TILBURG HEEFT IETS TE KIEZEN

TILBURG HEEFT IETS TE KIEZEN Verslag van een exit poll bij de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 in de gemeente Tilburg April 2010 Dr. M. Boogers L. Slagter Drs. J. van Ostaaijen Tilburgse School voor Politiek en Bestuur

1. Inleiding Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 heeft de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur in opdracht voor de gemeente Tilburg een exit poll gehouden. Heeft vooral de landelijke of toch de lokale politiek een rol gespeeld bij het uitbrengen van een stem? Hebben kiezers zich vooral laten leiden door partijprogramma s of door politici? Welke wisselingen in partijkeuze zijn waar te nemen? Waar komt de winst van D66 en TROTS vandaan? Aan wie heeft het CDA kiezers verloren? Met een exit poll kunnen dit soort vragen worden beantwoord. Voor dit onderzoek zijn tien stembureaus geselecteerd; acht in Tilburg, één in Berkel-Enschot en één in Udenhout. Gezamenlijk geven deze tien stembureaus een representatief beeld van het Tilburgse electoraat. In deze tien stembureaus hebben studenten van de UvT alle kiezers benaderd met een korte vragenlijst over hun stemgedrag. In totaal hebben ruim 5600 kiezers meegewerkt aan dit onderzoek. Op basis hiervan kan een goed beeld worden geschetst van de wereld achter de uitslag van de Tilburgse gemeenteraadsverkiezingen. De gemeenteraadsverkiezingen van 2010 speelden zich af in een context waarin zowel nationale als lokale ontwikkelingen een rol speelden. Op landelijk niveau was dat vooral de val van het Kabinet-Balkenende IV, die vrijwel meteen zijn weerslag had op de landelijke peilingen. De vraag is in welke mate deze landelijke trends van invloed zouden zijn in Tilburg. Op lokaal niveau kan verwezen worden naar de Midi-affaire en de bestuurlijke crises die hiervan het gevolg waren. Dat Smolders zich met zijn LST vlak voor de verkiezingen terugtrok, betekende ook een verandering van het gemeentelijke politieke landschap. Tot slot wist de PvdA de aandacht op zich te vestigen met een op wethouder Hamming gerichte persoonlijke campagne. Deze en andere factoren kunnen mee hebben gespeeld bij de stemkeuze. 2

2. Opkomst en uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen In de gemeente Tilburg deden op 3 maart twaalf politieke partijen mee aan de gemeenteraadsverkiezingen. Van de twaalf deelnemende partijen zijn er negen landelijke partijen (PvdA, CDA, SP, VVD, Groen Links, D66, Christen Unie, Nederlandse Moslim Partij en Trots op Nederland) en drie lokale partijen (Tilburgse Volkspartij, Partij voor Tilburg en Verenigde Seniorenpartij). Van deze twaalf politieke partijen zijn er tien politieke partijen die daadwerkelijk één of meer zetels hebben bemachtigd in de gemeenteraad. Het opkomstpercentage bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen was 44.9%. In vergelijking met 2006 is dit een daling van 5.2% (50.1%) en ten opzicht van 2002 is er sprake van een minimale daling van 0.9% (45.8%). De lage opkomst in de gemeente Tilburg is niet bijzonder te noemen als we kijken naar het opkomstpercentage bij andere grote Brabantse steden. Ook in Eindhoven, s-hertogenbosch en Breda ligt het opkomstpercentage bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen eveneens onder de 50%. Het gemiddelde opkomstpercentage in Nederland lag op 53.5%, waarmee de Brabantse steden onder het landelijke gemiddelde uitkomen. Landelijk gezien is de PvdA is de grote verliezer van de gemeenteraadsverkiezingen. De partij moet meer dan 600 raadszetels inleveren. Ook het CDA en de SP leveren fors in. D66 haalde een flinke winst, meer dan verdubbeling van het aantal raadszetels in vergelijking met 2006. De VVD en GroenLinks haalden een iets bescheidener zetelwinst. De lokale partijen haalden gezamenlijk 358 raadszetels meer dan in 2006. Ze zijn daarmee goed voor ruim 21 procent van de stemmen. De kiezers in de gemeente Tilburg gaan grotendeels mee in deze lijn. Het CDA en de SP leveren zetels in, D66, GroenLinks en de VVD winnen stemmen. Trots op Nederland is de grootste nieuwkomer met 3 zetels. Opvallend is dat het verlies van de PvdA maar 2% van het aantal stemmen bedraagt, en hiermee geen verlies in aantallen zetels betekent, en dat lokale partijen ondervertegenwoordigd zijn in de Tilburgse raad. 3

Tabel 1: Uitslag gemeenteraadsverkiezingen 2010 Politieke partij aantal stemmen percentage (%) winst/ verlies (%) aantal zetels PvdA 16133 22,2-2,00 11 CDA 8633 11,9-3,40 6 SP 6445 8,9-3,29 4 VVD 11359 15,6 +5,10 7 Groen Links 6779 9,3 +1,80 4 Tilburgse Volkspartij 4444 6,1 +1,80 3 D66 8232 11,3 +8,20 5 ChristenUnie 818 1,1 1,1 0 Partij voor Tilburg 2244 3,1 3,1 1 Ver. Senioren Partij Tilburg 1 2420 3,3 3,3 1 Nederl. Moslim Partij 349 0,5 0,5 0 Trots op Nederland 4825 6,7 6,7 3 Totaal 72681 100% 45 Leeswijzer: de PvdA behaalde bij de verkiezingen 16133 stemmen, wat 22.2% is van het totaal aantal uitgebrachte stemmen en vergeleken met 2006 een verlies is van 2%. Het aantal zetels in de gemeenteraad bedraagt 11. 1 De Verenigde Senioren Partij Tilburg is formeel gezien een nieuwe partij, maar is feitelijk een voortzetting van de Tilburgse Ouderen Partij die in december 2009 is opgeheven. 4

3. Electorale verschuivingen De verkiezingsuitslag is het resultaat van het stemgedrag van de individuele kiezer. Omdat de uitslagen geen individuele veranderingen laten zien in het stemgedrag, biedt een exit poll uitkomst. Er kunnen drie soorten veranderingen in stemgedrag worden onderscheiden: a) De eerste verandering is van niet-stemmen naar stemmen. Het gaat hierbij om kiezers die de vorige keer niet zijn gaan stemmen of niet de stemgerechtigde leeftijd hadden bereikt. De vraag is hier welke partij het best in staat is geweest om deze nieuwe kiezers aan zich te binden. b) Het tweede type verschuiving in het kiesgedrag is het wisselen van partijkeuze. Hierbij zal voor elke deelnemende partij afzonderlijk worden nagegaan aan welke partij zij kiezers hebben gewonnen of verloren. Vragen die hierbij onder andere aan bod komen zijn: waar komt de winst van de VVD vandaan en aan welke partij heeft de SP kiezers verloren? c) Het laatste type verschuiving in het kiesgedrag zal ingaan op een politieke partij die bij de afgelopen raadsverkiezingen ontbrak, de Lijst Smolders Tilburg (LST). Deze partij behaalde in 2006 vanuit het niets 12% van de stemmen, wat overeen kwam met 5 van de 39 zetels. De belangrijkste vraag is naar welke politieke partij de voormalige LSTkiezers zijn uitgeweken. PvdA De PvdA verliest bij de Tilburgse raadsverkiezingen, maar veel minder dan op grond van landelijke electorale ontwikkelingen werd verwacht. De PvdA verloor 2% van haar kiezers, waarmee de Tilburgse PvdA aanzienlijk beter scoorde dan in andere gemeenten, waar de partij gemiddeld ruim 7% verloor. De PvdA heeft een vrij grote vaste achterban. Van alle kiezers die de vorige keer op de PvdA hebben gestemd, doet 65% dat nu weer. Van de overige 35% PvdA-spijtoptanten, verdwijnt het grootste deel naar D66 (9.0%) en de SP (6%). De PvdA weet dit verlies in redelijke mate te compenseren met nieuwe aanhang. Ruim 42% van het PvdA-electoraat bestaat uit kiezers die de vorige keer op een andere partij hebben gestemd of niet hebben gestemd. Daarbij is de PvdA vooral succesvol bij ex-cda-kiezers (10%), nieuwe kiezers (10%) en SP-kiezers (8%). CDA Het CDA moest bij de verkiezingen een groot verlies incasseren. Meer dan de helft (51%) 5

van de kiezers die de vorige keer voor het CDA kozen, stemde deze keer op een andere partij. Het CDA verliest ten opzichte van 2006 vooral stemmen aan de PvdA (13%), de VVD (10%) en de Tilburgse Volkspartij (8%). Het CDA heeft nauwelijks een nieuw electoraat aan zich gebonden. Van alle CDA-kiezers, heeft maar 27% dat de vorige keer niet gedaan. Dat zijn vooral ex-sp-kiezers (7%) en kiezers die de vorige keer niet hebben gestemd (6%). SP Landelijk gezien heeft de SP veel stemmen verloren, en de SP Tilburg sluit zich hierbij aan. De SP is samen met het CDA de grote verliezer bij de gemeenteraadsverkiezingen. Meer dan de helft (58%) van de kiezers die de vorige keer op de SP hebben gestemd, kiest nu voor een andere partij. Bij de SP is er sprake van groot electoraal verkeer. Van de kiezers die de SP de rug toekeren verdwijnen de meesten naar de PvdA (13%), GroenLinks (12%) en D66 (9%). Aan de andere kant kan de SP nieuwe kiezers mogen begroeten. Deze nieuwe aanhang bestaat uit ex-pvda-kiezers (12%), nieuwe kiezers (10%) en ex-groenlinks-kiezers (5%). VVD Conform de landelijke electorale ontwikkelingen boekte de VVD een forse verkiezingsoverwinning van ruim 5%. De liberalen verliezen weliswaar stemmen aan de Tilburgse Volkspartij (6.0%), Trots op Nederland (8%) en D66 (8%) maar compenseren dit verlies met voornamelijk nieuwe aanhang. De aanwas van de liberalen is met name afkomstig van de kiezers die de vorige keer niet hebben gestemd (15%). De nieuwe VVD aanhang is verder vooral afkomstig van het CDA (11%) en van de Lijst Smolders Tilburg (5% ). GroenLinks In vergelijking met 2006 boekt GroenLinks een lichte winst. Dat wil niet zeggen dat de partij geen stemmen heeft verloren aan andere partijen. Ongeveer 39% van kiezers die in 2006 op GroenLinks hadden gestemd, kiest nu voor een andere partij. GroenLinks verliest haar aanhang vooral aan de PvdA (14.5%) en D66 (10.4%). In omgekeerde richting was er echter veel meer electoraal verkeer. 6

Ruim 44% van de GroenLinks stemmen is afkomstig van kiezers die de vorige keer op een andere partij hebben gestemd of niet hebben gestemd. Het grootste deel van de nieuwe aanhang kwam van de SP (16%), en de PvdA (10.4). Er is hierbij een duidelijke overloop waar te nemen van GroenLinks stemmers naar de PvdA en andersom. D66 D66 kwam samen met de Trots op Nederland als grote winnaar uit de bus bij de Tilburgse gemeenteraadsverkiezingen. Slechts drie op de tien D66 stemmers stemde ook in 2006 op D66. Er is hierbij sprake van zeer geringe partijtrouw van de D66-kiezer. De partij verloor weliswaar stemmen aan de Tilburgse Volkspartij, Trots op Nederland en de Partij voor Tilburg maar in omgekeerde richting was er echter veel meer electoraal succes. De nieuwkomers zijn vooral afkomstig van de groep die bij de vorige raadsverkiezingen is thuisgebleven of nog geen stemrecht hadden (16.8%) en van ex CDA- (9.6%), PvdA- (14.5%) en SP- (10.4%) stemmers. Tilburgse Volkspartij De Tilburgse Volkspartij (TVP) vergroot haar aandeel kiezers bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2010. Als gekeken wordt naar de landelijke partijen dan verliest de partij ten opzichte van 2006 stemmen aan de GroenLinks (11%) en Trots (10%). De partij krijgt daarentegen veel nieuwe stemmen van voormalig Algemeen Belang stemmers. Bijna 30% van de kiezers die vier jaar geleden op Algemene Belang stemde, stemt nu op de TVP. De grootste groep kiezers op de TVP, namelijk eenvijfde, zijn voormalige CDA stemmers. Verder bestaat 10% van haar aanhang uit stemmers die de vorige keer op Lijst Smolders Tilburg hebben gestemd. Overige partijen Trots op Nederland behaalde de grootste verkiezingsoverwinning in Tilburg. Landelijk behaalde Trots 60 raadszetels, waarvan 3 in Tilburg. De winst van Trots kan deels worden toegeschreven aan het ontbreken van de Lijst Smolders Tilburg (LST). Een kwart van alle Trots stemmers stemde vier jaar geleden op de LST. Ook trekt Trots kiezers van de VVD (17.4%) en 17.0% van de kiezers die in 2006 niet zijn gaan stemmen. Bij de Verenigde Senioren Partij (VSP) stemt iets meer dan een kwart van haar kiezers op 7

dezelfde partij als vier jaar geleden. De partij verliest stemmers aan de TVP (13.6%), en aan Trots op Nederland (9.1%). De partij wint respectievelijk 17.9% en 16.0% stemmen van PvdA en CDA stemmers. De Partij voor Tilburg (PvT) wint voornamelijk stemmen van kiezers die in 2006 niet hebben gestemd, eenvijfde van voormalig VVD stemmers en in mindere mate van de PvdA, CDA en SP. De Christen Unie (CU) en de Nederlandse Moslim Partij (NMP) deden in 2010 voor het eerst meer aan de gemeenteraadsverkiezingen maar behaalden niet genoeg stemmen om een aanspraak te maken op een zetel. Bijna de helft van de aanhang van de Christen Unie is afkomstig van het CDA. 3 op de 10 stemmers op de NMP komen van respectievelijk de PvdA en de SP. Verder bestaat 35% van de NMP aanhang uit mensen die in 2006 niet hebben gestemd. Lijst Smolders Tilburg Uit de exit poll blijkt dat van de mensen die deze keer zijn gaan stemmen 8,6% dat eigenlijk op de LST had willen doen. De partij behaalde in 2006 in een keer 5 zetels, wat neerkomt op meer dan 9000 stemmen. Van de kiezers die in 2006 op de LST stemden is meer dan eenderde overgestapt naar TROTS (34,2%) en een op de zes stemmers naar respectievelijk de VVD en de Tilbugse Volkspartij. Het zijn dus vooral politieke partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum waarnaar de kiezers zijn overgestapt. 8

4. Stemmotieven 4.1 Nationalisering en lokalisering Als de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen niet in de eerste plaats door plaatselijke gebeurtenissen, omstandigheden of politici wordt bepaald, maar door ontwikkelingen in de landelijke politiek is er sprake van nationalisering. De val van het kabinet-balkenende IV enkele weken voor de gemeenteraadsverkiezingen zou deze nationalisering kunnen hebben versterkt. Daarom is er in de exit poll gevraagd of de keuze voor een partij meer werd beïnvloed door de gemeentelijke politiek van die partij of meer door de landelijke politiek. Van alle ondervraagden geeft bijna 43% aan dat de keuze voor een partij vooral bepaald door lokale overwegingen. De groep die uitsluitend met landelijke overwegingen zijn stem bepaalt is 28%. Een bijna even grote groep laat zowel landelijke als lokale de overwegingen meetellen in het kiesgedrag. Het zal niet verrassend zijn dat onder aanhangers van de lokale partijen de lokale politiek de grootste rol speelt. De drie lokale partijen hebben de hoogste percentages, waarbij de Tilburgse Volkspartij met 91.3% de kroont spant. Opvallend is dat van de landelijke partijen de PvdA de hoogste score heeft bij het oordeel over de gemeentelijke politiek. 42.6% van de PvdA kiezers stelt dat de gemeentelijke politiek van doorslaggevend belang is. Dit in tegenstelling tot de Christen Unie welke met een percentage van 28.8% helemaal onderaan komt. Bij de Christen Unie treffen we dan ook de meeste kiezers aan die zich bij de raadsverkiezingen enkel heeft laten leiden door landelijke stemmotieven. 4 van de 10 Christen Unie stemmers laat zich leiden door landelijke overwegingen, gevolgd door VVD (38.9%) en D66 (36.8%). 9

Tabel 2: Stemmotieven lokaal/nationaal gemeenteraadsverkiezingen per partij Partij Lokaal stemmotief Landelijk stemmotief Lokaal & landelijk stemmotief CDA 40.0% 30.2% 29,8% PvdA 42,6% 25.3% 32,1% SP 40.4% 26.9% 32.6% VVD 34.3% 36.9% 28.7% Groen Links 33.6% 32.0% 34.5% TVP 91.3% 2.6% 6.1% D66 31.4% 36.8% 31.8% VSP 66.9% 7.1% 26.0% Christen Unie 28.8% 40.7% 30.5% Trots op Nederland 37.2% 35.3% 27.5% Partij voor Tilburg 79.8% 5.1% 15.2% Nederlandse Moslim Partij 33.3% 33.3% 33.3% TOTAAL 43.2% 27.9% 28.8% 4.2 Personalisering en partij-identificatie Een ander type individuele stemmotieven heeft betrekking op de vraag of de kiezer zijn keuze laat afhangen van de uitgangspunten van een partij of van het vertrouwen dat men heeft in een of meerdere vertegenwoordigers van die partij. In Tilburg stemt van alle kiezers 63.9% op een bepaalde partij vanwege de standpunten van de partij, 13.3% stemt op een partij vanwege een persoon en voor 22.8% zijn beide redenen even belangrijk. De meeste stemmers kijken dus naar de inhoud van de partij het baseren van hun stemkeuze, al zijn tussen partijen grote verschillen waar te nemen. De persoonlijke campagne van de PvdA lijsttrekker Jan Hamming blijkt succes te hebben gehad. Meer dan andere Tilburgse partijen dankt de PvdA haar stemmen voor een belangrijk deel aan de lijsttrekker. Bijna 55% van de PvdA kiezers geven aan dat zij hun stem geheel of gedeeltelijk door de personen op de lijst hebben laten leiden. Het is opmerkelijk dat van de drie grootste politieke partijen in Tilburg (PvdA, CDA en VVD) maar een klein deel van de VVD stemmers hun keuze op de partij bepaalt vanwege 10

de persoon. 4.8% van alle VVD stemmers baseert zijn stem op de persoon, terwijl dit bij de CDA en PvdA boven de 20% ligt. Bij stemmers op Trots op Nederland, SP, D66 de VVD baseert rond de 90% van de kiezers zijn stem geheel of gedeeltelijk op de inhoudelijke afwegingen van de partij. Van de drie lokale partijen telt iets vaker het vertrouwen in een persoon een rol (14.7 %) dan bij de landelijke politieke partijen (12.0%). Tabel 3: Stemmotieven persoon/partij gemeenteraadsverkiezingen per partij Partij Eens met de partij Vertrouwen in een persoon Beide even belangrijk CDA 53.4% 21.1% 25.5% PvdA 44.7% 24.1% 31.2% SP 78.7% 5.1% 16.1% VVD 78.9% 4.8% 16.3% Groen Links 69.3% 7.0% 26.3% TVP 56.5% 18.7% 24.8% D66 75.1% 7.6% 17.3% VSP 62.1% 15.3% 22.6% Christen Unie 52.5% 18.6% 28.8% Trots op Nederland 75.1% 6.5% 18.4% Partij voor Tilburg 66.9% 10.1% 23.0% Nederlandse Moslim Partij 40.0% 13.3% 46.7% 11

5. Achtergronden van de kiezer 5.1 Leeftijd van de achterban In deze paragraaf wordt de leeftijd van de kiezers gekoppeld aan de deelnemende politieke partijen. De leeftijd van de achterban laat zich uitsplitsen in drie leeftijdscategorieën, 18-34, 35-59 en 60 jaar en ouder. Om een volledig beeld te krijgen van de leeftijd van de achterban is ook gekeken naar de aanhang van leeftijdscategorieën binnen de partij zelf De PvdA, D66 en VVD kunnen worden gezien als de partijen die de meeste jongeren aan zich binden, respectievelijk 18.5%, 20.2% en 18.1% van alle kiezers in de leeftijd van 18-34 jaar stemt op deze twee partijen. Van alle stemmers tussen 18-34 stemt slecht 5.5% op het CDA. De PvdA kan worden gezien als een brede volkspartij aangezien het zijn stemmen evenwichtig over de drie leeftijdscategorieën ziet verdeeld. D66 is de partij die het grootste deel van zijn aanhangers heeft onder de jongste leeftijdscategorie, namelijk 36.6%. D66 profileert zich landelijk ook als een partij voor jongeren en dit komt overeen met de uitslag in dit onderzoek. Het CDA heeft zijn meeste aanhangers boven de 35 jaar, 88.3% van zijn stemmers is ouder dan 35, waarbij 56% zelfs ouder is dan 65 jaar. Er slaat dus een duidelijke vergrijzing toe bij het CDA. Van de Tilburgse Senioren Partij heeft met 62.2% het hoogste percentage 65 plussers onder zijn kiezers. Dit zal wellicht geen verrassing zijn maar opvallend is dat de partij, niet zoals de naam doet vermoeden, alleen stemmers trekt uit de hoogste leeftijdcategorie. Een uitsplitsing van partijkeuze naar man of vrouw levert geen opvallende zaken op. De meest extreme waarden liggen hier bij de VVD en de TVP. 15.6% van alle mannen die stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen stemt op de VVD, tegenover 12.3% van de vrouwen. Het omgekeerde is waar te nemen bij de TVP, 5.9% van alle mannen stemt op TVP, tegenover 8.0% van alle vrouwen. Als we kijken naar het aantal stemmen binnen een partij valt op de dat de VSP vooral stemmen krijgt van vrouwen, 56% tegen 43% van de mannen. Dit grote verschil van 13% doet zich in omgekeerde richting voor bij de VVD. 12

Tabel 4 Leeftijd en partijkeuze - Marktaandeel naar leeftijd 18-34 jaar 25-39 jaar > 60 jaar CDA 11.8% - 5,5% 32.3% - 7.0% 56.0% - 22.5% PvdA 19.7% - 18.5% 52,2% - 22.9% 28.0% - 22.8% SP 25.3% - 10.3% 56.9% - 10.8% 17,7% - 6.2% VVD 30.3% - 18.3% 50.2% - 14.0% 19.5 % - 10.1% Groen Links 23.7% - 10.1% 63,5% - 12.7% 12.8% - 4.7% TVP 10.9% - 3.2% 50,9% - 7.1% 38.1% - 9.8% D66 36.7% - 20.2% 49,1% - 12,7% 14.2% - 6.8% VSP 8.1% - 0.8% 29.3% - 1.3% 62.6% - 5.3% Christen Unie 28.8% - 1.3% 57.6% - 1.3% 13.6% - 0.5% Trots op Nederland 24.3% - 5,8% 48.5% - 5.5% 27.2% - 5.7% Partij voor Tilburg 29,9% - 4.2% 49,7% - 3.3% 20.3% - 2.5% NMP 40.0% - 0.5% 46.7% - 0.3% 13.3% - 0.1% Leesvoorbeeld: 11,8% van het CDA-electoraat is tussen 18 tot 34 jaar oud, terwijl het CDA 5,5% van alle Tilburgse kiezers in deze leeftijdscategorie uit de kiezersmarkt haalt. 5.2 Etniciteit Er is ook gevraagd naar de etniciteit van de kiezer door te vragen tot welke groep ze zichzelf rekenen. De PvdA kan met recht een multiculturele partij genoemd worden. De PvdA heeft kiezers onder alle groepen van de bevolking. Bijna driekwart van alle Turkse stemmers stemt op de PvdA. Ook Afrikaners en Marokkanen weten de PvdA te vinden, en dit geldt, alhoewel in minder mate, ook voor Surinamers, Indiërs en Antilianen. Ook GroenLinks kan rekenen op een zeer divers gezelschap stemmers, waarbij na de PvdA de meeste Turken op GroenLinks stemmen. De Nederlandse Moslim Partij trekt vooral Marokkaanse kiezers. Trots op Nederland is de meest Nederlandse partij. Indiërs laten de meeste spreiding van hun stem zien over de verschillende politieke partijen. Een goede verklaring kan worden gegeven door het feit dat Indiërs de best geïntegreerde allochtonen bevolkingsgroep is in de Nederlandse samenleving. Een groot aandeel van de Indiërs stemt op de PvdA en de SP. Opvallend is dat bijna 1 op de 5 Antilianen op de Christen Unie stemt en van de Surinamers stemt bijna 1 op de 5 op GroenLinks. 13

6. Informatie over opvattingen partijen Alle mensen die de gang naar de stembus hebben gemaakt hebben zich op de één of andere manier ook laten informeren om te komen tot hun stemkeuze. Gezien de lage stemopkomst bij de raadsverkiezingen in 2002 en 2006 heeft de gemeente Tilburg onder andere een huis-aanhuis verkiezingskrant laten verspreiden en een verkiezingswebsite gelanceerd, genaamd, tilburgheeftietstekiezen.nl. Maar hoe effectief zijn deze middelen geweest in vergelijking met andere manieren van informeren? Van alle ondervraagden heeft 6 op de 10 stemmers de verkiezingskrant van de gemeente gelezen. In deze speciale verkiezingskrant stelden alle de politiek partijen zich voor en was er een programma vergelijking gemaakt. Gezien het feit dat 60% van de stemmers de verkiezingskrant noemen bij het bepalen van hun stem geeft percentage aan dat de verkiezingskrant een groot bereik heeft gevonden onder de kiezers in Tilburg. Naast het informeren van partij standpunten door de verkiezingskrant heeft de helft van de stemmers zich laten informeren door lokale kranten. De oude manieren van informeren blijken dus de populairste vormen te zijn. Minder populair zijn het bekijken van de websites en folders van politieke partijen. Slecht een kwart van de stemmers noemt deze manier van informeren. Debatten en gesprekken met lokale politici scoren de laagste percentages. 9% van de kiezers heeft gesprek gehad met een lokale politicus en nog geen 7% heeft een verkiezingsdebat bezocht. Er moet gezegd worden dat 9% een hoog percentage is gezien de mate van intensiviteit die deze manier van informeren vergt. Opvallend is dat 7.5% van de kiezers aangeeft zich niet geïnformeerd te hebben. De verkiezingswebsite van de gemeente Tilburg heeft weinig invloed gehad op de stemkeuze. Slechts 1 op de 10 stemmers heeft de verkiezingswebsite van de gemeente Tilburg bezocht bij het bepalen van de stemkeuze. Daarentegen heeft tweederde van de kiezers de online stemwijzer ingevuld. Als we dus kijken naar het aantal stemmers het internet heeft gebruikt om hun partijkeuze mede te bepalen, kunnen we stellen dat de stemwijzer hiervoor het meest doeltreffend is. Dit wil niet zeggen dat de verkiezingswebsite niet effectief is, misschien zijn veel kiezers nog onbekend met de nieuwe gemeentelijke website. 14

Tabel 5 Manieren van informeren Manier van informeren % Lokale kranten 50.1% Verkiezingskrant gemeente Tilburg 41.7% Bezoek aan verkiezingsdebat 6.8% Gesprek met lokale politici 9.3% Verkiezingsfolders en/of website politieke partij Website tilburgheeftietstekiezen.nl 23.8% 12.3% Stemwijzer 35.8% 15

Bijlage 1 Gebruikte afkortingen PvdA Partij voor de Arbeid CDA Christen Democratisch Appèl VVD Vereniging voor Vrijheid en Democratie D66 Democraten 66 SP Socialistische Partij TVP Tilburgse Volkspartij VSP Verenigde Senioren Partij GL GroenLinks CU Christen Unie TON Trots op Nederland PvT Partij voor Tilburg NMP Nederlandse Moslim Partij AB Algemeen Belang LST Lijst Smolders Tilburg 16