,9% van alle in 2013 financieel afgewikkelde aanvragen betreft loondienstgerelateerde aanvragen van slachtoffers zelf (werknemers of huisgenoten). Bij hen is onderzocht of er recht is op een tegemoetkoming in het kader van de TAS-regeling en, of via bemiddeling met een werkgever c.q. verzekeraar schadevergoeding kan worden verkregen. De tabel hierna vermeldt de resultaten die voor deze groep zijn bereikt, waarbij een onderverdeling is gemaakt naar de groep die niet bemiddelbaar blijkt en de groep die wel voor bemiddeling in aanmerking komt. In de rechterkolom staat de belangrijkste reden voor het niet toekennen van tegemoetkoming of voor het niet verkrijgen van de schadevergoeding. Te zien is dat 61,4% (148) van de groep die bemiddeld kon worden (241) de volledige schadevergoeding van 61.205,- heeft ontvangen. Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 130 Geen vergoeding 50 Geen mesothelioom TAS-tegemoetkoming 80 Werkgever onvindbaar, failliet Bemiddelbare groep 241 TAS-tegemoetkoming, maar geen schadevergoeding 93 Stelplicht, bewijslast onvoldoende ingevuld; discussie over verjaring Schadevergoeding 148 Totaal 371 Tabel: resultaten werknemers/huisgenoten Resultaten onderzoek nabestaanden Als het slachtoffer is overleden en zichzelf niet bij het IAS heeft aangemeld, kan zijn nabestaande het IAS verzoeken te bemiddelen voor een vergoeding van tenminste 3.064,- voor materiële schade en nog eens datzelfde bedrag voor overlijdensschade. In 2013 zijn 34 aanvragen van nabestaanden afgewikkeld. Hieronder de tabel met de verdeling naar financieel resultaat. In de gevallen waarin wel bemiddeling mogelijk was resulteert 39,3% in schadevergoeding voor de aanvrager. 11 Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 6 Geen vergoeding 6 geen mesothelioom, geen bestaande werkgever, geen bewijs dienstverband Bemiddelbare groep 28 Geen vergoeding 17 Stelplicht,bewijslast en verjaringsdiscussie Vergoeding materiële en overlijdensschade 11 Totaal 34 Tabel: resultaten nabestaanden

(Complex) bovennormatieve schade Naast een standaard schadebedrag van 61.205,- (2013) kan een asbestslachtoffer met mesothelioom ook in aanmerking komen voor bovennormatieve of complex bovennormatieve schade. In 2013 was dat voor ca. een derde van deze populatie het geval. Er is sprake van (complex) bovennormatieve schade wanneer de materiële schade en overlijdensschade de hiervoor afgesproken forfaitaire bedragen te boven gaan. Het onderscheid tussen normatief en complex bovennormatieve schade heeft te maken met de al dan niet eenvoudige, tijdrovende berekening er van. De berekening van de normatieve schade maakt onderdeel uit van de standaardprocedure. Voor de berekening van complex bovennormatieve schade geldt een aparte procedure, die van start gaat als de standaardprocedure is afgerond. In onderstaande tabel zijn de resultaten op de afgeronde niet-complex bovennormatieve schades en de afgeronde complex bovennormatieve schades voor 2013 in beeld gebracht. In dit jaar worden tot en met 31 december 2013 24 niet-complex bovennormatieve schades afgerond met een totaal resultaat van 123.841. Er worden 31 complex bovennormatieve schades afgerond met een totaal resultaat van 1.049.108. (complex) bovennormatieve schade bemiddeld door het IAS Aantal resultaat Totaal resultaat Gemiddeld resultaat niet- complex 24 123,841 5.160 complex 31 1.049.108 33.842 Resultaten 2000-2013 In de afgelopen 14 jaar hebben 6368 mensen het IAS weten te vinden. Ondanks de harde eis van zorgvuldigheid zijn de dossiers in de loop der tijd steeds sneller afgewikkeld. Momenteel worden de meeste aanvragen voor een tegemoetkoming binnen twee maanden afgewikkeld. Bemiddelingen met werkgevers/verzekeraars nemen in het algemeen niet meer dan zes maanden in beslag. Verder ontvangt bijna 90% van de rechthebbenden sinds de komst van de Voorschotregeling in 2003 bij leven een tegemoetkoming. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) kent de afgelopen 14 jaar totaal 4249 maal een tegemoetkoming toe in de vorm van een voorschot op basis van de regeling TAS (sinds 2000) of de regeling TNS (sinds december 2007). Bemiddeling met een werkgever en/of verzekeraar resulteert in 2090 gevallen in een schadevergoeding voor het slachtoffer. De belangrijkste afwijzingsgronden voor tegemoetkoming en/of bemiddeling zijn geen mesothelioom en het ontbreken van een aansprakelijke werkgever c.q. verzekeraar. De dienstverlening van het IAS wordt gewaardeerd door de mesothelioomslachtoffers, zo blijkt uit het belevingsonderzoek (zie pag. 13). 12 Kerncijfers IAS over 14 jaar Aantal Aanvragen 6368 Afgewikkelde aanvragen 5977 Afgewikkeld: geen financieel resultaat slachtoffer 1291 Adviezen richting SVB voor regeling TAS/TNS 5037 Toekenning tegemoetkoming TAS (SVB) 3620 Toekenning tegemoetkoming TNS (SVB) 629 Afgewikkeld met schadevergoeding 2090 % bemiddelingen met schadevergoeding* 58% * % bemiddelingen met schadevergoeding heeft betrekking op aanvragen waarbij sprake is van mesothelioom en werkgever/rechtsopvolger

Klanttevredenheid Belevingsonderzoek Sinds 2008 meet het IAS de tevredenheid van de aanvragers, teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te monitoren en daar waar nodig te verbeteren. Zo ook in 2013. Aanvragers ontvangen direct na afronding van hun aanvraag een lijst met vragen over o.a. tijdige doorverwijzing door de behandelend specialist, de kwaliteit van de intake, de informatie over de voortgang van de behandeling en de kwaliteit van het rapport over het arbeidsverleden van het slachtoffer en het contact met de medewerkers. Ruim 69% van de in 2013 verstuurde vragenlijsten wordt aan het IAS ingevuld teruggestuurd. Dit resulteert in 293 lijsten, met de volgende antwoorden. Vraag Ja Nee Geen % % Mening % Wees de specialist op het belang van een tijdige aanvraag? 83 17 Gaf het IAS voldoende uitleg bij het invullen van het vragenpakket? 93 3 4 Verliep het intakegesprek goed? 99 0 1 Werd tijdens de behandeling voldoende informatie verstrekt over de voortgang? 92 7 1 Werd de informatieverstrekking over het algemeen als duidelijk ervaren? 96 3 1 Was het contact met de medewerkers van het IAS prettig? 97 1 2 Huisbezoek De dienstverlening van het IAS biedt ook de mogelijkheid voor huisbezoek. De indiener van een aanvraag wordt altijd gevraagd of een huisbezoek gewenst is. Inmiddels wordt in ruim 80% van de gevallen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Uit de in 2013 gehouden evaluatie van het huisbezoek blijkt dat de asbestslachtoffers of hun contactpersonen tevreden zijn over de wijze waarop het huisbezoek verlopen is. Het onderzoek spitst zich toe op de beleving van het huisbezoek. Is er voldoende tijd genomen voor het bezoek, is het grondig genoeg, hoe wordt het optreden van de IAS-medewerker ervaren? De conclusie is dat het huisbezoek op prijs wordt gesteld. Als rapportcijfer scoort het gemiddeld een 8 ½. 13 Onbeschermd met asbest werken. Bron: IBAS

IAS MONITOR Vergelijking werknemers (TAS)/niet-werknemers (TNS) 2500 Mannen Vrouwen 300 Mannen Vrouwen 2000 250 1500 1000 500 200 150 100 50 0 <50 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar 75-84 jaar >84 jaar 0 <50 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar 75-84 jaar >84 jaar Fig: TAS naar geslacht en leeftijd bij aanmelding: 2000 t/m 2013 Fig: TNS naar geslacht en leeftijd bij aanmelding: december 2007 t/m 2013 Verdeling TAS/TNS naar geslacht,leeftijd en woonplaats De figuren hierboven tonen een verdeling van aanvragers TAS/TNS per leeftijdsgroep en geslacht over de periode 2000 (invoer TAS) en 2007 (invoer TNS) t/m 2013. Het aandeel vrouwen is in de TNS aanzienlijk hoger dan in de TAS. Opvallend is dat voor TNS op jongere leeftijd een aanvraag wordt ingediend dan voor TAS. Onder de TAS-regeling vallen mesothelioomslachtoffers die aannemelijk hebben gemaakt als werknemer aan asbest te zijn blootgesteld. Bij de TNS gaat het vaak om slachtoffers die de asbestblootstellingsoorzaak niet weten of niet zeker weten of ze in een dienstverband aan asbest zijn blootgesteld. Een andere groep in de TNS zijn mensen die verklaren als zelstandige, privé (o.a. klussen) of in het milieu aan asbest te zijn blootgesteld. Hieronder een verdeling naar woonplaats. Te zien is dat de spreiding van mensen met een TAS-tegemoetkoming voor een aanzienlijk deel overeenkomt met mensen die tot de TNS-groep behoren. Beroepsgerelateerd asbestgebruik lijkt dus ook een belangrijke bron van besmetting voor mensen die onder de TNS-regeling vallen. Op de binnenkant van de achteromslag van dit jaarverslag vindt u een plattegrond met de totale spreiding van TAS- en TNS-gerechtigden samen naar woonplaats. 14 Fig. 2000-2013: woonplaats TAS-gerechtigden, aantal per 100.000 inwoners Fig: 2007-2013: woonplaats TNS-gerechtigden, aantal per 100.000 inwoners De donkerste regio s hebben het hoogste aantal slachtoffers

Epidemiologische ontwikkelingen Aantal mensen met mesothelioom in Nederland Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR), registreren jaarlijks het totaal aantal mensen met mesothelioom (longvlies- en buikvliesmesothelioom) in Nederland (zie tabel hieronder). Inmiddels is het aantal mensen dat jaarlijks deze ziekte krijgt sinds 1990 bijna verdubbeld (1990: 270, 2012: 522). Momenteel ligt dit rond de 500 per jaar. Naar verwachting zal dit aantal voorlopig niet afnemen. De groep mesothelioompatiënten bestaat grotendeels uit mannen. Meer dan driekwart is op het moment dat de diagnose wordt gesteld boven de 65. Het aandeel jongeren daalt. Dit komt waarschijnlijk doordat het asbestgebruik in Nederland in de vorige eeuw vanaf eind jaren 70 sterk afnam. Onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) uit het begin van deze eeuw voorspelde dat het aantal sterf gevallen als gevolg van maligne mesothelioom op zal lopen van 65 in 1969 en 265 in 1998 tot 490 in 2017. De cijfers van de NKR laten mogelijk zien dat deze piek al in 2011 is bereikt, eerder dan door het EUR onderzoek voorspeld. Het totaal aantal sterfgevallen wordt in de periode 2000-2028 geschat op meer dan 12.000 mannen en 800 vrouwen (Segura e.a., 2003). Jaar CBS NKR CBS NKR CBS NKR Totaal Totaal % man % man %<65 jaar %<65 jaar 1990 273 270 86% 87% 41% 48% 1995 323 336 86% 87% 37% 42% 1997 377 350 87% 87% 35% 41% 1998 325 346 89% 92% 39% 38% 1999 402 415 87% 87% 30 % 33% 2000 389 402 87% 87% 33% 38% 2001 401 402 86% 84% 30 % 36% 2002 394 365 86% 85% 33% 33% 2003 393 411 88% 87% 25% 33% 2004 398 447 87% 88% 30 % 35% 2005 382 502 90 % 88% 24% 26% 2006 463 491 86% 85% 25% 29% 2007 470 462 86% 86% 24% 26% 2008 421 502 87% 86% 23% 30 % 2009 471 481 87% 88% 20 % 27% 2010 481 529 89% 88% 21% 23% 2011 500 527 87% 87% 21% 24% 2012 497 522 86% 86% 20% 26% 15 Kenmerken asbestslachtoffers IAS De groep asbestslachtoffers met recht op een TAS- of TNS-tegemoetkoming bestaat vrijwel geheel uit mannen (bijna 90%). Meer dan driekwart is boven de 65 (zie pag.14). Zij wonen veelal in gebieden waar in het verleden met asbest is gewerkt op scheepswerven, in asbestproductie, isolatie- en asbestverwerkende bedrijven en in de metaal- en elektrotechnische industrie. Het gaat met name om de havens in Zeeland, Rijnmond en Noord-Oost Groningen, de industrie in Noord Holland, de mijnbouw en chemie in Zuid Limburg en de asbestverwerkende industrie in Twente rond Enschede (textiel) en Goor (Eternit fabriek). Zie ook plattegrond binnenkant achteromslag van dit jaarverslag.

Nieuws Medisch 16 Medische procedure aanvragen IAS Voor alle mesothelioompatiënten die een aanvraag indienen bij het IAS wordt een bevestiging van de diagnose gevraagd aan het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP), een expertpanel van pathologen. Dr. Sjoukje van der Bij onderzocht de diagnostiek bij 1498 mensen die zich tussen 2005 en 2008 bij het IAS hadden aangemeld. Bij 6% kon de diagnose op basis van uitsluitend pathologisch onderzoek niet worden bevestigd, o.a. wegens te weinig of onvoldoende betrouwbaar materiaal. Door middel van klinische beoordeling door meerdere longartsen werd bij 80% van deze groep alsnog de diagnose mesothelioom bevestigd. Van der Bij concludeert dat het belangrijk is zo snel mogelijk biopsiemateriaal bij mesothelioompatiënten te verzamelen om de kans op bevestiging van de diagnose te vergroten. Dit onderzoek is door het IAS gefinancierd. Bron: Van der Bij, S. e.a. (2013). Subsidie voor onderzoek mesothelioom Erasmus Mc De Amerikaanse patiëntenorganisatie Mesothelioma Applied Research Foundation (Meso Foundation) financiert asbestkankeronderzoek binnen het Erasmus MC. De subsidie bestaat uit een geldbedrag van $ 100.000 voor een periode van twee jaar. Volgens Dr. Joost Hegmans, coördinator laboratoriumstudies in het Erasmus MC bestudeert het onderzoek het aantal en de aard van de macrofagen en of deze een voorspellende factor kunnen zijn bij mesothelioom (red. asbestkanker). Bovendien wordt bekeken of het moduleren van deze cellen een verbetering van de huidige behandelingen mogelijk maakt. Macrofagen zijn potente immuuncellen die in aanzienlijke aantallen in mesothelioom tumoren kunnen voorkomen (tot wel 60% van de tumormassa). Bron: Erasmus Mc, 10 april 2013. VS: eerste robotoperaties voor mesothelioom Het Medisch Centrum van de Universiteit van Arizona heeft in januari voor het eerst twee extrapleurale pneumonectomie (EPP) operaties voor mesothelioom verricht met behulp van een robot. Bij een EPP-operatie worden de zieke long, het aangetaste vlies, hartzakje en middenrif verwijderd. De voordelen van het gebruik van een robot zijn volgens de thoraxchirurg die de operaties uitvoerde groot: de operatie is veiliger, minder belastend, er is sprake van minder bloedverlies, een lager risico op infectie en overlijden en een korter verblijf in het ziekenhuis. Een mooie technische prestatie. Echter steeds meer experts twijfelen aan het nut van EPP. Behandelingen zijn steeds vaker gericht op het juist zoveel mogelijk sparen van de longfunctie. Bron: States News Service, 11 april, Pacific Meso Center, 24 mei 2013. * Voor bronvermelding zie website IAS: www.asbestslachtoffers.nl onder Nieuws

Interview Ronald Ostermeier over zijn vader, Arie Doolaard. Mijn vader heeft het nooit willen weten, tot zijn laatste week aan toe. Op de vraag van het IAS mee te werken aan het jaarverslag zei ik meteen ja. Dit omdat we ons daarmee ook namens mijn vader kunnen uitspreken. Mijn vader is eigenlijk mijn tweede vader, hij kwam in mijn leven toen ik vier was nadat mijn eerste vader overleden was. Ik heb hem altijd als mijn eigen vader gezien. Mijn ouders overwinterden altijd in Frankrijk of Spanje. Twee jaar geleden vertelden ze dat iedereen op de camping, ook mijn vader, griep had gehad. Mijn vader bleef daarna sukkelen. Daar waren we niet gerust op. Ik heb mijn vader nooit ziek gezien, hij was een boom van een vent, op dat moment 69 jaar. Kort daarna ging het zo slecht dat hij niks meer kon. De lokale huisarts voelde nattigheid en stuurde hem naar het ziekenhuis in Perpignan. In het ziekenhuis constateerden ze vocht achter zijn longen, dat meteen werd verwijderd. Ik ging direct naar Frankrijk om bij mijn ouders te zijn. Na allerlei onderzoeken werd onze vrees waarheid: mesothelioom oftewel asbestkanker. Daar is mijn vader altijd bang voor geweest. Ze hebben hem daar geopereerd, zijn longen zijn geplakt. Daarbij zeiden ze dat het er niet goed uitzag. Eigenlijk heb ik daar toen al afscheid genomen van hem. Wij wisten wat hem te wachten stond. Mijn vader heeft het nooit willen weten, tot zijn laatste week aan toe. Bij terugkomst in Nederland knapte hij eigenlijk goed op. We wisten wel wat van asbestkanker, maar gingen op internet op zoek naar meer informatie. Zo kwamen we op het IAS. We meldden mijn vader aan. Een dag later kregen we al een reactie en werd een afspraak gemaakt voor een huisbezoek. Tijdens dat bezoek deden we zijn verhaal. Het verslag dat we de dag daarop ontvingen klopte voor 100%. Mijn vader heeft bij diverse timmerbedrijven gewerkt en werkte zich via avondstudies op tot calculator. Hij ging bij een scheepsbetimmeringsbedrijf werken dat jachten afbouwde en bemanningsverblijven voor mammoettankers. Deze verblijven werden gemaakt van isolatieplaatmateriaal uit Zweden: puur asbest. Mijn vader, die alleen werk opnam op locatie en door de werkplaats liep, heeft zo de ziekte mesothelioom opgelopen. Die platen zijn enkele jaren later verboden. Helaas te laat. Wij denken ook aan al die andere mensen die dit materiaal verwerkten en echt in het stof stonden. Mijn vader heeft het nog anderhalf jaar volgehouden. We dachten nog even dat de ziekte stilstond, al werd hij steeds vermoeider. Maar helaas: in september 2013 kreeg hij pijn in zijn rug, en ondanks de artsen die zeiden dat het een hernia was, wisten wij wel beter. Het bleek een uitzaaiing te zijn waardoor zijn heup was gebroken. Hij is daarna nog vijf maanden in een hospice verzorgd. Dat was geen leuke tijd, vooral vanwege zijn eigen ontkenning. Hij dacht nog steeds dat hij beter zou worden. Op 26 februari 2014 kwam aan deze kwelling een einde en is hij op 71-jarige leeftijd overleden. We hebben afscheid van hem genomen en hebben ons erbij neer kunnen leggen. Het IAS heeft de zaak heel goed behandeld. Al snel was er overeenstemming met mijn vaders voormalig werkgever en de financiële vergoeding die hij ontving heeft hij gebruikt om de tijd die hem restte tot hij te ziek werd zorgeloos te leven. Ondanks de onmachtige situatie hebben we aan de tussenkomst van het IAS een heel fijn gevoel overgehouden. 17

IAS MONITOR Sectoren Zeker Misschien Bouw en installatie Industrie Handel en diensten Transport Defensie Delfstoffen Energie Landbouw 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Figuur: IAS-aanvragers naar sector : 1950-1993. Bron: IAS-aanvragen 2005 t/m 2012. Asbestblootstelling naar sector (1950-1993) De figuur hierboven laat zien in welke sectoren IAS-aanvragers sinds 1950 hebben gewerkt en zeker of misschien aan asbest zijn blootgesteld. De belangrijkste takken zijn de bouwnijverheid (gebouwen en grond-, water- en wegenbouw) en installatiebranche (sanitair, verwarming, electra e.d), gevolgd door de industrie (met name scheepsbouw, metaal en elektrotechniek, zie figuur hieronder). In de bouw is vooral met asbestcement gewerkt. Veel bouwmaterialen met asbestcement (naar schatting zo n 65%) zijn gebruikt als dakbedekking en wandmateriaal. In de industrie is asbest daarnaast in allerlei vormen als brandwerend isolatiemateriaal toegepast. Op de website van het IAS laat de IAS Monitor zien dat in de omvang van de blootstelling door de jaren heen een verschuiving plaatsvond van de industrie naar de bouw. In de jaren 50 was de blootstelling in de industrie, met name de scheepsbouw verhoudingsgewijs het grootst, in de jaren 70 de bouw en instal latie. Logisch als de ontwikkeling van de omvang van de sectoren zelf in aanmerking wordt genomen: de industrie, met name scheepsbouw is door de jaren heen in Nederland kleiner geworden en de bouw juist groter. Als gekeken wordt naar de groep die verklaard heeft zeker in een bepaald dienstverband te zijn blootgesteld, dan hebben de meeste asbestblootstellingen in de jaren 60 en 70 plaatsgevonden. Zeker Misschien 18 bouwmaterialen, aardewerk, glaswerk chemie, kunststoffen, rubber frictiematerialen, auto-, rijwiel, motor industrie overig metalectro scheepsbouw textiel, hout, confectie, papier treinbouw vliegtuigbouw voedings- en genotsmiddelen 0 500 100 1500 Tabel: IAS aanvragers naar industriesector: 1950-199). Bron : IAS aanvragen 2005 t /m 2012.

Nederlandse asbestontwikkelingen Acties tegen asbest in Nederland In 2013 zijn weer allerlei maatregelen genomen om naar de toekomst toe te voorkomen dat mensen door asbestblootstelling ziek worden. Een greep. De boetes voor het onzorgvuldig omgaan met asbest zijn verdubbeld. De inspectie legt vaker werk stil bij constatering van misstanden. Uit schepen onder Nederlandse vlag moet binnen drie jaar de asbest zijn verwijderd. Het Rijk heeft 20 miljoen euro beschikbaar gesteld voor het vervangen van asbestdaken door daken met zonnepanelen. Een voorlichtingscampagne van de Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) gericht op installateurs. Een app van de inspectie om malafide saneringen te kunnen melden. Woningcorporaties maken handboeken over hoe met asbest om te gaan en vooral over hoe over asbest te communiceren. De Atlas Leefomgeving en het Landelijk Asbest Volg Systeem (LAVS) laten zien waar asbest zit. Protest tegen bepaalde maatregelen is er ook. De nieuwe regels zijn te streng en te ingewikkeld. Asbestsanering wordt te kostbaar, wordt gezegd. Dat werkt illegaal gedrag in de hand. Onze concurrentiepositie verzwakt omdat het buitenland niet zo streng is tegen asbest als wij. Feit blijft dat Nederland nog vol asbest zit: naar schatting zo n 100 miljoen m 2 asbestdak, 35.000 km waterleiding, 700.000 ton asbest in gebouwen, 60% van de sociale huurwoningen en een kwart van de scholen. Én: het aantal slachtoffers neemt nog niet af. Dakbeschot Schoorsteen Plafondbeplating Aftimmering rond rookafvoer Imitatiemarmer achter wasbak Riolering Ontluchtingskanaal Vezelplaat achter tegelwand Standleiding Vloerzeil Rioleringspijp Ontluchtingskanaal Schoorsteen Kit tussen kozijn en gevel Sandwichpaneel in kozijn Boeiboard Dakbeschot Daklei en gevelbeplating Prullenbak Balkonvloer Tussenschot Knieschot Kort achter kachel Ontluchtingskanaal Vloerzeil Wandbeplating Betimmering onderkant van de trap Zeil in de kast Asbest in de deur Plaat aan de binnenkant van de deur Golfplaten borders Plantenbak Asbestcement stoelen Afscherming met golfplaat Vensterbanken Koort rondom rookgasafvoer Schouwplaat Vinyltegels Afdichting stoppenkast met asbestkoord Beplating deur Plaat boven meterkast Beplating achter stoppenkast Bitumen lijnlaag op de vloer Vloerzeil op traptrede Kruipluik 19 Riolering Isolatie leidingen Luik Asbestrestanten Geiser Ontluchtingspijp Afzuigkap Beplating onder kookplaat Asbesttoepassingen in en om huis. Bron: Search BV, mei 2014 Golfplatendak Plafondbeplating Dakleien Dakgoot * Voor bronvermelding zie website IAS: www.asbestslachtoffers.nl onder Nieuws en Editorials