Endoscopie ERCP
Inleiding Uw arts heeft voorgesteld om bij u een ERCP te doen. Dit is een onderzoek, waarbij met een kijkinstrument, de endoscoop, de binnenkant van de galgang en/of de afvoergang van de alvleesklier kunnen worden bekeken. In deze brochure krijgt u meer informatie over dit onderzoek, over de voorbereiding, over de aandoeningen die ermee kunnen worden opgespoord en wat u na afloop kunt verwachten. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, bespreek deze dan voor het onderzoek met uw arts. Wat is de functie van de gal en de alvleesklier? Als we eten en drinken, begint de vertering van ons voedsel al in de mond en wordt daarna voortgezet in de maag, maar vooral in de dunne darm vinden de belangrijkste spijsverteringsprocessen plaats. Daarbij zijn twee sappen onmisbaar: gal en alvleeskliersap. Gal, dat vooral een rol speelt bij de vertering van vetten, wordt aangemaakt in de lever en opgeslagen in de galblaas, rechts boven in de buik. Het sap uit de alvleesklier is belangrijk bij de vertering van koolhydraten, vetten en eiwitten. De alvleesklier, ook wel pancreas genoemd, ligt achter de maag. Galblaas en alvleesklier staan beide met een klein buisje in verbinding met de dunne darm. Beide afvoerbuisjes monden via dezelfde opening, de papil van Vater, uit in de twaalfvingerige darm. De twaalfvingerige darm is het eerste gedeelte van de dunne darm. ERCP Wat is een ERCP? ERCP is een afkorting voor de medische term 'endoscopische retrograde cholangio- en pancreaticografie'. In gewoon Nederlands betekent dit: kijkonderzoek van de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier. Door het doen van een ERCP kan uw arts veel te weten komen over uw klachten. Het onderzoek wordt gedaan met behulp van een speciaal instrument, de endoscoop. Een endoscoop bestaat uit een dunne flexibele glasvezelbuis, die licht kan doorgeven. Aan de onderkant van de buis zit een klein lampje dat de binnenkant van uw darm verlicht. De endoscopen hebben in de top een piepkleine videocamera, waardoor het onderzoek op een scherm te volgen is. Bovendien kunnen er tijdens de endoscopie foto's, films of dia's worden gemaakt. Om een duidelijker beeld te krijgen wordt via de endoscoop 2
contrastvloeistof in de galwegen en/of de afvoergang van de alvleesklier gebracht. Vervolgens wordt een röntgenfoto gemaakt, waarop de eventuele afwijkingen beter zichtbaar zijn. Wat zijn de voordelen van dit onderzoek? Met een ERCP kunnen op een vrij eenvoudige manier bepaalde afwijkingen aan uw galwegen en de afvoergang van uw alvleesklier worden opgespoord, zoals stenen in de galweg, ontstekingen van de alvleesklier of een mogelijke vernauwing of afsluiting van de galwegen en/of van de afvoergang van de alvleesklier. Bovendien kunnen tijdens dit onderzoek kleine ingrepen worden gedaan. Zo kunnen bijvoorbeeld galstenen uit de galwegen (niet uit de galblaas!) worden verwijderd of kan een stukje weefsel worden weggenomen voor nader onderzoek. Dit laatste noemen we een biopsie. Daarnaast kan een vernauwing in de galwegen worden opgeheven door er een kunststof buisje in te brengen. Dit heet een endoprothese. Een te nauwe 'gemeenschappelijke' uitgang van de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier in de 12- vingerige darm (een kringspier die de papil van Vater wordt genoemd) kan ook de veroorzaker van de klachten zijn. In dit geval kunnen de klachten worden opgeheven door de papil van Vater iets in te snijden (papillotomie). Welke aandoeningen kunnen worden opgespoord? De volgende aandoeningen kunnen met een ERCP worden opgespoord: Galstenen in de galbuis Galvloeistof speelt een belangrijke rol bij de vertering van vetten. Galvloeistof wordt door de lever aangemaakt en komt via een dun buisje, de galweg, in de galblaas terecht, waar de gal wordt opgeslagen en ingedikt. Bij sommige mensen dikt de galvloeistof te veel in en ontstaan er galstenen. Als er vervolgens gal nodig is voor de vertering van vetten, knijpt de galblaas samen, waardoor een galsteen klem kan komen te zitten in de galgang. Als galstenen in de galblaas zitten, geven ze meestal geen klachten. Raken ze echter vast in de galweg, dan verhinderen ze de doorstroming van galvloeistof en veroorzaken daardoor hevige pijn (rechts) boven in de buik. Ook een vol gevoel, het niet verdragen van vet, 'stopverfachtige' witte ontlasting,'colakleurige' urine en geelzucht kunnen op galstenen wijzen. Als de galstenen de galweg volledig afsluiten en er koorts en koude rillingen optreden, is er sprake van een (levens)bedreigende situatie die zo snel mogelijk moet worden opgeheven. 3
Ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis) Een ontsteking van de alvleesklier kan acuut of chronisch zijn. Een acute alvleesklierontsteking kan het gevolg zijn van alcoholmisbruik, een galsteen die de afvoergang van de alvleesklier dichtdrukt of een infectie. De klachten zijn: constante hevige buik- en /of rugpijn, koorts, misselijkheid, braken en een opgezette buik. Een acute alvleesklierontsteking is zeer ernstig en moet onmiddellijk worden behandeld. Treden aanvallen van acute alvleesklierontsteking regelmatig op, dan kan de ontsteking chronisch worden. Kwaadaardige gezwellen Kanker van de alvleesklier en de galwegen komt voornamelijk op oudere leeftijd voor. Het is een ernstige ziekte die meestal pas in een laat stadium wordt ontdekt. Klachten die optreden zijn: gewichtsverlies, buikpijn en geelzucht. Kwaadaardige gezwellen kunnen ook de galbuis afsluiten. De verschijnselen hierbij zijn: gewichtsverlies, jeuk, geelzucht, buikpijn en 'stopverfachtige' ontlasting. Te nauwe papil van Vater De papil van Vater kan soms door een goedaardig of kwaadaardig gezwel vernauwd zijn. Dit uit zich meestal als geelzucht en soms als een alvleesklierontsteking. Door het endoscopisch opensnijden van de papil of het plaatsen van een endoprothese kan de afvoer van galvloeistof en/of alvleeskliersappen, al dan niet tijdelijk, hersteld worden. Voor het onderzoek Waar moet u van tevoren rekening mee houden? Nuchter zijn Om het onderzoek goed te kunnen uitvoeren, moeten uw slokdarm, maag en twaalfvingerige darm leeg zijn. Daarom mag u vanaf 12 uur 's nachts vóór het onderzoek niets meer eten of drinken. Tot 3 uur voor het onderzoek mag u nog wel kleine hoeveelheden water drinken. Vindt het onderzoek pas 's middags plaats, dan mag u vanaf 6 uur vóór het onderzoek niets meer eten of drinken. Alleen kleine beetjes water zijn tot 3 uur voor het onderzoek toegestaan. Gebruikt u 's ochtends medicijnen, vraag dan aan uw arts hoe u dit kunt aanpassen. Dit geldt ook voor mensen met diabetes die insuline spuiten of medicijnen gebruiken en daarom 's ochtends moeten eten. 4
Kortdurende opname Om een ERCP te kunnen doen, wordt u meestal korte tijd in het ziekenhuis opgenomen. In de meeste gevallen brengt u de nacht na het onderzoek in het ziekenhuis door en mag u de volgende ochtend weer naar huis. Neem dus uw toiletspullen, nachtgoed en dergelijke mee. Zorg vooraf ook voor vervoer naar huis. Er is een uitgebreide informatiefolder over Opname te verkrijgen bij de informatiecentra en poli. Deze folder is tevens te vinden op onze website www.reinierdegraaf.nl onder patiënten/opname. Ook is deze folder af te halen bij onze infocentra of te bestellen via tel. (015) 260 40 18 of per email infoh@rdgg.nl. Gemakkelijke kleding Tijdens het onderzoek kunt u het beste gemakkelijk zittende kleding dragen of een pyama. Bij het dragen van een BH mag er geen beugel in zitten. Medicijnen Tijdens een ERCP worden soms kleine ingrepen gedaan, zoals bijvoorbeeld het wegnemen van een stukje weefsel. Als u bloedverdunnende middelen gebruikt zoals Sintrommitis of Marcoumar, kan een langdurige bloeding optreden. Ook Aspirine en Ascal kunnen dit effect hebben. Overleg vooraf met uw arts als u deze middelen gebruikt. Het is overigens altijd verstandig om uw arts op de hoogte te brengen van het feit dat u deze en/of andere medicijnen gebruikt. Tijdens het onderzoek Wat staat u tijdens het onderzoek te wachten? Voorbereiding Nadat u zich op de afgesproken tijd in het ziekenhuis hebt gemeld, krijgt u een bed voor de nacht toegewezen en een kast waar u uw persoonlijke spullen in kunt opbergen. Vervolgens wordt u naar de onderzoekskamer gebracht. Hier krijgt u een drankje dat schuimvorming in de maag tegengaat. Eventuele losse gebitsdelen doet u uit. Ook wordt in een ader van uw arm een dunne injectienaald ingebracht, waardoorheen een verdovingsmiddel en pijnstillers worden toegediend. Daarna wordt een knijper op een van uw vingers gezet, om tijdens het onderzoek uw hartslag, bloeddruk en ademhaling te kunnen controleren. Vervolgens plaatst de endoscopie-assistent een soort bijtring 5
tussen uw kaken ter bescherming van de endoscoop en uw gebit. Onderzoek U wordt verzocht om op uw buik op de onderzoekstafel te gaan liggen. Als alle voorbereidingen zijn getroffen wordt door het naaldje in de arm een slaapmiddel toegediend. Hierdoor merkt u van het verdere onderzoek niets. De arts brengt nu de flexibele buis door de ring in uw keel en schuift het uiteinde van de slang in uw slokdarm. Is dit eenmaal gebeurd, dan kan de arts de slang verder naar binnen schuiven tot het punt waar de galbuis en de afvoergang van de alvleesklier in de twaalfvingerige darm uitkomen. Daarna wordt via de endoscoop een katheter ingevoerd die, al naar gelang de reden van het onderzoek, via de papil van Vater, óf in de galbuis óf in de afvoergang van de alvleesklier wordt gebracht. Via de katheter wordt nu contrastvloeistof in de afvoergangen gespoten, waardoor deze op de hierna te maken röntgenfoto s en onder röntgendoorlichting goed te zien zijn. Soms lukt het niet om de katheter in de afvoergangen te brengen. In dat geval kan met een naaldvormig draadje de uitgang een beetje worden ingesneden om de opening te vergroten en het invoeren van de katheter te vergemakkelijken. Tijdens het onderzoek wordt een medicijn toegediend om uw darm te laten ontspannen en wordt via de endoscoop lucht ingeblazen. Hierdoor gaat de twaalfvingerige darm wijder openstaan en kan zo beter worden bekeken. Waarschijnlijk moet u hiervan boeren en winden laten. Dit is heel normaal, dus niet iets om u voor te schamen. Extra ingrepen Als de arts het nodig vindt, kan hij tijdens de endoscopie een stukje weefsel wegnemen voor verder onderzoek, een galsteen verwijderen uit de galgang of een andere handeling verrichten. Blijkt bijvoorbeeld dat de afvoer van galen/of alvleeskliervloeistof door afwijkingen wordt verhinderd, dan kan de arts besluiten de papil van Vater, die de afvoergang afsluit, door te snijden. Dit wordt papillotomie genoemd. Het resultaat is een grotere uitgang, waardoor eventuele galstenen kunnen worden verwijderd. Ook kan er een buisje in de galwegen worden gebracht (endoprothese). Deze extra ingrepen zijn van te voren door de arts met u besproken. Hoe lang duurt het onderzoek? De voorbereiding in de onderzoekskamer neemt ongeveer 5 tot 10 minuten in beslag. Een ERCP duurt gemiddeld 30 tot 45 minuten. Als de katheter moeilijk 6
in de galbuis of de afvoergang van de alvleesklier te brengen is, kan het onderzoek uitlopen tot 60 minuten. Doet het onderzoek pijn? Het inbrengen van de endoscoop vindt plaats na de toediening van het slaapmiddel en zal daarom meestal niet worden gemerkt. Ook hoeft u niet bang te zijn dat u niet meer goed kunt ademen, want bij het inbrengen en tijdens het verdere onderzoek blijft er genoeg ruimte in de keelholte over om dit normaal te kunnen doen. Het wegnemen van een stukje weefsel, het plaatsen van een buisje in de galwegen of het uitvoeren van een papillotomie is niet pijnlijk. Na afloop van het onderzoek kan uw keel een tijdje wat rauw en gevoelig zijn, vooral als u veel hebt moeten boeren, maar dit gevoel verdwijnt binnen enkele uren. Na het onderzoek De uitslag Na afloop van het onderzoek wordt u naar de uitslaapkamer gebracht. Als u bent bijgekomen, komt de arts die het onderzoek heeft verricht, kijken hoe u het maakt en bespreekt globaal met u wat hij is tegengekomen tijdens het onderzoek. Bij een volgend consult met uw behandelend arts wordt u uitgebreider ingelicht over de bevindingen tijdens het onderzoek. Is er een stukje weefsel weggenomen, dan wordt dit verder onderzocht in een laboratorium. De uitkomst daarvan krijgt u ook van uw behandelend arts te horen. Deze bespreekt dan met u wat er verder zal worden gedaan. Wat kunt u verwachten na het onderzoek? Is tijdens het onderzoek een papillotomie gedaan, dan wordt eventueel gedurende de eerste uren om het half uur uw bloeddruk en pols gecontroleerd. Bovendien mag u de eerste 4 uur niet eten of drinken en daarna krijgt u slechts vloeibare maaltijden tot de volgende dag. De volgende ochtend wordt bloed geprikt om te beoordelen of zich een bloeding van betekenis heeft voorgedaan. Is de uitslag goed, dan wordt u uit het ziekenhuis ontslagen. Hebt u na afloop van het onderzoek nog vragen, bespreek deze dan met uw arts. Mochten er na thuiskomst onverhoopt klachten optreden, zoals meer buikpijn of koorts, neem dan onmiddellijk contact op met de afdeling Endoscopie of met de arts die het onderzoek heeft uitgevoerd. Gebeurt dit buiten 7
kantooruren, raadpleeg dan via het centrale nummer van het ziekenhuis de dienstdoende Maag-Darm-Leverarts. Wat kan er mis gaan? Een ERCP is een veilige onderzoeksmethode. Toch kunnen soms complicaties optreden. Een luchtweginfectie of een longontsteking kunnen het gevolg zijn van het zich verslikken in de maaginhoud. Dit gebeurt vaker bij spoedonderzoeken omdat iemand dan niet nuchter is. Een enkele keer kan een scheurtje in de slokdarm, of heel zelden in de maag, ontstaan. Dit komt voor als de slang heel moeizaam door de keel gaat of als er vernauwingen in de slokdarm zijn. Dit kan een bloeding tot gevolg hebben. Door het inspuiten van het contrastmiddel kan de alvleesklier ontstoken raken. De ontsteking is meestal binnen enkele dagen genezen, maar heeft soms een ernstiger verloop. Het open snijden van de papil van Vater kan ontstekingen en bloedingen veroorzaken. Een enkele keer ontstaat hierbij een gaatje in de darm, waarvoor verdere medische behandeling in het ziekenhuis noodzakelijk is. Soms kan een bloeding ook na een paar dagen nog optreden. Als de galstenen te groot zijn, kan dit problemen opleveren bij het verwijderen. Na het plaatsen van een buisje (endoprothese) kan soms een infectie van de galwegen, galblaas of de alvleesklier optreden. Dit uit zich als koorts en pijn. Hoe meer ingrepen tijdens het onderzoek worden verricht, hoe groter de kans op complicaties, maar over het algemeen komen deze ook dan niet vaak voor. Hebt u vragen over deze ingrepen, bespreek deze dan vooraf met uw arts. Tijdens kantooruren is uw behandelend arts ook bereikbaar via zijn/haar assistente of u stuurt een e-mail waarin u uw nog niet beantwoorde vragen stelt. Binnen 48 uur wordt uw mail beantwoord. Hoe bereikt u ons Afdeling Endoscopie 015 260 40 05 E-mail Maag-Darm-Leverartsen www.mdl@rdgg.nl Polikliniek Maag-Darm-Leverartsen via het centrale nummer van het ziekenhuis 8
Reinier de Graaf Gasthuis Delft en Afdeling Spoedeisende Hulp via het aegemeen nummer 015 260 30 60. Met dank aan de Maag-Lever-Darm stichting. Bent u verhinderd? Mocht u uw afspraak willen veranderen of afzeggen, dan dient u zo spoedig mogelijk dit door te geven, maar in elk geval 24 uur van te voren. U kunt met de endoscopie afdeling contact opnemen via telefoonnummer (015) 260 40 05. Er kan dan iemand anders in uw plaats worden geholpen. Identificatie/Registratie U bent verplicht zich te laten registreren bij een balie Patiëntenregistratie in één van de locaties van de ziekenhuizen in Delft, Voorburg, Ypenburg of Naaldwijk door verzekeringspapieren en identiteitsbewijs te overleggen. Als identificatiemiddel geldt een paspoort, rijbewijs of ID-kaart. Als uw etiketvellen op zijn, moet u zich opnieuw melden. Neemt u dus altijd een legitimatiebewijs en verzekeringspapieren mee. U dient er ook voor te zorgen dat uw ziektekostenverzekering bij ons ziekenhuis bekend is. Mocht dat niet het geval zijn, wilt u dit dan voor een opname doorgeven aan de Patiëntenregistratie. Er is een uitgebreide informatiefolder over uw rechten als patiënt te verkrijgen bij de informatiecentra en poli. De folder Praktische informatie is tevens te vinden op onze website www.reinierdegraaf.nl onder patiënten/rechten. Ook is deze folder af te halen bij onze infocentra of te bestellen via tel. (015) 260 40 18 of per email infoh@rdgg.nl. 9
Gasthuis Delft Diaconessenhuis Voorburg Behandelcentrum Westland Gezondheidscentrum De Reef Reinier de Graafweg 3-11 Fonteynenburghlaan 5 Middelbroekweg 2a Kiekendiefstraat 17 2625 AD Delft 2275 CX Voorburg 2671 ME Naaldwijk 2496 RP Den Haag Tel 015 260 30 60 Tel 070 340 1100 Tel 0174 63 77 00 Tel 015 270 68 00 foldernr. 000 versie september 2013 www.reinierdegraaf.nl 10