Borstvoeding geven op de kinderafdeling Afdeling kindergeneeskunde
Over Alrijne Zorggroep Het Diaconessenhuis Leiden en Rijnland Zorggroep (Rijnland Ziekenhuis en de verpleeghuizen Leythenrode en Oudshoorn) zijn sinds 1 januari 2015 gefuseerd. Samen vormen zij Alrijne Zorggroep. Wat ons Alrijne maakt, is de overtuiging dat mensen beter worden van goede zorg mét persoonlijke aandacht. Samen met u beslissen we over uw behandeling. We passen onze behandelwijze aan, aan uw wensen en behoeften. Hiervoor werken wij samen met huisartsen en andere zorgverleners in de eerstelijnszorg én met specialisten in academische ziekenhuizen. Contactgegevens Alrijne Ziekenhuis Alrijne Ziekenhuis Leiden Houtlaan 55 2334 CK Leiden 071 517 8178 www.alrijnezorggroep.nl Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp Simon Smitweg 1 2353 GA Leiderdorp 071 582 8282 Alrijne Ziekenhuis Alphen aan den Rijn Meteoorlaan 4 2402 WC Alphen aan den Rijn 0172 467 467 Alrijne Ziekenhuis Pagina 2 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
Beste ouders, Uw baby is opgenomen op de kinderafdeling van Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp. Ook als een baby te vroeg wordt geboren, of ziek is na de geboorte, is het mogelijk om borstvoeding te geven. In deze brochure geven wij u informatie over de mogelijkheden voor het geven van borstvoeding aan te vroeg en/of ziek geboren baby s. We gaan in op de voordelen die het geven van borstvoeding met zich meebrengt. Tevens beschrijven we de verschillen die u tegen komt bij het voeden van premature (te vroeg geboren) of ziek geboren baby s ten opzicht van het geven van borstvoeding bij een gezonde, op tijd geboren baby. Het geven van borstvoeding aan een prematuur geboren baby kan u veel voldoening geven. We hopen dat deze informatie u hier bij kan helpen. Deze brochure is een aanvulling op de brochure Borstvoeding geven in Alrijne Ziekenhuis waar u meer algemene informatie kunt vinden over het geven en afkolven van borstvoeding. Verpleegkundig team kinderafdeling Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp Alrijne Ziekenhuis Pagina 3 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
Inhoudsopgave 1. Borstvoeding bij een te vroeg geboren baby 5 1.1 Algemene informatie 5 1.2 Voordelen van borstvoeding 5 1.3 Voordelen voor de moeder 6 2. Afkolven van moedermelk 7 3. Borstvoeding geven aan een zieke of te vroeg geboren baby 8 3.1 Wanneer kan een zieke baby aan de borst drinken? 8 3.2 Wanneer kan een te vroeg geboren baby aan de borst drinken? 8 3.3 Drinken aan de borst 9 3.4 Gebruik van hulpmiddelen 10 4. Diversen 10 4.1 Praktische tips voor de moeder die borstvoeding geeft 10 4.2 Borstvoeding in combinatie met roken, alcohol en medicijnen 11 4.3 Naar huis 11 5. Meer informatie 11 5.1 Vragen en telefoonnummers 11 5.2 Internetadressen 12 5.3 Boeken 12 Alrijne Ziekenhuis Pagina 4 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
1. Borstvoeding bij een te vroeg geboren baby 1.1 Algemene informatie Voeding is voor baby s van groot belang voor de groei, energie en het handhaven van de lichaamsfuncties. Voor de geboorte krijgt de ongeborene alle voedingsstoffen via de moederkoek toegediend en bouwt de baby een voorraadje op aan voedingstoffen zodat hij na de geboorte rustig aan met voeding kan starten. Bij vroeggeboorte is deze voorraad nog niet (volledig) aanwezig en daarom heeft een prematuur vanaf de geboorte voeding nodig. Het starten met voeding hangt af van de zwangerschapsduur en de conditie van uw baby. Als uw baby heel ziek of heel klein is, is de kans groot dat hij de eerste periode nog geen voeding krijgt omdat het maag-darmkanaal dit niet kan verdragen. Uw baby krijgt dan de noodzakelijke voeding via een infuus. Op een later tijdstip, dat door de kinderarts bepaald wordt, start uw baby dan met voeding via het maag-darmkanaal (orale voeding). In de meeste gevallen zal deze voeding via een zogenaamde maagsonde gegeven worden. Een maagsonde is een flexibel buisje dat via de neus en de keelholte naar de maag van de baby gaat. Zodra de baby orale voeding verdraagt zal dan rustig aan worden gestart met het langzaam vergroten van de hoeveelheid voeding totdat de baby alles via de maagsonde krijgt en het infuus hier niet meer voor nodig heeft. Ook voor prematuren geldt dat de beste voeding die gegeven kan worden moedermelk is. 1.2 Voordelen van borstvoeding Zoals bekend is moedermelk de beste voeding voor alle pasgeborenen. De voordelen zijn de volgende: Het is speciaal aangepast aan de behoeften van de baby; Het bevat alle benodigde voedingsstoffen in de juiste hoeveelheid; Het bevat afweerstoffen zoals antistoffen en witte bloedcellen; Moedermelk is licht verteerbaar; Het vermindert de kans op koemelkeiwitallergie. Uit studies blijkt dat baby s die gevoed zijn met moedermelk, minder diarree en luchtweginfecties krijgen. Alrijne Ziekenhuis Pagina 5 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
De voordelen van moedermelk bij prematuren zijn nog groter. Ook bij hen is de voeding aangepast aan hun behoeftes: Prematuren hebben meer eiwit en zout nodig en de moedermelk bevat dit ook in hogere concentraties. Moedermelk beschermt prematuren met hun verminderde afweer tegen infecties. In moedermelk bevinden zich allerlei afweerstoffen zoals immunoglobulines (witte bloedcellen). Tevens bevinden zich in premature moedermelk specifieke factoren die de groei van schadelijke bacteriën in de melk remmen en er tegelijk voor zorgdragen dat de groei van gunstige bacteriën wordt bevorderd. Hierdoor blijkt dat moedermelk beschermt tegen infecties en ernstige darmproblemen zoals NEC (necrotiserende entero-colitis, ontsteking van het slijmvlies van de dunne en dikke darm). Moedermelk is makkelijker verteerbaar dan kunstvoeding waardoor de voeding beter verdragen wordt en de baby s eerder volledige sondevoeding kunnen krijgen. Dit is vooral belangrijk voor kleine prematuren en dysmaturen (pasgeborenen met een te laag geboortegewicht) waarbij de darmen slecht ontwikkeld zijn. Uit onderzoek blijkt dat er vele stoffen in moedermelk zitten die (nog) niet voorkomen in kunstvoeding. Deze stoffen kunnen belangrijk zijn voor de baby bijvoorbeeld omdat ze bescherming bieden tegen infecties of voor de groei. Zo is de laatste jaren ontdekt dat moedermelk zeer lange ketenvetzuren bevat, die belangrijk zijn voor de groei van hersenen en ogen. Deze stoffen worden inmiddels ook toegevoegd aan de kunstvoeding. Ook op de lange termijn heeft moedermelk voordelen. Bij met moedermelk gevoede kinderen komen op latere leeftijd minder hart- en vaatziekten, hypertensie (hoge bloeddruk), vetzucht en diabetes (suikerziekte) voor. Studies hebben aangetoond, dat de intelligentie en motorische ontwikkeling van prematuren gevoed met moedermelk beter is dan bij prematuren gevoed met kunstvoeding. 1.3 Voordelen voor de moeder Borstvoeding geven heeft ook voordelen voor de moeder. Uit onderzoek blijkt dat 98% van de vrouwen lichamelijk in staat is borstvoeding te geven. Bij de borstvoeding produceert de moeder hormonen die haar tot rust laten komen en die haar ook een sterke band met het kind laten ontwikkelen. Alrijne Ziekenhuis Pagina 6 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
Borstvoeding geven in de periode na de geboorte helpt de baarmoeder sneller terug te komen tot de oorspronkelijke vorm, daardoor vermindert dit de kans op een bloeding na de geboorte in het kraambed. Wanneer het kind uitsluitend met moedermelk wordt gevoed, wordt ook de terugkeer van de menstruatie-cyclus uitgesteld. Door de productie van moedermelk wordt onder andere iets meer kalk dan gewoonlijk onttrokken aan het lichaam van de moeder. De stofwisseling van de moeder past zich echter goed aan de nieuwe situatie aan en springt zuiniger om met de hoeveelheid calcium (kalk) die de moeder zelf met haar voeding binnenkrijgt. Zodra de moeder stopt, gaat haar lichaam compenseren en houdt zij sterkere botten over dan een vrouw die nooit borstvoeding heeft gegeven. Op die manier verkleint het (langdurig) geven van borstvoeding de kans op osteoporose (botontkalking) voor de moeder op de lange termijn. Het slikken van calciumsupplementen of drinken van extra melk is niet nodig. Moeders die hun kinderen borstvoeding geven, hebben een verlaagde kans op eierstokkanker en borstkanker vóór de menopauze. Borstvoeding geven aan een premature of zieke zuigeling kan meer tijd, geduld en inspanning van u vergen, maar heeft zeker ook voordelen. Het geven van borstvoeding is een van de dingen die u als moeder zelf kunt doen in een periode dat veel van de zorg wordt overgenomen door de verpleegkundige. Dit kan u voldoening en zelfvertrouwen geven en versterkt het hechtingsproces. Ook kan het geven van borstvoeding u mogelijk helpen de vroeggeboorte of een moeizame bevalling te verwerken. 2. Afkolven van moedermelk Als u besluit om borstvoeding te geven en uw baby kan (nog) niet zelf of nog niet volledig aan de borst drinken, is het belangrijk om zo snel mogelijk na de bevalling te beginnen met afkolven. U kunt het beste binnen zes uur na de bevalling beginnen met kolven. Om de borstvoeding goed op gang te brengen en houden, is het nodig om vanaf het begin minimaal zeven tot acht keer per dag te kolven. Hoe het kolven precies in zijn werk gaat, kunt nalezen in de brochure Het afkolven van moedermelk. Alrijne Ziekenhuis Pagina 7 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
3. Borstvoeding geven aan een zieke of te vroeg geboren baby Het tijdstip waarop een zieke of te vroeg geboren baby aan de borst kan gaan drinken, is per kind verschillend. 3.1 Wanneer kan een zieke baby aan de borst drinken? Zieke baby s kunnen dat op het moment dat ze wat beginnen op te knappen en laten zien dat ze behoefte gaan krijgen om te zuigen. Samen met de verpleegkundige bekijkt u of uw baby er aan toe is om aan de borst te gaan drinken. Uw baby zal waarschijnlijk bij de eerste voedingen aan de borst nog niet in staat zijn om een volledige voeding te drinken. Dit zal of per maagsonde of per fles worden aangevuld, ook dit overlegt u samen met de verpleegkundige. Onze ervaring is dat het geven van een fles het slagen van de borstvoeding niet in de weg hoeft te staan. In de loop van de opname zult u merken dat uw baby steeds wat meer zelf aan de borst gaat drinken. Pas als u thuis bent zult u volledig borstvoeding kunnen gaan geven of indien u 24 uur per dag verblijft op de afdeling en de conditie van uw baby dit toelaat. 3.2 Wanneer kan een te vroeg geboren baby aan de borst drinken? Voor te vroeg geboren baby s geldt eigenlijk hetzelfde als voor zieke baby s. Afhankelijk van de conditie van uw baby en het feit of hij goed wakker is, kijkt u samen met de verpleegkundige of uw baby op dat moment aan de borst kan. Dat kan van dag tot dag wisselen. Als uw baby aangeeft te willen gaan drinken, zal dat niet betekenen dat uw baby direct een volledige voeding aan de borst zal drinken. Dit zal met kleine stapjes tegelijk worden opgebouwd. Het restant van de voeding zal in het begin meestal per sonde worden gegeven, op een wat later tijdstip wordt er ook voor gekozen om de rest van de voeding per fles aan te bieden. Onze ervaring is dat het geven van een fles het slagen van de borstvoeding niet in de weg hoeft te staan. Schijf van 9 Een te vroeg geboren baby doorloopt van geboorte tot aan volledige borstvoeding 9 stappen, ook wel de schijf van 9 genoemd. Door middel van onderstaande stappen kunt u de voortgang van uw baby goed volgen. Als u deze stappen goed bekijkt, ziet u dat er al zes stappen zijn doorlopen voordat uw baby daadwerkelijk zelf gaat drinken. Hoelang deze periodes duren hangt af van hoeveel weken uw baby te vroeg is geboren en is per baby verschillend. Bij stap acht zult u merken dat u binnen een afzienbare periode met uw baby naar huis mag zodat u thuis naar stap negen toe kunt gaan werken. Alrijne Ziekenhuis Pagina 8 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
De stappen in de Schijf van 9 : 1. buidelen en huidcontact; 2. ruiken, sabbelen en likken; 3. hap- en zoekreflex stimuleren; 4. melk laten proeven; 5. happen en blijven doorzuigen; 6. wakker en alert effectief doorzuigen; 7. eenmaal per dag aan de borst; 8. meerdere keren per dag aan de borst; 9. volledige borstvoeding. 3.3 Drinken aan de borst Het drinken aan de borst is een leerproces, zowel voor u als voor uw baby. De verpleegkundige zal u helpen bij het zoeken naar een goede houding om te voeden zodat uw baby de borst goed kan aan happen en vasthouden. Te vroeg geboren baby s zullen de borst vaker los laten en moeten dan geholpen worden weer opnieuw te starten. Ze zullen ook vaak een rustpauze nemen tijdens het drinken. Dit is een normale situatie. Na het voeden aan de borst is het in het begin meestal noodzakelijk om nog na te kolven, om zo alle moedermelk uit de borst te krijgen en de productie goed opgang te brengen/ te houden.. Het is belangrijk dat uw baby goed aan de borst ligt. Als hij niet op de goede manier aan het zuigen is, kan het gebeuren dat u binnen korte tijd tepelkloven ontwikkelt. Dit kunt u voorkomen door goed naar uw baby te kijken tijdens het voeden en erop te letten of hij echt goed ligt. Als uw baby goed drinkt, kunt u het volgende zien: voor het gaan drinken heeft uw baby een grote hap genomen; hij ligt met zijn mond wijd open tegen uw borst aan; hij heeft de tepelhof voor een groot deel in zijn mond; de onderlip ligt naar buiten gekruld; zijn kinnetje ligt tegen uw borst; Alrijne Ziekenhuis Pagina 9 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
hij ligt met zijn buik tegen uw buik aan; het neusje ligt vrij, niet weggeduwd in uw borst; het zuigen gaat eerst snel achter elkaar, daarna met rustige teugen; u kunt de zuigbewegingen zien bij het oortje; u hoort uw baby regelmatig slikken; het voeden doet geen pijn; uw tepel is na het voeden niet vervormd. Mocht er in bovenstaande punten iets niet kloppen, dan is het verstandig om uw baby van de borst af te halen en overnieuw aan te leggen. Op die manier kunt u problemen voor uzelf voorkomen. U kunt uw baby van de borst afhalen door uw pink in zijn mondhoek te stoppen zodat het vacuüm wordt verbroken waardoor uw baby de borst los zal laten. 3.4 Gebruik van hulpmiddelen Het kan zijn dat uw baby moeite heeft met het aanhappen van de tepel, niet goed houvast heeft aan de tepel of snel los laat. In overleg met de verpleegkundige is een tepelhoedje soms een goed hulpmiddel om dan te gebruiken. Een tepelhoedje is een siliconen opzetstukje met tepelvorm, dat over de tepel en tepelhof gelegd wordt. Deze zijn op de afdeling aanwezig. Hoe het tepelhoedje gebruikt moet worden en wat de nadelen hiervan zijn kunt u lezen in de brochure Borstvoeding geven met een tepelhoedje. 4. Diversen 4.1 Praktische tips voor de moeder die borstvoeding geeft Om ervoor te zorgen dat u optimaal borstvoeding kunt geven, zijn er een aantal aandachtspunten die u in acht kunt nemen. Het is belangrijk dat u voldoende rust neemt in de periode dat u borstvoeding geeft. We realiseren ons dat het niet altijd mogelijk is, maar misschien kunt u toch een extra rustperiode voor uzelf nemen. Dit zal de hoeveelheid borstvoeding stimuleren! Gevarieerde en gezonde voeding is ook belangrijk. Het is noodzakelijk om veel te drinken, minimaal twee liter per dag. Het is handig om bij iedere keer dat u borstvoeding geeft of iedere keer dat u aan het kolven bent, twee glazen water te drinken. U zult merken dat twee liter drinken dan geen probleem zal zijn. Alrijne Ziekenhuis Pagina 10 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
4.2 Borstvoeding in combinatie met roken, alcohol en medicijnen Nicotine en alcohol komen in de moedermelk terecht, het is dus beter om niet te roken en geen alcoholische dranken te drinken. Door nicotine schiet de melk minder toe en neemt de productie af. Ook medicijnen kunnen via de moedermelk aan het kind worden doorgegeven. U kunt met de behandelend kinderarts van uw kind overleggen of de medicijnen die u gebruikt ook zijn toegestaan bij het geven van borstvoeding. 4.3 Naar huis Als uw baby zeven voedingen helemaal zelf drinkt, is het in veel gevallen bijna zover dat uw baby naar huis mag. Om enigszins te voelen hoe het is als u uw baby straks eindelijk thuis hebt, raden wij u aan om vlak voor het ontslag een keer te komen inroomen. Dit betekent dat u op een dag (een nacht is ook mogelijk) een langere periode bij uw baby blijft en meer voedingen achter elkaar geeft. Op die manier kunt u ervaren hoe het aanvoelt om vaker te voeden en kunt u zien of uw baby al in staat is om vaker achter elkaar aan de borst te drinken. Op die dag is er ook voldoende gelegenheid om vragen te stellen aan de verpleegkundige over hoe het straks thuis allemaal gaat. Met de verpleegkundige bespreekt u dan ook hoe u de borstvoeding thuis verder kunt gaan opbouwen. 5. Meer informatie 5.1 Vragen Als u na het lezen van deze brochure persoonlijke vragen heeft dan kunt u deze stellen aan de verpleegkundige op de kinderafdeling. Telefoonnummers: kinderafdeling 071 582 8020 couveuseafdeling 071 582 8788 kraamafdeling 071 582 8757 verloskamers 071 582 8747 Alrijne Ziekenhuis Pagina 11 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling
5.2 Internet Algemene borst voedingssite www.borstvoeding.nl La Leche League Nederland www.lll.borstvoeding.nl Vereniging Borstvoeding Natuurlijk www.vbn.borstvoeding.nl Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen www.nvl.borstvoeding.nl Gezamenlijke forum van de Nederlandse Borst voedingsorganisaties www.borstvoedingsforum.nl Kenniscentrum v oor borst voeding www.borstvoeding.com Zorg voor borst voeding www.zorgvoorborstvoeding.nl Voedingscentrum www.voedingscentrum.nl 5.3 Boeken Handboek Borstvoeding La Leche League International Uitgeverij Helmond BV Borstvoeding geven, een antwoord op heel veel vragen Adrienne de Reede-Dinselman Uitgeverij Nijgh en van Ditmar Rijswijk 15.27, ed.02, 04_15 Alrijne Ziekenhuis Pagina 12 van 12 Borstvoeding geven op de kinderafdeling