Verbindt, versterkt, voorkomt Voedingsbeleid peuterspeelscholen Stichting Netwerk
Inhoud Inleiding Algemeen o Gezond voedingsaanbod: Schijf van Vijf en wat heeft een peuter nodig? o Vaste en rustige eetmomenten o Allergieën en individuele afspraken o Traktaties en feestjes o Veilig eten Voedingsaanbod voor peuters op speelscholen van stichting Netwerk o Algemene uitgangspunten o Drinken o Eten o Uitzonderlijke eet- en drinkmomenten o Voedingsaanbod Voedingshygiëne: bereiden en bewaren van voeding
Inleiding Voor u ligt het nieuwe voedingsbeleid van de peuterspeelscholen van Stichting Netwerk. Voor jonge kinderen is het van groot belang dat er gezonde voeding wordt aangeboden: zowel thuis als op de peuterspeelschool. Op de peuterspeelschool komt uw kind doorgaans twee of vier dagdelen per week: er wordt dus geen lunch verstrekt of warm gegeten. De eet- en drinkmomenten bestaan veelal uit een drinkmoment in de ochtend en middag en een eetmoment in de ochtend en middag. Daarnaast zal er op speciale gelegenheden gegeten en/of gedronken worden, denk aan een verjaardag, een voorleesontbijt, een kerstontbijt, een kerstbrunch of een andere bijzondere dag. Ondanks deze betrekkelijk kleine momenten waarin voeding een rol speelt, moeten deze wel goed en gezond zijn. In dit voedingsbeleid vindt u informatie over gezonde voeding, over rust tijdens een vast eet- en drinkmoment, over keuzes van voeding en mogelijkheden voor een traktatie op de peuterspeelschool. Mocht u na het lezen toch nog vragen hebben, dan kunt u deze uiteraard altijd bespreken met de leidsters van uw peuter of contact opnemen met het Centraal Bureau van Stichting Netwerk (0229-212587/ info@netwerkhoorn.nl ) Veel leesplezier, voedingskennis en inspiratie! Cathy Schut Teamcoach Peuterwerk en Opvoedingsondersteuning
Algemeen Gezond voedingsaanbod Dit voedingsbeleid is gebaseerd op de richtlijnen van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Wij vinden het belangrijk om kinderen gezonde voeding te bieden en zo positief bij te dragen aan hun ontwikkeling. Wij bieden daarom voornamelijk producten aan uit de Schijf van Vijf:
Gezond eten met de Schijf van Vijf De Schijf van Vijf bestaat uit 5 vakken met in elk vak andere type producten. De producten die in de Schijf van Vijf staan zijn volgens de laatste wetenschappelijke inzichten goed voor je lichaam. Als je eet volgens de Schijf van Vijf krijg je voldoende mineralen, vitamines, eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels binnen. Het Voedingscentrum adviseert om elke dag een bepaalde hoeveelheid te eten uit elk vak. Die aanbevolen hoeveelheden zijn per leeftijd en geslacht verschillend, omdat de ene persoon nu eenmaal iets meer nodig heeft dan de ander. Daarnaast geeft het Voedingscentrum het advies om binnen de verschillende vakken te variëren. Niet in de Schijf van Vijf: niet nodig of minder gezond Niet in de Schijf van Vijf staan producten: met te veel zout, suiker, transvet of verzadigd vet of te weinig vezels. Denk aan roomboter, vet vlees, volle zuivelproducten, gezouten noten, witbrood en witte pasta. met negatieve gezondheidseffecten als je er veel van neemt. Bijvoorbeeld vleeswaren, bewerkt vlees en dranken met veel suiker, zoals frisdrank en sap. die niet bijdragen aan een gezonde voeding, zoals koek en snoep.
Wat heeft een peuter per dag eigenlijk nodig? Onderstaande tabel geeft even een indruk van de gemiddelde dagvoeding van kinderen per leeftijdsgroep weer. Dit is de voeding die kinderen per dag moeten eten en drinken om alle voedingsstoffen binnen te krijgen. Dit is inclusief het eten en drinken dat kinderen thuis krijgen. De hoeveelheden zijn uiteraard gemiddelden en dienen als richtlijn voor leidsters, pedagogisch medewerkers en ouders. gram groente 50-100 porties fruit 1,5 bruine of volkoren boterhammen 2-3 opscheplepels volkoren graanproducten of aardappelen porties vis, peulvruchten of vlees* 1 gram notenpasta zonder toegevoegd suiker en zout porties zuivel 2 gram kaas - gram smeer- en bereidingsvetten 30 liter vocht 1 1-3 jaar jongen en meisje 1-2 15 Vaste en rustige eetmomenten Op de peuterspeelscholen wordt op vaste tijden iets gegeten en gedronken. Dit zorgt voor een herkenbaar ritme en dat levert de kinderen rust op. Er wordt in de kring of aan tafel gegeten en/of gedronken. Dit is gezellig en het zorgt voor duidelijke eetmomenten. We nemen rustig de tijd om te eten en te drinken en zorgen voor een fijne sfeer, maar niet te lang. Peuters hebben een korte concentratie en spelen is veel leuker dan eten en drinken! Onze leidsters geven het goede voorbeeld, want zij hebben een voorbeeldfunctie. Onze leidsters bepalen wanneer het kind eet (tenzij er speciale afspraken gemaakt zijn met de ouders vanwege bepaalde redenen of een bepaald dieet), het kind bepaalt uit een gezond voedingsaanbod wat het eet en hoeveel het daarvan eet. Wij dringen geen eten en drinken op. Allergieën en individuele afspraken Wij houden rekening met allergieën van kinderen. Er is ook ruimte om individuele afspraken te maken wanneer het noodzakelijk is om af te wijken van het voedingsbeleid, bijvoorbeeld bij een dieet of een bepaalde (geloof)overtuiging. Dit wordt doorgaans al bij het
intakegesprek besproken en vastgelegd op de kindkaart van de peuter. Traktaties en feestje Een verjaardag betekent feest en bij zo n verjaardag komt vaak een traktatie kijken. Dat mag ook, want jarig zijn is tenslotte een belangrijk feest! Er kan zowel een niet-eetbare traktatie als een eetbare traktatie aangeboden worden. Wij vinden het belangrijk dat de eetbare traktaties zo gezond mogelijk zijn. Wij proberen ouders ook te stimuleren om te kiezen voor een niet-eetbare traktatie : peuters krijgen per schooljaar namelijk al gauw tien traktaties op de speelschool! We vragen ouders dan ook om eetbare traktaties zo klein mogelijk te houden en niet te calorierijk te maken. Wij raden ouders aan om eerst even te overleggen met de leidsters en eventueel een keuze te maken uit het traktatieboek, dat in overleg met de oudercommissie is samengesteld en voldoet aan de richtlijnen van het Voedingscentrum. Deze is te vinden op de website: www.netwerkhoorn.nl/voedingsbeleid/traktatieboek. Bij speciale gelegenheden bieden wij zeer incidenteel snoep aan (denk bijvoorbeeld aan pepernoten met Sinterklaas) of kan er iets uitgedeeld worden door een peuter wat niet in de schijf van vijf thuis hoort (denk bijvoorbeeld aan beschuit met muisjes bij de geboorte van een broertje of zusje). Wij streven ernaar om de hoeveelheid suiker, zout en verzadigd vet die kinderen binnenkrijgen zoveel mogelijk te beperken en het voedingsbeleid te hanteren! Indien er een traktatie wordt meegenomen door de ouder van de peuter die gaat uitdelen en deze niet voldoet aan ons voedingsbeleid, dan wordt het meegegeven aan de peuters. Ouders van de peuters kunnen dan zelf beslissen wat ze er thuis mee doen. Veilig eten Eten op de speelschool moet niet alleen gezond en lekker, maar ook veilig zijn. Peuters verslikken zich nog regelmatig en dat is iets om rekening mee te houden. De diameter van een luchtpijp van een peuter is ongeveer zo dik als een pink. Voedingsmiddelen als druiven, cherrytomaatjes, kleine worteltjes en kleine komkommertjes zijn wel heel gezond, maar kunnen ook gevaar opleveren. Wanneer een peuter zich hierin verslikt, kunnen deze voedingsmiddelen precies in de luchtpijp van een peuter blijven vastzitten. Neem daarom geen risico en snijd dergelijke voedingsmiddelen altijd in de lengte in vieren door! Behalve onveiligheid qua grootte kan er ook sprake zijn van onveilige traktaties qua uitvoering: denk aan (niet zichtbare) satéprikkers in een traktatie of lange slierten (dropveter of iets dergelijks) waar kinderen niet goed op kauwen en wat kan leiden tot verslikken. Met de ouder wordt vanwege een gezonde keuze, maar ook vanwege een veilige keuze (denk daarbij ook aan mogelijke allergieën van peuters in de groep) afgesproken wat er getrakteerd kan worden. Daarbij kan verwezen worden van ons traktatieboek.
Voedingsaanbod voor peuters op peuterspeelscholen van Netwerk Algemene uitgangspunten Wij hanteren onderstaande algemene uitgangspunten: Drinken Dranken zonder suiker zijn het beste voor kinderen zoals water en (lauwe) thee zonder suiker. Het is beter voor de tanden en maar ook voor het gewicht van het kind. Bovendien went het kind niet aan een zoete smaak en zal later minder om zoete drankjes en andere zoete dingen vragen.
In frisdrank, maar ook in (zelfgemaakt) sap, limonade en de meeste pakjes drinken zit veel suiker, geef dit dus sporadisch: alleen op hele speciale momenten. Om even een indruk te geven: In light frisdrank zit geen suiker, maar het zorgt er wel voor dat je kind aan de zoete smaak went én het tast het tandglazuur aan. Geef het dus alleen op heel speciale momenten. Leer het kind van jongs af aan water of thee zonder suiker drinken. Water kan gewoon uit de kraan: het is net zo schoon en fris als water uit de kraan en bovendien veel goedkoper! Op de peuterspeelschool wordt op ieder dagdeel minimaal één keer drinken aangeboden. Kinderen krijgen in principe water. Op warme dagen of bij vraag van een peuter wordt meer water geschonken. Indien een kind aangeeft dat hij of zij buiten het aangeboden tijdstip water wil, kan dit uiteraard altijd. Voor u als ouder is het handig om het volgende te weten: Op de speelschool drinken we uit een gewone beker. Dat is beter voor de mondmotoriek dan een beker met een tuit. Indien uw kind dit nog niet kan, begeleiden wij hem of haar daarbij. Een kind hoeft bij ons de beker niet helemaal leeg te drinken. Als een kind de beker niet leegdrinkt, heeft hij simpelweg geen dorst. Wij stimuleren kinderen wel om op één moment te drinken. Eten Uw kind komt twee of vier dagdelen op de peuterspeelschool. Een dagdeel varieert van twee uur en een kwartier (middag) tot bijna drie uur (ochtend) hetgeen betekent dat er geen grote eetmomenten zijn, maar er sprake is van een tussendoortje. Juist omdat peuters maar een kort tijdsbestek bij ons zijn en ze thuis voldoende gelegenheid hebben voor eetmomenten, hebben wij gekozen voor een gezond tussendoortje op de peuterspeelschool in de vorm van fruit en/of groente. Dit wordt door de peuters zelf meegenomen en op de peuterspeelschool geschild en/of gesneden. Als richtlijn hanteren wij onderstaande tabel:
Tussendoor in de ochtend of in de middag (Seizoens)fruit*, zoals stukjes appel, peer, banaan, kiwi, druiven (in de lengte in vieren gesneden), meloen, aardbei, mandarijn; (Seizoens)groente*, zoals paprika, stukjes worteltjes, komkommer, snoeptomaatjes (in de lengte in vieren gesneden) * Wij gebruiken de groente- en fruitwijzer als richtlijn. Uitzonderlijke eet- en drinkmomenten Naast de dagelijkse bovenstaande eet- en drinkmoment zijn er op de speelschool regelmatig verjaardagen van peuters, maar ook feestelijke gelegenheden zoals Sinterklaas, Kerst, Pasen, Ramadan, een geboorte van een broertje of zusje of een voorleesontbijt. Over traktaties is eerder in dit voedingsbeleid al uitgebreid gesproken. Tijdens een voorleesontbijt, een kerstdiner of een paasontbijt wordt er door de leidsters vaak een eenvoudige maaltijd georganiseerd of wordt er aan de ouders gevraagd iets lekkers klaar te maken en mee te nemen. Ook hiervoor gelden zoveel mogelijk de gezonde en veilige richtlijnen, beschreven in dit voedingsbeleid. Om een indruk te geven waar zoal uit gekozen kan worden bij zo n feestelijk ontbijtje of lunchmoment, onderstaande adviezen van het voedingscentrum: Smeersel: Kinderen tot 4 jaar kunnen het beste (dieet)margarine eten. In (dieet)margarine zitten vooral goede vetten, die kinderen in hun eerste levensjaren hard nodig hebben. Vooral Schijf van Vijf beleg: Als beleg bieden wij vooral Schijf van Vijf producten aan voor op brood. Wij zorgen ervoor dat het beleg mager is en niet te veel calorieën en ongezonde vetten bevat. Ook letten we op de hoeveelheid suiker en zout. Geen gewone kaas en smeerkaas: Wij bieden geen gewone kaas en smeerkaas aan. Hier zit namelijk veel zout in. Eventueel kan een kaassoort gekozen worden waar minder zout in zit (bv. Maaslander of Westlite). Als alternatief kan ook gekozen worden uit (light) zuivelspread of hüttenkäse.
Geen (smeer)leverworst: Wij bieden geen vleeswaren zoals (smeer)leverworst aan. In (smeer)leverworst zit namelijk veel vitamine A. Het kan schadelijk zijn als een kind structureel teveel vitamine A binnenkrijgt. Aangezien het kind thuis al (smeer)leverworst zou kunnen krijgen, bieden wij uit voorzorg geen (smeer)leverworst aan. Bovendien houden wij rekening met de diverse geloofsovertuigingen en kiezen wij bij voorkeur niet voor vleeswaren. Als alternatief kan vegetarische smeerworst gegeven worden. Geen rauw vlees: Wij geven kinderen dus ook geen producten van rauw vlees zoals filet americain, ossenworst, carpaccio of niet-doorbakken tartaar. Wij geven ook geen rauwe of voorverpakte gerookte vis. Hierin kunnen ziekmakende bacteriën zitten. Notenpasta of pindakaas zonder suiker en zout: Als er een kind met een ernstige allergie voor pinda s of noten in de groep zit, maken we hier specifieke afspraken over. Dit is in overleg met en goed bevonden door de ouders en eventueel de behandelend arts van het kind. Dit geldt overigens ook voor andere voedingsmiddelen waar peuters allergisch op reageren. Drinken Wij geven de kinderen water of (vruchten/kruiden)thee zonder suiker. Voedingsaanbod Schematisch nog even een overzichtje wat op tafel kan komen te staan bij een feestelijk ontbijt of feestelijke lunch op de speelschool. Uitgangspunt hierbij is dat er voornamelijk Schijf van Vijf producten worden aangeboden. Omdat het bij maaltijden op de speelschool altijd gaat om een bijzondere gelegenheid of een feestmoment, staan er ook een aantal soorten broodbeleg in het schema, die niet in de Schijf van Vijf staan en met mate gegeten mogen worden:
Drinken Water (kraanwater); (Vruchten)thee zonder suiker; Halfvolle melk, karnemelk of magere yoghurtdrank zonder toegevoegde suikers of kunstmatige zoetstoffen. Brood en beleg Schijf van Vijf producten Volkorenbrood of bruinbrood; Zachte (dieet)margarine * (seizoens)fruit*, geprakt of in kleine stukjes, zoals banaan, appel, aardbei; (seizoens)groente*, zoals tomaat, worteltjes en komkommer, in schijfjes, kleine stukjes of in vieren of een groentespread zonder zout en suiker; Kaas met minder zout, (light)zuivelspread of hüttenkäse; Hummus <0,5gr zout per 100 gram; Ei. Onderstaand broodbeleg staat niet in de schijf van vijf en mag met mate gekozen worden: (Halva)jam; Vruchtenhagel; Appelstroop; Honing Komkommersalade Notenpasta, pindakaas* * Uitleg staat beschreven in de algemene uitgangspunten op de vorige pagina. Voedingshygiëne: bereiden en bewaren van voeding Wij gaan veilig om met het eten van de kinderen om te voorkomen dat ze ziek worden. Bij het bereiden en bewaren van voeding hanteren wij de onderstaande aandachtspunten. Wij werken volgens ons protocol: Gezondheid Protocol Overdracht Ziektekiemen conform het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (LCHV). Daarnaast gebruiken wij de hygiënecode voor kleine instellingen van de Brancheorganisatie Kinderopvang. In grote lijnen houdt dit het volgende in:
Voeding Voorbereiding: De handen van de kinderen reinigen we met water en zeep of een snoetenpoetser (voor ieder kind één) voor het eten De handen van de pedagogische medewerkers wassen ze met water en zeep voor het eten en voor het bereiden van voeding en na het aanraken van rauw vlees en rauwe groente Ingevroren producten ontdooien we afgedekt in de koelkast of in de magnetron op ontdooistand. We zorgen ervoor dat het aanrecht, keukengerei en snijplanken schoon zijn. Groente en fruit wassen we om stof en vuil te verwijderen. Klaarmaken: We houden rauwe producten gescheiden van bereid eten. Warm eten verhitten we goed, vooral vlees, kip, eieren en vis. We verwerken geen rauwe eieren in gerechten die niet verhit worden. Het eten scheppen we enkele keren om tijdens opwarmen in de magnetron. Bewaren: We maken gebruik van stickers om de datum waarop het product geopend is te vermelden. Verpakkingen sluiten we direct na gebruik. We gebruiken afsluitbare bakjes om eten te beschermen tegen uitdrogen, bacteriën en schadelijke stoffen. Bovendien worden producten die al/nog in de koelkast staan naar voren geplaatst en nieuw ontvangen producten achterin geplaatst. Bederfelijke producten, zoals vleeswaren, leggen we direct na gebruik weer in de koelkast (4 C). De exacte houdbaarheid van ieder product (geopend/ongeopende verpakking) is te vinden op: https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijnboodschappen/eten-bewaren.aspx. Restjes worden niet hergebruikt. Staat op een product gekoeld bewaren dan hoort het in de koelkast. Producten met het bewaaradvies koel bewaren dienen bewaard te worden in een donkere ruimte bij een temperatuur van 12 tot 15 C. Producten die de ten minste houdbaar tot -datum hebben overschreden, gebruiken we niet. Van huis meegebrachte bederfelijke traktaties/etenswaren (door ouders gemaakt voor bijvoorbeeld een kerst ontbijt/-lunch of verjaardag) dienen adequaat gekoeld en binnen twee uur te worden geconsumeerd. Bij twijfel over de kwaliteit van de meegebrachte producten wordt het niet aan de peuters verstrekt.