Reisverslag Cuba 2014 Van 27 oktober tot 17 november Sleutelwoorden Cuba is een land met twee versnellingen alleen weet je nooit in welke versnelling je bent. Leo Jo Estercam (2014)
Pluspunten Groen, suikerriet, banaan, citrusbomen, cacao, koffie, rum, samba, sigaren, old-timers & Lada s, casas particulares, paladares, stranden, paard en kar. Gratis onderwijs, gezondheidszorg, la libreta, minimum salaris. Minpunten Pollutie (door de auto s en camions), bedriegen, verval (van gebouwen en vergane glorie), dubbele munt, wachten (zitten, hangen, liggen, op de bus wachten), openbaar vervoer, lawaai (bij praten).
Maandag - 27 oktober : Reisdag Net op tijd de Thalys gehaald in Brussel Zuid; gezien KLM geen website heeft die toelaat de instapkaarten op voorhand te bekomen moesten we ter plaatse het ticket zien te bekomen. Al de loketten van Thalys gaan pas open om 06:00 en dan van het kastje naar de muur gestuurd worden om uiteindelijk bij de tweede balie van KLM/Air-France op het nippertje alles te bekomen want de trein vertrekt op 06:18 stipt. Eens in Schiphol proberen elektronisch in te checken maar dat ging natuurlijk niet want... je moest een treinticket kunnen voorleggen: informatica blunder. So far so good, we vertrekken met een kleine (235 passagiers) Airbus 300-200, en een kleine 10 minuutjes vertraging, om 10:40. Een zeer rustige vlucht gaande over Engeland en dan Ierland om dan koers te zetten naar het noorden van Canada. Lunch en dan is slapen de boodschap en zoals altijd lukt dat perfect. Vervolgens de Oostelijke kustlijn van de US volgend langs New York, Washington tot Miami om dan de baai van Mexico over te steken naar Havana waar we omstreeks 16:40 landen (-5 uur tijdsverschil). Douane formaliteiten lopen gemoedelijk bij een tropische 28 C en als we er door zijn lopen de koffers al op de band. Dan op zoek naar ons vervoer naar de Ciudad; ook dat liep vlot. Een eerste deel van Euro s naar CUC s omzetten en dan richting centrum Havana Viega. Het hotelletje ligt pal in het centrum en is een haciënda; onze kamer op de eerste verdieping geeft uit op het binnenplein ervan en biedt alles wat we nodig hebben. De tuin van de haciënda heeft een ruime aanblik met veel groen en tafeltjes om uit te rusten in de schaduw. Na even op te frissen en de warme kledij om te ruilen voor Caraïbische lichtere, trekken de oude stad in. Alles ligt op wandelafstand maar het was wel even wennen aan de afstanden: geen auto s en enkel voetgangers, plus dat alles enorm dicht bij elkaar ligt. Op één, twee, drie zijn we aan de Placa de Armas en wandelen we Obispo door; wel goed opletten waar je je voeten zet, want gaten in de weg en werken overal, maken van de wandelstraat een parcours met hindernissen. Heel levendig, enorm veel volk en natuurlijk de gebruikelijke, maar zeer vriendelijke, binnenlokkers van de restaurants. Links en rechts ook wat bedelaars die proberen van hun USD s af te geraken en sigaren verkopers/verkoopsters, maar daar moet je afblijven; er is trouwens ook heel veel blauw op straat. Als de avond valt, zoeken we een eettent in open lucht op, waar we ons te goed doen aan de eerste langoest en gebakken vis in Bosque Bologna op de Obispo; kreeft staat hier overal op het menu voor 10 CUC 1. Bij de Mojito en Cuba-Libra begint een bandje te spelen zodat de ambiance er direct in zit. Dan de kreeft en als dessert een flan-caramel met koffie, en alles beschonken met enkele Cristal s. Dan richting hotelletje zodat we tegen 22:00 kunnen stilvallen. 1 1 CUC = 1 USD = 80 Eurocent
Dinsdag - 20 oktober : Havana Jet-lag? Niets van gehoord! Goed geslapen en rond 07:00 wakker. Na een Cubaans ontbijt van tortilla's (aardappel en ei), tonijntoast, hesp, kaas en als zoet afsluitertje twee soorten pasteitjes omsloten door een goede cafe-con-letche of twee, hebben we een afspraak met het lokale reisagentschap. Twee Hollanders geven ons nuttige tips voor onze drie weken rondreis en de vliegtuigticketten voor de binnenlandse vlucht Holguin-Havana. Daarna onze eerste wandeling door Havana Vieja; hier hebben we verschillende buurten te verkennen: rond de plaza de Armas, rond de plaza de la Catedral, rond Obispo, rond de plaza Vieja, het zuiden van de oude stad, het Capitolio en het parque Central en het deel rond paseo Marti (Prado). Beginnend rond de plaza de Armas op een 200 meter van ons hostelletje, plaats waar de stad haar oorsprong vond in de 16 eeuw. Rond dit plein is al een heleboel te verkennen: de bibliotheek in het barokke Palacio del Segundo Cabo, een van de vele musea, een oud fort Castillio de Real Fuerza, een kleine Griekse tempel El Templete, gebouwd in 1828 om de plaats aan te duiden waar de stad ontsprong in 1519, en vooral mooie huizen zoals het Palacio de los Capitanes Generales in barokstijl met centraal een standbeeld van Christoffel Columbus uit 1862, die het plein omzomen. Langs het Castillio de la Real Fuerza, het oudste fort van het land, is er een fototentoonstelling van een Cubaanse fotograaf met beelden zoals enkel hij die heeft kunnen maken gezien de locaties en het moment. We trekken verder naar de plaza de la Catedral langs de oude omwallingen van de stad (er blijven nog enkele ruïnes over). De plaza is mooi omzoomd door haciënda's in een homogene stijl met zon overdekkende galerijen, welke zeer welkom zijn, gezien de temperatuur stilaan begint te stijgen. De barokke Jesuiten kathedraal uit de 18 e eeuw, opgedragen aan Cristobal zelf, is binnenin niets speciaals: uit zandsteen opgetrokken, zeer sober versierd en een klein orgel. De buitengevel met zijn twee ongelijke klokkentorens vormen het mooiste deel. Daarna is ons doel het Castillio de San Salvador de la Punta; eerst komen we langs de San Angel Custodio en het Palacio Presidential en Museo de la Revolution; misschien te bezoeken de laatste twee dagen van onze reis. Maar we wandelen natuurlijk veel te vlug en kunnen de straten niet tellen noch herkennen, dus zijn we al een stuk parallel met de Malecón richting Centro Habana. Wat opvalt is de pollutie die in de stad heerst; als een bus of camion even op zijn gaspedaal gaat staan, komt er grote dikke zwarte rookwalm uit de uitlaat: geen roetfilters meer beschikbaar 2 in Cuba, dus dan maar zonder. We gaan langs veel leegstand en enorm veel se vende esta casa ; er wordt enorm geïnvesteerd voor verbouwingen, dat zie je overal, vandaar dat er zo veel werken bezig zijn. Ook de bussen 2 Hoorden we later en je kan ze toch niet verbieden om te rijden.
voor het publiek transport ogen speciaal: ze gaan allemaal naar Rotterdam Hollands Spoor ; donaties van Nederland aan Cuba destijds. We keren dus naar de Malecón om het oude fort te bezoeken met een mooi zicht op de open zee ttz. de engte van Florida. Het fort ligt recht tegenover de Fortaleza san Carlos de la Cahaña, maar is indrukwekkend met zijn oude kanonnen (kanonnen die je overal in de straten tegenkomt om ze autovrij te maken: wel doeltreffend als bakens!). We vervolgen onze wandeling over de Prado, of de paseo Marti, die de Malecón verbindt met het parque Central, richting parque Central en het Capitolio, waar veel schoolkinderen aan het spelen zijn. Na enkele bloks gaan we links naar de Memorial Granma waar, naast de yacht waarmee Fidel met zijn 82 kompanen vanuit Mexico naar de sierra Maestra kwam, enkele oude vliegtuigen staan en een Amerikaans neergeschoten tuig. Langs het Museo National de Bellas Artes bereiken we de Belgica om de Edificio Bacardi te bezoeken. Dit Art-Deco gebouw uit 1930 met polychrome tegels, was destijds van Bacardi tot zij verdreven werden en in Florida de rum gingen maken. Voor 1 CUC mogen we met de lift tot in de toren om een panorama te bewonderen van Havana; lift tot het 7 en dan met de trap nog twee verdiepingen hoger en dat in een hitte... Het balkon van de toren geeft een overzicht van Havana, niet altijd even mooi maar wel typerend. Na al dat klimmen en dalen begint de dorst zich op te dringen en gaan we in de patio van Sevilla een biertje drinken. Ook daar is een band aan het spelen en van het ene komt het ander zodat we er gelijk ook onze luncht nuttigen. Lekker rusten in een openlucht patio met muziek, wat moet je nog meer? In de GDR 3 staat het Museo National de Bellas Artes uit 1954 aangeschreven als niet te missen, dus gaan we tegen twee uur daar naar toe 4. Het geeft een goed beeld van de schilder- en beeldhouwkunst, sinds de Spaanse bezetting tot nu, verspreid over twee verdiepingen gaande van de koloniale periode van de 16 e tot de 19 e eeuw met mooie werken van Guillermo Collazo en Juan Jorge Peolis zijn dama de Lago, naar de cambio de siglo (1894-1927). Het derde deel huisvest de moderne kunst van 1927 tot 1960 met o.a. René Portocarrero en een zaal volledig voor Wilfredo Lam, een van de meest bekende Cubaanse schilders. Het laatste deel, de hedendaagse kunst, toont werken van Ever Fonseca en Gilberto Frómeta die de revolutie inleiden. Na twee uur alles bekeken te hebben, wat niet overdreven was gezien het aanbod, trekken we verder naar het Capitolio met een tussenstop in het Parque National met het beeld van de dichter Marti; hij schreef o.a. het welbekende Guantanamera. Langs het Gran Teatro bereiken we dan het Capitolio (dat eveneens aan een vernieuwingsbeurt onderworpen is en derhalve gesloten). Het is nu echt warm rond 17:00 en de scholen zijn uit, dus heel veel leven op straat. 3 4 Guide du Routard 5 CUC per persoon
Achter het Capitolio is de beroemde sigarenfabriek van Partagas; als je het gebouw zelf ziet, denk je dat het iedere seconde gaat instorten, net zoals de gebouwen errond trouwens. We keren nu terug naar de Brazil om eerst een fles witte rum te kopen en dan een Mojita de nuttigen in El Canchullera, een Paladares (een niet door de staat gesteund café). We wandelen verder de Brazil af tot aan de Plaza Vieja en dan naar een verfrissende douche in het hostel Valencia. Na wat uitrusten gaan we naar El mesón de la Flota om te genieten van een Mojita en een paella; een orkestje brengt natuurlijk wat leven in de tent! Dan, op slenterende voeten, terug naar Obispo die nu een stuk rustiger is dan gisteren, wat op en af gaan en rond 22:30 is de man met de hamer langsgeweest. Morgen de andere helft van de wandeling van vandaag! We hebben slechts 50% afgewandeld.
Woensdag - 29 oktober : Havana Na het ontbijt en even te gaan kijken waar we morgen de auto moeten ophalen, gaan we naar de Iglesia y Covento San Francisco de Asis; hierin is nu een deel van het conservatorium ondergebracht. Mooie fontein waar trouwfoto s worden genomen. Op het plein is eveneens de post en het Agence San Cristobal gevestigd met een mooi kunstwerk in brons. Achter het klooster staat een treinwagon de Coche Mambi, een eersteklasse rijtuig uit vorige eeuw. We gaan nu dus Zuidwaarts de Oficios in en komen langs het Humboldt park, met het huis waar hij werkte en zijn standbeeld nu staat. Hier rechtsaf naar de Plaza Vieja die we nu bij vol licht kunnen bekijken: de twee belangrijkste gebouwen zijn het Cámara Oscura (we zullen dit bij de terugkomst in Havana bezoeken) en de Factoria (een resto). Ook de andere gebouwen van het plein zijn bijna helemaal gerenoveerd, wat het een zeer fraaie aanblik geeft.
We nemen nu de Ignazio en vervolgens de Sol om bij het Convento Santa Clara te komen, daterend uit 1638; het werd verkocht in 1923 en nu waarschijnlijk voor 90% verlaten, als je het gebouw bekijkt. We volgen de Sol verder en dan de Compostella. We komen langs een klein lokaal marktje met vooral groenten, fruit en varkensvlees, om zo bij het barokke Convento de Bélen te komen, daterend uit de 18 e eeuw. Dit klooster werd in 1854 overgedragen aan de Jesuiten om er een selecte school van te maken en wordt omgebouwd naar een ouderlingentehuis; we bezoeken wat er nog overblijft van de kerk, ttz. een lege ruimte met op het einde enkele graven en in een zijlokaal een bas-reliëf die het oude Havana uitbeeldt. Voorbij het ex-klooster gaan we onder een huisbrug in de Acosta tot aan de Belgica, die we rechts nemen tot aan de Dragones; hier overal kleine marktkraampjes en dus veel leven. Aan het eind van de Dragones zijn we weer op het plein van het Capitolio. We gaan nu door de Porte China in het Centro Havana, naar wat weleer de Chineese wijk was; nu is het een stadsdeel waar experimentele kleinhandel 5 mag gevoerd worden, dus overal geïmproviseerde winkeltjes en marktkraampjes. Slenteren door de winkel-wandelstraatjes en gewoon Havana in je opnemen; al een hele klus op zichzelf! Wij kunnen er bijna niets kopen met uitzondering van rum, al het overige is te betalen in pesos 6. De warmte neemt ons in beslag en we zoeken naar cafeetje waar wij kunnen betalen, dus naar de Paladar Belomar maar die gaat pas open om 12:00; pech dus. Dan maar naar de Avenuda d Italia om zo op de Malecón te komen in hoop dat Café Neruda, ook een paladares, open zou zijn en ja het is al open. We ploffen ons neer in de schaduw en twee Cristals 7 verdwijnen als sneeuw voor de zon. We luieren lekker en na een uurtje vragen we wat we kunnen eten: de ober is zeer welsprekend en loopt de kaart voor ons af met alle opties er aan toe. We besluiten ons maar te goed te doen aan een lekkere piñacolada en de gebruikelijke langoest, scampi's en vis met bijhorende slaatjes 8. Een hemels etentje en daarna nog wat Cristal om te bekomen. Het loopt stilaan tegen 3 uur dus besluiten we verder te gaan; je zou daar gewoonweg blijven zitten en genieten van het mooie uitzicht op de oceaan. Zo gezegd zo gedaan, we keren terug via de Trocadero langs zijn vervallen en verkrotte woningen, vele in Art Nouveau stijl, maar er wordt duchtig aan restauratie gedaan, tot aan de Paseo Marti of de Prado in de volksmond. Terug dus in Habana Vieja tot aan het Parco Central en dan Obispo op om het eens overdag te zien, tot aan de Plaza de Armas. Op Obispo vinden we eveneens een reeks Art Nouveau / Art Deco gebouwen, de plaats waar Hemingway verbleef (het enige nu zijn enkele oude foto s) en een oude apotheek, waar we worden binnen geroepen om foto s te maken. Gastvrijheid staat hier bovenaan. 5 6 7 8 Sinds enkele jaren is deze handel nu toegelaten door Castro. 1 CUC = 24 pesos en pesos is de munt van de Cubanen. Cristal is hét lokale bier in Cuba En dat alles voor 26 CUC!
Op de Plaza de Armas bezoeken wij het Palacio de los Capitanes Generales waar nu het Museo de la Ciudad gevestigd is. Het geeft de geschiedenis van de stad in een notendop weer, niet te veel over twee verdiepingen en een entre-sol en een bereidwillige Spaanse gidse die ons al de bevelhebbers van de stad toont bij schilderij en kledij met bijhorende manchete, geweren en kanonnen. Na zo n museumbezoek krijg je dorst, die we gaan lessen in het Café de Paris. Het is stilaan 17:00 en er waait een zachte zeewind die de warmte wat luwt; dan naar het hostel voor een opfrisbeurt. s Avonds gaan we naar Café del Oriente: een lang uitgerekt resto tje met tafeltjes tussen Yuka s en palmen. Goede Cubaanse keuken aan reële prijzen. Daarna nog wat rondhangen om de vertering te starten en dan een welverdiende nachtrust tegemoet gaan. Donderdag - 30 oktober : Havana Viñales De eerste taak was de auto ophalen na de check-out; niet zo eenvoudig maar toch wel Cubaans vlot. Bij het agentschap in de Cruise terminal, waar geen cruiseschip meer komt sinds de US-boycot, is er al leven om 08:45, zij het administratief passief, maar even later worden we per taxi naar een hotel op de Prado gebracht: daar zou de auto zijn! Na de nodige formaliteiten en betaling van de eerste volle tank, en de waarborg, iets dat met een credit kaart kan, volgen we de bediende naar een garage in Centro Havana, en maar sleuren met de bagage en rugzak zonder dat die kerel maar één keer omkeek; in de garage stond hij perplex dat we hem gevolgd hadden want we moesten wachten in het hotel. Nu ja, mijn Spaans is ook niet zo best; dan met de auto terug naar de Prado waar een meccano de inspectie doet, wat neerkomt op alles op te tekenen wat aan de Kia ontbreekt of er bijna gaat afvallen: lampen, antennes, bulten en deuken, loshangende schokdemper, enfin noem maar op maar het ding rijdt, enfin dat hopen we toch want er staan reeds 98,900 km op de teller en we moeten er enkele duizend bij doen; rond 10:30 kunnen we vertrekken. Een hulpvaardige politieagent zegt ons om langs de Malecón te gaan, wat we doen gezien de GPS niet zichtbaar mag zijn 9 en dus ons ook niet kan leiden op dit ogenblik. We volgen de Malecón Westwaarts langs de kust op een mooie 4-vaks baan en de GPS, nu dus aangezet natuurlijk, geeft aan dat we goed zitten voor de eerste 20 km tot buiten de stad; hoe verder we de Malecón volgen des te weelderiger en rijker de buurt wordt. We verlaten de vervallen Art-Nouveau die vervangen wordt door meer en meer riante residenties en na een poos zijn we de stad uit en op het platteland. Dan geeft de GPS aan dat we links moeten inslaan maar ik zie geen baan noch verkeersbord. De technologie blijft aandringen om een U-bocht te maken, dus dan maar over de middenberm 9 GPS is gewoonweg verboden in Cuba! Enfin zolang ze het niet zien en denken dat het een GSM is mag het.
en effectief enkele kilometers terug is er een baan zonder verkeersbord, die we getrouw volgen én die ons dan ook naar de autopista brengt, richting Westen; we belanden op een 6 vaksbaan met een mooi met groen versierde middenberm en hier en daar een auto of camion, net zoals voorspeld. Verkeersborden zijn schaars en liefst niet daar waar je ze nodig hebt, de enige referentie is de kilometerpaaltjes, gegevens die tevens in de GDR vermeldt staan, en de GPS natuurlijk: hier is die technologie geen luxe 10. Na zo n 53 km komen we aan de afslag naar Las Terrazas; onthouden voor overmorgen want een afslag aan de overzijde is er niet, gewoon over de middenberm rijden is de boodschap. De baan gaat nu stilaan de bergen in van centraal Cuba en we genieten van de mooie landschappen die aan ons voorbij gaan; veel landbouw zoals suikerriet en boontjes, weiden met koeien en grote boerderijen zoals we ze in de VS kennen als farms. Op de autostrade, waar eveneens koeien en stootkarren hun eigen weg vinden, zijn enorm veel auto-stoppers ttz. mensen die op een publiek transport wachten dat misschien wel eens zal komen; zij houden zich op onder de vele bruggen als beschutting voor de zon want de bruggen zijn er wel, maar vaak is er geen weg om op of van de brug te geraken; zie ze gewoon als bushokjes. Van tijd tot tijd zijn er ook checkpoints van de politie, dus de GPS even wegstoppen, maar het is voor ons nog moeilijk een onderscheid te maken tussen politie en gewone burgers, gezien zij beiden dezelfde kledij dragen, te vergelijken met het destijds gekende uniform in Rusland: bruin of groene broek en hemd. Bij één van die posten moeten we stoppen en een groene man doet een smoes-uitleg in goed Engels dat hij 20 km verder moet en zijn auto in panne staat; enfin we nemen onze eerste autostopper al mee en effectief na 20 km moet hij er uit: heel vriendelijk en vindingrijk met een ganse uitleg over de streek, cultuur, sigaren, enfin noem het maar maar zonder kwade of stoute bedoelingen tot nu toe en in goed Engels; toch niet voor herhaling vatbaar! Geen probleem zo ver, maar nu weet ik het verschil tussen een politie en een autostopper: een politieagent heeft een nummer op zijn hemd als identificatie; er is trouwens ook geen plaats meer in het Kia-tje picanta met onze bagage en twee rugzakken. Op kilometerpaal 132, net voor Pinar del Rio, geeft de GPS aan om af te slaan er er staat zelfs een verkeersbord verscholen achter een boom; we verlaten de autopista om op een lokale weg te gaan richting Viñales, wat nog een 30 km verder ligt. Bij een eerste groot kruispunt worden we verwittigd dat de baan niet verder gaat en we een andere weg moeten volgen en iemand willen meenemen: gewoon negeren is de boodschap en trouwens de GPS gaf aan rechtdoor te gaan; als ze dan toch zou onderbroken zijn, dan keren we wel terug. Manque de merles on mange des grives maar hier is het niet evident om zonder verkeersborden je weg te vinden en vooral niet geloven wat sommige mensen op de kruispunten je voorliegen: hun 10 Zelfs de taxichauffeurs gebruiken de GPS op hun tablet als hulpmiddel om niet verloren te rijden in een voor hen vreemde stad (zie dag Holguin La Habana).
enige doel is op hún bestemming te komen wat op zijn beurt ook al niet dom is, wetend dat er bijna geen publiek transport is. Rond 12:30 heeft de GPS ons netjes tot voor de Casas Particulares Cristal in Viñales gebracht waar we opgewacht worden door Anita, haar man Francisco, hun twee kindjes en de schoonvader. Ons verblijf is in de tuin van hun huisje waar we een kamer met alles er op er aan hebben, een dakterras en een voortuin met twee schommelstoelen en een prieeltje. Wij bestellen avondeten en gaan naar de hoofdstraat voor onze lunch geleidt door de GDR die ons naar de paladar Le Colonial brengt waar een Mojito meer dan welkom is; we nuttigen een spaghetti (eentje met hesp en kaas, normaal dus, en ik eentje met mariscos, enfin als je zoekt naar schaaldieren en scampi s ben je verkeerd, er zit enkel langoest in, enfin ook een mariscos ding). Na de lunch beginnen we aan een wandeling die ons naar de Mural de la Prehistoria brengt midden in de vallei van Viñales; het dorp zelf heeft geen hotel, enkel casas particulares en een rijk aanbod aan paladares. Het is ondertussen snikkend heet niettegenstaande de mooie wolken aan de hemel, en nauwelijks schaduw van enkele ver uit elkaar staande bomen, maar mooi gelegen tussen al de karst-rotsen, mogotes genoemd in het Spaans. Na ongeveer 4 km zien we de mural tussen de bomen uitkomen, horen we het storend gegalm van muziek komend uit de nabij gelegen camping, maar even later staan we voor de inkompoort om de 3 CUC ingang te betalen, zogezegd inclusief een drankje, en tot aan het schilderij op de mogotes te wandelen. Kijken en genieten van het beeld bij een Cristal, die we wel zelf moesten betalen, en daarna eens dichterbij gaan om te zien dat het ganse schilderij uit streepjes kleur bestaat met daar tussen in de rots, maar gelukkig ligt het volledig in de schaduw; er zijn nauwelijks toeristen en als er komen blijven ze tien minuten om wat selfies te maken met hun camera op een stok, en dan terug de bus in. Als ze toch nog even mogen rondhangen dan is er wel een boer met een os die de toeristen voor 1 CUC op het dier laten rondlopen; aan creativiteit geen tekort. Het schilderij zelf, 120 meter hoog en 180 meter breed, is op zijn minst gezegd speciaal maar wel de moeite waard om te zien; het was Fidel die in de jaren 1960 aan een Cubaanse artiest, Leovigildo Gonzáles, een exleerling van Diego Rivera (Mexicaanse schilder), vroeg om zoiets te maken om op die manier toeristen naar deze uithoek te brengen. Het kunstwerk schildert de geschiedenis van de mens af, van de prehistorie, met de dinosaurussen tot nu; het heeft 10 jaar geduurd om dit te realiseren. We zetten onze wandeling verder om naar een Cueva te gaan en komen een koffieplantage tegen; de boer toont ons de verse bonen en dan de vers geroosterde: heerlijke geuren! Enkele kilometers verder worden we teruggefloten omdat het pad volledig overspoeld is; we hadden al een jong koppel tegengekomen die ons zegden dat het muddy was, maar zij waren op teensletsen en wij op stapschoenen, maar eens bij de plas was er geen doorgang mogelijk; dan maar terug dezelfde weg maar door een fantastisch karst-landschap zoals je ze ook vindt in Vietnam.
Omstreeks 18:00 zijn we terug in de casa om ons te verfrissen, een Bucanero 11 te nuttigen, alvorens een Mojito te vragen. Rond 19:00 mag ik de auto binnen zetten en roept Anita ons dat het avondeten kaarstaat in de patio: zwarte bonen soep, varken met maniok en iets chips-achtig waarvan ik de naam kwijt ben, een frisse sla met rijst en als dessert een fruitsalade met banaan, pompelmoes, ananas en papaja: alles is hier van de lokale productie; in de tuin van de casa staan bananen- en pompelmoesbomen en een moestuintje. Heel typisch aan de huizen is dat zij geen glazen vensters hebben maar houten of metalen luikjes die kunnen open en toe draaien; daarvoor is er een metalen gedraaid hekwerk zodat het huis gesloten blijft zelfs al staan de vensters en deur open: het fungeert als voordeur van de, meestal, met bloembakken versierde veranda. Na het eten even terugblikken op de dag in een schommelstoel. Immense rust met nu en dan wat speelse katten, een hond die blaft en bij een aangename temperatuur. Vrijdag - 31 oktober Viñales (dag 2) Na een zeer uitgebreid ontbijt in de casa vertrekken we naar de Cueva de Santo Tomás, zo n 16 km ten zuid-oosten van Viñales nabij het gehucht Moncada. Deze grot is de grootste van Cuba met zijn 47 km aan galerijen op acht niveaus. Er vormt zich een jeugdig groepje, met wij als twee ouderen, en met Petzel-helm en bijhorende koplamp beginnen we rond 10:30 met een lokale speleo-gids aan de sportieve beklimming van een 11 Bucanero is Fuerte pils ttz. ½ meer alcohol dan een Cristal; een pilsje dus.
karst-rots die zich verheft net voor het imposante Monumento Malagón. Als we op niveau 6 gekomen zijn, gaan we de grot zelf binnen. Een zeer avontuurlijke tocht door een warme grot (20 C) waar geen verlichting noch betonnen treden zijn: puur natuur nog. Van tijd tot tijd zien we de buitenlucht met de daarbij horende vleermuizen die op en aan vliegen. Onder de holen die zij in het dak bewonen proberen er plantjes te groeien; hun zaden werden meegebracht door de vleermuizen en, met de uitwerpselen naar beneden gevallen, kunnen zij in de guano kiemen. Ze houden het maar enkele weken uit bij gebrek aan licht. Onderweg komen we ook nog enkele grotkikkers tegen; heel kleine kikkertjes met grote ogen om toch maar in het donker iets te kunnen zien. Tegen 12:00 zijn we terug bij de verzamelplaats en vatten we de terugweg naar Viñales aan, nemen nog twee jonge autostoppers mee, voor de lunch ditmaal in de paladar La Cocinita dell Medio. Na een verfrissende Mojito krijgen we scampi's in een tomatensausje met een heerlijke sla van tomaat, komkommer, papaja, avocado en maniok, alles beschonken met enkele Bucanero s. Na het maal vragen we aan de sympathieke waardin naar een casa Campesina ttz. een tabaksboer, en zij geeft ons El Mulo aan die aan het eind van het dorp woont. Na wat zoeken en vragen vinden we hem en krijgen een rondleiding in zijn typische met palmbladeren bedekte tabaksschuur met ernaast een akkertje marihuana; gezien ik pijproker ben maakt hij uit een blad een heerlijke pijptabak en stopt gelijk mijn pijp, zelf rolt hij een sigaartje en samen dampend keren we naar zijn woonst terug. De productie is voor 90% bestemd voor de sigarenfabrieken van de staat die de mengeling van de bladeren maken, extra geur en smaak toevoegen (vanille, cacao/chocolade tegen de nicotine) en het uiteindelijke proces om tot een sigaar van welbepaalde lengte, dikte en gewicht te komen. De overige 10% is voor hem en daar rolt hij zelf sigaren van voor eigen gebruik en doorverkoop om zijn inkomen iets te verhogen. We krijgen, naast de pijptabak, nog een heerlijke kop koffie van zijn eigen gekweekte koffiebonen, een rum en vooral een hele babbel en een bezoek van zijn woonst waar nog oude schilderijen en foto s hangen van zijn voorvaderen; tijd genoeg. Ik koop een 10 tal sigaren voor 10 CUC maar hij geeft er 13, een rond getal voor hem, dan brengt hij een reeks bladeren mee en zegt hoe ik er pijptabak van moet maken. Op onze terugweg loop ik nog even binnen in het restaurantje om de waardin te bedanken voor de tip. Terug bij de casa Cristal nemen we de auto om hem terug vol te tanken 12 en eens een kijkje te gaan nemen bij de Cueva del Indio, de toeristische trekpleister maar volgens de boekjes minder interessant; enfin je bent nu eenmaal hier en volgende week kom je niet terug. Deze kleinere grot is klaargemaakt voor groepen met betonnen trapjes, her en der neon verlichting en een deel ervan doe je per boot, wat niet onaangenaam is, om dan uit de grot te varen; toch een groot verschil met de Cueva de Santo Tomás. Je merkt wel onmiddellijk dat dit een groot-toeristische 12 Zou hier die nagel in de band gestoken geworden zijn????
plaats is met bij het buitengaan allerlei standjes met de gebruikelijke brol maar toch kon ik er, naast de gebruikelijk sigaren die trouwens hoog van prijs zijn 13, een fles Guayabita, de zoete likeur van Pinar del Río, vinden als kleine souvenir. Het is in een klein fabriekje van één kamer dat de Guayabita, een fruitige zoete alcohol, wordt gemaakt die trouwens enkel in de streek rond Pinar del Rio wordt gedronken. De vrucht, de kleine goyave, groeit enkel in deze regio. Laat die Hollanders, want er was een bus van onze noorderburen op de toer, maar mandjes kopen aan 3 CUC t stuk waar ze normaal 3 voor 1 CUC staan, en die lopen toch voorbij een lokale specialiteit, laat staan sigaren kopen in onze westerse anti-tabak wereld. Terwijl de EU de tabaksboeren in gans Centraal en Zuid-Amerika sponsort. Je ziet hier trouwens veel EU-insignes, want naast de sponsering van de boeren, wordt er veel werk gemaakt ter promotie van recyclage. Dan terug naar Viñales om op ons terras te genieten van een Cristal en het gezelschap van enkele kolibries, wachtend op het avondeten waarvan stilaan de geur de omgeving begint in te palmen terwijl de kokkin aan een stuk door praat. Eerst de gebruikelijke Mojito, vervolgens een kippensoep en daarna natuurlijk de kip zoals gevraagd en een heerlijke fruitsalade als dessert die we iets opwarmden met een paar glaasjes Guayabita en dan als afsluiter een heerlijke sigaar van onze vriend El Mulo: heerlijk. Geldzaken: We beginnen nu stilaan een idee te krijgen van hoe het leven hier financieel in elkaar zit: je hebt de Cuban Peso of CUP, gebruikt door de Cubanen als de nationale munt, en de CUC of Convertible Cuban Peso, voor de toeristen. 1 CUC komt overeen met 25 CUP. Het gemiddelde staatsinkomen voor een Cubaan is ongeveer 20 CUC of dus 500 CUP en al we ze meer kunnen hebben is natuurlijk mooi meegenomen. Vandaar dat ze erg creatief zijn op dat gebied, tenminste zij die het kunnen doen want voor een dokter of leraar is het niet zo evident vandaar dat ze er een job als nachtwaker bij doen. Wat je als prijzen vindt is gelijk voor de toerist als voor de Cubaan alleen betalen wij in CUC en zij in CUP! Naast het staatsinkomen hebben zij het bonnenboekje 14 waar, per familie, hun recht aan basisproducten instaan; zo bv. voor een gezin van 3 volwassenen en 2 kinderen hebben ze per maand recht op 30 pond rijst en dit gaat zo voor de meeste levens- en onderhoudsproducten plus benzine. Drank zit er niet in en moeten ze extra betalen; het zelfde geldt als ze meer dan hun toegereikte hoeveelheid willen hebben. Ze kunnen bier en rum kopen met pesos of met CUC, het verschil is, buiten de prijs, de kwaliteit: een beetje te vergelijken met Cara-pils en Cara-Whiskey van de Lidl en een Duvel of een Jameson in de Carefour. Bij nader toezien merk je dat op bij het bezoeken van musea of zelfs de grotten waar in het Spaans de twee tarieven staan. Het idee is hetzelfde 13 14 De prijs schommelt van 2 CUC tot meer dan 11 CUC per stuk. Voor het eerst gezien op de wandeling in El Saltón
van wat Vivant destijds voorstelde in België om een einde te maken aan het stempelgeld en langs de andere kant de vrouw/man aan de haard terug in het leven te roepen: geef iedereen een vast bedrag als inkomen van de staat en wil je meer hebben, dan moet je er meer voor werken; hetzelfde hier dus in Cuba en het werkt. Je hebt hier de gewone man in de straat en de ambtenarij met zijn bonnenboekje, die voorziet is de basis benodigdheden en 500 CUP rondkomt, en dan de meer creatieve of ondernemings gerichte mensen die een eigen winkeltje of een casa opstarten en het verderschoppen. Je merkt wel dat in de grote steden de creativiteit om meer te verdienen niet omgezet wordt in langdurige meerwaarde maar direct terug wordt uitgegeven; als toerist geef je hen 1 CUC voor een dienst (parking, tip,...), en dan maak je de bedenking dat ze daar 5 goedkope pintjes kunnen mee kopen, of ½ pintje Cristal; bij wet is het nu vastgesteld dat 1 CUC gelijk is aan 25 CUP: ook zo kan de economie draaien, allemaal een kwestie van kwaliteitswaar voor uw geld. Zaterdag - 1 november : Viñales Las Terrazas Na het ontbijt met vers fruitsap, een fruitschotel en dos uevas blandos (sunny side up) nemen we afscheid van Anita en Francisco en krijgen nog een CD met Cubaanse muziek als toemaatje. Het weer is aan het keren met meer wolken en een stevige bries, maar droog en warm. Het is altijd in dit seizoen dat je s morgens opstaat met een blauwe lucht, eens 10:00 worden er cumulussen 15 gevormd en dan tegen 17:00 verdwijnen die weer zodat de dag eindigt zoals hij begonnen was. Eerst richting Pinar del Rio en dan de autopista tot aan kilometerpaal 52 voor de afslag, ttz. gewoon over de autostrade links inslaan, naar het Parco National Las Terrazas waar we rond 11:30 bij het hotel Moka toekomen. Parco National, enfin nu een soort Hengelhoef met een heleboel onooglijke betonnen bungalows op de terrassen rond het kunstmatig meer en een hotel in de hoogte gelegen, maar destijds het opleidingsgebied van Che voor zijn expeditie naar Bolivia was. Vanaf 1968 werd het gebied, dat kaalgekapt was voor het verbouwen van koffie voor de Franse kolonisten, herbebost en gaat het nu als ecosysteem verder door het leven. Een enigszins vreemde aanblik. Met de kaart die we daar kochten voor ½ CUC trekken we, onze zwembroek/bikini reeds in de aanslag, naar het deelgebied San Juan gelegen aan de gelijknamige rivier, waar vele natuurlijke zwembaden zijn. Het gebied is echter zeer klein en bezaaid met drink- en eetgelegenheden en een heleboel picknickplaatsen de ene naast de andere; mooi ingericht, dat wel, maar niet wat we zochten. We nemen zelf onze picknick bij een van de baadjes en naast ons komen twee Noorderburen plaats nemen; zij zijn van Breda en komen reeds voor de 2 maal naar Cuba en er wordt lustig gepraat over ervaringen, de casas en de wandelingen. Daarna proberen we stroomopwaarts in de hoop wat meer te kunnen wandelen maar na 200m stopt het pad bij een andere eetplek. Dan maar terug naar 15 In meteo gekend als Cumulus de beautemps
de auto en onze hoop is nu gericht op Rancho Curujey, maar ook daar op de oude Franse koffieplantage, mooi gelegen aan een ander meertje, maar geen wandelmogelijkheden. Na wat verpozen en genieten van het landschap, trekken we verder naar het hoger gelegen Bienvenista waar we dan wel de benen kunnen strekken naar de Mirador Valle de San Juan, een korte (3 km) wandeling door het oerwoud met een mooi uitzicht over de vallei als bekroning. Eens terug in het hotel gaan we een kijkje nemen naar de Communidad of het centrum; we dalen via trappen naar de barakken die dienst doen als buitenverblijf voor de meer begunstigde Cubaan en beneden aan het kunstmatige meer, de bekende of beter beruchte Cafetaria's waar je voor 4 CUC een liter-fles rum en twee blikken cola kan krijgen; het oogt een beetje als de typische Hollandse campings met veel kinderen, drinkende ouders en veel lawaai, want iedereen roept er op los 16. Langs het meer is een groepje flamingo s neergestroken die zich niet storen aan het lawaai en op een kunstmatig eilandje zijn twee apen als attractie voor de kinderen; allemaal een beetje zielig. Zelf drinken we een Bucanero uit een blikje en dan terug naar boven om te verfrissen en dat ongebruikte zwemgerief terug op te bergen; het avondmaal nuttigen we in het hotel gezien er geen andere mogelijkheden zijn in de nabijheid. Misschien toch beter een logies hebben buiten het park in een Casa Particular te Soroa. Als je wil wandelen in het NP, wat enkel kan met een lokale gids, maar dan moet je daags te voor reserveren want dezelfde dag kan niet! En ook wij zijn geen 20 meer en met de pijn aan mijn linkervoet verbetert er nog niets. Zondag - 2 november : Las Terrazas Cienfüegos We verlaten het westen van het eiland om koers te zetten naar La Havana; het is zeer rustig op de autopista en zo n 4 km voor Havana worden we tot stand geroepen door een mobiele politie voor een controle: ik kreeg te horen dat ik te snel reed terwijl ieder ander voertuig mij voorbij stak. Al vlug had ik door dat er iets niet in de haak was; de pseudo-agent, alleen zijn kledij was correct maar hij had geen wapen of andere spullen bij zich, kon geen Engels en probeerde mij maar uit te leggen dat ik 120 CUC boete moest betalen en dat er dan geen gevolg zou komen. Ineens kende ik natuurlijk ook geen Spaans zodat we een tiental minuten over elkaar praatten en gezien hij mijn autopapieren en mijn rijbewijs in handen had moest ik er wel iets op vinden. Hij begon het ook moeilijk te vinden dat ik niets verstond en maar repliceerde dat ik geen 120 km reed, vervolgens werd dat 100 km, dan 80, hij in CUC, ik in km en bij 40 heb ik de knoop doorgehakt. 40 CUC zijn twee maandweddes voor die ambtenaren maar zou ik hem nog kunnen laten zakken? Dan maar 16 Yvan zou hier een stil iemand zijn!
ineens verstaan-gedaan en kunnen doorrijden met 40 CUC minder en zij met hun gevieren ieder 10 CUC rijker of het salaris van een halve maand. Rond Havana wordt het een heksenketel gezien we van de snelweg A43 naar de A1 moeten geraken; verkeersborden komen soms opduiken en wanneer we voor een splitsing staat, zijn er geen: de GPS geeft de beste raad. Na vol getankt te hebben zijn we vertrokken op de A1 richting Santa Clara met twee maal 4 rijstroken: één voor de voetgangers en fietsers, één voor paard en kar en twee voor de voorhistorische auto s en toeristenwagens. Aan kilometerpaal 142 verlaten we de A1 richting Australia, het eerste gehucht op de weg die pal zuidwaarts gaat naar de Caraïbische zee; bij de splitsing naar Playa Larga zijn er weerom de behulpzame Cubanen die je proberen wijs te maken dat je de verkeerde weg hebt genomen, maar wij volharden en geloven blindelings in de gegevens van de GPS. Iets voor 13:00 komen we aan de Crocodile Farms, want er zijn er twee: eentje waar een 4-tal toeristenbussen staan en een andere waar niemand is behalve wij dan, want de GDR heeft ons geleerd dat die tweede heel veel beesten heeft en echt kweekt, terwijl de eerste meer een winkelachtig gedoe is. We worden al vlug opgewacht door een bereidwillige gids die ons in het gebied van de Cuban-croco s gaat rondleiden, beginnend bij de kleine beestjes van minder dan één jaar oud en zo oplopend tot de enorme exemplaren van 40 of meer jaar. Een krokodil eet één keer per week, ttz. ze slikt haar eten binnen, gezien ze niet kan kauwen, en kan dan rustig 6 dagen verteren, en leeft, of kan leven tot, 80 jaar; de kindersterfte tot de eerste 3 jaar is rond de 50%, ofwel gewoonweg sterven ofwel opgeëten worden door broer of zus, en daarna overleeft nog eens 50% niet de leeftijd van 10 jaar, dus een overlevingskans van 25%. Na 40 jaar zijn ze geslachtsrijp en kan je de mannetjes uit de vrouwtjes halen want één mannetje mag 8 tot 12 vrouwtjes hebben; ook hier dus wederom een natuurlijke selectie, want de mannetjes moorden elkaar uit. Zij kunnen bijten maar niet doorbijten, hun manier om de prooi te bemachtigen is er zich in te bijten en dan met hun lichaam te draaien als een tol om als dusdanig het geen in hun muil zit af te scheuren. Tot slot zien we ook nog een exemplaar van de Amerikaanse krokodil, welke minder fraai van schubben is, daar waar de Cubaanse mooi bruin en blinkend is; ook de kleur van de ogen verandert met de ouderdom van groen naar bruin; het mannetje heeft een robuustere structuur en op zijn kop vormt zich een soort juk van schubben. Als toemaatje heeft een parkwachter een exemplaar in zijn handen en mogen wij die koudbloedige schrikaanjagers ook eens in de armen nemen. Als er te veel dieren van boven de 6 à 10 jaar zijn, dan worden zij terug uitgezet in het Zapata-gebied, hun echte thuis. Van de gestorven dieren wordt de huid getaneerd in een lokaal fabriekje en dan verkocht aan landen die nog croco s mogen verkopen, vooral Frankrijk, en hun vlees gaat voor consumptie zijn laatste weg in. Na de rondleiding vragen we de gids waar we ergens in de buurt kunnen een hapje eten, en niet aan de overkant van de baan natuurlijk, een vraag
waar hij gretig op ingaat en ons een tafeltje reserveert bij Olando Chef in het volgende dorp Pálpite, derde huis rechts, achter een boom; enfin zoek het maar uit maar eens in dat volgende dorp, worden we opgewacht. Er wordt een buffet-menu aan ons voorgesteld bestaande uit krokodil, schildpad, krab en gefriteerde vis plus zijn bijhorende sla en rijst, alles overgoten met moyabe-sap voor 10 CUC: geen twijfel want dat moet een mens toch eens één maal in zijn leven geproefd. Na het etentje vragen we aan de waard hoe we nu best naar Cienfüegos kunnen rijden, ofwel terug de A1 verder volgen. Ofwel langs Playa Larga en Playa Giron om zo terug het binnenland in te gaan door de zapatas del oriente; hij raadt ons de tweede optie aan gezien de weg in goede staat is en er een nieuwe weg aangelegd werd, dus kiezen we voor de meer rurale optie. Deze brengt ons tot aan de kust in Playa Larga en volgt dan voor een 30 km de kustlijn tot Playa Giron; beide dorpen stellen niets voor maar onderweg zijn er overal plaatsjes waar de diepzeeduikers en de snorkelaars hun te goed kunnen doen een de mooie flora en fauna van het kustgebied. We trachten een glimp op te vangen van beide playa s maar het enige dat we kunnen zien, is een groep van bungalows langs de hoofdweg de een al minder mooi dan de andere, sommige perfect onderhouden en daarbij nog veel leegstand en verval; het Knokke van Havana? Van Playa Gyron verlaten we de kustlijn en rijden door het Zapata gebied met veel grote bomen die in de moerassen groeien. Na zo n 20 km verandert het biotoop: de ruwe vlakte voor de hond en kar en de oogst van het koren is al binnen; langs de zijkant van de weg komen we lange strepen goudgele korrels tegen 17 dat ligt te drogen en op het einde van de lijn zijn een groep mannen bezig het gedroogde graan in zakken te scheppen. De laatste 10 km gaan over een recent aangelegde tweebaansweg direct naar Cienfüegos waar we rond 16:00 aankomen; het kleine hotelletje ligt aan het einde van de stad. Om onze benen te strekken maken we nog een wandeling naar La Punta met de zonsondergang en een Mujito bij Lagorto als mooie tussenstop. Wat onmiddellijk opvalt zijn de paleizen op de Gorda punt; men zou zich in India wanen bij een maharadja. Daarna richting Casa Grill voor het avondmaal; wat we nog niet wisten is dat ook hier dit weekend de wintertijd werd ingezet waardoor alles een beetje in het 100 loopt, klok een uur achteruit. We maken kennis bij het wachten voor de Casa met een koppel Denen 18, een fotograaf en een reclameontwerpsters voor schoonheidsproducten, en samen dineren we met een lange aangename babbel. 17 18 Cfr. De rijstoogst in Vietnam Esben Zøllner Olesen : www.esbenzollnerolesen.com en info@esbenzollnerolesen.com