Opleiding Duurzaam Gebouw: Follow-up en monitoring van duurzame gebouwen Leefmilieu Brussel INLEIDING: BEPALENDE FACTOREN VOOR EEN OPTIMAAL BEHEER VAN DUURZAME GEBOUWEN Thomas DEVILLE Cenergie cvba
Doelstelling(en) van de presentatie Voorstelling van de bepalende factoren waarmee rekening moet worden gehouden voor een goed beheer Voorstelling van de aanpak en de tools voor een optimaal beheer van gebouwen Voorstelling van de uitdagingen van monitoring in duurzame gebouwen 2
Inleiding Duurzaam gebouw = 9 thema s Het beheer van een duurzaam gebouw maakt deel uit van het thema Beheer van het project, de werf, het gebouw, en is vooral gericht op de thema s: Energie Water Comfort en gezondheid 3
Algemeen schema van de presentatie Informatie aan de bezetters / gebruikers Technische aspecten Postinterventiedossier Regeling en onderhoud van de installaties Monitoring Wat monitoren? Wat opvolgen? Waarom monitoren? Bepalende factoren van de monitoring / follow-up 4
Algemeen schema van de presentatie Informatie aan de bezetters / gebruikers Technische aspecten Postinterventiedossier Regeling en onderhoud van de installaties Monitoring Wat monitoren? Wat opvolgen? Waarom monitoren? Bepalende factoren van de monitoring / follow-up 5
1. Informatie aan de bezetters / gebruikers De toekomstige gebruikers betrekken bij het ontwerpproces Bewoners van woningen Gebruikers van tertiaire gebouwen Ze worden geïnformeerd over de algemene uitdagingen van het project en kunnen met kennis van zaken tussenkomen Een groepsdynamiek/-cohesie creëren die kan voortduren zodra het project is uitgevoerd: Elkaar helpen Kennis delen Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het ontwerpteam Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia [097_Brutopia] 6
1. Informatie aan de bezetters / gebruikers Betrokkenheid bij het ontwerpproces: Zeer wenselijk, maar niet altijd haalbaar Toekomstige bezetters / gebruikers niet altijd of zelfs zelden gekend Tal van potentiële betrokken partijen Is er belangstelling bij de toekomstige bezetters? Informatie doorgeven kan niet altijd vooraf, maar het moet wel gebeuren. Wanneer? Hoe? 7
Informatie aan de bezetters / gebruikers Wanneer moet de informatie worden doorgegeven? Aan de beheerder : In het algemeen : op het laatste moment, wanneer de beheerder in actie komt (oplevering van het gebouw). Het kan zinvol zijn dit eerder te doen: De beheerder kan zijn mening vooraf geven, uitwerking van het project (deels) naargelang van zijn competenties en zijn technische kennis Vermijden dat informatie gaandeweg verloren gaat, directe uitwisselingen tussen ontwerpers en beheerder (uitwisseling technicus technicus) 8
Informatie aan de bezetters / gebruikers Wanneer moet de informatie worden doorgegeven? Aan de bezetters: In het algemeen: bezetters niet of slecht op de hoogte ( ze zeggen dat, verkeerd begrepen informatie die maar voor een stuk is doorgegeven, ) NB: Indien er nog problemen zijn wanneer het gebouw wordt opgestart, blijven de bezetters met deze slechte indruk zitten. Vooral als ze geen (of weinig) informatie hebben gekregen. Informatie is nodig, bij voorkeur voordat de bezetters hun intrek nemen in het gebouw. Informatiesessies Handleiding 9
Informatie aan de bezetters / gebruikers Hoe? De doorgegeven informatie moet doelgericht zijn : duidelijk en goed verband houden met de actieradius van de betrokken doelgroep van een technisch niveau dat verstaanbaar is in verband met thema s die hem aangaan Handleiding Versie op papier die gemakkelijk kan worden uitgedeeld Opgesteld door (of in overleg met) het ontwerpteam Vooral ten behoeve van de bezetters Inhoud en type van gegevensdrager: afhankelijk van het project en de doelgroep 10
Informatie aan de bezetters / gebruikers Overleggen met de actoren = een van de succesfactoren voor een goed gebruik van het gebouw presentatie van Bernard Huberlant Voorbeeld van de gids Wonen in een passiefhuis presentatie van Cleo Swinnen 11
Algemeen schema van de presentatie Informatie aan de bezetters / gebruikers Technische aspecten Postinterventiedossier Regeling en onderhoud van de installaties Monitoring Wat monitoren? Wat opvolgen? Waarom monitoren? Bepalende factoren van de monitoring / follow-up 12
Technische aspecten Postinterventiedossier (DIU) Technisch dossier Opgelegd door het koninklijk besluit van 25 januari 2011. Moet worden overhandigd aan de koper bij de ondertekening van de aankoopakte. Opgesteld door de veiligheidscoördinator (indien verschillende aannemers betrokken zijn) of door de bouwheer (indien hij de werken zelf uitvoert) of door de algemene aannemer Doelstelling: de veiligheid garanderen van de werknemers die later in het gebouw zullen werken. 13
Technische aspecten Postinterventiedossier (DIU) Inhoud: nuttige elementen in het domein van de veiligheid en de gezondheid die in aanmerking moeten worden genomen voor eventuele toekomstige werken (onderhoud, herstellingen, vervangingen, ): Informatie over de structuur As-builtplannen Architecturale, technische, en organisatorische elementen die betrekking hebben op de uitvoering, het onderhoud en de herstellingen (technische fiches, onderhoudsvoorschriften, ) Uitgevoerde materialen (zie ook Bijlage I deel C van het KB: http://www.werk.belgie.be/workarea/downloadasset.aspx?id= 2160 14
Algemeen schema van de presentatie Informatie aan de bezetters / gebruikers Technische aspecten Postinterventiedossier Regeling en onderhoud van de installaties Monitoring Wat monitoren? Wat opvolgen? Waarom monitoren? Bepalende factoren van de monitoring / follow-up 15
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Informatie die moet worden bezorgd aan de beheerder(s) van het gebouw voor: een optimale werking op lange termijn Gewoonlijk, as-builtdossier van de aannemer met: As-builtplannen (stabiliteit, architectuur en technieken) Technische schema s: hydraulica, luchtbehandeling, elektriciteit, regeling, Technische fiches van het geïnstalleerde materiaal Hoeveelheid en type van de informatie in het asbuiltdossier hangt af van het project (grootte, bestemming, ) 16
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Herhaling: voorafgaand overleg met en informatie aan de beheerder van het gebouw, om de follow-up zo vlot mogelijk te laten verlopen Basisprincipes voor onderhoud van de technische installaties die moeten worden nageleefd, en ook de instructies van de fabrikanten Voorbeelden: Verwarming: onderhoud van de verwarmingsketel, goede werking van de branders, dichtheid van de kleppen, onderhoud van de eindunits, ontluchting van de radiatoren, 17
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Ventilatie: vervanging van de filters, controle van de spanning van de riemen van de ventilator, reiniging van de uitlaatopeningen, Klimaatregeling: SWW: reiniging van de condensatoren, controle van het koelvloeistofpeil, onderhoud van de eindunits, controle van de dichtheid van de kleppen, ontluchtingskranen,, Verlichting: schoonmaak van de armaturen, controle van de regeling, 18
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Relevante bijkomende informatie: Energieontwerpnota, indien (passief, (zeer) lage energie) HEP-gebouw: Principes voor ontwerp van het gebouw op het vlak van energie informatie over de prestatiedoelstellingen informatie over de in aanmerking genomen hypothesen basis voor beoordeling van de effectieve energieefficiëntie van het gebouw 19
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Relevante bijkomende informatie: Energieontwerpnota [040_Aeropolis II: uittreksels uit de energieontwerpstudie] 20
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Relevante bijkomende informatie: Regelingsnota nota opgesteld door studiebureau (SB) geeft meer informatie over de regeling van het gebouw (technische installaties) nuttige tool voor HEP-gebouwen (grote afwijkingen mogelijk indien verkeerde regeling) correcte parametrering van de installaties aan de basis basis voor» beoordeling van de parametrering door de aannemer» opstart van de installaties 21
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Relevante bijkomende informatie: Regelingsnota NEE - WINDSNELHEID < X M/S* - VORSTRISICO OK * Maximaal toelaatbare windsnelheid volgens fabrikant LUIKEN IN ZONWERINGSSTAND ONTVOUWING NAARGELANG VAN LICHTSTERKTE EN ZONE (ORIËNTATIE) [Greenbizz: uittreksels uit de regelingsnota: indelingsschema HVAC regeling van de zonwering] 22
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Relevante bijkomende informatie: Specifieke onderhoudsnota Vooral voor specifieke systemen, die weinig voorkomen Voorbeeld: Aardwarmtewisselaar van het project Aeropolis II» onderhoudsnota opgesteld door SB» doorgegeven aan de beheerder van het gebouw» toegevoegd aan PID Inhoud:»Voorstelling van het systeem»aanbevelingen voor onderhoud 23
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties [040_Aeropolis II: uittreksel uit de onderhoudsnota van de aardwarmtewisselaar] 24
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Regelgeving: EPB Verwarmingsbesluit: 16 eisen waaronder het bijhouden van een logboek (eis 11)»= dossier met alle documenten die betrekking hebben op de technische installaties» Minimuminhoud vastgelegd door de regelgeving» autres documents tels que plans, schémas, croquis, conseillés 25
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Regelgeving: EPB Verwarmingsbesluit: Oplevering van de systemen Periodieke controle van de verwarmingsketels door een erkend vakman Diagnose van de verwarmingssystemen Meer informatie over het verwarmingsbesluit: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/ informer.aspx?id=32599&langtype=2067 26
Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties Regelgeving: EPB Besluit klimaatregeling: 9 eisen, waaronder het bijhouden van een logboek (eis 9) Periodieke controle door een erkend vakman Meer informatie over het besluit klimaatregeling: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/infor mer.aspx?id=34630&langtype=2067 27
Algemeen schema van de presentatie Informatie aan de bezetters / gebruikers Technische aspecten Postinterventiedossier Regeling en onderhoud van de installaties Monitoring Wat monitoren? Wat opvolgen? Waarom monitoren? Bepalende factoren van de monitoring / follow-up 28
Wat monitoren, wat opvolgen? Duurzaam gebouw = 9 thema s Monitoring van hoofdzakelijk: het energieverbruik van het gebouw het waterverbruik van het gebouw Follow-up van het comfort in het gebouw Andere specifieke vormen van follow-up/monitoring die minder vaak voorkomen: verbruik van de werf, VOS-gehalte, 29
Waarom monitoren? Doelstellingen van het ontwerp Energieprestaties van het gebouw ((zeer) lage energie, passief, NZEB ) Comfortniveau tegenover realiteit van de uitvoering en het gebruik Werkelijke prestaties van de technische installaties Regeling van de installaties, afstemming op de behoeften Gedrag en verwachtingen van de bezetters ( rebound-effect ) 30
Waarom monitoren? Soms (vaak ) is er een heuse kloof tussen het aangekondigde en het werkelijke verbruik het beoogde en het bereikte comfortniveau Zonder follow-up/monitoring zijn de oorzaken van deze verschillen zeer moeilijk te verklaren en zijn de problemen moeilijk op te lossen. 31
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Een goede follow-up begint bij een goede kennis van het project/het gebouw Werken in een bouwteam Alle actoren werken samen vanaf de eerste aanzet tot het project multidisciplinaire teams Delen van kennis Beter georganiseerde uitwisseling van informatie Zorgt voor een globale projectaanpak evenwichtige projecten 32
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Een goede follow-up begint bij een goede kennis van het project/het gebouw Commissioning scope of information 33
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Uitbreiding van het onderzoeksveld De toekomstige gebruikers betrekken bij het ontwerpproces Een groepsdynamiek/-cohesie creëren die kan voortduren zodra het project is uitgevoerd Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het ontwerpteam Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia [097_Brutopia] 34
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Een passende follow-up invoeren Welke monitoring heeft mijn gebouw nodig? 35
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Type van monitoring beïnvloed door het beheer dat zal worden toegepast op het gebouw het technisch ontwerp van het project De wijze van beheer hangt af van De schaal van het project Individueel klein project (eengezinswoning, kleine collectieve woning) Collectief middelgroot project (collectieve woning, kleine kantoorgebouwen, ) Groot project (grote kantoorgebouwen, ziekenhuizen, ) [087_Poststraat] [056_Tweetorenstraat] [040_AeropolisII] 36
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up De wijze van bezetting van het gebouw Huur Koop Kleinere betrokkenheid van de bezetters Doorgaans minder uitgebreide kennis van het gebouw dan bij eigenaars Beheer vaak via extern bedrijf (sociale woningen, bijvoorbeeld) Betrokkenheid van de bezetters: wenselijk vanaf ontwerpfase, indien gekend in dat stadium Grotere belangstelling voor het gebouw en de technieken dan bij huur Kennis/bekwaamheden van de beheerder Technische kennis Kennis van de ingevoerde systemen (commissioning) Bevoegdheden / rol (beschikbare tijd, te beheren vastgoedpark, ) 37
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Het technisch ontwerp van het project Doordachte technische keuzes Op basis van de inbreng van de verschillende partijen, hun kennis en ervaringen (ontwerp/uitvoering) Opnieuw: belang van werk in bouwteam Types van technische installaties Eenvoud (complexiteit) van de technische installaties Regeling Onderhoud Herstelling 38
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Keuze van ontwerp van technieken Gecentraliseerde versus gedecentraliseerde systemen Wie zorgt voor follow-up en onderhoud? Aantal metingen Bv.: ventilatiesysteem in collectieve woning Gecentraliseerd systeem Bron: Matriciel Gedecentraliseerd systeem 39
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Monitoring van het verbruik Invoering van een energieboekhouding en follow-up van het verbruik Doelstellingen: De evolutie van het verbruik volgen in de tijd De prestaties van de technische installaties analyseren Afwijkingen benoemen, de bron(en) ervan aan het licht brengen en oplossingen aanreiken 40
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Monitoring van het verbruik Monitoring van het verbruik 41
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Monitoring van het verbruik Meer details over de energie- en comfortmonitoring worden gegeven tijdens de presentaties van deze namiddag 42
Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up Monitoring van het verbruik Regelgeving: EPB Besluit verwarming: energiemetingen op de verwarmingsketels elektrische metingen op de ventilatoren bijhouden van een energieboekhouding Besluit klimaatregeling: enkelvoudige of dubbele meting op de koelinstallaties elektrische meting op koeltorens elektrische meting op ventilatoren bijhouden van een energieboekhouding 43
Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.: Koninklijk besluit van 25/01/2001: http://www.werk.belgie.be/workarea/downloadasset.aspx?id=2160 EPB-reglementering voor verwarming: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.as px?id=32599&langtype=2067 EPB-reglementering voor klimaatregeling: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.as px?id=34630&langtype=2067 Referentie Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen: Gids Duurzame Gebouwen: www.leefmilieubrussel.be/gidsduurzamegebouwen Fiche: MAN00, ENE00, ENE10 Documentatie en tools ecogebouwen http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.aspx?id=3255 3&langtype=2067 Bestek voor REG-onderhoud en toolkit voor REG-onderhoud http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.aspx?id=32600 &langtype=2067 44
Wat moet worden onthouden uit de uiteenzetting Verschillende aspecten spelen een rol in de monitoring van het gebouw Technische aspecten Menselijke aspecten Een goede overdracht van technische informatie is essentieel verschillende tools kunnen worden gebruikt De reglementering definieert de na te leven eisen voor onderhoud en monitoring van de technische installaties Het type van monitoring moet worden afgestemd op het gebouw Een te complexe of net te beperkte monitoring moet worden vermeden 45
Contact Thomas DEVILLE Projectverantwoordelijke : 02 513 96 13 E-mail: info@cenergie.be 46