HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 8 januari 2016, 20.15 uur inleiding: Michel Khalifa in gesprek met orkestmusici, 19.30 uur Gran Partita Leden van het Radio Filharmonisch Orkest Karel Deseure dirigent Elisabeth Perry viool Frank Brakkee altviool Michael Müller cello Hans Wolters hobo Marjolein Koning hobo Frank van den Brink klarinet Sergio Hamerslag klarinet Arjan Woudenberg bassethoorn Diede Brantjes bassethoorn Jos Lammerse fagot Freek Sluijs fagot Annelies van Nuffelen hoorn Toine Martens hoorn Fréderick Franssen hoorn Laurens Otto hoorn Rien Wisse contrabas Johann Sebastian Bach / arr. Dmitry Sitkovetsky 1685-1750 / * 1954 Uit: Goldberg-variaties BWV 988 1741 Aria, Variaties 1, 2, 3, 9, 14, 15, 30 en Aria arrangement voor strijktrio Franz Schubert 1797-1828 Strijktrio in Bes D 581 1817 Allegro moderato Andante Minuetto: Allegretto Rondo PAUZE Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Serenade nr. 10 in Bes voor blazers Gran Partita KV 361 1783-84 Largo-Allegro molto Menuetto 1 & Trio Adagio Menuetto 2 & Trio Romance: Adagio-Allegretto Thema en variaties: Andante Finale: Molto allegro
2 Het team van het AVROTROS Vrijdagconcert wenst alle luisteraars en bezoekers een gezond en muzikaal 2016 toe Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Alle luisteraars kunnen volop genieten van het concert als mobiele telefoons, horloges en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Via WWW.RADIO4.NL kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van het AVROTROS Vrijdagconcert. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg. WWW.RADIO4.NL Zing mee met het Groot Omroepkoor! Op zaterdag 23 januari organiseert het Groot Omroepkoor het Groot Meezingconcert in Tivoli- Vredenburg in Utrecht. Op het programma staat Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms. Het Groot Meezingconcert staat open voor iedereen die van zingen houdt. Het maakt niet uit of u beginnend zanger bent of ruime ervaring heeft met zingen; de spirituele beleving van samenzingen is universeel, en staat centraal. U zingt onder de kundige en enthousiasmerende leiding van de Amerikaanse dirigent en voormalige chefdirigent van het Groot Omroepkoor, Martin Wright. U wordt begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest, het meest vooruitstrevende top orkest van Nederland. De solisten rollen zijn bezet door twee zangers met een internatio nale carrière: Aga Mikolaj (sopraan) en Mattijs van de Woerd (bariton). Samen met ú willen wij er een onver getelijke dag van maken in de prachtige Grote Zaal van Tivoli- Vredenburg. NPORadio 4 verzorgt een themaweek rond het 70-jarig jubileum van het Groot Omroepkoor in de week van 18-23 januari. GROOTOMROEPKOOR.NL/ GROOT-MEEZINGCONCERT
Gran Partita 3 Grote werken uit de muziekhistorie horen omringd te worden door mooie verhalen over hun ontstaansgeschiedenis. Dat gaat in elk geval op voor Bachs beroemde Goldberg- variaties BWV 988. Over Mozarts meesterlijke Gran partita daarentegen tasten we nog steeds in het duister. Net als bij Schuberts Strijktrio D 581 is er niet zo veel bekend over de achtergronden van het werk. We kunnen slechts gissen. En ondertussen vooral genieten van de enorme inventiviteit van deze componisten, die met hun werken de gebaande paden verlieten en nieuwe kamermuzikale vergezichten openden. Goldberg-variaties Bachs Clavier-Übung BWV 988, beter bekend als de Goldbergvariaties, is onderwerp van een mooie mythe over de oorsprong van het werk. De bron is Johann Nikolaus Forkel, de man die de eerste Bach-biografie schreef. Volgens het verhaal bezocht Bach in november 1741 de Saksische hoofdstad Dresden, waar hij langs ging bij graaf Hermann Carl von Keyserling, een oude bekende. Die was eerder, zij het tevergeefs, voor Bach in de bres gesprongen bij diens poging een baan te krijgen aan het Dresdener hof. Keyserling zou aan slapeloosheid lijden en een van zijn huismusici, de toen veertienjarige klavecinist Johann Gottlieb Goldberg, sliep in het belendende slaapvertrek om op afroep de slapeloze nachten van de graaf te kunnen verlichten met muziek. Keyserling vroeg Bach op een zeker moment om een stel klavecimbelstukken met een rustig doch vrolijk karakter. In plaats van luchtige klavecimbelstukjes kreeg de graaf echter een set van dertig variaties over een aria die aan het slot weer terugkeert. Alle aspecten van het barokke contrapunt imitatie, omkering, canon, fuga, gestileerde dans komen langs in een wonderlijke reeks die blijft boeien. Dat vond Keyserling ook, nog steeds volgens Forkel. Regelmatig vroeg hij de arme Goldberg s nachts enkele variaties te spelen en bovendien beloonde hij Bach rijkelijk met een gouden bokaal gevuld met honderd Louis d Or. Voor die tijd een buitengewoon grote beloning. Hoewel er elementen van waarheid in het verhaal van Forkel zitten, wordt het geheel danig in twijfel getrokken. JOHANN SEBASTIAN BACH
4 Feit is wel dat de Goldberg-variaties, zoals ze sinds Forkel in de volksmond heten, al tijdens Bachs leven gepubliceerd werden. Net als zijn voorganger als cantor aan de Thomaskirche in Leipzig, Johann Kuhnau, publiceerde Bach een aantal bundels met klavecimbel- en orgelmuziek onder de naam Clavier-Übung. De eerste verscheen in 1731 met de Zes partita s BWV 825-830, de vierde en laatste kwam in 1742 uit met de Goldberg-variaties. De grote meesterzet van de Goldberg-variaties schuilt uiteindelijk in de terugkeer van de Aria. DMITRY SITKOVETSKY Dat Bach een dergelijk uitgebreide set variaties schreef is een bijzonderheid. Hij was geen groot liefhebber van de vorm en vond het eigenlijk een nogal saaie bezigheid. Bach koos ook niet voor de melodische variatie op het hoofdthema, zoals gebruikelijk was. Hij neemt de harmonische progressie en de baslijn van de aria, die al terug te vinden is in het Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach uit 1725, tot uitgangspunt en hij houdt ook de vorm van de aria, twee secties van zestien maten, aan. Verder heeft hij ook bij de opeenvolgende variaties een strikte orde aangebracht. Een orde die bij de samenvatting die vanavond klinkt alleen bij de eerste drie variaties waarneembaar is (elke derde variatie is steeds een canon), maar ook alle losse delen zijn juweeltjes van barokke inventiviteit. Zo is de dertigste variatie een quodlibet, waarin Bach diverse populaire liedjes uit zijn tijd citeert en met elkaar vermengt. De grote meesterzet van de Goldberg-variaties schuilt uiteindelijk in de terugkeer van de Aria. Onveranderd, Arie da capo e fine, zo luidt de instructie van Bach, maar na dertig variaties zelfs na een korte samenvatting van vandaag in de bewerking van de Russische dirigent en violist Dmitry Sitkovetsky voor strijktrio opeens klinkend in een heel ander daglicht. Schuberts Strijktrio Hoewel Franz Schubert gedurende zijn korte leven regelmatig naast zijn indrukwekkende piano-oeuvre kamermuzikale werken schreef in ieder geval vijftien strijkkwartetten en drie vioolsonates komt het strijktrio er bekaaid van af bij hem. De bezetting die groeide uit de barokke triosonate en die door Joseph Haydn werd gecultiveerd tot een trio voor viool, altviool en cello, had wel zijn
belangstelling, maar Schubert voltooide slechts één strijktrio. Wel deed hij een drietal pogingen. Van het Strijktrio D 111a uit 1814 zijn slechts een paar maten over en van D 471 is het eerste deel en een fragment van het tweede deel overgeleverd. Het enige complete vierdelige werk, het Strijktrio D 581, net als zijn voorgangers in Bes, schreef de twintigjarige Schubert in het najaar van 1817. Het is alsof de componist worstelde met de beperkingen van slechts drie strijkinstrumenten en zocht naar het juiste evenwicht en de juiste toon, want hij reviseerde de partituur na voltooiing nog eens grondig. Het Strijktrio D 581 lijkt in de definitieve versie vooral een oefening in de klassieke stijl van Haydn en Mozart. Schubert volgt met de vier delen het klassieke basisschema. Het is vooral in het eerste deel dat de melodische en harmonische kracht van Schuberts latere werken doorschemert en zich verenigt met de klassieke waarden. In het afsluitende Rondo is het duidelijk dat Schubert erg goed naar Haydn heeft geluisterd; de muzikale humor spat van de partituur af. Hoewel het werk ongetwijfeld is uitgevoerd tijdens een van de Schubertiades die Schubert en zijn vrienden regelmatig organiseerden, verdween de partituur naar de achtergrond en werd pas in 1897 herontdekt en gepubliceerd. Sindsdien wordt het onder de strijktrio s beschouwd als de scharnier tussen de klassieke tijd en de romantiek en is het uitgegroeid tot een van de standaardwerken voor deze bezetting. Gran Partita Waar aan Bachs Goldberg-variaties in elk geval nog een mooi ontstaansverhaal is blijven hangen, blijft de Serenade nr. 10 in Bes KV 361 van Wolfgang Amadeus Mozart vooral met raadsels omgeven. Het moment waarop Mozart dit werk schreef is daarbij misschien wel het kleinste raadsel. Studies wijzen uit dat de componist delen van het werk tussen 1780 en 1782 heeft geschreven. De eerste keer dat er sprake is van deze Serenade op het concertprogramma is op 23 maart 1784 tijdens een benefietconcert voor de klarinettist Anton Stadler. Op het programma staan slechts vier van de zeven FRANZ SCHUBERT 5 Waar aan Bachs Goldberg-variaties in elk geval nog een mooi ontstaansverhaal is blijven hangen, blijft de Serenade nr. 10 in Bes KV 361 van Wolfgang Amadeus Mozart vooral met raadsels omgeven.
6 delen. Schreef Mozart de andere delen daarna? En waarom schreef hij het werk eigenlijk? Verhalen gaan dat het een opdracht was van de Weense keizer Joseph II of dat Mozart de Serenade bedacht had als een cadeau voor zijn huwelijk met Constanze in 1782. En misschien schreef hij het wel speciaal voor Anton Stadler, diens broer Johann en de klarinettisten David en Vincent Springer die zich hadden gespecialiseerd op de bassethoorn. Alle vier de klarinettisten waren lid van dezelfde Vrijmetselaarsloge waar Mozart ook lid van was. Het grootste raadsel blijft echter het werk zelf. In Mozarts tijd was de blaasmuziek een serenade of een divertimento gespeeld door twee hobo s, twee klarinetten, twee hoorns en twee fagotten vooral amusementsmuziek. Muziek nodig bij een dinertje? Een begeerde vrouw verrassen met een serenade? Een feestje maken van een bruiloft? Het blazersensemble stond klaar. In 1782 nam keizer Joseph II een vast blazersensemble in dienst ter privaat en publiek vermaak, en hoewel deze actie navolging vond bij de aristocratie bleef de blaasmuziek de lichte muziek van de achttiende WOLFGANG AMADEUS MOZART eeuw. Tot Mozart. En daar beginnen de vragen. Waarom breidde hij de standaard Harmoniemusikbezetting uit met twee extra hoorns, een contrabas en twee bassethoorns? En waarom schreef hij muziek van zo n ongelooflijke lengte (vijftig minuten!) en diepgang dat geen vrouw het volhoudt om daar boven op haar balkon helemaal naar te luisteren? Waarom schreef Mozart een stuk, zo lang dat geen dame het op haar balkon zou uithouden? Was het misschien voor een bruiloftsfeest bedoeld? We weten het niet. Ook niet wie de subtitel Gran Partita na Mozarts dood toevoegde. Wat overblijft is die ongelooflijk schitterende muziek. Vanaf de langzame inleiding tot en met de flitsende finale demonstreert Mozart dat de blazers niet louter goed zijn voor amusementsmuziek, maar dat ze werkelijk klaar zijn om plaats te nemen aan het front van de muziekgeschiedenis. Paul Janssen
Karel Deseure, dirigent Karel Deseure (*1983) was tot het einde van vorig seizoen assistent-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Nadat hij in 2008 aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen zijn Master diploma dwarsfluit behaalde met onderscheiding, studeerde hij orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag bij Jac van Steen en Kenneth Montgomery. Hij nam deel aan masterclasses bij onder anderen Jorma Panula, Otto Tausk, Marc Albrecht en Arie van Beek. Karel Deseure werd gekozen als dirigent van de Ligeti- Academy van het ASKO Schönberg Ensemble voor het seizoen 2011/12. Hij verleende zijn medewerking aan producties bij het Holland Festival, de Dutch National Opera Academy en het Codarts Symphony Orchestra. In 2012 won hij de tweede prijs en de publieksprijs op het Concours International de Direction d Orchestre in Parijs en later dat jaar mocht hij ook de dirigentenprijs van Het Kersjesfonds in ontvangst nemen. Tijdens het Lucerne Festival in Zwitserland in 2014 werd hij na audities door Bernard Haitink gekozen om deel te nemen aan de dirigenten-masterclass. KAREL DESEURE Ook werd hij geselecteerd door Peter Eötvös om in het IRCAM in Parijs deel te nemen aan de masterclass met het Orchestre Philharmonique de Radio France. In augustus 2014 volgde hij aan een masterclass bij Neeme Järvi en Gennady Rozhdestvensky tijdens het Gstaad Festival in Zwitserland. Karel Deseure was gastdirigent bij Symfonieorkest Vlaanderen, het Residentie Orkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Karel Deseure is aangesteld aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen als dirigent van Ensemble XXI, dat zich concentreert op actuele muziek. Vorig seizoen was hij te gast bij o.a. defilharmonie in Antwerpen en Symfonie orkest Vlaanderen. In maart 2014 viel hij in De Vrijdag van Vredenburg in voor Thomas Zehetmair en leidde hij LUDWIG in een Beethoven-programma. Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante operauitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onder - deel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van concertseries NTR ZaterdagMatinee (Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam), AVROTROS Vrijdagconcert (TivoliVredenburg in Utrecht) en Het Zondagochtend Concert (Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Een deel ervan wordt bovendien op de Nederlandse televisie uitgezonden. Daar- 7 uitvoerenden
8 buiten trad het orkest onder meer op tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Onder zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen 2011-2012; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Sinds augustus 2013 maakt het Radio Filharmonisch Orkest deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR enavrotros). Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. Onlangs verschenen bovendien Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, de acht symfonieën van Karl Amadeus Hartmann (verschillende dirigenten) en diens opera Simplicius Simplicissimus (gedirigeerd door Markus Stenz). In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek. WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook HANS VAN DER WOERD
Kunst en Cultuur Liefhebbers opgelet! Meer AVROTROS concerten en informatie over kunst en cultuur? Met het Kunst & Cultuur magazine heeft u unieke lezingen, bijzondere interviews, prachtige concerten, indrukwekkende exposities en kijkjes achter de schermen binnen handbereik. Een jaar lang Kunst & Cultuur voor 15,- 15,- per jaar Meld u aan als AVROTROS Cultuurlid en ontvang 4x per jaar het grootste cultuurblad van Nederland! Ga naar www.avrotros.nl/wordlid of bel 0900 777 9996 ( 0,35 per gesprek)
10 volgende concerten vrijdag 15 januari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Huib Ramaer 19.30 uur SERIES GROTE VIOLISTEN, AVROTOS KLASSIEK II Muziek in beelden Nationaal Jeugdorkest Etienne Siebens dirigent Isabelle van Keulen altviool vrijdag 22 januari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Sebastiaan van Eck 19.30 uur SERIES AVROTROS KLASSIEK I, AVROTROS VOCAAL Ein deutsches Requiem met Edo de Waart Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Roukens Chase Berlioz Harold en Italie Moesorgski Schilderijen van een tentoonstelling Edo de Waart dirigent Aga Mikolaj sopraan Peter Mattei bariton Beethoven Ouverture Die Weihe des Hauses Jeths Scale, le tombeau de Mahler Brahms Ein deutsches Requiem * * Ein deutsches Requiem klinkt ook in Het Zondagochtend Concert, 24 januari, 11.00 uur, Concertgebouw, Amsterdam ISABELLE VAN KEULEN NIKOLAJ LUND
11 vrijdag 29 januari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Thea Derks 19.30 uur SERIES HET RUSSISCHE RIJK, GROOT OMROEP- KOOR A CAPPELLA De grote Russische koortraditie Groot Omroepkoor vrijdag 5 februari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Kees Arntzen 19.30 SERIES GROTE VIOLISTEN, MUZIKALE MEESTER- WERKEN Brahms meest vreugdevolle symfonie Radio Filharmonisch Orkest Kaspars Putniņš dirigent Nino Gvetadze piano Tsjaikovski uit Negen geestelijke koorwerken: Gezegend zijn zij, die U hebt uitverkoren & Nu de hemelse krachten Rachmaninov O Theotokos Penderecki Stabat Mater Silvestrov Diptychon Rachmaninov Preludes opus 3 nr. 2 in cis en opus 32 nr. 12 in g Rachmaninov uit Six moments musicaux opus 16: nr. 5 in Des Sviridov uit Poesjkins krans: Een winterochtend; Aan Mary; Echo; Natasja; Bevreesde, sta op Leonidas Kavakos dirigent en vioolsolist Bach Vioolconcert in E BWV 1042 Nielsen Kleine suite Brahms Tweede symfonie
12 zaterdag 16 januari 2016, 13.00 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL De onafwendbare catastrofe in Madama Butterfly Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Karel Mark Chichon dirigent Martin Wright koordirigent Lianna Haroutounian sopraan (Cio-Cio- San) Marie-Nicole Lemieux alt (Suzuki) Arnold Rutkowski tenor (Pinkerton) Angelo Veccia bariton (Sharpless) Ho-yoon Chung tenor (Goro) Yamadori Yujoong Kim tenor (Prins) Miklós Sebestyén bas-bariton (Bonze) zaterdag 23 januari 2016, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL Klanktovenaar Valery Gergiev Rotterdams Philharmonisch Orkest Valery Gergiev dirigent Sibelius En saga Rimski-Korsakov Suite De gouden haan Stravinsky Petroesjka Puccini Madama Butterfly colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Elisabeth Kamphuis, Manon Tuynman PUBLICITEIT Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Mark Brouwers RANDPROGRAMMERING AVROTROS NPO RADIO 4 Mark Brouwers, Manon Tuynman AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK Maurits Haenen, a.i. PROGRAMMATOELICHTING Paul Janssen REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn VORMGEVING Dorine Verharen EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd