Liturgie Leer-van-de-kerk-dienst Emmen, 29 maart 2015 Thema: God leren kennen 3 - God is JHWH Votum Zegengroet Genade voor u en vrede van Hem die is en die was en die komt, en van de zeven geesten voor zijn troon, en van Jezus Christus, de betrouwbare getuige, de eerstgeborene uit de doden, en de heerser over de vorsten van de aarde. Geloofsbelijdenis: Gezang 179a Intro Gebed Bijbellezing: Exodus 3:1-15 Zingen: Psalm 83:1,6 Preek Amenlied: Psalm 113:1,2 Dankgebed Inzameling van de gaven; tijdens de collecte: Luister/meezinglied: Ik zal er zijn (Sela) https://www.youtube.com/watch?v=f4rgxzaeiqg Slotzang: Gezang 165 Zegen Moge de Here u zegenen en u beschermen, moge de Here het licht van zijn gelaat over u doen schijnen en u genadig zijn, moge de Here u zijn gelaat toewenden en u vrede geven. God leren kennen 3 God is JHWH preek door Jan Haveman, Emmen 29 maart 2015 1
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst God is JHWH Emmen, 29 maart 2015 Intro Verhaal: als jongen van 6,7 jaar spannend om op verjaardag naar opa/oma te gaan mocht je bij hen slapen tot papa/mama naar huis gingen. Was het donker. Samen in de auto terug naar huis. Aan de kant zitten en naar de hemel kijken: scheen de maan. [dia1] En wat ik zo bijzonder vond was dat ik, hoe we ook draaiden en welke kant we ook op gingen, telkens de maan konden zien. Gaf een vertrouwd gevoel. Daar moest ik aan denken bij het onderwerp van vanmiddag, dat God [dia2] JHWH is. Die vier letters betekenen nl zoiets als: Ik Ben Erbij. In deze serie over God leren kennen, kunnen we niet om deze vier letters heen, vandaar deze preek. Wat zeggen ze over God en hoe Hij is? Laten we eerst bidden. Gebed Schriftlezing Dat zijn naam JHWH is maakt God bekend aan Mozes. Laten we daarover lezen uit Exodus 3:1-15 Zingen: Psalm 83:1,6 Preek Volk van God, gemeente van Jezus Christus, br/zr jonger, ouder, welkome gast, luisteraar/kijker thuis, Probeert u zich Mozes 's in te denken. [dia4] Hals over kop gevlucht uit Egypte omdat hij daar iemand heeft vermoord, terechtgekomen in de middle of knowhere, waar hij anoniem een relatief rustig schaapsherdersbestaan kan leiden. En dan opeens krijgt hij de opdracht terug te gaan naar Egypte, naar het paleis waar hij uit gevlucht is, naar de farao die hem zo goed kent, om zijn volk Israël uit de slavernij te leiden hoe zou u dat vinden? Mozes stribbelt tegen. Hij wil niet. En hij bedenkt allemaal uitvluchten: [dia5] wie ben ik... Maar kijk dan eens wat er gebeurt. God brengt een spel op gang met het werkwoord zijn. God zegt a.h.w. tegen Mozes: het gaat er ook niet om wie JIJ bent, maar het gaat erom Wie IK Ben. [dia6] En Ik zal bij jou zijn. Dan Mozes weer: maar stel dat ik straks bij de Israëlieten ben en tegen hen zeg dat de God van hun voorouders mij gestuurd heeft, en ze vragen: Wat is de naam van die God?, wat moet ik dan zeggen? Mozes vraagt zeg maar een legitimatie. En dan zegt God: [dia7] Ik ben die er zijn zal. Dat moet Mozes tegen het volk zeggen: [dia8] Ik zal er zijn heeft mij naar jullie gestuurd. Dat wordt de naam van God waarmee Hij voortaan wil worden aangesproken: [dia9] JHWH. Is dit niet vreemd? Wat moet Mozes nou met die vier medeklinkers achter elkaar waar zelfs een Jood z'n tong over breekt?! Want dat is het: die naam van God is niet uit te spreken! Je ziet dat helaas in onze vertalingen niet meer terug, want wij hebben er een woord van gemaakt dat wel uit te spreken is: meestal [dia10] HERE, of mensen die het nog eerbiediger willen doen: HEERE (maar de uitspraak blijft hetzelfde), of in de modernste vertalingen zelfs gewoon Heer. Alleen: dat staat er dus niet. Er staan vier medeklinkers: JHWH. God leren kennen 3 God is JHWH preek door Jan Haveman, Emmen 29 maart 2015 2
Onuitspreekbaar! Eeuwen lang al zijn Joden gewend, telkens als zij deze letters in de Schrift zagen staan (en dat is zo'n 6800 keer!), hardop te lezen [dia11] Adonai of Elohim. Adonai betekent Heer vandaar dat dat er in vertalingen ook vaak van gemaakt wordt. En Elohim betekent God. En de Joden die Schriften overschreven en doorgaven en uitlegden (Masoreten heten die) en die alle hebreeuwse woorden (die alleen maar uit medeklinkers bestaan) hebben voorzien van klinkers, hebben op een gegeven moment de klinkers van Adonai of Elohim tussen die vier letters JHWH geplaatst, zodat je het woord [dia12] Jehova krijgt. Maar dat woord betekent feitelijk niets... Zopas wees ik er al op dat God speelt met het werkwoord zijn. Hebreeuws: hajah. Met klinkers daarvan erbij is men tot de naam [dia13] Jahweh gekomen. Met de betekenis: [dia14] Ik Ben Die Ik Ben, of: Ik Ben: Ik Ben, of: Ik Ben Erbij. Maar wat kan Mozes daarmee? Met zo'n naam die feitelijk niet uit te spreken is? Wat zegt dat over God? Is het niet een heel vreemde, mysterieuse naam? Zeker. En dat lijkt me ook precies de bedoeling. Dat versterkt de notie dat God de volstrekt Andere is. Dat versterkt het besef dat God God is en niet-mens. Dat versterkt dat je ook nooit moet doen alsof jij God wel begrijpt, en kunt volgen, en wel weet hoe Hij werkt en waarom enzo; dat je niet moet doen alsof jij Hem in feite kunt beheersen. Nee, JHWH is Hij de Ik Ben: Ik Ben. Hij Is Wie Hij Is. Hij laat zich niet beheersen, niet manipuleren, Hij blijft volstrekt Zichzelf in zijn omgang met mensen. Tegelijk zegt deze naam heel veel wel over God. Dat Hij, juist omdat Hij Is Zoals Hij Is, er voor ons mensen kan zijn als de God Die Erbij Is. Wat nu voor Mozes heel belangrijk is: dat God niet een God op afstand is, heeeel ver weg, en ook niet een God die een slapend bestaan leidt, of die onmachtig is bij alles wat er gebeurt, nee: God is de God Die Erbij Is, Aanwezig, Present, Actief! God is niet dood Hij leeft, Hij is de levende God! Kijk maar (vers 7): God ziet zijn volk in slavernij in Egypte, Hij ziet hoe ellendig ze eraan toe zijn. God hoort hoe ze jammeren en klagen en schreeuwen om hulp. God weet hoe ze lijden. En dat laat God dan niet onbewogen van zich afglijden, nee, het raakt Hem. Het doet Hem iets. God blijft dan niet stoicijns op zijn hoge troon zitten; staat niet machteloos aan de kant; integendeel: God komt in beweging. Hij daalt af (vers 8). En nog meer: Hij gaat zijn volk bevrijden. En dan is het nog niet klaar, nee: dan gaat God hen naar een mooi en uitgestrekt land brengen, een land dat overvloeit van melk en honing! Zo is God, zo mag u Hem kennen: als JHWH, als de God die Is, Die Erbij Is. Hij hoort de jammerklacht ook die van u/jou! Hij ziet wat er gebeurt hier op aarde ook dat waarmee u/jij te maken krijgt! En Hij doet er wat aan vergis je niet. Wat opvallend is, is dat als de HERE zo zijn naam aan Mozes bekendmaakt, Hij er gelijk (vers 15) dit bij zegt: Zeg tegen het volk: [dia15] JHWH heeft mij gestuurd, de God van uw voorouders, de God van Abraham, Isaak en de God van Jakob. Daarmee betrekt de HERE heel de geschiedenis erbij die Hij al gegaan is met zijn volk. God leren kennen 3 God is JHWH preek door Jan Haveman, Emmen 29 maart 2015 3
Daarmee verwijst Hij ook naar zijn trouw door de generaties heen. Zodoende wordt de naam JHWH ook wel [dia16] Gods Verbondsnaam genoemd. Want misschien was het u al opgevallen, maar hoewel dus feitelijk hier bij Mozes de naam JHWH voor het eerst bekend wordt gemaakt, gebruikt Mozes bij het opschrijven van de geschiedenis van het volk al wel met 'terugwerkende kracht' die naam van God. Kijk maar 's in Genesis. In hoofdstuk 1, als het gaat om de schepping van hemel en aarde, wordt consequent alleen de naam 'God' (Elohim) gebruikt. Maar als er in Genesis 2 ingezoomd gaat worden op het Paradijs, en op de mens die daarin mag verkeren, en vooral: als er sprake is van omgang tussen God en mens, wordt steeds gezegd: God de HERE (God JHWH) (Genesis 2:4). JHWH als naam van het verbond. Ook dat is veelzeggend. JHWH is de naam waarmee God zich aan mensen verbindt. Het is de naam die eraan herinnert dat God mensen niet aan hun lot overlaat, maar hen aanspreekt, met hen om wil gaan, hen beloften doet, en tegelijk ook gehoorzaamheid vraagt. Het is de naam die eraan herinnert dat God zijn beloften waarmaakt: [dia17] denk maar aan Abraham... Ga maar na wat de HERE aan Abraham heeft beloofd: een kind, nageslacht, een groot volk, land. En de HERE had al tegen Abraham gezegd dat zijn nageslacht onderdrukt zou worden, maar ook bevrijd (Genesis 15:13). Zo is God als JHWH: je kunt van Hem op aan. Hij doet altijd wat Hij belooft. [dia18] JHWH als verbondsnaam in de omgang met de HERE vraagt dat ook wat van ons. Dat we God liefhebben en dienen met heel ons hart, heel onze ziel, heel ons verstand en al onze krachten. Dat we God liefhebben boven alles, en onze naaste liefhebben als onszelf. Dat we God vertrouwen, Hem toegewijd zijn, de weg gaan die Hij wijst, ons aan zijn geboden houden, doen wat Hij van ons vraagt. Dat betekent dat je als mens niet neutraal kunt blijven, maar zelf helemaal betrokken wordt op God en bij God. Niemand kan aan JHWH voorbij of om Hem heen Hij vraagt dat je een keus maakt: voor of tegen Hem; met of zonder Hem. Heel de geschiedenis door is dat een strijd geweest voor Gods volk. Aldoor weer faalde het, schoot het tekort en is dat voor ons, nu, anders? Telkens is er de aantrekkingskracht van andere goden, is er afval, ongehoorzaamheid, verlating. En JHWH liet Israël dan z'n gang gaan, of strafte het ja, tot een bepaald moment. Want dat is ook het heerlijke van die naam JHWH: God Blijft Wie Hij Is. God zal zijn waarheid nimmer krenken, maar eeuwig zijn verbond gedenken. Wat Hij beloofd heeft blijft van kracht, tot in het duizendste geslacht (Psalm 105). Dat heeft die naam JHWH in zich, en dat is hoopvol, en bemoedigend, ook voor ons nu: dat ook als wij van onze kant ontrouw zijn, God trouw blijft. En dat je altijd van Hem op aan kunt. Dat heeft ook het geweldige in zich, dat JHWH het uiteindelijk niet van ons doen en laten af laat hangen of Hij zijn beloften nakomt. Zoals de HERE in de geschiedenis zijn volk bleef opzoeken en aanspreken en nieuwe kansen gaf, zo zal Hij ook hun nakomelingen, zo zal Hij ook ons niet laten vallen. Dat is waar het om draait. De HERE zegt: [dia19] Ik Ben JHWH jullie God. En dat het volk, dat wij mensen dat erkennen: JHWH is onze God! Zoals Israël dat deed in die geschiedenis van de profeet Elia. [dia20] Toen het volk op twee gedachten hinkte en van twee walletjes wilde eten. Een beetje God en een beetje afgod. De HERE drong toen bij monde van Elia aan op een keus: wie wil je dienen de afgod of de God die leeft? En toen er vuur van de hemel kwam wist Israël het weer: de HERE, die is God! God leren kennen 3 God is JHWH preek door Jan Haveman, Emmen 29 maart 2015 4
JHWH, die is God (1 Koningen 18:39). [dia21] Zo ontdek je dat die vier letters, die feitelijk een onuitsprekelijke naam van God vormen, maar niet een afstandelijk theorietje vormen over God, maar dat die naam concreet wordt en dringt tot een keus, in beweging zet, eropuit stuurt, en je ook zelf inschakelt voor Gods plan met deze wereld. JHWH God Is Erbij, altijd en overal. Er is slechts één moment geweest in de geschiedenis waar God er niet was, één gebeuren waar God niet bij was. Weet u welk moment ik bedoel? [dia22] Als Jezus Christus aan het kruis hangt, schreeuwt Hij op een gegeven moment 'Mijn God mijn God waarom hebt Gij Mij verlaten'. Jezus is door de hel gegaan de godverlatenheid. Hoe vreselijk is het als God er niet bij is, hoe dreigend als Hij zijn handen terugtrekt en je alleen laat... Tegelijk past dit wel helemaal in het reddingsplan van God met deze wereld. Deze hel voor Gods eigen lieve Zoon was nodig om miljoenen mensen de hel te besparen. Dat Jezus heeft ervaren dat God Er Niet Bij Is, heeft gemaakt dat wij er zeker van kunnen zijn dat God er voor ons Altijd Bij Is. Dit is voor ons een mysterie. Zoals liefde een mysterie is. Waarom heeft de HERE dat willen doen? Waarom heeft Jezus zijn eigen leven willen geven? En hoe kan dat: van God verlaten zijn, terwijl je ook zelf God bent? Dit gaat ons begrip te boven. Maar Jezus Zelf betrekt die vier letters JHWH op zichzelf. Bijvoorbeeld in het evangelie naar Johannes. Het is een herhaling; telkens zegt Jezus daar: Ik Ben. [dia23] Ik ben de Goede Herder. Ik ben het levende brood. Ik ben het licht van de wereld... Dat is niet toevallig. Daarmee herinnert Hij zeker aan JHWH Ik Ben. En toont Jezus zich God. In een discussie met wetsgeleerden zegt Jezus op gegeven moment: [dia24] Waarachtig Ik verzeker jullie, van voordat Abraham er was, ben Ik er (Johannes 8:58). Ben Ik Er JHWH. En dat de wetsgeleerden die link heel goed begrepen bewijst dat ze stenen oprapen om naar Jezus te gooien. En vlak voordat Jezus weer teruggaat naar de hemel zegt Hij tegen zijn volgelingen: [dia25] Ik Ben met jullie, al de dagen, tot aan de voleinding van de wereld. Ik Ben Ik Ben met jullie Ik Ben Erbij. Dat is de werkelijkheid waarin wij leven ook al is het voor je gevoel misschien wel 's niet zo. Toch is dit je houvast, die vier letters: JHWH. Zoals in Openbaring 1 als een hart onder de riem voor de gelovigen wordt gezegd: Ik Ben de alpha en de omage, zegt God de Heer, Ik Ben het Die Is, Die Was en Die Komt, de Almachtige. Die vier letters zijn je houvast! Amen [dia26] God leren kennen 3 God is JHWH preek door Jan Haveman, Emmen 29 maart 2015 5