Boerenbuitengebied Muntendam Project Grauwe Klauwier Inleiding In januari 2015 is de Werkgroep Boerenbuitengebied in Muntendam opgericht. De initiatiefnemer is een akkerbouwer die al jarenlang actief is met agrarisch natuurbeheer. De werkgroep is opgericht om direct omwonenden te betrekken bij hun leefomgeving en bestaat uit boeren en burgers. De werkgroep heeft als doel de natuurwaarde van de directe omgeving in het buitengebied van Muntendam te verhogen en daarmee aantrekkelijker te maken voor bewoners, gebruikers en recreanten. Het buitengebied van Muntendam kenmerkt zich door veenkoloniale akkerbouw. De aanleg van kleurrijke akkerranden en wintervoedselveldjes door de akkerbouwer hebben al geleid tot een grotere soortenrijkdom aan vogels en vlinders. Zo broedt de patrijs er sinds jaren weer en is het aantal geelgorzen en veldleeuweriken toegenomen, waar bewoners en recreanten van genieten. Ook het icarusblauwtje komt er weer voor. Doel, resultaat en concretisering Het hoofddoel van het project is de natuurbeleving te vergroten door de belangen van agrariërs en burgers te verbinden en de betrokkenheid van omwonenden bij het buitengebied te vergroten. Het nevendoel is de verhoging van de natuurwaarden van het agrarisch gebied: grotere insecten- en vogelrijkdom. Het gebied de Leest, tussen Tripscompagnie en Muntendam wordt daardoor aantrekkelijker voor bewoners, agrarische ondernemers en recreanten. Door het aanleggen van een wandelroute ontstaat een verbinding tussen de Heemtuin, het projectgebied en het Tripsbos. Om dit doel te bereiken wil de werkgroep het buitengebied van Muntendam optimaal in te richten voor de grauwe klauwier, zowel om te broeden als om te foerageren. (zie bijlage). De komst van deze zeldzame zomergast zou de kroon vormen op het project, maar tegelijkertijd zullen veel andere boerenlandsoorten profiteren van de inrichtingsmaatregelen, zoals patrijs, kwartel, geelgors, grasmus en graspieper, welke al in De Leest aanwezig zijn. Karakteristieke vogels in het agrarisch gebied hebben het in Nederland moeilijk om voedsel en schuilplaatsen te vinden. In Oost-Groningen zijn de trends minder negatief dan elders in ons land, en met name de veenkoloniën blijken hogere dichtheden aan akkervogels als de veldleeuwerik te kennen dan andere akkerbouwgebieden in de provincie. Minimaal twee keer per jaar zal er een vrijwilligersdag georganiseerd worden, waarbij omwonenden en andere belangstellenden meewerken aan de inrichting en onderhoud van de maatregelen. Daardoor zullen de veranderingen voor deze mensen eigen gaan voelen, en zal men trots zijn op het aantrekkelijker worden van het gebied. Een picknickbankje bij het koeienweitje biedt hen de mogelijkheid om van het resultaat van de eigen inspanningen te genieten. Projectgebied Het buitengebied van Muntendam kenmerkt zich door veenkoloniale akkerbouw. Maar tussen de uitgestrekte akkers, zijn er in het projectgebied nog voldoende natuurlijke elementen te vinden. Een veenstroompje ligt verborgen tussen de bouwlanden, en ten tijde van de ruilverkaveling zijn twee struweelrijke overhoekjes ontstaan. De brede bermen langs de ruilverkavelingsweg en het fietspad lopen als een groene ader dwars door De Leest heen. Met de keuze van gewassen en de aanleg van akkerranden op strategische plekken, draagt het bouwplan bij aan de aantrekkelijkheid van het landschap. Kansen genoeg om meer ruimte voor de natuur te creëren én die beleefbaar te maken. 1
Figuur 1. Kadastrale kaart van centrale deel van Buitengebied Muntendam Overhoekjes zijn oranje omlijnd. Inrichtingsmaatregelen Door inrichting van overhoekjes, verschraling van bermen en aanplant van veldstruweel wordt het gebied geschikt gemaakt voor vogels die het van de combinatie open landschap met kleine landschapselementen moeten hebben. De grove werkzaamheden als struweel uitdunnen en afrastering plaatsen worden door respectievelijk een loonwerker en Landschapsbeheer Groningen uitgevoerd. De bermen worden gemaaid door de werkgroep. Struweelaanplant en snoeiwerk worden samen met omwonenden en andere belangstellenden uitgevoerd. Open veld op het overhoekje Bouwte (1), grenzend aan bouwland van P.H. Mulder en Daaleweg, geschikt maken voor begrazing door koeien. Concrete werkzaamheden: o grondwerk, o snoeiwerk, o afrastering met prikkeldraad, o beweiding door Lakenvelders. Overhoekje Daaleweg bij de Rimbe (2) snoeien en ruimen; wat andere soorten heesters erbij. Bermen (15 kilometer lengte) verschralen door maaien en afvoeren van de vegetatie; maaien na de bloeitijd. Om de verschillende plekken te verbinden dienen plukjes veldstruweel in de bermen langs de Daaleweg en langs het fietspad richting Heemtuin. Plaatsing van een informatiebord (eventueel aangevuld met QR-code en webpagina) voor passanten en recreanten bij het overhoekje. Zo mogelijk een bankje met prullenbak als rustplaats voor recreanten. Wandelroute tussen de Heemtuin en het projectgebied. 2
Eigendomssituatie Gemeente Menterwolde is eigenaar van de grond. Op 1 oktober is een beheerovereenkomst getekend tussen de gemeente Menterwolde en de werkgroep Boerenbuitengebied. (zie bijlage). Binnenkort wordt een overeenkomst gesloten tussen de gemeente Menterwolde en de werkgroep m.b.t. het ecologisch bermbeheer. Uitvoering werkzaamheden Grondwerken maaiwerkzaamheden worden uitgevoerd door de werkgroep onder leiding van Peter Harry Mulder. Snoeiwerk, aanplant veldstruweel, plaatsen afrastering door vrijwilligers o.l.v. Landschapsbeheer Groningen. Beweiding van overhoekje Bouwte onder verantwoordelijkheid van Mario Post, die op eigen kosten vier Lakenvelders inschaart op de begrazingsweide van overhoekje Bouwte. Vervolgbeheer Werkgroep Boerenbuitengebied Muntendam heeft nadrukkelijk de intentie om het beheer langjarig (permanent) voort te zetten. De inrichting van de overhoekjes en bv. verschraling van de bermen vergen in deze aanloopfase de grootste investering aan tijd en middelen. Het onderhoudsbeheer vergt geen grote uitgaven, mede door de inzet van vrijwilligers. Ook zal de werkgroep met behulp van vrijwilligers de ontwikkeling van vogels, vlinders en insecten monitoren. Een bijdrage uit het Oranjefonds wordt kansrijk geacht. Sturing Het project wordt aangestuurd door de lokale Werkgroep Boerenbuitengebied Muntendam. Zij laat zich inhoudelijk en praktisch adviseren door Werkgroep Grauwe Kiekendief, Landschapsbeheer Groningen en Natuurmonumenten. Communicatie Het brede, lokale publiek wordt via de media geïnformeerd over het project. Voorbijgangers en bezoekers van het gebied kunnen algemene informatie lezen op een informatiebord. Actuele informatie is te vinden op een mobiele website, die te bereiken is via een QR-code op het bord of op een paaltje elders in het gebied. Betrokkenheid bij deze streeknatuur en burgerparticipatie willen we vergroten door een deel van de werkzaamheden samen met vrijwilligers uit te voeren. De werkgroep gaat die betrokkenheid concreet stimuleren door 2 keer per jaar een excursie te organiseren voor omwonenden zodat mensen zien hoe het er echt uitziet en daardoor warm gemaakt worden om mee te doen. Via een wandelroute met een picknickplek is de nieuwe inrichting van het landschap beleefbaar en blijft het proces van verandering onder de aandacht. Op de boerderij van Peter Harry Mulder is recentelijk een educatieruimte ingericht. In september zijn in totaal 247 basisschoolleerlingen en 67 leerkrachten en ouders op de boerderij op bezoek geweest. Met deze activiteiten willen we de kennis over het boerenbedrijf én de natuur op het boerenland bij kinderen van de basisschool vergroten. 3
4
Financiering Een kwart van de aanloopkosten wordt opgebracht door Werkgroep Grauwe Kiekendief, Landschapsbeheer Groningen en Natuurmonumenten. Voor 50% vragen we cofinanciering aan bij provincie Groningen. De gemeente Menterwolde draagt in natura bij door kosteloos het bermmaaisel te verwerken. Kosten 22 per ton. Een aanvraag voor beschikbaar stellen van bankjes is door de gemeente gehonoreerd. Materiaal Project Rasterpalen, kastanje; prikkeldraad, 2 draden (2x overhoekjes) 3375 2x drents landhek met contrageweicht, eiken 2750 1x infopaneel en verwijzingsbord en QR-code 2000 2x bankje (sponsoring gemeente Menterwolde) 400 1x picknicktafel 250 Plantvakjes in berm met veldstruweel, incl. afrastering; 7x 350 2450 Aanplant meidoorns overhoekjes 500 Plantvakken begraasde weide, met omheining, 3x 350 Euro 1150 Loonwerk Machinaal verwijderen Sleedoorn en grondbewerking 1900 Bermbeheer, 2 jaar 4000 Afvoer maaisel naar vergister, 3x per jaar gedurende 2 jaar 2000 Communicatie Wandelroute, routekaartjes, website, routeaanduidingen 1500 algemene kosten 625 12875 7900 2125 Zelfwerkzaamheid Vrijwilligers werkdagen, 2x/jaar, 15 vrijwilligers, 6 uur = 180 uur 5400 Maaien bermen, 2 dagen/maaibeurt, 3x/jaar = 50 uur 1500 Algemeen organisatie (voorbereiding en verantwoording), 30 uur 900 7800 Totaal 30700 (incl. BTW) Dekking Bijdrage gemeente Menterwolde 2400 Bijdrage Provincie Groningen 12500 Bijdrage Grauwe Kiekendief, Natuurmonumenten en Landschapbeheer 8000 Eigen bijdrage 7800 Totaal 30700 (incl. BTW) 5
Figuur 2. Inrichtingsschets overhoek Bouwte. 6
Figuur 3. Inrichtingsschets overhoek Rimbe. 7
Figuur 4. Toekomstige wandelroute in De Leest, die Heemtuin, projectgebied en Tripsbos verbindt. De route is 10 km, bij de Heemtuin is horeca 1. 8