Hartfalen Afdeling Cardiologie

Hartfalen Afdeling Cardiologie Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 04-2016-7459

1. Inhoudsopgave 2. Voorwoord 3. Belangrijke informatie Folder: mijnradboud 4. Hartfalen 5. In het ziekenhuis Folder: Verpleegafdeling Cardiologie Folder: Afdeling Hartbewaking Folder: Telemetrie 6. Medische behandeling Folder: Medicijnen en hart- en vaatziekten Folder: PICC Folder: Hartfalenpacemaker Folder: ICD implantatie 7. Leefstijl Kaartje Tekenen van ontregeling en wegen Folder: Dieet bij hartfalen Folder: Vochtbalans bij cardiologische patiënten Folder: Leefstijladviezen bij hartfalen 1-1

8. Fysiotherapie 9. Naar huis Folder: Hartrevalidatie Folder: Intimiteit en seksualiteit na een hartaandoening 10. Polikliniek hartfalen Folder: Polikliniek hartfalen 1-2

2. Voorwoord Gebruik Patiënten Informatie Map (PIM) U ontvangt deze Patiënten Informatie Map, kortweg ook wel PIM genoemd, om u zo goed mogelijk te informeren over uw opname en het natraject. De informatie is algemeen van aard. De arts bespreekt met u en uw familie of andere direct betrokkenen uw persoonlijke situatie en behandeling. In deze informatiemap verwijzen wij u regelmatig naar patiëntenfolders voor meer informatie over het betreffende onderwerp. De map is uw persoonlijk eigendom. Tot slot Heeft u na het lezen van deze informatie of de gesprekken met de artsen of andere hulpverleners nog vragen, stel ze dan gerust. U kunt uw vragen noteren en ze stellen bij uw bezoek aan het ziekenhuis. 2-1

3. Belangrijke informatie Belangrijke telefoonnummers Radboudumc algemeen 024-361 11 11 Afdeling Eerste Hart Hulp 024-361 45 37 Afdeling Hartbewaking 024-361 89 61 Verpleegafdeling Cardiologie 024-361 89 65 Hartrevalidatie 024-685 95 61 Free Call Card 024-366 61 69 Free Call Card Als u opgenomen bent geweest voor ritmestoornissen, ICD, CAG of PCI behandeling krijgt u bij ontslag een Free Call Card. Deze gebruikt u in situaties waarin geen sprake is van acute nood, maar u wel snel advies nodig heeft over cardiale klachten die betrekking hebben op uw opnameindicatie en/of bovenstaande klachten. U krijgt direct een zorgprofessional aan de lijn. Als u contact opneemt, is belangrijk dat u uw gegevens direct bij de hand heeft: geboortedatum, radboudnummer en medicatie Bij acute nood dient u uiteraard altijd 112 te bellen Bezoekadressen Radboudumc Geert Grooteplein-Zuid 10 Afdeling Eerste Hart Hulp, Geert Grooteplein 22, ingang via Spoedeisende Hulp Afdeling Hartbewaking, route 770, zone D3 Verpleegafdeling Cardiologie, route 747, zone C4 3-1

Postadres Radboudumc 747 Verpleegafdeling Cardiologie Postbus 9101 6500 HB Nijmegen mijnradboud Met mijnradboud kunt u in een beveiligde digitale omgeving uw persoonlijke medische dossier raadplegen. U kunt bijvoorbeeld afspraken maken of uitslagen van onderzoeken inzien, op elk moment en via elke computer. Om u aan te melden is het nodig dat u persoonlijk langskomt bij de centrale inschrijfbalie. Aanmelden kan alleen als u 16 jaar of ouder bent. Voor meer informatie over het aanmelden voor mijnradboud, verwijzen wij u naar de patiëntenfolder mijnradboud hierachter. 3-2

4. Hartfalen Wat is hartfalen? Hartfalen is het tekortschieten van de pompfunctie van het hart. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals kransslagaderziekte of het niet goed functioneren van een hartklep. Hierdoor kan het zijn dat het bloed niet goed doorgepompt wordt, waardoor vocht kan uittreden uit de bloedbaan en in de longen, benen en buik terecht komt, dit geeft klachten. Ook doordat bepaalde organen niet genoeg bloed krijgen ontstaan klachten, zoals bijvoorbeeld verminderd uithoudingsvermogen, geen trek in eten of een vol gevoel in de buik hebben. We onderscheiden twee soorten hartfalen die ieder apart kunnen voorkomen, maar ook samen kunnen optreden. Hartfalen op basis van verminderde knijpfunctie (verminderde linkerkamer ejectiefractie) Hartfalen op basis van verminderde ontspanning van de hartspier (denk hierbij aan de body builder met hele dikke spieren die altijd gespannen zijn). Hierbij is dus de knijpfunctie nog goed, maar na het knijpen kan de hartspier zich veel moeilijker (duurt langer) ontspannen, waardoor het bloed moeilijker binnenstroomt in de linkerkamer. Ejectiefractie De ejectiefractie geeft aan hoeveel procent van het bloed wordt weggepompt per hartslag. De ejectiefractie is nooit 100%. Tijdens een hartslag blijft er altijd een deel van het bloed achter in de hartkamer. Gezonde mensen hebben een ejectiefractie van 60 tot 70%. Bij hartfalen is de ejectiefractie vaak sterk afgenomen. Een ejectiefractie van 40% of minder is een teken van hartfalen. 4-1

Oorzaken Hartinfarct Hoge bloeddruk Niet goed functionerende hartkleppen Ritmestoornissen Ziekte van de hartspier (cardiomyopathie) Soms kunnen het meerdere van boven genoemde oorzaken zijn Risico s De risicofactoren van hartfalen zijn alle ziekten die zorgen dat het hart minder goed zijn functie kan uitvoeren. Bijvoorbeeld als het om de oorzaak hartinfarct gaat, zijn de risicofactoren het roken, overgewicht en te hoog cholesterol. 4-2

5. In het ziekenhuis Opname U bent met hartklachten opgenomen in het Radboudumc. Meestal wordt u opgenomen via de Eerste Hart Hulp (EHH) of via de polikliniek. Afhankelijk van de uitslagen van de onderzoeken wordt u verder behandeld op de Eerste Hart Hulp, poliklinisch vervolgd of wordt u opgenomen op de verpleegafdeling Cardiologie of Hartbewaking (CCU). Voor meer informatie over de verpleegafdeling, verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Verpleegafdeling Cardiologie. Voor meer informatie over de CCU, verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Afdeling Hartbewaking hierachter. De verpleegafdeling Indien u opgenomen wordt op de verpleegafdeling, kan het zijn dat u op de afdeling aangesloten wordt aan een telemetriekastje. Daarmee wordt uw hartritme bewaakt door een zender, zodat we voortdurend, op afstand, uw hartritme in de gaten kunnen houden. Voor meer informatie over de telemetrie verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Telemetrie hierachter. Pijn Op de afdeling wordt pijn geregistreerd. Hiervoor hanteren wij een methode waarbij de patiënt een cijfer geeft aan de pijn tussen de 0 en 10. De verpleegkundige zal u hier meer informatie over geven. 5-1

Onderzoek en diagnostiek Op basis van klachten, lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en eventuele voorgeschiedenis zal de arts de diagnose hartfalen stellen. Nader onderzoek is nodig om de diagnose te bevestigen. Onderzoeken waarmee u te maken kan krijgen: Laboratoriumonderzoek van het bloed. Hartfilmpje (ECG) Echo van het hart (TTE) Thoraxfoto (Röntgenfoto van hart en longen) Bepaling van de ejectiefractie. Fietstest (Inspanningsonderzoek) Hartkatheterisatie Voor meer informatie over (één van) bovenstaande onderzoeken kunt u aan de verpleegkundige naar de patiëntenfolder vragen over het betreffende onderzoek. 5-2

6. Medische behandeling Medicijnen Bij hartfalen worden vaak meerdere soorten medicijnen voorgeschreven. Deze medicijnen zijn bedoeld om: de onderliggende oorzaak te behandelen; en om het hart te ondersteunen zodat het makelijker (minder energie nodig heeft) zijn werk kan doen. De behandeling bij chronisch hartfalen kan bestaan uit: Vaatverwijders (RAS-remmers) om de vaten te verwijden, zodat het hart minder druk moet opbouwen (kracht) om bloed verder te pompen (voorbeelden: lisinopril en captopril). Hartfrequentie verlagers die zorgen dat het hart minder vaak pompt maar onderdrukt ook de stresshormonen die vrijkomen in het lichaam, zodat het hart minder stress heeft. Deze medicijnen heten bètablokkers (voorbeelden: metoprolol en atenolol). Plastabletten om overtollig vocht af te voeren (voorbeelden: furosemide en bumetanide). Als er klachten blijven bestaan, wordt de behandeling soms aangevuld met andere medicijnen, zoals MRA (mineralocorticoid receptor antagonist). Deze medicijnen werken op meerdere manieren. Door dit medicijn scheiden de nieren meer zout uit. Het zout trekt het vocht mee. Hierdoor wordt het overtollige vocht afgevoerd via de urine. Er blijft minder bloed achter in de bloedvaten. Daardoor hoeft het hart minder hard te werken. De pompkracht van het hart neemt daardoor toe. Digoxine. Soms wordt digoxine toegevoegd om de pompkracht van het hart te verbeteren en de hartslag te verlagen. 6-1

Nitroglycerine (vaatverwijder). Als u bij acuut hartfalen plotseling last krijgt van vocht achter de longen, ernstige benauwdheid en/ of een piepende ademhaling, dan wordt nitroglycerine gebruikt om de bloedvaten naar het hart te verwijden. Ook verlaagt het medicijn de bloeddruk. Hierdoor vermindert het vocht in de longen en voelt u zich minder benauwd. Het kan zijn dat u tijdens de opname medicijnen krijgt toegediend via een infuus. Een infuus is een klein kunststof slangetje (canule), dat we met een naald in de bloedbaan inbrengen. Dit infuus maakt het gemakkelijker om vloeistoffen en/of medicijnen toe te dienen. Voor meer informatie over medicijnen en de werkingen en bijwerkingen hiervan, verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Medicijnen en hart- en vaatziekten hierachter. Vochtbalans In het ziekenhuis wordt uw vochtbalans bijgehouden. Dit betekent dat de verpleegkundigen bijhouden wat u drinkt en wat u uitplast. Daarnaast wordt er vaak een vochtbeperking afgesproken. Om te kijken of u geen vocht vasthoudt, wordt u ook dagelijks gewogen. Dit om er voor te zorgen dat het hart niet te zwaar belast wordt en ter voorkoming van overvulling. Hier gaan we verder op in bij het kopje leefstijl. PICC-lijn Wanneer u langdurig medicijnen via een infuus zou moeten krijgen of wanneer u snel irritaties of ontstekingen krijgt van het infuus, kan er voor gekozen worden om bij u een PICC-lijn te plaatsen. Een PICClijn is een centraal veneuze katheter, dat wil zeggen dat het uiteinde 6-2

van de katheter in een groot centraal gelegen bloedvat ligt. Deze wordt meestal in uw rechterbovenarm geplaatst. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de folder PICC. Hartfalenpacemaker Bij sommige hartfalenpatiënten trekken de kamers niet meer tegelijk samen. Dan pompt het hart het bloed minder efficiënt door het lichaam. In dat geval kunt u in aanmerking komen voor een pacemaker of een ICD met CRT-functie. CRT (cardiale resynchronisatietherapie) zorgt ervoor dat beide hartkamers weer tegelijk samentrekken. ICD Een ICD (implanteerbare cardioverter defibrillator) is een inwendige defibrillator voor mensen met een gevaarlijke, onvoorspelbare hartritmestoornis, zoals kamertachycardieën en kamerfibrilleren. De ICD geeft schokjes om het normale hartritme te herstellen en voorkomt zo een hartstilstand. Bij sommige mensen met hartfalen kunnen deze hartritmestoornissen voorkomen. Daarnaast is een ICD met CRT-functie gewenst bij mensen die een ejectiefractie van 35% of minder hebben. De ejectiefractie is een percentage dat uitdrukt hoeveel bloed er bij het samentrekken van de hartspier uit de linker- of de rechterkamer wordt geperst. Het is een goede indicatie voor de spierkracht van het hart. De ejectiefractie wordt uitgedrukt in een percentage dat de uitgepompte hoeveelheid bloed relateert aan de totale vulling van de kamer. Gezonde mensen hebben een ejectiefractie van 60 of 70 procent. Bij hartfalen kan dit 6-3

percentage verminderen. Wanneer dit percentage 35% of minder is, heeft u een ICD met CRT-functie nodig. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Hartfalenpacemaker, cardiale resynchronisatie therapie (CRT) en de patiëntenfolder ICD implantatie, hierachter. Operatie Soms is een operatie mogelijk bij hartfalen. Vaak worden dan diverse ingrepen gecombineerd in een operatie. Mogelijkheden zijn: Reparatie van een hartklep. Dit kan bijvoorbeeld door een mitralisklepring te plaatsen die de mitralisklep beter laat sluiten. Bypassoperatie of dotteren van de kransslagaders. Deze ingreep kan verbetering geven wanneer er sprake is van ernstige vernauwing van de kransslagaders. Verwijderen van een aneurysma van de linkerhartkamer. De vorm van de linkerkamer wordt hersteld door een stuk littekenweefsel weg te halen, bijvoorbeeld met een Dor-operatie. De chirurg haalt daarbij een stuk littekenweefsel weg en hecht de goed werkende hartspiergedeeltes aan elkaar. Als het nodig is, gebruikt hij een lapje om ervoor te zorgen dat de linkerkamer de goede vorm krijgt en niet te klein wordt. Deze ingreep wordt vrijwel alleen uitgevoerd als er ook een bypassoperatie of een klepreparatie nodig is. TAVI: Transkatheter Aortic Valve Implantation. Bij deze operatie worde de aortaklep vervangen via de slagader in de lies of via de slagader onder het sleutelbeen. 6-4

De Mitraclip wordt geplaatst bij lekkage van de mitralisklep (mitralisklepinsufficiëntie). De Mitraclip repareert deze lekkage van de mitralisklep. De Mitraclip zorgt ervoor dat de mitralisklep beter sluit en helpt zo de normale bloeddoorstroming door het hart te herstellen. 6-5

7. Leefstijl Leefregels hartfalen Bij hartfalen is het hart onvoldoende in staat om het bloed door het lichaam te pompen. Daardoor houden de nieren natrium (zout) en vocht vast. Het lichaam houdt te veel vocht vast en u krijgt het snel benauwd en u wordt snel moe. Gewicht Als u vocht vasthoudt, is dat meteen te zien aan het gewicht. Daarom is het belangrijk dat u zich regelmatig (elke dag of om de paar dagen) weegt op ongeveer hetzelfde tijdstip. Als u binnen een paar dagen meer dan 2 kilo aankomt, waarschuw dan de arts of de hartfalenverpleegkundige (als u onder behandeling bent bij de Polikliniek hartfalen). Dan kan tijdig ingegrepen worden. Om uw gewicht gemakkelijk, in een overzicht, bij te houden verwijzen wij u naar het kaartje Tekenen van ontregeling en wegen, voorin de klapper. Voeding Om het hart minder te belasten, is het belangrijk minder zout te gebruiken. Zout bevat natrium en natrium houdt vocht vast. Hoeveel zout u mag gebruiken, hangt af van de persoonlijke situatie en de behandeling. De cardioloog, diëtist of hartfalenverpleegkundige (als u onder behandeling bent bij de polikliniek hartfalen) adviseert u hierover. In de folder Dieet bij hartfalen wordt hier verder op ingegaan. 7-1

Vocht Naarmate u meer of minder drinkt, wordt het hart zwaarder belast. Zonodig wordt de dagelijkse hoeveelheid vocht daarom beperkt tussen de 1,5 en 2 liter per dag. De cardioloog bepaalt of bij u vochtbeperking nodig is. Is dit het geval dan houden we tijdens de opname een vochtbalans bij. Voor meer informatie verwijzen we u naar de patiëntenfolder Vochtbalans bij cardiologische patiënten, hierachter. Overgewicht Door overgewicht moet uw hart harder werken. Meer lichaamsweefsel moet dan zuurstof en voedingsstoffen hebben. Het hart moet harder werken om te zorgen dat dit extra lichaamsweefsel ook bij inspanning voldoende zuurstof en voedingsstoffen krijgen. In de folder Dieet bij hartfalen leest u hier meer over. Meer informatie over de leefregels van hartfalen kunt u vinden in de patiëntenfolders Dieet bij hartfalen en Leefstijladviezen bij hartfalen hierachter. Tekenen van ontregeling Bij hartfalen is het belangrijk dat u zich aan de leefregels houdt die hierboven genoemd zijn. Het kan voorkomen dat u ontregeld raakt. Hiervoor zijn een aantal tekenen die kunnen wijzen op ontregeling. Heeft u een of meerdere van deze tekenen, neemt u dan contact op met uw huisarts of de polikliniek. Voor de tekenen van ontregeling verwijzen wij u naar het kaartje Tekenen van ontregeling en wegen, voorin de klapper. 7-2

8. Fysiotherapie Als u net bent opgenomen, houdt u vooral rust. De verpleegkundige kan u, indien gewenst, ondersteunen bij de dagelijkse activiteiten zoals uit bed komen, lopen op de kamer en wassen. Heeft u problemen met het weer in beweging komen, dan komt de fysiotherapeut bij u voor een eerste gesprek. In dit gesprek worden conditie, leefstijl en activiteiten besproken. Naar aanleiding van dit gesprek zal de fysiotherapeut indien nodig de behandeling starten. Conditie Het is de bedoeling dat uw conditie niet achteruit gaat tijdens de opname. Daarom starten we zo spoedig mogelijk met lichte activiteiten als lopen op de kamer, gang en de afdeling. We willen dat u uw basisconditie behoud voor als u weer naar huis gaat. Leefstijl Als hartfalenpatiënt is het extra belangrijk dat u een actieve leefstijl nastreeft binnen uw mogelijkheden. Dit kan veel risicofactoren voor hart- en vaatziekten gunstig beïnvloeden en zelfstandig functioneren bevorderen. Activiteiten Activiteiten die u voor de opname deed, kunnen thuis moeizamer gaan. Denk hierbij aan werk, huishoudelijk werk, sport en hobby s. Het is verstandig om in overleg met de arts, fysiotherapeut of de verpleegkundige van de polikliniek hartfalen, indien u onder behandeling bent bij de polikliniek hartfalen, te bekijken of hartfalenrevalidatie voor u meerwaarde kan hebben. 8-1

Thuis De adviezen voor thuis zijn voor elke patiënt anders, daarom staan ze niet in deze PIM. De fysiotherapeut bespreekt tijdens de opname de adviezen voor thuis tot aan de hartrevalidatie met u. Er zit namelijk veel verschil tussen patiënten die voor de eerste keer opgenomen worden met hartfalen en patiënten die hier al langer mee bekend zijn. Gestreefd moet worden naar zelfstandigheid en bewegen in- en om het huis, indien dat mogelijk is. 8-2

9. Naar huis Tijdens de opname proberen we u actief te betrekken in het proces richting de ontslagdatum. Thuis zult u verder moeten herstellen. Het zou ook kunnen zijn dat u na de ziekenhuisopname een hartrevalidatie of hartfalenrevalidatie traject in gaat. Hartrevalidatie Als u onder behandeling bent van het Radboudumc, kunt u gaan revalideren op het UCCZ Dekkerswald in Groesbeek. Deze revalidatie is erop gericht dat u zo snel mogelijk weer een goede lichamelijke conditie krijgt. Om dit te realiseren zijn er verschillende doelstellingen op zowel lichamelijk, psychisch als sociaal vlak. U leert daarnaast om te gaan met uw hartaandoening. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de patiëntenfolder Hartrevalidatie, hierachter. Sombere gevoelens Nadat u thuis bent gekomen, kan het zijn dat u een ontlading van angst krijgt die u heeft gevoeld. U kunt misschien het gevoel hebben dat uw lichaam u in de steek gelaten heeft. U moet nu weer vertouwen in het leven en uw eigen lichaam krijgen. Het kost tijd om alles te verwerken. U bent niet de eerste die erover gaat piekeren en er slecht van kan slapen. Zorg vooral dat u over uw gevoelens en gedachten met anderen kunt praten, uw partner, familieleden, vrienden en/of collega s. Nodig ze uit om u te bezoeken of zoek ze zelf op zo gauw u de deur uit kunt. Menselijk contact is uw beste medicijn. Ook wordt tijdens de hartrevalidatie stilgestaan bij de emoties die de hartfalen bij u teweeg hebben gebracht. 9-1

Seksualiteit Bij seksuele opwinding reageert het lichaam net als bij inspanning. Dit kan gevoelens van angst en onzekerheid naar boven brengen die het plezier behoorlijk bederven. De partner kan ook angst ervaren, doordat hij of zij zich afvraagt of uw hart het allemaal nog wel aankan. U kunt vaak meer dan u denkt. Gemeenschap hebben vraagt niet meer inspanning dan twee trappen op lopen, fietsen, tuinieren of in flinke wandelpas een blokje om gaan. Kunt u deze activiteiten zonder problemen uitvoeren? Dan kunt u ook seks hebben. Voor meer informatie verwijzen we u naar de patiëntenfolder Intimiteit en seksualiteit na een hartaandoening, hierachter. 9-2

10. Polikliniek hartfalen Polikliniek Het Radboudumc heeft een polikliniek hartfalen. Op deze polikliniek worden patiënten met hartfalen vervolgd door de cardioloog en de hartfalenverpleegkundigen. Tijdens opname wordt er gekeken of u daarvoor in aanmerking komt. Het doel van de behandeling van de polikliniek hartfalen is de kwaliteit van leven te verbeteren, door bijvoorbeeld te proberen vroegtijdig een behandeling aan te passen om te voorkomen dat u weer opgenomen moet worden. Dit betekent dat u zich zolang mogelijk prettig voelt en met beperkingen dingen kunt ondernemen. Voor meer informatie verwijzen we u naar de patiëntenfolder Polikliniek hartfalen. Tot slot Op de website van het Radboudumc, bij de afdeling Cardiologie kunt u onder het kopje Polikliniek hartfalen meer informatie vinden. 10-1