C24 SANITAIRE RUIMTEN

LEZERSSERVICE C24 SANITAIRE RUIMTEN SportClub ontwikkelt diverse Lezersservices. Deze zijn bedoeld om bestuurders van sportverenigingen op praktische wijze te ondersteunen in de veelomvattende werkzaamheden die zij moeten verrichten. Zodat het wiel niet telkens opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Deze informatie is tot stand gekomen dankzij medewerking van verschillende partijen en organisaties, maar voornamelijk dankzij u en uw collega-sportverenigingen. Dankzij uw talloze op- en aanmerkingen op de artikelen in SportClub en op de lezersserviceproducten, kunnen wij blijven werken aan verbetering van onze activiteiten en publicaties. De redactie heeft niet de illusie dat zij hiermee altijd panklare oplossingen aanbiedt, maar hoopt met deze informatie u wel een eind op weg te helpen. Zodat anderen daardoor kunnen sporten. Wij nodigen u uit om contact met ons op te nemen wanneer u informatie heeft, waarvan u denkt dat deze ook voor andere verenigingen interessant is. Zodat zij ook niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden, maar gebruik kunnen maken van uw ervaringen. Uiteindelijk is tijd een kostbaar bezit, zeker bij vrijwilligers. Uitgeverij, Redactie en correspondentie: Sportfacilities & Media BV Postbus 952, 3700 AZ ZEIST Tel: 030-6977710 Fax: 030-6977720 Internetsites: www.sportfacilities.com www.sport-club.nl www.sport-complex.nl Deze Lezersservice is een service aan de abonnees van Sportfacilities en is voor hen toegankelijk via www.sport-club.nl. Aan deze tekst kunnen geen rechten worden ontleend. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Het auteursrecht van SportClub en de daarin verschenen artikelen alsmede de informatie via de Lezersservice worden door de uitgever voorbehouden. Het verlenen van toestemming tot publicatie houdt in dat de auteur de uitgever, met uitsluiting van ieder ander, machtigt de bij de auteurswet door derden verschuldigde vergoeding voor kopiëren te innen of daartoe in en buiten rechte op te treden. Een produkt van: www.sport-club.nl

Sanitaire ruimten Juni 2001 Hygiene Inrichting van sanitaire ruimten Watervoorziening Legionella Steeds meer verenigingen krijgen te maken met plannen van de gemeentelijke overheid over te gaan tot privatisering van accommodaties. Dit geldt ook voor sportverenigingen die clubhuizen met kleeden kantineruimten in gebruik hebben. De gemeenten stoten de gebouwen af naar de club en die mag zelf voor het onderhoud gaan zorgen. Veelal is de club in eerste instantie enthousiast. Het hebben van een eigen clubhuis klinkt heel aantrekkelijk. Maar de vraag is of het privatiseren voor een club die niet erg rijk is wel aantrekkelijke kanten heeft. Het bezit van accommodaties vraagt een grote financiële draagkracht. Er zijn tal van situaties waarbij een club over te weinig middelen beschikt en ook te klein van omvang is om een risicovolle privatisering aan te kunnen. Een tekort aan leden maakt de exploitatie tot een groot risico. Toestand gebouw goed bekijken Maar goed, of men het leuk vindt of niet, de gemeente stoot de accommodatie af en de club krijgt het gebouw in bezit. Als de gemeente het gebouw wil afstoten dan is het goed als vereniging een aantal eisen te stellen. Veel gemeenten is er best wat aan gelegen het gebouw op een behoorlijke wijze over te dragen. Een aantal zaken is van belang zoals de toestand van het gebouw. Het gebouw moet up-to-date worden opgeleverd. De gemeente moet zorgen dat het gebouw in goede staat verkeert. Achterstallig onderhoud moet worden weggewerkt voordat de overdracht plaats vindt. Aandachtspunten Zonder in details te treden volgen hier enkele punten die in de besprekingen met de gemeente een rol dienen te spreken Hoe oud is het gebouw? Het is belangrijk de leeftijd van een gebouw te kennen omdat gebouwen uit de jaren 60 en 70 meestal deels zijn opgetrokken en steen en hout. Ook de isolatie was in die tijd nog geen belangrijk punt van aandacht. Nu is de vraag naar de isolatie heel erg belangrijk, omdat een slechte isolatie betekent dat de stookkosten wel erg hoog zullen uitvallen. Vroeger werd er niet zo gelet op tochtgaten, stookkosten telden niet mee De toestand van de centrale verwarming. Hoe oud is de centrale verwarming en welk soort rendement heeft de ketel. Zijn we binnen afzienbare tijd toe aan vervanging van de ketel'? Lekkages Heeft men wel eens te maken met lekkages. Dat kan zijn dak- CV- of waterleidinglekkage. In verband met de ouderdom van het gebouw is de staat van dakbedekking, de CVketelwarmwatervoorziening van belang. Afvoeren Stroomt de afvoer goed door? Heeft men vaak last van verstoppingen? Is de aansluiting op het riool goed? Sanitaire voorzieningen. Hoe staat het met de sanitaire installaties? Zijn er nog toiletpotten met hoge stortbakken die steeds weer lekken, of toiletspoelers die slecht functioneren en we steeds water moeten laten -doorstromen om te zorgen dat het niet stinkt? Hebben we wastafels met barsten en kranen die steeds maar weer doordruppelen? Hoe is de stand van douches? Verbruiken die veel water; vragen ze veel onderhoud; geven ze genoeg warm water? Hangt er een rioollucht in de kleedkamers als zij enige tijd niet gebruikt zijn? Het is van belang dat al deze vragen de revue passeren als er sprake is van een voorgenomen privatisering. In de besprekingen met de gemeente spelen al deze zaken een rol. Hygiëne en inrichting van sanitaire ruimten Uit onderzoek naar de hygiëne in openbare toiletten blijkt dat het overgrote deel van de onderzochte gelegenheden onvoldoende schoon is. Zonde, want men hoort vaak

"wanneer de toiletten niet hygiënisch zijn, dan zal het met de rest ook niet veel soeps zijn". Weggelopen klanten, of zoals u wilt leden of ouders, kunnen het niet ondenkbare gevolg zijn. Vaak wordt op deze voorziening financieel beknibbeld en wordt een ruimte onvoldoende geoptimaliseerd. Terwijl er voldoende mogelijkheden zijn om een sanitaire ruimte goed in te richten. Hieronder een aantal voorbeelden daarvan. Sanitaire plint: Dit is eigenlijk een must, mede omdat het een simpele ingreep is. Een sanitaire plint is een plint daar waar vloer- en een wandtegel bij elkaar komen en heeft een halfronde vorm. Hiermee voorkomt men dat bij het schoonmaken water in de hoeken en randen blijft staan. Hierdoor krijgen bacteriën nauwelijks de kans te groeien. Vooral bij urinoirs is het ontbreken van dergelijke plint zeer onhygiënisch. Toiletten Veelal ziet men dat de ruimten niet helemaal tot aan het plafond zijn betegeld. Ook hier wordt het schoonmaken niet vereenvoudigd. Eigenlijk zouden leidingen en afvoeren helemaal moeten worden weggewerkt. Hangtoiletten verdienen de voorkeur boven de staande toiletten. Toch komen die laatste nog steeds veelvuldig voor. Hiervoor zijn echter eenvoudige montage frames in de handel waarbij het leidingwerk en afvoer in een keer kan worden weggewerkt. Urinoirs zou men niet allemaal op een hoogte moeten monteren: niet iedereen is immers even lang. Doorspoelen: Gebeurt het doorspoelen van toiletten en urinoirs automatisch of moet men met het met de hand bedienen? Stank en geurtjes tref je meestal aan daar waar sprake is van handbediening. Er zijn tegenwoordig veel systemen in de handel om dat te voorkomen. Met name de handbediende urinoirspoelingen functioneren als gevolg van verkeerde bediening heel vaak niet optimaal. Hoe vaak gebeurt het niet dat men voor een urinoir staat en dan even -dus tekort- op de knop drukt en wegloopt? Veelal is het systeem dan niet goed doorgespoeld. Een goede mechanische spoeler is natuurlijk al een stuk beter, maar dient nog wel altijd bedient te worden. Een infrarood spoelsysteem met automatische spoeling is veruit het meest hygiënisch. Behalve dat het systeem automatisch doorspoelt bij een bezoek, spoelt het ook elke 6 of 12 uur automatisch door. Dus ook op tijden dat een toilet voor een langere tijd niet wordt gebruikt. Wastafel: Hier zie je nog steeds heel veel de handbediende kranen. Eigenlijk geldt hier hetzelfde als voor de spoelsystemen bij de urinoirs: des te minder mensen ergens aan moeten zitten, des te hygiënischer de sanitaire ruimte wordt. Ook hier geldt dus dat automatische zelfsluitende kranen op de wastafel veruit de voorkeur dienen te hebben. Eigenlijk zouden ze nu al niet meer weg te denken moeten zijn. Drogen Ook de wijze van het drogen van de handen is van belang, hoewel daar in sommige opzichten ook nog wel wat haken en ogen aanzitten. Hoewel een handendroger door middel van warme lucht een goede en hygiënische oplossing is, is het op een warme zomerdag ook weer niet alles. Dan zijn weer papierendoekjes een uitkomst. Papier heeft het voordeel dat het direct water absorbeert, dus dat de handen zijn direct droog. Een nadeel is datje altijd met afval zit. Een oplossing zou een combinatie van beide mogelijkheden zijn: een handendroger met papierdispenser en een afvalbak. Voor een ieder wat wils. Wie hygiëne hoog in zijn vaandel draagt, zal het met mij eens zijn dat op sanitair, in welke inrichting dan ook, niet moet worden beknibbeld. Het aanbieden van een hygiënische sanitaire ruimte verhoogt tenslotte de servicegraad naar de bezoeker. En die zal dit zeker weten te waarderen Warm- of heetwatervoorziening Goede sanitaire voorzieningen zijn belangrijk bij het voorkomen van bacteriële besmettingen. Het geregeld controleren van de in gebruik zijnde voorzieningen is noodzakelijk. Daarbij is het niet van belang of het clubhuis in het bezit is van de vereniging of dat het gebouw wordt gehuurd. Men hoort wel eens beweren datje alleen naar de sanitaire voorzieningen moet kijken als de gemeente gaat privatiseren. Deze stelling is niet juist. De vereniging die een gebouw huurt heeft ook groot belang bij goede voorzieningen. In dit artikel staan de installaties die betrekking hebben op het sanitair centraal. Juist binnen sportaccommodaties wordt met zeer grote regelmaat gebruik gemaakt van sanitaire voorzieningen. Toch lijken deze vaak een ondergeschoven kindje. Iedereen die zelf actief sporten gebruik maakt van douchegelegenheden begrijpt wel wat hiermee

bedoeld wordt. Maar het zijn niet alleen de zichtbare elementen die van invloed zijn op de kwaliteit. De keuze van het watercirculatiesysteem kan bijvoorbeeld van grote invloed zijn op de gezondheid van uw leden of bezoekers. Zowel de installaties zelf als het installeren daarvan vraagt doorgaans een behoorlijke kennis. Toch is er een aantal praktische tips waardoor u beter in staat bent om kwaliteit te herkennen en daardoor ook toe te passen. Dat is natuurlijk het eenvoudigst wanneer u te maken heeft met nieuwbouw. Daar kan bijna alles nog gepland worden. Bij renovatie gaat het om het up-to-date maken van bestaande voorzieningen en heeft men meestal te maken met beperkingen. Renovatie Bij renovatie zit men met een aantal bestaande, en dus min of meer vaste, gegevens. Hierbij kunt u denken aan bestaande toevoeren en afvoeren, leidingen die meestal in het zicht zichten, cv of afzuiging op de verkeerde plaats, etc. Toch wil men dat de nieuwe situatie 100% is en voldoet aan de laatste eisen. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de leidingen weggewerkt en geïsoleerd moeten zijn, dat het sanitair vrij van de vloer geplaatst moet worden en de afvoer moet worden weggewerkt. Bij een renovatie is dit niet zo eenvoudig, maar is tegenwoordig wel goed op te lossen. Men werkt dan met zgn. voorzetframes, (wand) of systeemwanden. De elementen worden tegen de bestaande muur of ruwbouw muur bevestigd, De toevoerleidingen en afvoeren kunnen worden aangebracht. Als de muur verder is afgewerkt en betegeld, kan de installateur daarna snel en eenvoudig het sanitair plaatsen. Deze geavanceerde systemen geven grote vrijheid en tijdsbesparing bij het installeren. Naast deze voordelen is er ook het gemak van onderhoud door de vrije vloer en ingebouwd leidingwerk. Legionella bacterie Een ander vraagstuk waarmee men de te maken krijgt bij de installatie van sanitaire voorzieningen is de keuze van het warmwatersysteem dat zal worden gebruikt. Neem bijvoorbeeld voorbeeld de installatie van een warmwatercirculatiesysteem ten behoeve van was- en/of douchegelegenheden. Eén groot probleem van watercirculatiesystemen kan besmetting van het leidingwater zijn, bijvoorbeeld door de legionellabacterie (hierover later meer). Circulatiesysteem Om deze bacterie te vernietigen zou men alle tappunten die warmwater geven moeten desinfecteren. Dat kan door deze tappunten bijvoorbeeld te verhitten met behulp van stoom. Maar dat is echter geen eenvoudige opgave. De enige oplossing is door geen gebruik maken van een warmwaternet (40C), maar van een heetwatercirculatiesysteem (70C). Deze dient dan met name dichtbij de tappunten toegepast te worden. Bij deze temperatuur heeft de bacterie geen overlevingskans meer. Het verschil tussen een warmwater- en heetwatercirculatiesysteem is voornamelijk technisch. Een warmwatercirculatiesysteem wordt gevoed via een grote centrale thermostatische mengkraan. Hierdoor wordt de boilertemperatuur van 70EC terug gebracht naar een acceptabele temperatuur van 40EC. Dit systeem vraagt extra regelapparatuur en moet nauwkeurig worden ingeregeld om een juiste temperatuur te garanderen. Het heetwatercirculatie systeem daarentegen is veel eenvoudiger te realiseren en vraagt ook minder aan regelapparatuur. Verder is het installatietechnisch goedkoper. Om een veilige temperatuur te verkrijgen aan de tappunten, worden groepsgewijs (décentraal) kleine thermostatische mengtoestellen toegepast. Bedrijfszekerheid De bedrijfszekerheid speelt hier een grote rol. Bij het uitvallen van het warmwaterregelsysteem, de centrale thermostatische regeling, heeft men totaal geen warmwater meer aan de tappunten. Dit in tegenstelling tot het heetwaterregelsysteem. Wanneer hier één regeling zou uitvallen heeft men toch op de andere tappunten warmwater. Het heetwatersysteem heeft nog een groot voordeel. Daar waar men op een tappunt heetwater nodig heeft, kan dat ook direct van het heetwaterleidingnet afgetapt worden. Water en energiebesparende maatregelen Wij leven tegenwoordig in een wereld waar we milieubewust moeten leven en niet verspillend moeten omgaan met energie en water, waar dit in het verleden het geval was. Toen wist men ook niet wat het betekende milieubewust te leven. Oude gebouwen van enkele decennia terug waren niet zo goed voorzien van energiebesparende maatregelen zoals wij dat nu kennen. Ontwerpers van gebouwen weten nu dat het niet alleen gaat om het mooie uiterlijk van een gebouw, maar dat de

gebruiker tegenwoordig om milieubesparende maatregelen vraagt, in welke vorm dan ook. Maatregelen Bovendien eist in steeds meer gevallen de wetgever dat ook. Met de steeds duurder wordende energie- en waterwinningsprocessen en de steeds toenemende vraag naar meer comfort en goed drinkwater is het sowieso zinvol besparende maatregelen toe te passen. In dit hoofdstuk gaan we in op waterbesparende maatregelen die tevens, direct of indirect, energiebesparing opleveren in de sanitaire installaties. Deze waterbesparende maatregelen dienen eigenlijk standaard aanwezig te zijn bij de zogenaamde grootverbruikers': de douchevoorzieningen en handwasfaciliteiten. Het comfort mag hierbij echter niet vergeten worden: waterbesparing met behoud van comfort is de uiteindelijke doelstelling. Helaas wordt dat nog wel eens vergeten Regeling Legionellapreventie In februari 1999 sloeg de legionella bacterie genadeloos toe tijdens de West-Friese Flora in Bovenkarspel. Bezoekers van de beurs werden geïnfecteerd met de bacterie die onder andere de oorzaak van de zogenaamde veteranenziekte is. Deze ziekte wordt gekenmerkt door een ernstige longontsteking met hoge koorts, die de dood tot gevolg kan hebben. In Nederland ligt het aantal gerapporteerde slachtoffers van Legionella op ongeveer vijftig per jaar, maar er zijn aanwijzingen dat dit aantal vele malen hoger kan zijn (500 tot 1000). Dit doordat legionellose nog steeds moeilijk te diagnosticeren is en bovendien wordt een diagnose niet altijd gemeld. Bij longontstekingen waarbij ziekenhuisopname noodzakelijk was, werd geconstateerd dat zo n 10 % veroorzaakt werd door Legionella. Dit zou nog hoger kunnen uitvallen omdat bij 40% van deze gevallen de ziekteverwekker niet te achterhalen viel. In 2000 werden in de eerste 28 weken al 65 gevallen gesignaleerd. Ongeveer 40% van de besmettingen vindt plaats in het ziekenhuis, 35% heeft verband met een buitenlandse reis. Artikel eerder gepubliceerd in Sportfacilities Vroeger hoorde je toch ook nooit wat over Legionella? Dit is een veelgehoorde opmerking als weer een Legionella geval in de kranten verschijnt. Natuurlijk is Legionella er al heel lang. Er zijn diverse oorzaken aan te geven voor de grotere aandacht en grotere incidentie van Legionellose. Ten eerste is er sinds Bovenkarspel erg veel aandacht van de media. Een Legionella uitbraak komt zelden voor; 90 % van alle gevallen is een sporadisch geval op zich, die niet gekoppeld kan worden aan een ander geval. Tegenwoordig komt elk geval van legionellose in de krant. Ten tweede komt bijna elk geval waarbij Legionella in een bepaalde instelling is aangetroffen, in de krant, ook zonder dat er slachtoffers zijn gevallen. Het is moeilijk aan te geven of de daadwerkelijke incidentie van Legionella- infecties ook toeneemt. Je zou het misschien wel verwachten omdat onze afweer in deze tijd van milieuvervuiling en stress aan het afnemen is. In ieder geval wordt door de ontwikkeling van betere diagnostische tests de ziekte vaker ontdekt. Toch is het zo dat de incidentie van legionellose hoger is dan op grond van melding kan worden afgeleid, doordat legionellose nog steeds moeilijk te diagnosticeren is en de diagnose nog steeds niet altijd gemeld wordt. Verder is het een hardnekkig misverstand dat Legionellose een zeldzame ziekte is: 2 tot 16% van alle longontstekingen wordt veroorzaakt door Legionella. Dit zou nog hoger kunnen uitvallen omdat bij 40% van de longontstekingen de veroorzaker niet te achterhalen valt. Uiteindelijk is Legionella de tweede meest voorkomende oorzaak van longontstekingen. Tenslotte is er in de tweede helft van de 20e eeuw een verscheidenheid aan apparaten en leidingnetten ontwikkeld die bij temperaturen tussen de 20 C en 50 C een perfecte bron van vermeerdering van Legionella zijn. Regeling Eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties zijn inmiddels verplicht om een risicoanalyse uit te voeren en maatregelen te nemen om gezondheidsrisico s door legionellabacteriën te voorkomen. De regeling legionellapreventie (voluit: Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater) is gebaseerd op een recente wijziging van de Waterleidingwet. De regeling heeft betrekking op leidingwaterinstallaties, waarbij het water aan derden beschikbaar wordt gesteld. Dus ook om collectieve waterleidingvoorzieningen zoals die veelal in sportaccommodaties aanwezig zijn. Het gaat hier om koud en warm leidingwater dat gebruikt wordt voor douchen, baden, (af)wassen en andere huishoudelijke doeleinden. Verder moet de eigenaar van een collectieve watervoorziening er op toezien dat het door hem aan derden ter beschikking gestelde drinkwater minder dan 50 kolonie vormende eenheden legionellabacteriën per

liter bevat. Dit betekent dat er dus regelmatig monsters van het leidingwatersysteem genomen zullen moeten worden. Een indicatie voor de frequentie van deze monsterneming staat in de regeling vermeld. Meestal zijn deze collectieve leidingwaterinstallaties aangesloten op het net van het waterleidingbedrijf, maar de regeling heeft ook betrekking op eigen winningen, bijvoorbeeld kampeerterreinen. Verantwoordelijk De "Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater" stelt de eigenaar van een collectieve leidingwaterinstallatie verantwoordelijk voor de kwaliteit van de waterinstallatie. De regeling is direct bindend na inwerkingtreding. Met "tijdelijk" wordt in dit verband bedoeld: "net zo lang van kracht totdat de regeling is omgezet in een Algemene Maatregel van Bestuur". De tijdelijke regeling gaat in per oktober 2000, waarna de eigenaar een jaar de tijd krijgt om een risicoanalyse uit te (laten) voeren. Op basis van de uitkomst stelt hij zonodig een beheersplan op, om vervolgens de bijbehorende maatregelen uit te (laten) voeren. Voor waterobjecten in zwemen badinrichtingen (bijvoorbeeld whirlpools, fonteinen en nevelgrotten) komt er een regeling via een wijziging van het Besluit wet hygiëne en veiligheid zwemgelegenheden. Ook deze regeling zal binnenkort in werking treden. Melding aanwezigheid Legionella Op grond van artikel 10 van de Tijdelijke regeling Legionella -preventie in leidingwater moet de exploitant of de eigenaar van een collectief leidingwatervoorziening de Inspectie Milieuhygiëne (de toezichthouder) en in sommige gevallen de GGD direct op de hoogte stellen als na bemonstering van het water blijkt dat het water Legionellabacteriën aan het tappunt bevat. Als er één keer Legionellabacteriën worden aangetroffen hoeft dit niet aan de GGD te worden gemeld, mits de legionella concentratie niet boven de 10.000 kve/l is. Na een positieve kweek dient er na maatregelen (spoelen, technische ingreep) altijd herbemonstering plaats te vinden!!!. Blijkt bij herbemonstering dat er nog steeds positieve watermonsters zijn dan moet dit direct aan de GGD gemeld worden. De toezichthouder houdt een overzicht bij van de bedrijven en instellingen waar positieve watermonsters zijn aangetroffen of waar naar het oordeel van de controleur sprake is van een onveilig systeem. Jaarlijks wordt dit overzicht aan de plaatselijke GGD ter beschikking gesteld om een beeld te krijgen van de instellingen en bedrijven waar zich mogelijk een gezondheidsrisico met betrekking tot Legionella voordoet. In risicovolle situaties zal zo nodig de beheerder worden verplicht tot het informeren van de potentieel blootgestelden. Verplichtingen Met de regeling legionellapreventie worden eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties verplicht een risicoanalyse uit te voeren. Bij de risicoanalyse wordt bekeken of zich in het leidingwatersysteem omstandigheden (kunnen) voordoen waardoor legionellabacteriën zich zouden kunnen vermeerderen. Deze bacteriën vormen een gezondheidsrisico als zij in bepaalde hoeveelheden via kleine waterdruppeltjes worden ingeademd. Gunstige groeiomstandigheden zijn bijvoorbeeld een temperatuur tussen de 25 en 45 graden Celsius en langdurige stilstand van het water in de leidingen. Als uit de risicoanalyse blijkt dat de kans op besmetting door legionellabacteriën aanwezig is, moeten er maatregelen worden genomen. Dit kan bijvoorbeeld door een verhoging van de temperatuur in de warmwaterinstallatie of isolatie van koudwaterleidingen. Ook wanneer er geen aanwijsbare hoeveelheden legionellabacteriën uit het tapwater komen, blijft periodieke temperatuurscontrole noodzakelijk. Al deze maatregelen moeten worden vastgelegd in een beheersplan. Risicoanalyse De eigenaar van een collectieve leidingwaterinstallatie moet eens in de drie jaar een risicoanalyse (laten) uitvoeren van de waterinstallatie. Herijking moet ook plaatsvinden zodra iets aan de installatie is veranderd. Om een deugdelijke risicoanalyse te kunnen maken, moet de hele waterinstallatie worden gecontroleerd om eventuele risico's op legionellagroei in kaart te brengen. De factoren die daarbij de belangrijkste rol spelen, zijn: de watertemperatuur; de verneveling van water (in heel kleine druppeltjes rondspatten); de aanwezigheid van stilstaand water in leidingen en reservoirs. Risico- inventarisatie Door een gerichte en systematische aanpak en met onafhankelijke deskundige hulp kan de groei van de legionella bacterie in leidingwater worden voorkomen. Centraal in deze aanpak staat de risico-inventarisatie en de uit deze risico-inventarisatie voortkomende monsterneming. Met een speciaal op het Legionella probleem gerichte checklist kan

snel en efficiënt het waterleidingsysteem op risico s worden beoordeeld. Uit deze inspectie van de installatie blijkt in verreweg de meeste gevallen dat een onvolkomenheid in de warmtapwaterinstallatie is aan te wijzen die de vermeerdering van Legionella helpt bevorderen. Voorbeelden daarvan zijn: Systemen met een warmtebron met een te lage capaciteit om de watertemperatuur in het hele systeem op 60 C of hoger te houden, Dode of slecht meecirculerende leidingdelen, Mengwaterinstallaties waarin de watertemperatuur tussen 30 en 40 C is en die niet kunnen worden gespoeld met water van >60 C, Circulerende mengwatersystemen, Systemen waarin in de loop van de tijd sediment en biofilm in zijn ontstaan. Een lange verblijftijd van het water in de installatie. Stilstand (stagnatie) van het water. Periodieke stilstand langer dan 1 week Een extra aspect dat van belang is, is het opwarmen van het koudwaterleidingsysteem. Door warme omgevingslucht of naast gelegen warmwaterleidingen en verwarmingssystemen kan de koud waterleiding opwarmen tot gevaarlijke temperaturen boven de 25 C Beheersplan De resultaten van de inventarisatie kunnen vervolgens worden verwerkt in een beheersplan. In dit plan worden maatregelen aangegeven (technische aanpassingen installatie en/of beheersmaatregelen), waarmee de groei van Legionella kan worden voorkomen. Tevens worden de controlepunten aangegeven die door de beheerders zelf en door externe deskundigen moeten worden uitgevoerd. De beheerder krijgt daarnaast ook advies en begeleiding bij het opzetten van een logboek waarin de benodigde administratie kan worden bijgehouden. Voor de kleine installaties zullen de werkzaamheden beperkt zijn en zal het beheersplan en het logboek niet meer dan enkele pagina s groot zijn. Bij de grotere accommodaties zullen vaak meerdere inventarisaties en beheersplannen noodzakelijk zijn. De maatregelen die moeten worden uitgevoerd kunnen derhalve variëren van eenmalig tot periodiek. En van eenvoudig tot ingewikkeld. Het kan bijvoorbeeld gaan om het wekelijks doorspoelen van leidingen met water van meer dan 60 graden Celsius. Maar ook om vernieuwingen aan de installatie door bijvoorbeeld een mengwatersysteem te vervangen door individuele mengkranen. Overgangstermijn Na de inwerkingtreding van deze regeling krijgen eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties een jaar de tijd om een risicoanalyse uit te voeren en zonodig een beheersplan op te stellen. Hulpmiddelen bij het uitvoeren van de risicoanalyse en het opstellen van het beheersplan zijn het Modelbeheersplan (te vinden op www.minvrom.nl) en de Handleiding legionellapreventie in leidingwater zijn te bestellen bij ISSO te Rotterdam, tel. 010-2065969). Eigenaren zullen worden gecontroleerd op de naleving van de Tijdelijke regeling. Over deze controle en het toezicht daarop (wie gaat dit uitvoeren) is nog geen definitief besluit genomen. Zodra dit het geval is worden eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties daarvan op de hoogte gebracht. Legionellabesmetting Het leidingwater dat de waterleidingbedrijven in Nederland leveren, voldoet aan strenge kwaliteitseisen. De eventuele geringe hoeveelheden legionellabacteriën die daarin aanwezig zijn, zijn dan ook ongevaarlijk voor de volksgezondheid. Slechts onder bepaalde omstandigheden kunnen deze bacteriën zich in de aangesloten installatie zodanig ontwikkelen dat ze wel gevaarlijk zijn en mensen er ziek van kunnen worden: de veteranenziekte. Zeker degenen die daarvoor extra gevoelig zijn. Risico op infectie Een belangrijke risicofactor voor de gezondheid van mensen is het vernevelen van besmet water in luchtbehandelinginstallaties, douches en whirlpools. Het inademen van legionella bacteriën, die als kleine waterdeeltjes in de lucht zweven, kan een infectie van de longen veroorzaken. Hierbij vormen vooral mensen met een verminderd afweersysteem (ouderen, rokers, zieken) een risicogroep. De besmetting kan alleen plaatsvinden via de longen, dus niet via het drinken van besmet drinkwater. In tal van watersystemen, waaronder drinkwaterinstallaties, warmtapwatersystemen, koeltorens, luchtbevochtigers en whirlpools, zijn Legionellabacteriën aangetoond. Hoewel afhankelijk van de regio, varieert de frequentie in Nederland tussen de 10 en 30 % van de bemonsterde locaties. In drinkwater zoals aan de hoofdkraan wordt geleverd liggen de aantallen vrijwel altijd beneden de detectiegrens. Toch wordt aangenomen dat

drinkwater een belangrijke besmettingsbron is voor binneninstallaties. Huishoudelijk gebruik Gevallen van Legionellose zijn vnl. waargenomen bij Legionellaconcentraties boven 1000 kve/l, maar ook bij lagere aantallen is besmetting niet uit te sluiten. Zekerheidshalve wordt voor water bestemd voor huishoudelijk gebruik uitgegaan van een grenswaarde van 50 kve per liter water (=detectiegrens van meest gebruikte detectiemethode). Beneden dit niveau is de kans op infectie waarschijnlijk verwaarloosbaar, terwijl overschrijding een signaal is dat vermeerdering is opgetreden. Helaas is men er echter nog nooit in geslaagd om een verband te kunnen leggen tussen de gevonden concentraties Legionellabacteriën in een waterbron en de kans op ziek worden na blootstelling aan een dergelijke bron. Er is wel een causaal verband aangetoond tussen het aantal positieve tappunten dat gevonden wordt en de kans op besmetting. Een grenswaarde afgeleid van een geaccepteerd infectierisico kan dus (nog) niet worden gegeven. Wat is de veteranenziekte? Legionellabacteriën kunnen de veteranenziekte veroorzaken. Dit varieert van een flinke verkoudheid tot een flinke griep met longontsteking. De ziekte wordt niet van de ene mens op de andere overgebracht. Ook van het drinken van met legionella besmet water krijgt men geen veteranenziekte. Wie is er extra gevoelig voor? Voor bepaalde groepen brengt de veteranenziekte zeer ernstige ziekteverschijnselen met zich mee. Dit kan zelfs tot de dood leiden. Het gaat dan voornamelijk om ouderen, zware rokers en mensen die geneesmiddelen gebruiken die hun afweer verminderen. Wanneer is er kans op besmetting? Als de watertemperatuur tussen 25 en 55 graden Celsius is. Bovendien moeten de bacteriën ook nog eens de kans krijgen zich te vermeerderen in slijmlaagjes aan de binnenkant van leidingen. Of in het bezinksel op de bodem van leidingen en reservoirs. Dit is vooral in langdurig stilstaand water het geval. Men kan alleen besmet worden als het besmette water bij een tappunt wordt verneveld en de hele kleine waterdruppeltjes worden ingeademd.