VIBE-keuzefiche Textiel Bed en bedtextiel januari 2013 blz 1 /22 Textiel in huis Samenstelling eigenschappen milieu- en gezondheidsaspecten - keuze van VIBE 3 7 5 8 10 4 13 9 19
Inhoud blz 2 / 22 Inhoudstafel Inhoudhoudstafel 1 1. Inleiding 3 2. Textiel 3 2.1. Petrochemisch vervaardigd textiel 3 2.1.1. Samenstelling 3 2.1.2. Eigenschappen 3 2.1.3. Milieuaspecten 4 2.1.1. Gezondheidsaspecten 4 2.2. Lyocell 4 2.2.1. Samenstelling 4 2.2.2. Eigenschappen 5 2.2.3. Milieuaspecten 5 2.2.4. Gezondheidsaspecten 5 2.3. Katoen 5 2.3.1. Samenstelling 5 2.3.2. Eigenschappen 6 2.3.3. Milieuaspecten 6 2.3.1. Gezondheidsaspecten 7 2.4. Linnen 7 2.4.1. Samenstelling 7 2.4.2. Eigenschappen 7 2.4.3. Milieuaspecten 7 2.4.4. Gezondheidsaspecten 8 2.5. Hennep 8 2.5.1. Samenstelling 8 2.5.2. Eigenschappen 8 2.5.3. Milieuaspecten 9 2.5.4. Gezondheidsaspecten 9 2.6. Wol 9 2.6.1. Samenstelling 9 2.6.2. Eigenschappen 9 2.6.3. Milieuaspecten 10 2.6.4. Gezondheidsaspecten 10 2.7. Zijde 10 2.7.1. Samenstelling 10 2.7.2. Eigenschappen 11 2.7.3. Milieuaspecten 11 2.7.4. Gezondheidsaspecten 11 2.8. Samenvattende tabel 12 3. Bed en bedtextiel 13 3.1. Bed, bodem en matras 13 3.1.1. Materiaal 13 3.1.2. Milieuaspecten 15 3.1.3. Gezondheidsaspecten 16 3.2. Dekbedden 17 3.2.1. Materiaal 17 3.2.2. Eigenschappen 18 3.2.3. Milieuaspecten 18 3.2.4. Gezondheidsaspecten 19 3.3. Lakens en kussens 19 3.4. Samenvattende tabel 20 4. Keuze VIBE 20 4.1. Textiel/Lakens 21 4.2. Bed en lattenbodem 21 4.3. Matras 21 4.4. Vulling kussens en dekbedden 21 5. Bronnen 22 Deze fiche werd opgemaakt door VIBE vzw. Enkel VIBE vzw kan verantwoordelijk worden gesteld voor de inhoud ervan.
Textiel blz 3 /22 1. Inleiding Textiel speelt een belangrijke rol in elk interieur. Gordijnen, kussens, beddengoed, bekleding van meubels, geven extra kleur en textuur aan je interieur. Textiel is letterlijk al wat geweven is. Vandaag gebruiken we het woord textiel veel ruimer: textiel is een materiaal, dat bestaat uit filamenten (eindloze draden) of vezels (korte stukjes draad). Synthetische vezels zijn vervaardigd uit petrochemische grondstoffen. Natuurlijke vezels hebben een plantaardig of dierlijke oorsprong. De belangrijkste plantaardige vezel is katoen, gevolgd door linnen. Andere minder frequent gebruikte plantaardige vezels zijn: hennep, brandnetel, bamboe, manilla, sisal, kokos enz. De belangrijkste dierlijke vezel is wol, maar ook zijde, angora, kameel en diverse andere haarsoorten zijn bruikbaar. 2. Soorten textiel 2.1. (Petro)chemisch vervaardigd textiel 2.1.1. Samenstelling Synthetische textielvezels bestaan meestal uit polyamide (nylon), acryl, polyester, elastomeer (lycra). Deze vezels worden geproduceerd op basis van aardolie en aardgas. Viscose is een uitzondering: het wordt vervaardigd uit cellulose van hout en planten en acetaat uit katoenafval. De productie van viscose vergt wel chemische processen. 2.1.2. Eigenschappen Synthetische stoffen zijn vaak slijtvaster en beter te reinigen dan natuurlijke stoffen. Microvezels zijn fijne synthetische vezels (uit alle mogelijke combinaties van natuurlijke en synthetische garens) waarvan men textiel weeft dat aanvoelt en eruit ziet als een natuurlijke stof. Stoffen van microvezels (een verzameling van polyesters van extreem dunne draden) zijn meestal licht. Microvezels kan je gemakkelijk reinigen, zijn ademend en waterafstotend. De meeste synthetische vezels hebben het voordeel dat ze relatief sterk en rekbaar zijn, ze niet krimpen, ze hun vorm behouden en ze gemakkkelijker te onderhouden zijn dan natuurlijke vezels. Het gebruiksgemak en de levensduur van deze vezels zijn de voornaamste voordelen. Synthetische stoffen hebben ook nadelen. Door de statische oplaadbaarheid blijft bijvoorbeeld vuil gemakkelijk plakken. Sommige soorten synthetisch materiaal zijn zeer brandbaar.
Lyocell blz 4 / 22 2.1.3. Milieuaspecten Synthetische vezels worden geproduceerd op basis van de eindige grondstoffen aardolie en aardgas. Die productie kost veel energie. Synthetische vezels ondergaan chemische processen waardoor de milieu-impact van deze vezels groter is dan de impact van de meeste natuurlijke vezels. Polyamidefabrieken vind je vooral in Zuid-Korea, Japan en ook meer en meer in China. De afstand die de materialen moeten afleggen, heeft een nefaste invloed op je ecologische voet afdruk. In tegenstelling tot katoen of wol, kan men synthetische vezels (nog) niet goed recy cleren, maar wel al hergebruiken. 2.1.4. Gezondheidsaspecten Bij het produceren van synthetische vezels worden stoffen toegevoegd die schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu: voor acryl is dat acrylonitril, polyester bevat een gehalte aan antimoon10 en polypropeen een gehalte aan lood. Als producenten een milieukeurmerk willen halen zijn er normen die een maximaal gebruik van deze stoffen vastleggen. Lood(pigment) mag men niet gebruiken in polypropeen. In polyamide of nylon gebruikt men benzeen. Benzeen is afkomstig uit de olie- en gasindustrie en is een kankerverwekkende stof. 2.2. Lyocell 2.2.1. Samenstelling Lyocell is een kunstmatige vezel op natuurlijke basis. De grondstof voor deze vezel is natuurlijke cellulose uit houtpulp. 2.2.2. Eigenschappen De eigenschappen van de vezel komen in het algemeen overeen met die van viscose, maar de sterkte in natte toestand is groter en de vezel kreukt minder. Stof van Lyocell is sterker dan katoen en het heeft een grotere scheurvastheid dan zowel viscose als katoen. Lyocell neemt goed vocht op en het heeft een erg laag krimppercentage. De stof voelt zo zacht aan als kasjmier en zo koel als zijde. Door zijn gladde oppervlak heeft Lyocell een zijdeglans.
Katoen blz 5 / 22 2.2.3. Milieuaspecten Lyocell wordt gemaakt door houtvezels af te breken met een oplosmiddel (N-Methylmorpholin-N-oxide : NMO). Die pulp perst men door een serie piepkleine gaatjes en zo vormt zich een draad. Het oplosmiddel wint men aan het einde van het proces terug waardoor een gesloten kringloop ontstaat. Een nadeel is dat verf minder goed hecht aan deze stof en er dus sterkere kleurstoffen noodzakelijk zijn. Het productieproces van de vezels vraagt ook relatief veel energie. De houtpulp is doorgaans afkomstig van eucalyptusbomen. Deze bomen teelt men in duurzaam beheerde bossen zonder gebruik te maken van pesticiden. 2.2.4. Gezondheidsaspecten In tegenstelling tot de productie van viscose, gebruikt men geen schadelijke stoffen zoals natriumhydroxide, zwavel koolstof en zwavelzuur. Er ontstaan ook geen schadelijke bijproducten. Stof van Lyocell is goed vochtabsorberend. 2.3. Katoen 2.3.1. Samenstelling Katoen is een zachte, eencellige vezel, die groeit uit de opperhuid (epidermis) van de zaden van de katoenplant (Gossypium). De katoenplant is zeer geschikt voor grootschalige productie en verwerking. De vezels spint men meestal om zacht, luchtdoorlatend textiel te maken. Er bestaan talloze stofvarianten gebreid of geweven van katoen, verkrijgbaar in vele kleuren en dessins.
Katoen blz 6 / 22 2.3.2. Eigenschappen De meeste natuurlijke vezels hebben goede vochtregulerende eigenschappen, en katoen dus ook. Katoen heeft goede eigenschappen wat betreft sterkte, duurzaamheid en absorptie. Katoen is echter weinig elastisch, niet kreukherstellend en het kan krimpen. Om deze nadelen te verminderen en toch een natuurlijk uitzicht te bewaren, mengt men natuurvezels vaak met synthetisch garen, bijvoorbeeld een viscosekatoen-menging. De katoenverwerkende industrie is bijna volledig geautomatiseerd. De helft van de totale mondiale vezelproductie voor kleding en textiel is afkomstig van de katoenplant. Spinnerijen en weverijen kunnen in korte tijd grote hoeveelheden verwerken, wat de kostprijs ten goede komt. 2.3.3. Milieuaspecten De klassieke katoenindustrie leunt zwaar op chemische producten zoals kunstmest en insecticide en verbruikt grote hoeveelheden water. Het koken, bleken, wassen en kleuren van katoen is zeer milieubelastend. Zeker in ontwikkelingslanden belanden die vervuilende stoffen in het water. Ook de arbeidsvoorwaarden zijn vaak onmenselijk. Met zaadveredelingstechnieken hopen boeren recordoogsten te behalen. Ze kiezen voor katoen in monocultuur. Sommige landbouwers schakelen over op een meer ecologische productie methode. Inmiddels zijn er dus ook al producten van biokatoen verkrijgbaar, herkenbaar aan het EKO-keurmerk. Het grootste verschil tussen biologische en gangbare katoen teelt is het gebruik van natuurlijke bestrijdingsmiddelen in plaats van chemische. Een ander opmerkelijk verschil is dat bij biologische landbouw wisselteelt wordt toegepast om uitputting van de grond tegen te gaan. Een vaak gebruikte combinatie is katoenteelt samen met granenen peulvruchtenteelt. Katoen wordt samen met bruikbare kleding en stoffen ingezameld via kledingcontainers of huis aan huis acties. Natuurlijke katoenvezels kan men recycleren, maar toch verbrandt men ze meestal als ze verbonden zijn met synthetische vezels. Je kan kiezen voor Fairtrade katoen. Fairtrade producten worden gecontroleerd van de planten groei tot het afgewerkt textiel. De katoenboeren, die vaak in ontwikkelingslanden wonen, zijn daardoor verzekerd van een eerlijk inkomen.
Linnen blz 7 / 22 2.3.4. Gezondheidsaspecten Kleurstoffen en micro-organismen kunnen allergische reacties veroorzaken. Om katoen krimp- en kreukvrij te krijgen, gebruikt men soms kunstharsen met formaldehyde. Bij contact met het textiel kan je dan huidirritaties ervaren. In goedkoop afgewerkt katoen zitten er vaak resten van chemicaliën zoals het bestrijdingsmiddel lindaan, dat toxische reacties kan veroorzaken. Om die problemen te vermijden kies je best voor biokatoen. Biokatoenboeren gebruiken geen kunstmest, bestrijdings of ontbladeringsmiddelen voor de katoenteelt maar wel natuurlijke compost en bestrijdingsmiddelen. 2.4. Linnen 2.4.1. Samenstelling Linnen is afkomstig van vlas. Vlas is een eenjarige plant die voorkomt in de variaties textielvlas en oliehoudend vlas (lijnzaad, lijnolie als basis voor natuurverven en linoleum). Van de fijne vezels maakt men linnen, de andere delen verwerkt men tot lijnolie, veevoeder Nadat de vezels uit het vlas gehaald zijn, worden ze gesponnen, geweven en geverfd. 2.4.2. Eigenschappen Linnen is een ademend textiel dat zich goed aanpast aan je lichaamstemperatuur en dus uiterst geschikt is voor beddengoed in de zomer. Linnen absorbeert geweldig goed waardoor het ook ideaal is voor handdoeken en tafelkleden. Helaas is linnen erg elastisch waardoor het snel kreukt, ook na een anti-kreukbehandeling. Het heeft een goed vochtopnemend en vochtdoor latend vermogen. 2.4.3. Milieuaspecten Vlas kweekt men in Vlaanderen en Nederland, maar tweederde van dit lokaal geteelde vlas zal men vervolgens wel in China verwerken. Het andere derde verwerkt men in Europa, vooral in de voormalige Oostbloklanden. De verwerking van vlas tot linnen is een langdurig proces dat bestaat uit vele (be)handelingen. Eén van de stappen in het proces is het roten: het blootstellen van vlasstengels aan water, om de vlasvezels vrij te doen
Hennep blz 8 / 22 komen. In China en Oost-Europa rooit men de bossen vlas in grote bakken met water. Het afvalwater is 100% organisch, maar wel vervuilend voor rivieren. Het lozen in de rivieren is verboden in Europa, maar (nog) niet in China. Het roten op de akker in plaats van in water en het chloorvrij bleken is een meer milieuverantwoorde techniek. Technieken waarbij chemische processen worde n gebruikt, geven bijproducten die schadelijk zijn voor het milieu. Voor de productie van vlas is vier maal minder water nodig dan voor katoen. Als het vlas onbehandeld blijft, komen er ook veel minder toxische stoffen vrij. De vezel op zich heeft al een stevige structuur. Linnen is duurzamer en gaat langer mee dan katoen. De linnenvezel is volledig biologisch afbreekbaar en kan men tegenwoordig ook recycleren. 2.4.4. Gezondheidsaspecten In tegenstelling tot de katoenteelt is voor de vlasteelt geen kunstmest nodig. Bestrijdings middelen tegen insecten zijn niet nodig. Ecologisch linnen vervaardigt men zonder bleekmiddelen, verfstoffen of chemische afwerkingproducten. De stof heeft ook antiallergene eigenschappen. Helaas zijn de toegevoegde brandvertragers vaak niet ecologisch. 2.5. Hennep 2.5.1. Samenstelling Hennep is de oudste gecultiveerde en veredelde vezelplant. Cannabis sativa is een houtachtige eenjarige plant van twee tot vier meter hoog die het best gedijt in een gematigd klimaat, maar die ook in minder ideale weersomstandigheden zoals vorst nog steeds groeit. Net als bij vlas kan men de hele plant gebruiken. 2.5.2. Eigenschappen Textiel op basis van hennep is sterk, ademend en goed vochtregulerend, grover dan katoen (in z n ruwe vorm) en minder kreukgevoelig dan linnen. Hennepstof wordt zachter als je het veel gebruikt, het is slijtvast en zeer rekbaar. De hennepvezel vertoont veel gelijkenis met de vlasvezel, maar de trekkracht van hennep is 25% groter dan van vlas. Hennepvezels combineert men vaak met zijde om er kwaliteitsstoffen mee te maken.
Wol blz 9 / 22 2.5.3. Milieuaspecten Hennep is de snelst groeiende eenjarige plant ter wereld. Door het dikke bladerdek dat zich in korte tijd manifesteert, krijgen schimmels en onkruid geen kans. Bestrijdingsmiddelen zijn daarom niet nodig. De plant groeit gemakkelijk zonder kunstmest en put de grond nauwelijks uit. In tegenstelling tot bijvoorbeeld bij de katoenplant, dringen de wortels diep in de bodem (zo n drie tot vier meter) en trekken zo de voedingsstoffen uit diepere aardlagen naar boven. Het gevolg is een vruchtbare, verrijkte grond. Hennep is duurzamer en gaat langer mee dan katoen. De vezels zijn volledig biologisch afbreekbaar. 2.5.4. Gezondheidsaspecten Voor de productie van hennep zijn geen pesticiden nodig. Net zoals bij vlas is het belangrijk dat het roten op een milieuverantwoorde manier plaatsvindt en de veredeling van het textiel (het sterker en mooier maken van de stof) niet gebeurt met schadelijke chemicaliën. 2.6. Wol 2.6.1. Samenstelling Wol is een dierlijke vezel, hoofdzakelijk afkomstig van schapen. Maar ook het haar van andere dieren, zoals geiten, lama s, kamelen, paarden, hazen en angorakonijnen kan worden verwerkt tot textiel. 2.6.2. Eigenschappen Wol kan veel vocht opnemen. Wol heeft van nature een hoge elasticiteit en een veerkrachtige vezel. Wol heeft een hoge rek en kan 30 tot 40% uitrekken zonder te breken. Wollen kleding voelt daardoor zacht aan. Een wollen trui kan ook kriebelen omdat de wolvezels uitsteken uit het garen. Wollen textiel kreukt snel maar de kreuken verdwijnen ook weer, net als ingeperste plooien. Een ander nadeel van wol is dat het makkelijk pluist en moeilijk wasbaar is. De trek sterkte van de vezel is veel lager dan die van vele andere vezels (linnen, katoen of synthetische vezels).
Zijde blz 10 / 22 2.6.3. Milieuaspecten Bij de productie en transport van wol worden talloze chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt. Tijdens de verwerking spoelt men deze chemicaliën, samen met het wolvet en planten resten, uit de wol en dit zorgt voor milieu verontreiniging. De verdere veredeling en verven van wol zorgt door uitspoeling opnieuw voor de nodige milieubelasting als dit water niet gezuiverd wordt. De hoge ammoniak concentraties afkomstig van schapenmest en de uitstoot van verzurende stoffen hebben een nefaste invloed op de natuur. De biologische landbouw gebruikt geen chemicaliën om parasieten en schimmels te bestrijden. Men fokt op zodanige wijze dat dieren resistent zijn tegen parasieten. Tijdens de verscheping naar Europa gebruikt men een preparaat op basis van natuurlijke enzymen in plaats van chemische antimot- of anti-schimmel middelen. De geschoren wol wordt ontvet met biologisch afbreekbare reinigingsmiddelen. 2.6.4. Gezondheidsaspecten Om wol krimpvrij te maken gebruikt men soms kunstharsen op basis van formaldehyde. Traditioneel geproduceerde wol bevat chemicaliën. Dit is niet het geval bij biologisch geteelde katoen. De levens omstandigheden van de schapen in de biologische (en biologisch -dynamische) landbouw zijn een stuk beter dan die in de gangbare landbouw. Biologische wol is afkomstig van schapen die op biologische wijze worden verzorgd. Ze grazen op land dat geen giftige stoffen of pesticiden bevat en ze drinken regenwater. De dieren krijgen geen insecticidenbad met giftige chemicaliën. Voor het verven van de wol gebruikt men verven die geen schadelijke stoffen bevatten. Kies je voor organische wol dan hou je een hoop chemicaliën buiten. In de textielindustrie zijn 8000 chemicaliën gekend. Als je voor organische wol kiest, hou je daar een heel groot aantal van buiten. Vaak denken mensen dat ze allergisch zijn aan wol, terwijl ze reacties krijgen op de chemicaliën die bij de behandeling zijn gebruikt. 2.7. Zijde Zijde is een dierlijk product: een natuurlijke eiwitsubstantie afgescheiden door de zijderups dat stolt bij contact met de lucht. De rups spint een cocon om zich daarin te ontwikkelen tot vlinder. Er zijn ook bepaalde spinnen die geschikt zijn voor de zijdeteelt. Terwijl de rupsen er hun cocon mee maken, weven spinnen er hun web van. Een andere interessante stof is sojazijde. Dat wordt gewonnen uit de sojaplant, na het oogsten van de bonen. Daarvan worden draden gesponnen die buitengewoon zacht zijn, net als zijde.
Zijde blz 11 / 22 2.7.2. Eigenschappen Chemisch gezien lijkt zijde sterk op wol. Beide bestaan hoofdzakelijk uit eiwitten, maar in tegenstelling tot wol is zijdegaren glad (het heeft geen kroezing) en heeft het geen geschubde structuur, waardoor het glanst. De zijdedraad is het fijnste van alle natuurlijke vezels. Zijde is sterk, elastisch en laadt zich nauwelijks statisch op. Zijde, en met name wild zijde, kan veel vocht opnemen (tot 40%) zonder dat de stof vochtig aanvoelt. Het beschikt over iso-thermische eigenschappen waardoor het bij warm weer koel aanvoelt en bij koud weer juist behaaglijk warm. Verder is zijde weinig gevoelig voor schimmels en motten. Een nadeel van deze stof is dat het bij hoge temperaturen en onder invloed van zonlicht snel verkleurt. 2.7.3. Milieuaspecten Zijde als grondstof voor kleding is in principe een bijzonder milieuvriendelijk product. Bij grootschalige productie is er geen sprake van kunstmest, bestrijdings middelen of pesticiden (voor de moerbeibomen waarvan de zijderupsen leven). Tal van veredelingstechnieken voor zijden kleding, zoals bleken, verven, en verzwaren kunnen het milieu schaden. Bij de productie van zijde wordt een gekweekte rups voortijdig gedood, zodat men de cocon onmiddellijk kan afwikkelen en de draad verder gebruiken. Bij wilde zijde daarentegen worden de cocons van uitgevlogen vlinders gebruikt als grondstof. Dit is de meest milieuen diervriendelijke zijde. Textiel van wilde zijde, met eventueel een niet-milieubelastende veredeling, kan in principe biologisch zijn. Zijde kan je recycleren en hergebruiken. 2.7.4. Gezondheidsaspecten Textiel van wilde zijde waarbij geen milieuonverantwoorde veredelingstechnieken zijn gebruikt, bevat geen schadelijke stoffen. Zijde is vochtregulerend en laadt niet statisch op. Zijde is onaantrekkelijk voor huismijten en bijgevolg van nature hypoallergeen.
Zijde blz 12 / 22 2.8. Samenvattende tabel Onderstaande tabel toont de eigenschappen en de impact van textiel op vlak van milieu en gezondheid A= positief, h= negatief, 5= neutraal. eigenschappen Gezondheid Milieu Eigenschappen ademend vochtregulerend elastisch kreukvrij krimpvrij sterk en slijtvast onderhoudsvriendelijk synthetisch h h h A A A A A lyocell A A 5 5 A A A A katoen A A A*/h** h h h A A linnen A A A A h h AA 5 hennep A A AA A A A AA A wol A AA A* A 5 h h 5 zijde A A A A h h A 5 (*) indien grondstoffen uit biologische landbouw (**) kan schadelijke toevoegstoffen bevatten
Bed en bedtextiel blz 13 / 22 3. Bed en bedtextiel Goed slapen is belangrijk voor je gezondheid. Een ergonomisch slaapsysteem en gezonde materialen dragen hier tot bij. Zowel voor je bed, matras, dekbed, lakens en kussens kan je kiezen voor materialen die het milieu en je gezondheid positief beïnvloeden. 3.1. Bed, bodem en matras Meer en meer hoor je spreken over een slaap systeem. Dit wil zeggen dat alle elementen (de bodem, de matras en het kussen) op elkaar afgestemd zijn. Soms bepaalt vooral de bodem het ergonomische, in andere gevallen neemt de matras het voortouw. Hoe dan ook, een juiste combinatie van bodem en matras is cruciaal. 3.1.1. Materiaal Een bed kan uit vol hout, metaal en/of plaatmaterialen bestaan. Een massief houten bed afgewerkt met een natuurlijke olie, bijenwas of beits is zowel milieuverantwoord als gezond. Meer informatie over hout en afwerkingsmaterialen vind je terug in de fiches over hout en verven. De meest populaire bedbodem is de lattenbodem. Een lattenbodem bestaat uit flexibel verende latten. Sommige bodems hebben flexibele houders, waardoor de lat individueel kan kantelen. Een goede lattenbodem is op verschillende plaatsen verstelbaar en kan aangepast worden aan de voorkeur van de slaper. Bij bepaalde lattenbodems wordt er gewerkt met latten van verschillend formaat, om zo de comfortzones van het lichaam beter te ondersteunen. Er bestaan ook elektrisch verstelbare lattenbodems. Afhankelijk van de kwaliteit is de levensduur van een lattenbodem 15 tot 20 jaar. Een spiraalbodem is een klassiek systeem dat bestaat uit een hoop ijzerdraden die allemaal met elkaar verbonden zijn. Er bestaan twee soorten spiraalbodems: de dwarsgespannen en de in de lengte gespannen spiraalbodem. Dwarsgespannen bodems bieden veel meer ondersteuning dan in de lengte gespannen bodems. Tegenwoordig zijn de meeste spiraalbodems dan ook dwarsgespannen. Een spiraalbodem gaat 15 tot 20 jaar mee. Een boxspring of letterlijk vertaald een springveerbed is een bedbodem gevuld met metalen veren die naar boven en beneden bewegen en zo zorgen voor ondersteuning. De levensduur van een boxspring bedraagt ongeveer 20 jaar. Een boxspring kan je combineren met elke matras, maar is eigenlijk bedoeld voor pocketmatrassen.
Bed en bedtextiel blz 14 / 22 Eén van de minder comfortabele bedbodems is een vlavrobodem. Deze bestaat uit een houten plank met gaatjes en bezit weinig veerkracht. Een vlavrobodem kan je dus best alleen gebruiken met een binnenvering- of pocketveringmatras. De ventilatie van deze bodem is doorgaans niet zo goed. Een schotelbodem bestaat uit onafhankelijk van elkaar verstelbare schotels (kunststofmodules) die zich aan je lichaam aanpassen en met iedere beweging kunnen meezwenken. Het grote voordeel van de schotelbodem is dat heel de bodem verend is. Elektrisch verstelbare schotelbodems zijn ook verkrijgbaar. De levensduur bedraagt ongeveer 15 jaar. Matrassen van 100% natuurlatex zijn van natuurlijke oorsprong. De matraskern uit natuurrubber is afkomstig van het melksap van de rubberboom. Aan dit melksap voegt men allerlei materialen (bijvoorbeeld kalk) toe om het dikker te maken, waarna men het in mallen giet en verhit. Paardenhaar, kokos, katoen, sisal en vlas worden vaak in combinatie met natuurrubber gebruikt. Coco-mat maakt matrassen van onbewerkte materialen afkomstig van 100% biologische landbouw. Ze gebruiken materialen zoals natuurrubber, zeewier, katoen, kokosvezel, paardenhaar, cactusvezel enz. De materialen behandelt men met ecologische substanties waardoor ze PH-neutraal en dus hypoallergeen zijn. Matrassen uit synthetische schuimen bestaan uit een kern van synthetische latex of polyurethaan: polyether, koudschuim, traagschuim (Tempur). Naast de verschillende schuimmatrassen, bestaan er ook matrassen met een kern van stalen veren, de zogenaamde binnenveringmatrassen. Deze bestaan uit een kern van aan elkaar gekoppelde metalen veren. Een pocketmatras of een matras met pocketvering is een matras waarbij de veren afzonderlijk verpakt zijn in zakjes of pockets. Dat zakje zorgt ervoor dat iedere veer afzonderlijk kan bewegen en aanpassen aan je lichaam. De levensduur van een matras uit natuurlatex is ongeveer 7 jaar, die van een synthetische matras ongeveer 10 jaar. De grootste vernieler van matrassen met schuim is transpiratievocht. De matras vergeelt en gaat minder lang mee door de zuren en afvalstoffen in het zweet.
Bed en bedtextiel blz 15 / 22 3.1.2. Milieuaspecten Massief hout is afkomstig van een hernieuwbare grondstof. Tijdens de productie komen weinig schade lijke stoffen vrij. Uit verlijmde platen en spaanplaten komen milieubelastende stoffen vrij die schadelijk zijn voor de gezondheid. Stalen bedden hebben een lange levensduur en zijn gemakkelijk recycleerbaar, maar ze hebben ook een aantal nadelen. Bij het verchromen van staal komen zware metalen vrij in het water en het afvalslib. Bovendien kost het productieproces veel energie. Niet alleen voor het bed, maar ook voor de lattenbodem kan je gelabeld hout kiezen. Hout is bij voorkeur van regionale afkomst. Voor tropisch hout kies je best voor voor hout met FSC-label. Als afwerkingsmateriaal van het hout kies je dan voor een natuurlijke olie, bijenwas of natuurverf. Matrassen van 100% natuurlatex zijn van natuurlijke oorsprong en op een verantwoordbare manier afbreekbaar. De meeste matrassen, zelfs diegene die verkocht worden als natuurlatex, bestaan uit een mengeling van natuurlatex en synthetische latex. Kies dus bij voorkeur voor 100% natuurlatex. Voor matrashoezen kan je kiezen voor zijde of (bio)katoen met een wollen vulling. Er zijn ook merken die speciaal investeren in matrashoezen met een minimale ecologische voetafdruk: Reviva van Purotex van Bekaert Textiles. Volgens de Europese norm moet natuurlatex minimaal uit 40% natuurlijke latex bestaan. Volgens de Zwitserse norm mag een schuimrubbermatras als natuurlatex worden verkocht als het minimum 85% natuurlatex bevat. Schuimrubbermatrassen op basis van synthetische latex gaan minder lang mee dan materassen op basis van natuurlatex. Zowel voor matrassen als voor beddengoed zijn synthetische materialen, op basis van petrochemische grondstoffen vanuit ecologisch standpunt te vermijden. Matrasveren zijn vaak in lood gegalvaniseerd. Ook lood is een schadelijke stof die het zenuwstelsel kan ontregelen. Bij het vervaardigen, het verwerken en ook als afval zijn synthetische materialen meestal energieverslindend en milieubelastend. Voor de keuze van een matras kan je je laten leiden door labels zoals Bio, Demeter, KBT, Skal, Qül, ökotex en Fairtrade. Laat je leiden door labels: Voor textiel heb je het GOTS-label (Global Organic Textiles Standard). Deze certificering garandeert dat het textiel voor minimaal 95 % uit ecologisch materiaal bestaat en dat de productie milieuverantwoord en sociaal verantwoord is. Zowel biokatoen als biolinnen krijgen van het Nederlandse keurmerkinstituut SKAL het EKO-label voor biologische teelt toegewezen. Niet alleen de teelt maar ook het hele veredelingsproces van de stoffen moet mens- en milieuverantwoord verlopen. Ook voor matrassen bestaan er labels: zowel het LGA-certificaat als het QUL-label bewijzen dat de producten uitgebreid getest zijn op de aanwezigheid en de uitstoot van verschillende chemische stoffen. Het Europese milieukeurmerk (Europees Ecolabel) richt zich eerder naar het verminderen van problematische grondstoffen met het oog op de verdere verwerking van de matras in de afvalfase. Verder zijn er de labels: Bio, Demeter, KBT, Skal, ökotex en Fairtrade.
Bed en bedtextiel blz 16 / 22 3.1.3. Gezondheidsaspecten Metaal kan elektrostatisch opladen en is om die reden af te raden. Bedden waarvan de verbindingen volledig in hout zijn en waaraan geen metaal aan te pas komt, vind je bij verschillende fabrikanten. Bedden of elementen van bedden verlijmt men vaak met lijmen op basis van formaldehyde of andere schadelijke stoffen. Uiteraard vermijd je die beter. Indien je een ijzeren bed of kader hebt, zorg dan voor een aarding. Vermijd ook afwerkingsmaterialen die VOS bevatten zoals vernis of lakverf op basis van organische solventen. Meer informatie over afwerking van hout vind je terug in de fiche over verf. Een goede lattenbodem moet zich perfect aanpassen aan de vorm en beweging van je lichaam: je rugwervels moeten in een rechte lijn liggen als je slaapt. In verschillende zaken kan je slaapsystemen uitproberen; ze worden aangepast aan je persoonlijke behoeften. Matrassen van 100% natuurlatex zijn bacteriestatisch, soepel en flexibel. Een aanrader dus, tenzij je allergisch bent voor natuurrubber. Slechts een absoluut minimum van de bevolking heeft een latex allergie, die veroorzaakt wordt door de proteïne in rubbermelk. Bij latexallergie vertoon je zelfs bij contact met een beklede matraskern na een paar uur rode plekken en kom je in ademnood. Natuurlijke latex is iets poreuzer dan synthetische latex. Schuimmatrassen hebben als nadeel dat ze weinig of niet ademend noch vochtregulerend zijn. Omdat latex matig ventileert en weinig vocht opneemt verhoogt de kans op transpiratie. Om die reden combineert men vaak een matras uit natuurlatex met een opleg in wol. Per nacht verlies je tussen 3 en 7 deciliter zweet. Om dat vocht zo snel mogelijk af te voeren, is een matras gemaakt van ademende materialen zoals schapenwol, kamelenhaar, maïs aan te raden. Met een opleg - die je bovenop de matras legt- uit 100% biologisch katoen en een vulling van zuivere schapenwol bescherm je je matras. Schapenwol heeft namelijk een uniek vochtregulerend en zelfreinigend effect. Allergisch aan huisstofmijt? Huisstofmijten zijn insectjes van 0,3 mm groot. Met het blote oog zijn ze niet te zien. Ze leven overal in huis waar het stoffig is, maar hun favoriete plek is de slaapkamer. Hier vinden ze voldoende huidschilfertjes om zich mee te voeden. Je deelt je bed met zo n 2 miljoen huisstofmijten! Om zich te kunnen ontwikkelen heeft de huisstofmijt warmte en vochtigheid nodig. Het zijn niet zozeer de huisstofmijten zelf die last bezorgen, maar hun uitwerpselen. Hun geringe grootte maakt dat zij in de lucht terechtkomen, zich neerzetten in de ademhalingswegen en astma kunnen veroorzaken. Ben je allergisch aan huisstofmijt dan kan je best een aangepaste matras aanschaffen. Je vindt tegenwoordig matrashoezen die de huisstofmijt bestrijden met micro-organismen of probiotica, positieve bacteriën o.a. uit yoghurt. De probiotica ruimen de huisstofmijtallergenen op en neutraliseren de voedingsbodem van de huisstofmijt. Deze matrassen maken huisstofmijt bestrijding met chemicaliën overbodig.
Dekbedden blz 17 / 22 Matrassen uit synthetische schuimen zijn voornamelijk gemaakt op basis van polystyreen en poly urethaan. Als grondstof voor polystyreen wordt benzeen en styreen gebruikt. Benzeen is carcinogeen en toxisch, styreen is mutageen en bij dierproeven tevens carcinogeen gebleken. Buiten benzeen worden voor de productie PUR Tolueen-diisocyanaat (TDI) en methyleendifenylisocyanaat (MDI) gebruikt. Deze stoffen bevatten isocyanaten die bij brand of verhitting kunnen vrijkomen en huid of luchtwegen irriteren. Sommige goedkope latexmatrassen bevatten toegevoegde chemicaliën tegen ongedierte. Synthetische schuimen bevatten bovendien chemische vlamvertragers. Synthetische materialen bevorderen het transpireren en de elektrostatische oplading van textiel. Vlamvertragers verkleinen de kans dat een matras bij oververhitting ontbrandt. Broom houdende vlamvertragers zijn erg giftig en moeilijk afbreekbaar in het milieu. Milieuverantwoorde vlam vertragers zijn bijvoorbeeld: fosforesters zonder broom of chloor, magnesiumhydroxide en aluminium trihydraat. Verschillende fabrikanten ontwikkelen tegenwoordig toepassings specifieke kunststoffen die brandvertragend werken doordat bij brand een afdekkende laag ontstaat. Hierdoor zijn chemische vlamvertragers helemaal niet nodig. 3.2. Dekbedden Dekbedden heb je in verschillende materialen. Zowel voor de vulling, als voor de hoes kan je kiezen uit verschillende materialen. Voor eigenschappen, voor- en nadelen van de verschillende soorten textiel: zie hoofdstuk 2: textiel. 3.2.1. Materiaal Dekbedden bestaan uit een hoes en een vulling. Kies voor een hoes uit biologisch katoen of zuivere schapenwol. Als vulling kan je kiezen uit verschillende natuurlijke materialen: ecologische schapenwol, katoen en/of linnen, dons, veren, kamelenhaar en kasjmier. Sinds 2001 is er in Europa regelgeving om de consument te informeren over de samenstelling van dons. De normering EN12934 is van toepassing op donsdekens en op kussens. De etiketten van donsdekens en kussens moeten onder andere de volgende informatie te bevatten: - Herkomst - Kleur van de vulling - Verhouding dons/veren uitgedrukt in procenten - Onderverdeling in klassen (van I tot V) Dankzij het Dekbed Informatie Systeem (DIS), ontwikkeld door TNO in Nederland, kan je zelf dekbedden vergelijken. Dit label biedt in een oogopslag alle belangrijke kenmerken van het dekbed. Het bestaat uit tien punten: vulling, model, afmeting, tijk, vulgewicht, warmteklasse, gewichtsklasse, wasvoorschrift, gebruiksvoorschrift, garantie.
Dekbedden blz 18 / 22 3.2.2. Eigenschappen Wol is een vrij zware vulling van een dekbed. Vind je het fijn om het gewicht van je dekbed te voelen, dan is wol zeker een goede keuze. Wol is warm, maar door de ventilerende eigenschap is het in de zomer toch niet te warm. Katoen isoleert het minst en is daarom zeer geschikt voor de warmste periode van het jaar. Een katoenen zomerdekbed is tegelijkertijd luchtig en zacht. Dons voelt luxueus aan en geniet daarom vaak de voorkeur. Dons heeft zeer goede isolerende, vochtregulerende en ventilerende eigenschappen. Het is erg licht en luchtig. Naast dons kan een donsdeken ook veren bevatten. Veren hebben in tegenstelling tot dons een duidelijke kern waardoor de elasticiteit (en dus vulkracht) minder is. Donsdekens (en kussens) gevuld met veren voelen steviger aan dan donsdekens en kussens die alleen met dons zijn gevuld. De vulling van een synthetisch of een wollen dekbed kan niet verschuiven, omdat die bestaat uit een soort mat die aan de tijk is gestikt of gesealed. Bij een donzen dekbed kan de vulling wel verschuiven. Hoe groter de vakken, hoe groter de kans op schuivende vulling. Dekbedden kunnen volgens het Standaard Dekbed Warmteklasse Systeem ingedeeld worden in 4 klassen: Klasse 1: Warm donsdeken; geschikt voor de koude slaapkamer of kouwelijke personen. Klasse 2: Gemiddeld warm donsdeken; voor de meeste mensen de beste keuze als all year dekbed. Klasse 3: Licht donsdeken; voor de licht verwarmde slaapkamer. Klasse 4: Zeer licht donsdeken; geschikt voor warme slaapkamers 3.2.3. Milieuaspecten Synthetische vullingen zijn gemaakt van niet-hernieuwbare grondstoffen. Veel dekbedden worden behandeld met siliconen, een soort rubberachtige stof met een milieubelastende productie. Ecologische wol wordt gewassen zonder bleekmiddel of andere chemische stoffen. Bij de biologische katoenteelt gebruikt men natuurlijke in plaats van chemische bestrijdingsmiddelen. Het toepassen van wisselteelt voorkomt uitputting van de grond. Katoen kan je ook verkrijgen met een Fairtrade-label. Als je kiest voor dons, informeer dan naar de afkomst. Soms is dons afkomstig van levend geplukte dieren of van dieren uit de foie gras industrie. Pluimen doet de dieren pijn en veroorzaakt stress. Tot op de slagpennen na worden ze helemaal kaalgeplukt, waardoor ze hun natuurlijke bescherming verliezen. Zestig percent van alle dons is afkomstig van eenden en ganzen die op die manier geplukt worden. De rest van het dons is afkomstig van geslachte dieren. Slechts een heel klein deel komt uit verlaten nesten van dieren in het wild (zgn. eidereendendons).
Dekbedden blz 19 / 22 3.2.4. Gezondheidsaspecten 100% zuivere schapenwol is zeer geschikt voor beddengoed. Het kan vocht absorberen, is van nature antibacterieel en zelfreinigend. Datzelfde geldt ook voor kameelhaar. Bovendien is wol het best ademende en vocht regulerende materiaal. De meeste natuurlijke vezels, en dus ook katoen, hebben goede vochtregulerende eigenschappen. Synthetische dekbedden doen transpireren en laden elektrostatisch op. Wanneer de dons van een dekbed voor minimaal 90% zuiver is, zijn allergische reacties uitzonderlijk. Sommige goedkopere versies die men mengt met veren kunnen wel allergieën opwekken. Onderzoek heeft aangetoond dat niet de vulling van het dekbed, maar wel de aanwezigheid van huisstofmijt in de slaapomgeving allergische reacties veroorzaakt. De tijk (hoes) van een donzen dekbed is veel dichter geweven en vormt daardoor een barrière voor huisstofmijt. Donzen dekbedden voorzien van het Nomite -label hebben een zeer dichtgeweven tijk en zijn dus ideaal voor allergische personen. Anderzijds is regelmatig wassen van beddengoed bij allergieën heel belangrijk. Dit speelt in het voordeel van synthetische dekbedden omdat je ze gemakkelijk kan reinigen en onderhouden. 3.3. Lakens en kussens Voor lakens en kussens kan je kiezen voor schapenwol, katoen, linnen... Linnen is meer vocht absorberend dan katoen en is in bepaalde gevallen voorgewassen zodat strijken geen must meer is. De eigenschappen, de vooren nadelen van de materialen vind je in detail terug onder hoofdstuk 2: textiel. Kussens zijn gevuld met natuurlijk materiaal (veren, dons, schapenwol, zijde, speltkaf, boekweit, katoen, natuurlatex) of met synthetisch materiaal (chemische latex, polyester, polyether). Natuurrubber combineert men met katoen om de kussens zachter en veerkrachtiger te maken. Bij dons en veren moeten we rekening houden met een mogelijke dieronvriendelijke productie (zie ook dekbedden). Sommige mensen zijn ook allergisch voor veren. De keuze van het juiste kussen hangt af van je lichaamsbouw, je dominante slaaphouding, de gewenste vulling enz. Donzen kussens zijn licht, ademend en vormbaar. Wollen kussens zijn ventilerend, veerkrachtig en behouden hun vorm. Plantaardige kapokkussens zijn fluweelzacht, redelijk vormbaar en ook nog hypo-allergeen. Net zoals bij dekbedden hebben synthetische vullingen op vlak van milieu en gezondheid een aantal nadelen. Natuurlijke materialen zijn vanuit bio-ecologisch standpunt te verkiezen. Meer hierover kan je lezen in hoofdstuk 2 en 4. Tips: - Draai regelmatig je matras om, zowel in de lengte als in de breedte. Zo gaat je matras langer mee. - Verander je matras ongeveer om de 10 jaar en je hoofdkussen om de 3 jaar. - Dekbedden moet je regelmatig verluchten en onderhouden.
Dekbedden blz 20 / 22 3.4. Samenvattende tabel MATRAS gezondheid milieu verend/flexibel elektrostatisch neutraal verluchting ondersteunend aanpasbaar levensduur grondstoffen lattenbodem A ja A A A 20j A spiraalbodem A neen A 5 h 15-20j 5 boxspring A neen A A h 20j 5 vlavrobodem h ja h h h 20j A schotelbodem A neen A A 5 15j h ademend/ vochtregulerend comfort elektrostatisch oplaadbaar levensduur grondstoffen natuurlatex A* A neen 7j A synthetische schuimen h 5 ja 10j h binnenveringsmatras A h ja 10j h pocketmatras A A ja 10j h (*) in combinatie met opleg in wol
Keuze vibe blz 21 / 22 4. Keuze VIBE 4.1. Textiel/Lakens 1e keuze: textiel uit natuurlijke vezels op basis van lokale grondstoffen of met Fair Trade label: wol*, katoen*, linnen*, hennep, zijde. 2e keuze: textiel uit natuurlijke vezels: wol*, katoen*, linnen*, hennep, zijde. 3e keuze: textiel uit kunstmatige vezels op basis van natuurlijke grondstoffen. (Lyocell) (*) uit biologische landbouw, voorzien van label 4.2. Bed en lattenbodem 1e keuze: streekeigen, vol hout met PEFC-label of FSC-label (zeker indien het gaat om tropisch hout) 2e keuze: streekeigen, vol hout 4.3. Matras 1e keuze: matras uit 100% natuurlatex (eventueel gecombineerd met paardenhaar, kokos, katoen, sisal en vlas) met LGA-certificaat of het QUL-label 2e keuze: matras uit 100% natuurlatex (eventueel gecombineerd met paardenhaar, kokos, katoen, sisal en vlas) met Europees Ecolabel 4.4. Vulling kussens en dekbedden 1e keuze: kussens gevuld met natuurlijke, lokale materialen (veren**, dons**, schapenwol, speltkaf, boekweit) 2e keuze: kussens gevuld met natuurlijke materialen (veren**, dons**, schapenwol*, zijde, speltkaf, boekweit, katoen*, natuurlatex) (*) uit biologische landbouw, voorzien van label (**)dons en/of veren afkomstig van geslachte dieren of uit verlaten nesten van dieren in het wild Allergisch aan huisstofmijt? Kies voor een matrashoes met micro-organismen of probiotica (bijvoorbeeld Alpura hoes). Ze ruimen allergenen op en neutraliseren het voedsel van de huisstofmijt. Een tijk van een donzen dekbed is veel dichter geweven. Dit vormt een barrière voor de huisstofmijt. Kies bij voorkeur voor een donzen dekbed (100% dons) voorzien van het Nomite label. Dit label staat garant voor een extra dicht geweven tijk. Regelmatig wassen van beddengoed is belangrijk. Dit speelt in het voordeel van synthetische dekbedden die gemakkelijker te onderhouden zijn. Plantaardige kapokkussens (katoenachtige stof) zijn hypo-allergeen.
Keuze vibe blz 22 / 22 5. Bronnen Gesamtverband Schadstoffsanierung GbR (Hrsg): Schadstoffe in Innenräumen und an Gebäuden. Rudolf Müller GmbH & Co. KG, Köln, 2010, 494p Oliver Heath: Ecochic wonen. Kosmos uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2008, 176 p. Drs Suzanne et Pierre Déoux: Le guide de l habitat sain. Medieco Editions, Andorra-la-Vella, 2002, 409 p. Armin Radünz, Alexandra Krings: Selbst renovieren-öko-logisch! Verbraucher Zentrale, Düsseldorf, 1999, 238p. Gerd Zwiener: Ökologisches Baustoff-Lexikon. C.F. Müller Verslag GmbH, Heidelberg, 1994 Interne berichten natureplus. www.milieucentraal.nl www.mmk.be www.natureplus.org www.labelinfo.be www.bewustverbruiken.org www.consumentenbond.nl www.allesduurzaam.nl Foto s berenateliertierlantijntje.nl Zijdendekbed.nl Handwerktechniek.nl De betere wereld PZC.nl Inagro Boerderijbuiten verwachting Nirwana Wervel Redactie Sigrid Van Leemput Ann Vereycken Eindredactie Dimitri Alderweireldt Layout ID-advertising Colofon Nagelezen door Stuurgroep LNE Verantwoordelijke uitgever Thomas Lootvoet Grotesteenweg 91 2600 Antwerpen-Berchem