Preek van Martijn Piet d.d. 19 augustus 2007 De Heer is mijn herder PSALM 23 1 De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets. 2 Hij laat mij rusten in groene weiden en voert mij naar vredig water, 3 hij geeft mij nieuwe kracht en leidt mij langs veilige paden tot eer van zijn naam. 4 Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want u bent bij mij, uw stok en uw staf, zij geven mij moed. 5 U nodigt mij aan tafel voor het oog van de vijand, u zalft mijn hoofd met olie, mijn beker vloeit over. 6 Geluk en genade volgen mij alle dagen van mijn leven, ik keer terug in het huis van de HEER tot in lengte van dagen. Psalm 23 gaat over wie God voor ons is. Ook al brengt David groene weide te sprake, de psalm gaat niet over rusten. Hij heeft het over een donker dal, maar het is geen gedicht over lijden. Hij vertelt over een huis van de Heer waar wij ons leven lang mogen wonen, maar het onderwerp van de psalm is niet de gemeente, de hemel of eeuwig leven. David schrijft Psalm 23 om ons vertrouwen in God te versterken. En dat is precies wat ik vanmorgen ook hoop te doen. Om ons er aan te herinneren wie Hij is. Hoe groot! In feite gebruikt David in deze Psalm ruim honderd woorden om de eerste twee uit te leggen De HEER. Dat is het onderwerp, De Heer. Daar gaat het om. David beschrijft hoe God is en dan gebruikt hij de naam Jahwe. Jahwe is mijn herder. Wij gebruiken die naam Jahwe niet zo vaak, in onze vertalingen wordt consequent het woord Heer of Here gebruikt. In de Naardense vertaling wordt naar God verwezen als de ENE. De ÉNE is mijn hérder, míj zal níets ontbréken; Maar voor David was juist die naam Jahwe, veelzeggend. Daarom koos hij die naam in plaats van voor een van de andere namen waarmee God zich in het Oude Testament geopenbaard had: El Shaddai (de Almachtige), El Elion (de Allerhoogste) of El Olam (de Eeuwige). Al deze namen, en nog wel veel meer had hij ook kunnen gebruiken. Maar hij koos juist bewust voor die ene naam: Jahwe. Waarom? Omdat God zichzelf zo noemt. Je kunt mij voorganger noemen of predikant of pastor of oudsten, of vader van drie kinderen. Mijn kinderen noemen mij papa, maar ik heet anders. Als je mij bij mijn naam wil noemen dan zeg je Martijn. Als je God bij zijn naam wil noemen dan is dat Jahwe. Tegenwoordig komt het steeds vaker voor dat je mensen aanspreekt bij hun voornaam. Maar nog niet zo lang geleden was dat wel anders. Op school zei je meester of juffrouw. Ook de dokter sprak je niet aan met zijn voornaam. Gepaste afstand. Vroeger kon je nog verwachten wanneer je naar iemands naam vroeg dat je als antwoord kreeg, Voor jou is het meneer. Maar God heeft zichzelf met zijn naam aan ons voorgesteld. Met andere woorden, Hij wil dat we Hem persoonlijk kennen, Hij wil een relatie met ons. 1
Mozes was de eerste die deze naam te horen kreeg. Zevenhonderd jaar voordat David deze Psalm dichtte. Het was bij die brandende braamstruik waar God met Mozes sprak over het bevrijden van de Israëliërs uit Egypte, waar ze als slaven werkte. Exodus 3:13-15 13 Maar Mozes zei: Stel dat ik naar de Israëlieten ga en tegen hen zeg dat de God van hun voorouders mij gestuurd heeft, en ze vragen: Wat is de naam van die God? Wat moet ik dan zeggen? 14 Toen antwoordde God hem: Ik ben die er zijn zal. Zeg daarom tegen de Israëlieten: IK ZAL ER ZIJN heeft mij naar u toe gestuurd. 15 Ook zei hij tegen Mozes: Zeg tegen hen: De HEER Jahwe heeft mij gestuurd, de God van uw voorouders, de God van Abraham, de God van Isaak en de God van Jakob. En hij heeft gezegd: Zo wil ik voor altijd heten, met die naam wil ik worden aangeroepen door alle komende generaties. Later herinnert God Mozes er zelf aan: Exodus 6:3 Ik ben aan Abraham, Isaak en Jakob verschenen als God, de Ontzagwekkende, maar mijn naam HEER (Jahwe) heb ik niet aan hen bekendgemaakt. De Joden beschouwen de naam Jahwe te heilig om door mensenmonden te worden uitgesproken, en daarom vervingen ze hem door het woord Adonai, dat Heer betekent. Als de eigennaam van God, Jahwe, opgeschreven moest worden, namen de schrijvers eerst een bad om zich te reinigen, en de pen waarmee ze de naam hadden geschreven, gebruikten ze daarna niet meer. Wat Jahwe precies betekend is niet helemaal duidelijk, en Mozes vraagt er ook niet om. Veel wetenschappers zouden willen dat hij dat had gedaan, want er is wel wat discussie over wat Jahwe nou precies betekent. Het is aannemelijk dat het een samenvoeging is van de gewone tegenwoordige tijd (Ik ben) en een vorm die een doel of richting aangeeft (Ik breng tot stand). Jahwe betekend dan Ik ben en Ik breng tot stand. De nieuwe vertaling NBV vertaald het met Ik zal er zijn. God is het die er altijd is, en die alles tot stand brengt. Waarom is dat zo belangrijk? Omdat we een grote God nodig hebben. En als God degene is die is, dan is Hij onveranderlijk. Als wij Ik ben zeggen dan voegen wij daar altijd nog iets aan toe. Ik ben gelukkig, Ik ben sterk, Ik ben verdrietig, Ik ben Martijn. God zegt Ik ben, en Hij voegt daar niets aan toe. Maar wat bent U dan? willen wij vragen. Ik ben is het antwoord. God heeft daar geen bijvoeglijk naamwoord bij nodig. God is wat Hij is. Hij is alles. Er is van alles en nog wat dat invloed op ons heeft. We bepalen aan de hand van het weer wat we aantrekken. De zwaartekracht heeft invloed op ons snelheid, en onze gezondheid op hoe sterk we zijn. Maar God, onze Herder, kijkt niet wat voor weer het is; Hij maakt het. Hij probeert de zwaartekracht niet te overwinnen; Hij schiep hem. Hij is niet afhankelijk van zijn gezondheid Hij heeft niet eens een lichaam. Hij is geest en kent niet de beperkingen van een lichaam. Hij is overal, altijd. 2
Zo n herder hebben we nodig. Omdat Hij niet door iets of iemand tot stand gebracht is, kan niets Hem ook wegnemen. Zou Hij bang zijn voor aardbevingen of terrorisme? Hij is niet bang dat Hij kanker krijgt, en raakt niet van slag op een begraafplaats. Hij was er al voor die bestonden. Hij zal er nog steeds zijn als ze ophouden te bestaan. Hij is zonder begin en einde. En niets of niemand staat boven Hem. Jij kunt je laten troosten tijdens een storm in je leven, maar wat je nodig heb is een God die de storm het zwijgen kan opleggen. Een vriend kan je hand vasthouden op je sterfbed, maar wat je nodig hebt is de Heer die de dood heeft overwonnen. Filosofen kunnen discussiëren over de betekenis van het leven, maar wat je nodig hebt is een God die het leven betekenis geeft. David realiseert zich dat met die God als herder het hem aan niets ontbreek. Die herder kijkt niet op afstand toe, maar die is bezig met het leven van David en David getuigd van wat God doet. Hij laat mij rusten, zegt David, in groene weiden en voert mij naar vredig water, Hij geeft mij nieuwe kracht en leidt mij langs veilige paden (waarom?) tot eer van zijn naam. David beschrijft ook wat de uitwerking is, van het feit dat God Hem leid, rust geeft, vrede en nieuwe kracht. Het gevolg is, zo getuigt David: vers 4 Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want u bent bij mij, Uw stok en uw staf, zij geven mij moed. De David kent zijn God Jahwe en dat maakt dat - hij niet meer vreest voor kwaad - en het geeft hem nieuwe moed, Vrees en ontmoediging hebben een verlammende en remmende werking. Jezus zei ik ben gekomen opdat gij leven zult hebben en leven in overvloed. Het volle leven. Vrees en ontmoediging doen precies het tegenovergestelde, ze leggen ons lam. Iets waar we angst voor hebben, geven we macht over ons. Maar wij hebben niets te vrezen dan God alleen. Als we Hem vrezen hoeven we voor niets bang te zijn. Als je in het centrum van God wil ben, dan ben je overal veilig. Psalm 23 gaat over God. Toch kun je de woorden van David niet zomaar zondermeer herhalen en toepassen op je eigen leven. Want David zegt niet: Jahwe is een herder, maar Jahwe is MIJN herder. Heel persoonlijk. De zegeningen die David ervaart, zijn niet alleen het gevolg van wie God is, maar ook van de positie die David aan Hem geeft in zijn persoonlijk leven. Hij erkent God als zijn persoonlijke herder en zegt daarmee ook indirect en ik ben Zijn schaap. David realiseert zich dat hij afhankelijk is van God zoals een schaap een herder nodig heeft. 3
Van alle dieren die God heeft gemaakt kan een schaap het slechts voor zichzelf zorgen. Ze zijn niet weerbaar. Ze kunnen zich slecht verdedigen. Ze hebben geen scherpe tanden en geen klauwen. Ze zijn niet snel. En bovendien..schapen zijn vies! Een kat wast zichzelf en een hond ook. Een musje neem een stofbad en een beer wast zich in de rivier. Maar een schaap? Een schaap wordt vies en blijf vies, tenzij zijn vacht wordt geschoren. Wil je jezelf identificeren met een schaap? Had David geen betere vergelijking kunnen verzinnen? Bijvoorbeeld: De Heer is mijn generaal, en ik ben zijn strijder. Zoiets. Dat klinkt een stuk beter. Een strijder heeft een uniform en een wapen, en misschien zelfs een medaille. Of: De Heer is mijn dirigent, en ik zing voor Hem. Wij als zangers in Gods koor, dát streelt ons gevoel van eigenwaarde. Of: De Heer is mijn koning, en ik ben zijn ambassadeur. Wie wil er niet Gods woordvoerder zijn? Iedereen luistert naar een ambassadeur. Iedereen luistert als Gods koor optreedt. En iedereen juicht en applaudisseert als Gods soldaten voorbij marcheren. Toen David, die zelf soldaat, zanger en woordvoeder was, zocht naar een beeld om te illustreren hoe God is, dacht hij terug aan de tijd dat hij schaapsherder was geweest. Hij herinnerde zich hoeveel tijd en aandacht hij dag en nacht aan de schapen had besteed. Hoe hij met hen sliep en over hen waakte. Hij hun kop met olie zalfde wanneer ze deze gestoten en verwond hadden. En die manier van omgaan met de schapen doet hem denken aan Gods zorg voor ons. David roept blij uit; De Heer is mijn herder en dat houdt vanzelf in dat hij er trotst op is om Gods schaap te zijn. Ben jij trost om Gods schaap te zijn? Kun je voor jezelf tot de conclusie komen dat je een herder nodig heb of wil je vasthouden aan je onafhankelijkheid. Is jouw lijflied net als die van Herman Brood, het bekende nummer van Frank Sinatra I did it my way. We doen graag alles zelf en op onze eigen manier. Niet persé de gemakkelijkste manier. Niet op de gewone manier. Niet op Gods manier, maar op onze manier. Op onze eigenwijze manier. Je hoefde alleen maar je verontschuldigingen aan te bieden, maar je moest zo nodig ruzie maken. Je hoefde alleen maar te luisteren, maar je moest zo nodig je grote mond open doen. Je hoefde alleen maar geduld te hebben, maar je moest zo nodig de zaakjes alvast zelf regelen. Je hoefde het alleen maar in de hand van God te leggen, maar je probeerde het weer eens zelf op te lossen. En volgens de Bijbel is dat nou precies ons probleem. Jesaja 53:6 daar staat We liepen verloren als schapen, ieder van ons ging zijn eigen weg. Misschien loop jij doelloos rond en draag je zelf al je lasten. Misschien ga je je eigen weg, mag ik je vragen, waar leidt die weg naar toe? Nadat Herman Boon het evangelie had uitgelegd aan Catherine Keyl, zei ze: het is me allemaal veel te gemakkelijk, Ik maak fouten, maar omdat Jezus voor stierf hoef ik er niet voor op te draaien, veel te makkelijk. Waarop Herman zei; Als het nou zo makkelijks is, waarom wil je het dan niet accepteren? 4
De reden is dat het moeilijk is om toegeven dat je hulp nodig heb. We willen zo graag onafhankelijk zijn en het zelf oplossen. Onze eigen herder zijn en blijven. Dan luidt psalm 23 voor jou misschien als volgt: Ik ben mijn eigen herder. Ik heb van alles en nog wat nodig. Ik strompel van de ene naar de andere supermarkt en van psycholoog naar psychiater, zonder er beter van te worden, Ik kruip door een diepdonker dal en kom er nooit meer uit. Ik ben voor veel dingen bang, van chemicaliën tot hoogspanningsmasten, en ik ben al net zo bezorgd als mijn moeder vroeger. Ik ga wel naar de wekelijkse stafvergadering, maar wordt daar omringd door tegenstanders. Ik ga naar huis, en zelfs mijn goudvis scheld me uit. Ik behandel mijn hoofdpijn met een dubbele dosis paracetamol. Mij glas whisky is tot de rand gevuld. Ik wordt achtervolgd door ongeluk en ellende, en ik blijf aan mezelf twijfelen tot in lengte van dagen. God zegt: Doe het op mijn manier. De bijbel zegt: Doe het op Gods manier. De ervaring leert: Doe het op Gods manier. De hemel roept: Doe het alsjeblieft op Gods manier. Hoe heerlijk om te weten dat er iemand iemand grote dan jijzelf over jou wil waken; voor je wil zorgen. Overdag, als de zon schijnt en iedereen je toelacht en s nachts als het aarde donker om je heen is, bij noodweer en ontij. Johannes 10:9-15 9 Ik ben de deur: wanneer iemand door mij binnenkomt zal hij gered worden; hij zal in en uit lopen, en hij zal weidegrond vinden. 10 Een dief komt alleen om te roven, te slachten en te vernietigen, maar ik ben gekomen om hun het leven te geven in al zijn volheid. 11 Ik ben de goede herder. Een goede herder geeft zijn leven voor de schapen. 12 Een huurling, iemand die geen herder is, en die niet de eigenaar van de schapen is, laat de schapen in de steek en slaat op de vlucht zodra hij een wolf ziet aankomen. De wolf valt de kudde aan en jaagt de schapen uiteen; 13 de man is een huurling en de schapen kunnen hem niets schelen. 14 Ik ben de goede herder. Ik ken mijn schapen en mijn schapen kennen mij, 15 zoals de Vader mij kent en ik de Vader ken. Ik geef mijn leven voor de schapen. David sluit psalm 23 af met de woorden: 6 Geluk en genade volgen mij alle dagen van mijn leven, ik keer terug in het huis van de HEER tot in lengte van dagen. 5