Godsdienstles geven als het begeleiden van jongeren bij het omgaan met levensvragen 1
Inleiding Levensbeschouwelijk bezig zijn?? Situeren van problemen binnen de kijk op het leven (hoeveel vrijheid moeten ouders aan jongeren toestaan?) In gegeven impulsen de levensbeschouwing herkennen (welke visie op vrijheid spreekt uit Bleu Kieslowski?) Kennismaken met officiële levensbeschouwingen (hindoeïsme en fatalisme) Positie bepalen t.o.v. de christelijke kijk op het leven (wat houdt het in dat we verlost zijn?) Naar een eigen levensbeschouwing (wat is vrij zijn volgens jou? in welke mate belangrijk?) 1. Levensvragen in theorie 1. Inspiratie: Dirk Hutsebaut: Opvoeding, en zeker religieuze opvoeding, wordt meer en meer een begeleiden van keuzen, meer dan het geven van definitieve antwoorden (Een zekere onzekerheid, p. 78). Paul Verhaeghe (Het einde van de psychotherapie Identiteit): De teloorgang van stabiele verbanden (individualisme neoliberale economie) maakt dat mensen geen antwoorden meer hebben op existentiële vragen. 2
2. Levensvragen zijn: Vragen die rechtstreeks verband houden met (bepaalde terreinen van) het leven Van leerlingen! Inlevingsvermogen! Geen vragen waar een definitief antwoord op bestaat Niet op zoek gaan naar de oplossing Onderwijsleergesprek is niet mogelijk Begeleiden in het omgaan met Antwoorden kunnen evolueren doorheen het leven 3
Vs. hermeneutische knooppunten : Voor een deel hetzelfde Voornaamste verschil: minder abstract, moeten aansluiten bij echte vragen in het leven van leerlingen Vgl. i.v.m. vrijheid Is enerzijds kunnen doen wat je zelf wilt, maar lijkt anderzijds niet mogelijk zonder beperkingen: hoe die twee samen denken? = hermeneutisch knooppunt Hoe ga ik in mijn leven concreet om met deze spanning? = levensvraag Voorbeelden van levensvragen: In welke mate moeten we ons verantwoordelijk voelen voor mensen in nood die we helemaal niet kennen en waarmee we misschien nooit rechtstreeks te maken zullen hebben? Hoe verhouden zich het belang van alleen zijn en samen met anderen zijn? Hoe belangrijk is materieel bezit in het leven? In welke mate zijn we eigenlijk vrij en (dus) verantwoordelijk? Moet zoiets als bezinning wel een plaats krijgen in ons leven? Hoe belangrijk is genieten in het leven? In welke mate heeft het zin om zich tot God te wenden in tijden van nood? 4
Wat met kennis? Geen probleem, maar in functie van de levensvraag (bv. hindoeïsme en fatalisme) Wat met het christelijk verhaal? Integreren in het werken vanuit de levensvraag Hoe klinkt het antwoord vanuit christelijk perspectief? Grootste voordeel: werken vanuit iets dat de leerlingen werkelijk aangaat en interesseert; maakt de godsdienstles tot iets dat zij als werkelijk belangrijk (zouden kunnen) ervaren Opm. wat in sommige handboeken al gedaan wordt komt in de buurt (bv. basisvragen ; maar Meander T5 hoe een goed mens worden? vs. wat betekent ethiek? ) 5
Godsdienstles geven als roeping : jongeren begeleiden in het omgaan met levensvragen die zij zich stellen Weliswaar: We weten nooit wat het effect is (de zaaier ): onze rol niet onderschatten, maar ook niet overschatten Waar staan we zelf? Onze antwoorden, onze wijze raad? Wij en onze levensvragen Wij en het leven 2. Werken met levensvragen 1. Algemene werkwijze (met impulsen) Bepaal de levensvraag die aan de orde is Dit kan ook vanuit de impuls Zeg aan de leerlingen om welke levensvraag het gaat Niet: de levensvraag laten opstellen door leerlingen (te moeilijk) Confrontatie met de impuls Laat de leerlingen zoeken welk antwoord op de levensvraag klinkt vanuit de impuls Vraag of ze het eens zijn met dat antwoord Vraag welke andere visies mogelijk zijn Inventariseer de resultaten van de bespreking 6
2. Concrete voorbeelden 2.1. Kortfilm: Carpa Diem Levensvraag: in welke mate is het belangrijk om bezig te zijn met het milieu? Antwoord van de kortfilm: onverschillig staan t.o.v. het milieu zal fatale gevolgen hebben; we moeten nu onze verantwoordelijkheid nemen! Andere mogelijke visie: niet wij als individu moeten deze strijd voeren; het is de taak van politici en wetenschappers 2.2. Foto: de Paralympics 7
Levensvraag: kunnen gehandicapten wel een leven leiden dat de moeite waard is? Antwoord van de foto: gehandicapten kunnen evengoed uitzonderlijke dingen doen Andere mogelijke visie: gehandicapten hebben het desondanks toch veel moeilijker om een zinvol leven te leiden 2.3. Bijbelverhalen: Gen.2,18-23 De heer God sprak: Het is niet goed dat de mens alleen blijft. Ik ga een hulp voor hem maken die bij hem past. Toen boetseerde de heer God uit de aarde alle dieren op het land en alle vogels van de lucht, en bracht die bij de mens, om te zien hoe hij ze zou noemen: zoals de mens ze zou noemen, zo zouden ze heten. De mens gaf dus namen aan alle tamme dieren en aan alle vogels van de lucht, en aan al de wilde beesten; maar een hulp die bij hem paste vond de mens niet. Toen liet de heer God de mens in een diepe slaap vallen; en terwijl hij sliep, nam Hij één van zijn ribben weg en zette er vlees voor in de plaats. En de heer God vormde de rib die Hij uit de mens had weggenomen tot een vrouw, en bracht haar naar de mens. Toen zei de mens: Eindelijk, dit is been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees! Mannin zal zij heten, want uit een man is zij genomen. 8
Levensvraag: hebben we andere mensen nodig om gelukkig te zijn? (Kunnen we niet beter zoveel mogelijk op ons eentje leven?) Antwoord van de Bijbeltekst: een mens zonder medemens is niet ten volle mens, je bent pas mens in relatie met anderen, zonder anderen kun je niet gelukkig zijn Andere mogelijke visie: die van de eenzaat; solitair leven 2.4. Kunst: Smart (Constantin Meunier) 9
Levensvraag: hoe moeten we omgaan met zware tegenslagen in het leven? Antwoord van het kunstwerk: we zien een vrouw die zwaar gebukt gaat onder de dood van haar zoon; gebroken, terneergeslagen Andere mogelijke visie/houding: je nooit uit je lood laten slaan, nooit de moed opgeven, doorvechten 2.5. Muziek: Träumerei (Schubert Horowitz) Levensvraag: hoe moeten we nare herinneringen, slechte ervaringen uit het verleden? Antwoord van het kunstwerk: we moeten ze zoveel mogelijk proberen te vergeten om weer door te gaan met ons leven Andere mogelijke visie/houding: we moeten er bewust aandacht aan besteden in een poging ze zo definitief te verwerken, een plaats te geven 10
2.6. Krant/actualiteit: Charlie Hebdo Levensvraag: in welke mate zijn er grenzen aan het recht op vrije meningsuiting? Mogen we niet altijd zeggen wat we willen? Veel gehoord antwoord in de media: Aan het recht op vrije meningsuiting kan niet geraakt worden Andere mogelijke visies: Er bestaan wel degelijk grenzen aan het recht op vrije meningsuiting, maar de overschrijding daarvan mag nooit een aanleiding zijn tot geweld Men kan de grenzen in die mate overschrijden, dat geweld verantwoord wordt (paus Franciscus: Als mijn goede vriend, meneer Gasparri, iets slechts zou zeggen over mijn moeder, dan verkoop ik hem een mep. Dat is normaal, toch? ). 11
2.7. Handboek: de eerste christelijke gemeenschappen Levensvraag: wat doe je als je in de minderheid bent? (voorbeelden uit leefwereld van jongeren) Antwoord vanuit het bekijken van de eerste christelijke gemeenschappen: ondanks alle tegenkanting trouw blijven aan je eigen weg Andere mogelijke visie: je aanpassen om problemen te vermijden 12