Kind op Bonaire. Kinderrechten in Caribisch Nederland Karin Kloosterboer

Kind op Bonaire Kinderrechten in Caribisch Nederland Karin Kloosterboer

Kind op Bonaire Kinderrechten in Caribisch Nederland Karin Kloosterboer mei 2013

Voorwoord% VooruligtKind%op%Bonaire.%Kinderrechten%in%Caribisch%Nederland,eenonderzoekvan UNICEFnaardesituatievankinderendieopgroeienophettropischeeilandBonaire.Dit onderzoekisomeenaantalredenenvernieuwendenbijzondertenoemen. HetonderzoekbrengtvoorheteerstalleaspectenvanhetlevenvankindereninCaribisch Nederlandinbeeld.Kind%op%Bonaireschetstdesamenhangtussendeverschillende factoren:degezinssituatie,hetonderwijs,gezondheidengezondheidszorg,veiligheid, vrijetijdsbesteding,participatie,deleefomgevingendefinanciëlesituatie.naastdit rapportzijnerrapportenoversinteustatiusensaba. Nieuwisookdatvoorditonderzoekisgesprokenmetdegenenomwiehetdraait:de kinderendieopgroeienopdeeilanden.verderisuitvoeriggebruikgemaaktvandeinbreng vanveledeskundigendiebetrokkenzijnbijhetlevenvankinderenopdeeilanden.inde hoofdenenhartenvandeze vaakbevlogen professionalsbevindtzicheen onuitputtelijkeschataaninformatieoverzoweldesituatievandezekinderenalsde mogelijkhedenomdaarietsaanteverbeteren. Hetonderzoekleverteengedetailleerdbeeldopdatdoordeonderzoekerslangsde meetlatisgelegdvanhetinternationaalverdragvoorderechtenvankind.ditverdragis in1995doornederlandbekrachtigdenmoetsindsdienwordennageleefd.derechtenuit hetverdraggeldenvoorallekinderendieinnederlandleven,dusóókvoordekinderen dieopgroeieninhetcaribischedeelvannederland.metditrapportisvoorheteerstin kaartgebrachtopwelkepuntenerietsmoetgebeurenomdesituatievankinderenopde drieeilandeninlijntebrengenmetdenormendiehetkinderrechtenverdragstelt. UNICEFiservanovertuigddatkinderenbetertothunrechtkomenalszegebruikkunnen makenvandekansendiehetkinderrechtenverdragbiedt.wesprekendanookdewens uitdatdeuitkomstenvanditonderzoekzullenbijdragenaanverbeteringenvoorde kinderenopbonaire. Jan%Bouke%Wijbrandi,algemeendirecteurUNICEFNederland

%

Dankwoord% Ditonderzoekkwamtotstanddankzijenmetheelveelmensen.Zonderhunhulpen betrokkenheidzouditrapporternietzijn. Allereerstwilikdekinderenbedankenomwiehetinditonderzoekdraait:kinderendie opgroeienopheteilandbonaire.indegesprekkendiewemetzehadden,maaktenze groteindrukopons.sommigekinderenhebbengeenmakkelijkleven.ookalwonenzeop eentropischeilandenzienzeelkedagdezon.hetwasopvallendeninspirerendomte horenhoezuiverkinderenhuneigensituatiekunnenbeschrijven.hoezezonderomhaal dekernwetenterakenenvervolgenscreatiefzijninhetbedenkenvanoplossingen.we merktendatveelkinderennietechtgewendzijnomhunmeningtegeven.zodraze doorhaddendatweéchtgeïnteresseerdwaren,wildenzewelurenblijvenpraten.ikhoop datditonderzoekkanbijdragenaaneendaadwerkelijkeverbeteringvanhunsituatie. Naastdekinderenzijnerveelmensendieietsofheelveelhebbenbijgedragenaanhet onderzoek. Zoalsde(net)meerderjarigejongerenvandeeilandendieinpanelshunideeënenmening naarvorenbrachten.zijverteldenoverhetopgroeienopeeneilandenkijkendaarmet letterlijk meerafstandnaar.hunenthousiasmewasgrootenhunwilomietste betekenenvoorhuneilandopvallend. Degeconsulteerdedeskundigenverdienenveeldank.Demeestennamenuitgebreid detijdomeengesprektevoeren,bijeenexpertmeetingaanwezigtezijn,informatieuitte zoekenofaantevullenentekstenkritischmeetelezen.allemaalwarenzeervanover\ tuigddatdekinderenvanbonairedeaandachtvaneenonderzoekzeerverdienen.mede doorhunvertrouwenenopenhartigheidhebbenzijeengrotebijdragegeleverdaanhet onderzoek.inbijlage2staandenamenvandegeraadpleegdedeskundigen. Ookdeverschillendemedeonderzoekersbedankikvanharte.Zoalsdemedewerkersvan hetverwey\jonkerinstituut,bastierolfenjodimak.zijvoerdenin2011eenoriënterend onderzoekuitwaaruitbleekhoelastighetwasominformatietevindenoverdekinderen opheteiland. In2012begeleiddeStichtingAlexanderdejongerenpanelsinNederland.Aleerder werkteikmetveelpleziersamenmetadimkauzozieenooknugafzesamenmethaar collega sjodybauerendiananeijboerhetbegripjongerenparticipatieweerinhoud. OpBonairewerktenwevoordeinterviewsmetdekinderensamenmetStichting Project.IkhebwarmeherinneringenaanLiënneDomacassé,dieookkindereninterviewde endiealtijdenthousiastis.ookdankaandebasisschoolkolegioreinabeatrixwaarwe metleerlingenkondenspreken. EenspecialeplekverdientSabinaterBorg,dieopBonaireopgroeideennuin Nederlandstudeert.ZereageerdeopmijnoproepvooreenPapiamentssprekende kinderinterviewer.hoewelzijeerstalleenmeezougaannaarbonaireomdaartehelpen, bevieldatzógoeddatzealsvasteinterviewsterismeegegaannaarallezesdeeilanden. Zeheeftkeihardgewerktenikhebgrotebewonderingvoorhaarbetrokkenheideninzet. ArnoutEsseradviseerdeoverdeopzetenuitvoeringvanhetonderzoek.Hijontwierp enonderhieldeendatabaseopbasiswaarvandeonderzoeksanalysemogelijkwerd.

KindopBonaireDankwoord% Naastdecollega svanunicefdieopdeeenofanderemanierbetrokkenwaren, verdienenmetnamemarkwijneenmajoriekaandorphetgenoemdteworden.met MarkwerkteiknauwenplezierigsameninhetgroteprojectKoninkrijkskinderen.Majorie gafdeskundigcommentaaropdedelenoverkinderrechten.marlijnlelieveldnameen grootdeelvandedeskresearchvoorhaarrekening.metveelgeduldenvolhardingzocht zevooralleonderwerpenuithoedehuidigesituatieenregelgevinginelkaarsteekt. SietskeArkenaulasdeeindtekstdoorengaftaalkundigeadviezen.Zijdeeddatonder flinketijdsdrukwaarvoorzeerveeldank. HetonderzoeknaardekinderrechtensituatieopdezeseilandeninhetCaribischdeelvan onskoninkrijkwasveelgroter,langdurigerenlastigerdanweonsvoorafbijunicef realiseerden.erisechtergeenmomenttwijfelgeweestofweditonderzoekwelmoesten doorzetten.ikbenheelblijendankbaarombijeenorganisatietewerkendiehetnetalsik belangrijkvindtdatdesituatievankwetsbarekinderengoedinbeeldwordtgebracht. Kinderendiesomsvrijwelonzichtbaarzijn,zoalsdekinderenopdezeeilanden. HopelijkhelptditrapportomdesituatiewaarinkinderenopBonaireopgroeien,waar nodigteverbeteren. Karin%Kloosterboer

% Inhoud% Inleiding% 11 Leeswijzer% 13 ONDERZOEK%IN%CARIBISCH%NEDERLAND% 15 Het%onderzoek% 17 1 Aanleiding 17 2 Doel 17 3 Looptijd 18 4 OnderzoekKoninkrijkskinderen 18 5 Uitgangspunt 19 6 Onderzoeksorganisatie 19 7 Methode 20 8 Websiteenpubliciteit 25 9 PresentatieonderzoekensymposiumKoninkrijkskinderen 25 Het%eiland% 27 1 OpgroeienopBonaire 27 2 CaribischNederland 28 Het%Kinderrechtenverdrag% 35 1 HetKinderrechtenverdraginhetkort 35 2 HetKinderrechtenverdragin(Caribisch)Nederland 36 3 RapportagesoverhetKinderrechtenverdrag 37 4 HetKinderrechtenverdragalsmeetinstrument 38 5 CollegevoordeRechtenvandeMens 41 KINDERRECHTEN%OP%BONAIRE% 43 Inleiding% 45 Gezin%en%opvoeding% 47 1 Huidigesituatie 47 2 Kinderenovergezinenopvoeding 56 3 Jongerenovergezinenopvoeding 58 4 Deskundigenovergezinenopvoeding 59 5 Literatuurovergezinenopvoeding 67 6 HetKinderrechtenverdragovergezinenopvoeding 70 7 Conclusie 71 % % %

KindopBonaireInhoud% Onderwijs% 73 1 Huidigesituatie 73 2 Kinderenoveronderwijs 82 3 Jongerenoveronderwijs 84 4 Deskundigenoveronderwijs 84 5 Literatuuroveronderwijs 87 6 HetKinderrechtenverdragoveronderwijs 92 7 Conclusie 93 Gezondheid% 95 1 Huidigesituatie 95 2 Kinderenovergezondheid 101 3 Jongerenovergezondheid 102 4 Deskundigenovergezondheid 102 5 Literatuurovergezondheid 103 6 HetKinderrechtenverdragovergezondheid 105 7 Conclusie 106 Veiligheid% 107 1 Huidigesituatie 107 2 Kinderenoverveiligheid 121 3 Jongerenoverveiligheid 122 4 Deskundigenoverveiligheid 122 5 Literatuuroverveiligheid 123 6 HetKinderrechtenverdragoverveiligheid 130 7 Conclusie 130 Recreatie,%spel%en%vrije%tijd% 133 1 Huidigesituatie 133 2 Kinderenoverrecreatie,spelenvrijetijd 139 3 Deskundigenoverrecreatie,spelenvrijetijd 140 4 Literatuuroverrecreatie,spelenvrijetijd 142 5 HetKinderrechtenverdragoverrecreatie,spelenvrijetijd 144 6 Conclusie 146 Participatie% 147 1 Huidigesituatie 147 2 Kinderenoverparticipatie 149 3 Deskundigenoverparticipatie 150 4 Literatuuroverparticipatie 151 5 HetKinderrechtenverdragoverparticipatie 152 6 Conclusie 153 Wonen% 155 1 Huidigesituatie 155 2 Kinderenoverwonen 158 3 Deskundigenoverwonen 159 4 Literatuuroverwonen 159 5 HetKinderrechtenverdragoverwonen 160 6 Conclusie 161 % % %

KindopBonaireInhoud Financiën% 163 1 Huidigesituatie 163 2 Kinderenoverfinanciën 175 3 Deskundigenoverfinanciën 175 4 Literatuuroverfinanciën 177 5 HetKinderrechtenverdragoverfinanciën 179 6 Conclusie 179 Conclusie% 181 1 KinderrechtenopBonaire 181 2 Kinderrechtenindepraktijk 185 3 Betersamen 186 BIJLAGEN% Bijlage1 CitatenoverBonaire 191 Bijlage2 Geraadpleegdedeskundigen 237 Bijlage3 Geraadpleegdeliteratuur 241 Bijlage4 AdviesvanhetCollegevoordeRechtenvandeMens 245 Bijlage5 HetKinderrechtenverdrag 247

KindopBonaire%

% Inleiding% InKind%op%Bonairevindtuderesultatenvanhetonderzoeknaarkinderendieopgroeien opbonaire,eenvandedrieeilandenincaribischnederlanddieookweldebes\eilanden wordengenoemd. Naastditrapportbestaaneraparterapportenoverdeanderetweeeilanden:Kind%op%Sint% EustatiusenKind%op%Saba. Ookisereenapartuitgegevensamenvattingwaarindedrieeilandensamen besprokenworden:kind%op%bonaire,%sint%eustatius%en%saba.%kinderrechten%in%caribisch% Nederland.Samenvatting.% HetonderzoeknaardekinderrechtensituatieinCaribischNederlandvormteenonderdeel vaneengrootunicef\onderzoek,genaamdkoninkrijkskinderen:%kinderrechten%op%de% Nederlandse%Cariben. IndatonderzoekisdekinderrechtensituatieopallezesdeCaribischeeilandeninhet KoninkrijkderNederlandenonderdeloepgenomen.NaastBonaire,SintEustatiusenSaba (CaribischNederland)iseveneensuitgebreidonderzoekverrichtnaardesituatievan kinderenopdeeilandenaruba,curaçaoensintmaarten.overdezedriezelfstandige landenbinnenhetkoninkrijkzijndrieafzonderlijkerapportenuitgebracht,dieopte vragenzijnbijunicef. Devisievankinderenenjongerenzelfisvanhetgrootstebelangbijeenonderzoeknaar hunsituatie.omdieredenisinditonderzoekveelaandachtbesteedaanhetachterhalen vanhunideeënenmeningen.indeaparteuitgavekind%op%een%eiland.%kinderen%over% opgroeien%op%aruba,%bonaire,%curaçao,%saba,%sint%eustatius%en%sint%maarten%vindtueen impressiemetfoto senuitsprakenvankinderenvandezeseilanden. Delooptijdvanhetonderzoekwasvan2010totfebruari2013. InKind%op%Bonairevindtuhetantwoordopdriecentralevragenvanhetonderzoekop Bonaire,SintEustatiusenSaba: Hoeishetvoorkinderenomoptegroeienopeenvandezeeilanden? HoeverhoudtdesituatievandezekinderenzichmethetInternationaalVerdraginzakede RechtenvanhetKind? Hoekandesituatievandekinderenopdeeilanden waarnodig verbeteren? Op23mei2013zijnophetsymposiumKoninkrijkskinderenderesultatenvanhetonder\ zoekaangebodenaanministerplasterkvanbinnenlandsezakenenkoninkrijksrelaties.in juni2013zijndeonderzoekenapartopbonaire,sinteustatiusensabatoegelichten besprokenmetdestakeholdersopdeeilanden. 11

KindopBonaire% 12

% Leeswijzer% Kind%op%Bonaire.%Kinderrechten%in%Caribisch%Nederlandisopgebouwduitdriedelen. 1. InhetdeelOnderzoek%in%Caribisch%Nederland%vindtuinformatieoverhetonderzoek,het eilandbonaireenhetkinderrechtenverdrag.ditverdragvormthetreferentiekader de meetlat vooreenbeoordelingvandesituatievankinderendieopdeeilanden opgroeien. 2. InhetdeelKinderrechten%op%BonairevindtuderesultatenvanhetonderzoekopBonaire, toegespitstopachtverschillendeonderwerpen:gezinenopvoeding,onderwijs, gezondheid,veiligheid,recreatie,spelenvrijetijd,participatie,wonen,financiën.steeds vindtuperonderwerpeersteenbeschrijvingvandehuidigesituatieopbasisvande informatiediebeschikbaarwas.vervolgenswordtaangegevenwatdevisiehieropisvan dekinderenenjongerendiegeraadpleegdzijn.daarnakomtdekennis,ervaringen meningvaneengrootaantaldeskundigenaanbod.ookwordteenoverzichtgegevenvan deliteratuuroverhetdesbetreffendeonderwerp:onderzoeken,rapportenen aanbevelingenvanondermeerhetvn\kinderrechtencomité.peronderwerpwordt aangevenwathetkinderrechtenverdragvoorschrijft.elkhoofdstukwordtafgeslotenmet eenconclusiewaarindesituatierondhetonderwerpwordtgetoetstaandeeisendiehet Kinderrechtenverdragstelt.Eenalgemeneconclusiebrengtdeverschillendeonderwerpen bijelkaar. 3. InhetdeelBijlagenvindtueenselectievandecitatenvandegeïnterviewdekinderenen jongerenenvandedeskundigen(bijlage1).daarnaastzietuwelkedeskundigen geraadpleegdzijnenwelkeliteratuurgebruiktis(bijlage2en3).bijlage4bevathetadvies vanhetcollegevoorderechtenvandemensovertoepassingvanhetkinderrechten\ verdragincaribischnederland.inbijlage5staatdetekstvanhetkinderrechtenverdrag.% % Kind%op%BonaireiseenvandedrierapportenoverdekinderrechtensituatieinCaribisch Nederland.InKind%op%Sint%EustatiusenKind%op%Sabavindtutoegespitsteinformatieover deanderetweeeilanden.naastdezeuitgavenisereenlosuitgegevensamenvattingvan 32pagina s:kind%op%bonaire,%sint%eustatius%en%saba.%kinderrechten%in%caribisch%nederland.% Samenvatting. % % 13

KindopBonaire% % 14

% ONDERZOEK(IN(CARIBISCHNEDERLAND% 15

KindopBonaire% % 16

% Het$onderzoek% 1 Aanleiding OpBonaire,SintEustatiusenSabagroeienruim5.000kinderenop.Zijbrengenhunjeugd dooropeeneilanddatvaakgezienwordtalseenvakantieparadijs.hetisechterniet helderhoehetopalleterreinengaatmetdezekinderen. SindslangconstateertUNICEFdateenhelderenvolledigbeeldvandekinderrechten\ situatieopdeeilandenontbreekt.tegelijkertijdzijnersignalendieaanleidinggeventot zorgen.hetvn\kinderrechtencomitéheeftzichmeermalenkritischuitgelatenoverde kinderrechtensituatieopdeeilanden. Op10oktober2010ishetland NederlandseAntillen opgeheven.curaçaoensint MaartenzijnzelfstandigelandengewordenbinnenhetKoninkrijkderNederlanden.Aruba isdatalsinds1986.bonaire,sinteustatiusensabavallensindsdeopheffingin2010als openbarelichamen,oftewelbijzonderenederlandsegemeenten,ondernederlands bestuur Ditonderzoekkomtvoortuitdebehoefteomdesituatievandekinderenopdeeilanden uitputtendinbeeldtebrengen,tebeschouwenvanuithetkinderrechtenperspectiefen waarnodigteverbeteren.opdeelaspectenwaswelinformatieuitonderzoekvoorhanden maareenvolledigbeeldontbrak.ookdevisievankinderenenjongerenzelfophet opgroeienopeeneilandwasonbekend. Daarnaasthaddendeskundigenenketenpartnersbehoefteaaneengefundeerde beoordelingvandesituatievandekinderenopdeeilanden.hetonderzoekbeoordeelt dezesituatieaandehandvanhetinternationaalverdraginzakederechtenvanhetkind (ziehetkinderrechtenverdrag).ditverdragheeftbetrekkingopállekindereninnederland engeefthelderecriteriawaaraanverschillendeaspectenvanhetlevenvankinderenop eeneilandkunnenwordengetoetst. InKind%op%Bonaire.%Kinderrechten%in%Caribisch%Nederlandvindtuderesultatenvanhet onderzoekopheteilandbonaire.erzijnvergelijkbarerapportenvoorsinteustatiusen Saba.Ineenapartuitgegevensamenvattingvindtuderesultateninhetkort:Kind%op% Bonaire,%Sint%Eustatius%en%Saba.%Kinderrechten%in%Caribisch%Nederland.Samenvatting.% Voorditonderzoekwerktenweintensiefsamenmetanderepartijen,zoalsnationaleen lokaleoverhedenenorganisaties,onderzoeksinstituten,hulpverleners,oudersen verzorgersennatuurlijkdekinderenzelf. 2 Doel Hetbelangrijkstedoelvanhetonderzoekishetinkaartbrengenvandesituatiewaarin kinderenopgroeienopbonaireendeandereeilandeninhetcaribischdeelvanhet Koninkrijk.Opbasisdaarvankandesituatiewordenvergelekenmetdeminimumeisendie hetkinderrechtenverdragdaaraanstelt.eenzogenaamdenulmeting. Aandehandvaneennulmetingkanwordengekekenwelkemaatregelennodigzijnom desituatievankindereninovereenstemmingtekrijgenoftehoudenmetdeeisenvanhet Kinderrechtenverdrag. 17

KindopBonaireHet%onderzoek% 18 UNICEFhooptdathetrapportvannutisvooraldiegenendiedekinderrechtensituatie kunnenverbeteren.hetkandaarnaastwordengebruiktalsinformatiebronvoorhet ComitévoordeRechtenvanhetKindbijdebeoordelingvandenalevingvanhet KinderrechtenverdraginhetKoninkrijkderNederlanden(zieHetKinderrechtenverdrag). Gedurendehetonderzoekbleekdatditrapportwellichtookkanwordengebruiktalsstart ofimpulsomintegraaljeugdbeleid(verder)teformulerenvoordeeilandenvancaribisch Nederland.Deroepvandeeilandenomtekomentoteensamenhangendplanvoorhet jeugdbeleidopelkeilandisgroot.opkleineeilandenisdesamenwerkingtussende verschillendesectorencruciaal.daarbijiszeerbelangrijkdatwordtuitgegaanvande situatieterplaatseennietvaneuropees\nederlandsepremissen. Hetverbeterenvandekinderrechtensituatieopdeeilandenvergteenzeerlangeademen aanhoudendeaandacht.veelindividuenenorganisatieswerkendaaraljarenlangmet zeerveelenergieenvolhardingaan.ditrapportmoetopgeenenkeleplaatsgelezen wordenalseenaanvalophunbetrokkenheideninzet.hetisbedoeldalsondersteuning vanontwikkelingendiealgaandezijnendieeropgerichtzijnomdesituatievankinderen inovereenstemmingtebrengenmetdeeisendiehetkinderrechtenverdragdaaraanstelt. Omdieredenisgeprobeerdhetrapportzoteschrijvendathetleesbaarisvooriedereen diedesituatievankindereneenwarmharttoedraagt. 3 Looptijd Destartvanhetonderzoekwasin2010.MaarookalvoordietijdheeftUNICEFzich verdieptindesituatieopdeeilandenominteschattenofeenonderzoeknodig,zinnigen mogelijkzouzijn.hetonderzoeknaardekinderrechtensituatieopbonaire enookopde andereeilanden waseenlangdurigerenmoeizamerprocesdantevoreningeschat.dat hingsamenmetverschillendefactoren,maarvoornamelijkmethetfeitdatervrijwelgeen adequateinformatiebeschikbaarwasoverenopdebes\eilanden.omtocheenzo volledigmogelijkbeeldtekrijgenvandesituatieopverschillendedeelgebieden,isopalle mogelijkemanierengeprobeerdominformatietevergaren.naastuitgebreiddesk\ researchiseeniederbevraagddierelevanteinformatiekonleveren.deopdiewijze vergaardeinformatieisvervolgensgetoetstbijverschillendeinformantenopdateenzo adequaatmogelijkbeeldtotstandkonkomen.opsommigegebiedenmoestechter wordengewerktmetverouderdeinformatieofinhetgeheelgeeninformatie.daarwaar dathetgevalis,wordtdatinhetrapportvermeld. Hetonderzoekwordtafgeslotenmetdepresentatievanderesultatenopdeeilanden incaribischnederland,injuni2013. 4 OnderzoekKoninkrijkskinderen InhetKinderrechtenverdragkrijgtUNICEFdeopdrachtom(mede)toetezienopnaleving vanhetverdrag.alskinderrechtenorganisatieneemtunicefdezeopdrachtserieus,ook tenaanzienvankinderendieinhetcaribischedeelvanhetkoninkrijkdernederlanden opgroeien. HetonderzoeknaardekinderrechtensituatieinCaribischNederlandvormteenonderdeel vaneengrootunicef\onderzoeknaardesituatievankinderenopzeseilanden: Koninkrijkskinderen.%Kinderrechten%op%de%Nederlandse%Cariben.Voorditonderzoekwerkt UNICEFNederlandnauwsamenmethetregionaleUNICEF\kantoorvoorLatijns\Amerika enhetcaribischgebied(tacro). DesamenwerkingmetUNICEFTACROwasgerichtoponderzoeknaardekinderrechten\ situatieoparuba,curaçaoensintmaarten.indezedriezelfstandigelandeninhet KoninkrijkderNederlandenheefthetonderzoeksinstituutObservatorioSocialdelEcuador

KindopBonaireHet%onderzoek desituatiewaarinkinderenopgroeieninkaartgebracht,onderauspiciënvanunicef TACRO. Deresultatenvandezeonderzoekenvindtuindrierapporten:UNICEF%Report%on%the% situation%of%children%and%adolescents%in%aruba,%unicef%rapport%over%de%situatie%van% kinderen%en%jongeren%op%curaçao,%unicef%report%on%the%situation%of%children%and% adolescents%in%st.%maarten. 1 DezerapportenzijngepresenteerdaanenbesprokenmetdeoverhedenvanAruba, CuraçaoenSintMaartenenmetdestakeholdersopdeeilanden.Datisgebeurdinmei 2013,voorafgaandaandepresentatievanhettotaleonderzoektijdenshetsymposium Koninkrijkskinderenop23mei2013. OverdekinderrechtensituatieinCaribischNederlandzijnernaastKind%op%Bonairenog tweerapportenoverdeanderetweeeilanden:kind%op%sint%eustatiusenkind%op%saba. Ookisereensamenvattingwaarindedrieeilandensamenkomen:Kind%op%Bonaire,%Sint% Eustatius%en%Saba.%Kinderrechten%in%Caribisch%Nederland. UNICEFheeftinmei2013ookeenfotoboekgepubliceerdwaarindekinderenvandezes eilandenaanhetwoordkomenenwaarinukorteinformatievindtoverdeeilanden.hetis bedoeldalseerstekennismakingmetdeeilandenendekinderendieerwonen.hetboek Kind%op%een%eiland.%Kinderen%over%opgroeien%op%Aruba,%Bonaire,%Curaçao,%Saba,%Sint% Eustatius%en%Sint%MaartenistebestellenbijUNICEFNederlandoftedownloadenvande website. 2 5 Uitgangspunt HetuitgangspuntvanditonderzoekisdesituatiezoalsdievoorkinderenopBonaire daadwerkelijkbestaat.dusniethoedezevolgensdehuidigeregelsofgeldendbeleidzou moetenzijn. DefeitelijkesituatieisgetoetstaanhetKinderrechtenverdrag.Ditverdragkentregels voordegeheleleefsituatievankinderen. Kinderrechtenspelenopalleterreineneenrol.Bijeerstelevensbehoeften,zoalseten, drinken,wonen.maarookalshetgaatomschool,geloof,sport,gezondheid,spelenof vriendjes.ofomveiligheidofontwikkelingsmogelijkheden.denederlandseoverheid moetervoorzorgendatkinderengebruikkunnenmakenvanderechtendiezijhebben. Ookalszijopeeneilandwonen. 6 Onderzoeksorganisatie NaardekinderrechtensituatieopBonaire,SintEustatiusenSabaheefteersthet NederlandseVerwey\JonkerinstituutinopdrachtvanUNICEFNederlandin2011een inventariserendonderzoekuitgevoerd.hetinstituutheeftgekekenwelkebestaande (statistische)gegevenserwarenoverdesituatieopdezeeilanden.ookheefteen medewerkervanhetinstituutenkeleonlinechatsessiesuitgevoerdmetkinderenopde eilanden.deinformatiedieuithetinventariserendeonderzoeknaarvorenkwam,bleek echteronvoldoendeomeenhelderbeeldtekrijgenvandekinderrechtensituatieopde drieeilanden. InaanvullingdaaropheeftUNICEFdaaromvanaf2011eenonderzoekopdeBES\ eilandenverricht.erisnaarnieuweinformatiegezochtenerzijngesprekkengevoerdmet deskundigenopdeeilandeneninnederland.hierbijwarenverschillendeonderzoekers betrokken,onderauspiciënvandeunicef\onderzoekscoördinator. Daarnaastiserintensiefcontactgeweestmetkinderenopallezesdeeilanden.UNICEF Nederlandwerktehiervoorsamenmetlokaleorganisatiesopdeeilanden. 1 Derapportenzijntevindenopwww.unicef.nl/koninkrijkskinderenonderhetdesbetreffendeeiland. 2 www.unicef.nl/koninkrijkskinderen. 19

KindopBonaireHet%onderzoek% OokisgesprokenmetverschillendejongerenvandezeseilandendienuinNederland wonen.hiervoorheeftstichtingalexanderpanelgesprekkengevoerd. 7 Methode Inditrapportvindtualleeninformatieoverdemethodevanonderzoeknaardekinder\ rechtensituatieincaribischnederland,debes\eilanden.ditonderzoekbestaatuit verschillendecomponentendieiedereeneigenonderzoeksmethodehebbengevolgd.om eenzocompleetmogelijkbeeldtekrijgenvandekinderrechtensituatieopdebes\ eilandenisgebruikgemaaktvanverschillendebronnen.voorditonderzoekisgekozen vooreeneerderbeproefdeonderzoeksmethodewaarmeespecifiekepraktijksituaties kunnenwordenvergelekenmetdeeisendiehetkinderrechtenverdragdaaraanstelt. 1 OokinditonderzoekishetKinderrechtenverdrag opgeknipt inverschillende leefgebiedenvankinderen.voorkind%op%bonaireiseenindelinggemaaktinacht onderwerpen: Gezinenopvoeding Onderwijs Gezondheid Veiligheid Recreatie,spelenvrijetijd Participatie Wonen Financiën Dekinderrechtensituatieopiedervandezeleefgebiedenwordtsteedsbeoordeeldinde volgendestappen: Eenbeschrijvingvandehuidigesituatie. Watvindenkinderenenjongerendaarzelfvan? Hoebeoordelendeskundigendesituatie? Welkeonderzoekenenandereliteratuurzijnbekendtenaanzienvanditonderwerp? WatzegthetKinderrechtenverdragoverditspecifiekeonderwerp? HoeverhoudtdesituatiezichtothetKinderrechtenverdrag:deconclusie. 7.1 Drie%perspectieven% Zoalsgezegdverzameldehetonderzoekvanuitdrieperspectieveninformatieomeenzo compleetmogelijkbeeldtekrijgenvandesituatievankinderenopbonaire: Demeningenenervaringenvankinderenopdeeilandenenjongerendieopdeeilanden opgegroeidzijn. Demeningenenervaringenvandeskundigen. Kennisdienaarvorenkomtuit(literatuur)onderzoek. Deverzameldeenbeschreveninformatieisvervolgensgetoetstbijdeskundigen(zie hierna). 7.2 Kinderen% Mijn%wens%is%om%Bonaire%helemaal%op%te%knappen%want%Bonaire%kan%niet%zo%doorgaan% zoals%het%nu%gaat. %(meisje,13jaar,bonaire) 20 1 Eerderisdekinderrechtensituatieinasielzoekerscentravergelekenmetdeeisendiehetverdragdaaraanstelt. Zie:Kloosterboer,K.(2009).Kind%in%het%centrum.%Kinderrechten%in%asielzoekerscentra.Voorburg:UNICEF Nederland,StichtingKinderpostzegelsNederland,CentraalOrgaanopvangasielzoekers.

KindopBonaireHet%onderzoek 21 Degenenomwiehetonderzoekbegonnenis,zijneruitdrukkelijkbijbetrokken:de kinderenopdeeilanden.omeencompleetbeeldtekrijgenvanhunsituatielijktdatheel vanzelfsprekend.tijdenshetonderzoekbleekhetechterverrevanvanzelfsprekendtezijn daterwaardewordtgehechtaandemeningvankinderen. UNICEFsprakintotaalmet106kinderenopallezesdeeilanden.Opelkeilandgaven ongeveervijftienkinderenhunmeninginmetnameindividueleinterviewsendaarnaastin enkelegroepsgesprekkenenchatsessies.wesprakenmet doorsnee kinderen,vooralop scholenennaschoolseopvang.deinterviewswerdenafgenomendoorlokaleinterviewers eneenvasteinterviewervanunicefdieopdeeilandengeborenenopgegroeidis. % Kinderen% Inditrapportwordenallenultotachttienjarigen kinderen genoemd,aansluitendopde terminologievanhetinternationaalverdraginzakederechtenvanhetkind.opsommige plaatsenishetechtervanbelangomietspreciezertezijn.dankandeterm jongeren worden gebruiktteraanduidingvandegroeptwaalf\totachttienjarigen(enouder). %% Interviews% UNICEFwildevankinderenzelfhorenhoezijoverhunlevendenken.Watgaatergoed, watminderenhoezouhetdanbeterkunnen?kortom,watvindenzíj?kinderenkunnen vaakheelhelderuitleggenwatzebelangrijkvinden.ookkomenzesomsmetoplossingen waaraanvolwassenennietgedachthadden. Opelkeilandsprakeninterviewersmetkinderenvanachttotachttienjaar.Deze interviewerskregeneerstvandeunicef\onderzoekscoördinatoreentraininginkinder\ rechtenenininterviewtechniekenmetkinderen.allenhebbenreedservaringinhet omgaanmetkinderen.omtezorgendatdekinderenzichmakkelijkkondenuiten,werd gekozenvoorinterviewersdiedetaalvandekinderenvanheteilandsprekenende cultuurkennen.erwerdpapiaments,engelsennederlands enzelfseenkeerspaans gesproken. Deinterviewmethodeen techniekslootzogoedmogelijkaanopdeleeftijd,hetontwik\ kelingsniveauendebelevingswereldvanhetkind.sommigekinderenvondenhetleukom tetekenenendaarbijtevertellen,anderenwildengraagineenrollenspellatenwetenwat zijzoudenveranderenalszedebaasvanheteilandwaren.enweeranderenkondenin een gewoongesprek goednaarvorenbrengenhoezeoververschillendeonderwerpen denken.deinterviewerskondengebruikmakenvanonderwerpen\envragenlijstenalszij inhetgesprekbehoeftehaddenaanstructuur.deinterviewswarenhalfgestructureerd. Deinterviewsmetdekinderenvormengeenwetenschappelijkofrepresentatief onderzoek,maarzijnbedoeldals(eerste)illustratievaneninformatieovereentot dusverreonbekendbeeldvandekinderrechtensituatieopheteiland:hoevinden kinderenhetzelfomoptegroeienopeenvandeeilanden? Demeestekinderenwarenergenthousiastdatzemochtenmeewerkenaanhetonder\ zoek.vaakblekenkinderennietgewendtezijnomtevertellenhoezeergensover denken.volwassenenvroegenzedaargewoonlijknietnaar.sommigenwarenzelfs oprechtverbaasddatweechtwildenwetenhoezijovervanallesdenken.inenkele gevallenwarenkinderenterughoudendomdatzebangwarendathunuitsprakenbekend zoudenwordenindekleinegemeenschapopheteiland.veelkinderengavensociaal wenselijkeantwoordenenopvallendveelkinderenzagenwelproblemenbijvriendjes, maarnietbijzichzelf.deinterviewsduurdenvantwintigminutentottweeuur. Wevroegentoestemmingaandeoudersvoordatwedekindereninterviewden.Zijzijn immersdewettelijkvertegenwoordigers.oudersondertekendenhiervooreentoestem\

KindopBonaireHet%onderzoek% 22 mingsformulierdatindetaalvandeouderswasopgesteld.wegavenzeinformatieover UNICEF,hetonderzoek,debedoelingvandeinterviewsendeonderwerpenwaaroverwe metdekinderenwildenpraten.ookvroegenwedeoudersofwefilm\enfoto\opnames mochtenmakenenofwedezetezijnertijdzoudenmogengebruiken. Opelkeilandwerktenwesamenmeteenlokaleorganisatievoorkinderen.Zijzorgden vooréénoftweeinterviewersdiesamenmetdeunicef\interviewerdegesprekkenmet dekinderenkondenvoeren.ookselecteerdenzijdekinderenopheteiland.wevroegen zedaarbijtelettenopverschillendeaspecten:vrijwilligheid,eengoedeverdelingwat betreftmeisjesenjongens,opleidingsniveau,achtergrondenleeftijd. Welegdendekindereningroepjesuitwaaromwevanallesvanzewildenweten.We verteldenzeoverkinderrechten,overunicef,overhetonderzoekenwelegdenuitover welkeonderwerpenwegraagmeervanzewildenwetenenwaarom.opeengrotesticker kondenzedetekst Iederkindheeftrechtop aanvullenendatdedenzeallemaalmet veelcreativiteit. Daarnagingiederkindapartzittenmeteeninterviewer.Dezeverduidelijktedathet kindopelkmomentkonzeggendathijergenswelofjuistnietoverwildepraten.alle kinderenkregeneenrodestop\kaartdiezijomhoogkondenstekenalszenietverder wildengaanovereenonderwerp.hiervanisgedurendealleindividueleinterviewsslechts éénkeergebruikgemaakt. Tijdensdeinterviewsmetdekinderenkwamenalleonderwerpenaanboddiebelangrijk zijninhetlevenvaneenkind:gezinenopvoeding,wonen,onderwijs,gezondheid,veilig\ heid,vrijetijd,spelenrecreatie,financiënenparticipatie.kinderenverteldenzelfende interviewerssteldenopenvragen.ookwerdendekinderenaangemoedigdomtezeggen watzijzoudenveranderenalszijdebaasvanheteilandzoudenzijn. Samenwerking%op%Bonaire% OpBonaireisintotaalmetnegentienkinderengesproken.Datgebeurdeinelfindividuele interviewseninchatsessiesmetachtkinderen.deindividueleinterviewsvondenin oktober2011plaats.zewerdenvoorbereidenuitgevoerdinsamenwerkingmetstichting Project,eenorganisatieopBonairediehulpenbegeleidingbiedtaankinderenvannegen jaarenoudermetgedragsmoeilijkheden.zijzorgdendaterkinderenmetverschillende achtergronden,leeftijdenenopleidingsniveausbenaderdwerdenomdeeltenemenaan hetonderzoek.wevroegenzemetnametelettenopeenevenredigeverdelingtussen kinderenmethulpvragenenproblemenenkinderenwaarbijdaarjuistgeenenkelesprake vanis.ookzorgdenzevoorvoldoendeengeschikte(aparte)ruimtesomdeinterviewsaf tenemen. Daarnaastisernogeengroepsinterviewgehoudenmetvijfleerlingenopeen basisschoolopbonaire:hetkolegioreinabeatrix.deinformatiediedaaruitnaarvoren kwambevestigdehetbeelddatdekinderenindeindividueleinterviewsenchatsessies schetsten.helaaszijndooreentechnischprobleemdeopnamesvanditgroepsinterview verlorengegaanwaardoorhetnietmogelijkwasdeuitsprakenvandekinderenpreciesop tetekenen.erisomdieredenbeslotenomditgroepsinterviewnietteverwerkeninde databaseeninhetonderzoek. LiënneDomacassé,medewerkstervanStichtingProject,werktealsinterviewstermee aanhetonderzoek.zijnamdeinterviewsafsamenmetsabinaterborg,unicef\ interviewsterdiezelfopbonaireisopgegroeidenopalleeilandenmetkinderenheeft gesproken.ditgebeurdeonderleidingvandeunicef\onderzoekscoördinator.unicef droegzorgvoormaterialenvoordekinderrechten\eninterviewtrainingvandeinter\ viewstersenvoormaterialenvoordeinterviewsmetdekinderen:opnameapparatuur, eenkinderversievanhetkinderrechtenverdrag,kinderrechtenstickers,etenendrinken, verkleedspullen,tekenmateriaal,bedankcertificaten,cadeautjes.

KindopBonaireHet%onderzoek Bijdeinterviewsisrekeninggehoudenmetdecultuurspecifiekeachtergrondenvande kinderen.dezekunnenimmerseensterkeinvloedhebbenophetgedragvankinderen.op Bonairegroeiensommigekinderenopineencultuurwaarinschaamteenangsteen belangrijkerolspelen.dekinderendieditbetreftzijnbangomhunmeningnaarvorente brengenvanwegedemogelijknegatievegevolgendaarvan.erzijnkinderendieeenlaag zelfbeeldhebbenenzichschamenvoorafkomst,familie,uiterlijk(enhuidskleur)of schoolprestaties.ditkanleidentotterughoudendheidindecommunicatieendekeuze omalleenhethoogstnoodzakelijketezeggen. Natuurlijkzijnergroteverschilleninspraakzaamheidenopenheidtussenheteneenhet anderekind.dekinderendiedeelnamenaandeinterviewswarenechtervrijwelallemaal enthousiastomtevertellenoverhunleven.hundeelnameaanditonderzoekwas vrijwillig,dusverwachtmagwordendathierdooraleennatuurlijkeselectieheeftplaats\ gevonden. Injunienjuli2011vondenchatsessiesplaatswaaraanopBonaireachtkinderenvan dertientotzestienjaarmeededen.dezeonlinesessiemetfocusgroepen(enverschillende sessies)werdengeorganiseerdenuitgevoerddoorhetverwey\jonkerinstituutin opdrachtvanunicef.erwerdopheteilandsamengewerktmetjongbonaire,stichting ProjectenHAK.DeweergavevandechatsessiesvindtuinhetrapportKinderen%in%Tel:%ook% voor%de%nieuwe%(bijzondere)%gemeenten;%kinderrechtenpnulmeting%en%jeugdparticipatie%op% Bonaire,%Sint%Eustatius%en%Sabauit2011. 1 Inbijlage1vindtueenselectievandecitatenvanallegeraadpleegdekinderenwaarnaar bijdeverschillendeonderwerpenwordtverwezen. Opdewebsitewww.unicef.nl/koninkrijkskinderenvindtueenselectievancitatenvan kinderenvanallezesdeeilanden,tevindenbijhetdesbetreffendeeiland. Anoniem% Opeen(klein)eilandkentiedereenelkaar.Datheeftveelvoordelen,maarhetkanook lastigzijn.vansommigedingenwiljenoueenmaallievernietdatiedereenhetweet. Hoeweldemeestegeïnterviewdekinderenhetgeenpuntvondenalshunnaamzou wordenvermeldbijhunuitspraken,istochgekozenomditniettedoen.dekinderen gevenonsantwoordopdevraag Watvindjíj? Zonderhenwasditrapporterniet geweest. 7.3 Jongeren% Ik%zie%op%Bonaire%dat%veel%kinderen%niet%genoeg%aandacht%krijgen%van%hun%ouders. (jongere vanbonaire) Voorditonderzoekiseveneensgesprokenmetjongerenvan19tot25jaardieopde eilandenzijnopgegroeidendienuinnederlandverblijvenvoorstudieofwerk.zijzijnin uitgebreidepanelgesprekkengeraadpleegd.hierbijwaren27jongerenbetrokken,waar\ vanertienopdebes\eilandenzijnopgegroeid.zijwonennuinnederland,zijn(net) meerderjarigenkunnenvanuiteenanderperspectiefterugkijkenophunervaringmet opgroeienopheteiland.stichtingalexandervoerdedezepanelgesprekkenuitinopdracht vanunicef.stichtingalexanderiseenlandelijkinstituutvoorjeugdparticipatieen participatiefjongerenonderzoek.inhetrapportjongeren%in%nederland%over%de% kinderrechtensituatie%op%bonaire,%sint%eustatius%en%sabavindtudeweergavevande panelgesprekken. 2 Deuitkomstenhiervanzijngebruiktinditrapport. 1 Zieookwww.verwey\jonker.nl. 2 ErzijnookrapportenoverdepanelgesprekkenmetjongerenvanAruba,CuraçaoenSintMaarten.Dezezijnte vindenopdewebsitewww.unicef.nl/koninkrijkskinderenbijhetdesbetreffendeeiland.zezijnooktevindenop dewebsitevanstichtingalexander:www.st\alexander.nl. 23

KindopBonaireHet%onderzoek% 24 7.4 Deskundigen% Jeugd%wordt%hier%veel%te%weinig%betrokken%bij%alles.%Praat%me%ze,%kijk%wat%ze%willen (deskundige) Deinbrengvandeskundigenisopverschillendemanierengeorganiseerd.Erzijnvele individuelegesprekkengevoerdmetdeskundigenophetgebiedvankinderenopde eilanden,zowelopdeeilandenzelfalsinnederland.datbetroffengesprekkendie semigestructureerdwareneneenduurhaddendievarieerdevaneenhalfuurtotenkele uren.deindividueleinterviewswerdenverrichtdoordeonderzoekscoördinatorinde periode2011totfebruari2013. Daarnaastwerdendeskundigenopverschillendeterreinenpere\mailentelefonisch benaderdmethetverzoekominformatie.datgebeurdedooronderzoeksmedewerkersen doordeonderzoekscoördinatorindeperiodevan2011totbegin2013. Ookwerdenerin2011en2012expertmeetingsgeorganiseerd,waarbijdeskundigen vandebes\eilandenhunvisiehebbengegeven. Tenslottehebbenverschillendedeskundigendetekstenoverhetonderwerpwaarop hunexpertisezichricht,meegelezenenaangevuld. Intotaalwerden107deskundigengeraadpleegd. Eriszozorgvuldigmogelijkgeprobeerdomvoorditonderzoekaldiedeskundigente sprekendieop(eenvan)deverschillendeleefgebiedenvankinderenactiefzijnendiede situatieopdeeilandenkennen.desalnietteminzouhetkunnendaterdeskundigen ontbrekendiewelhaddenthuisgehoordindelijstvangeraadpleegdedeskundigen. Inbijlage1vindtueenselectievancitatenvandeskundigenoverdeverschillendeonder\ werpen.inbijlage2kuntuzienwelkedeskundigengeraadpleegdzijnvoorditonderzoek. 7.5 Literatuur% Bijhetonderzoekisgebruikgemaaktvanallebestaandeenbekendeinformatie,onder\ zoekenanderebronnenoverdesituatievankinderenopdebes\eilanden.daarbijzijnalle statistischegegevensdiebetrekkinghebbenopdesituatievankinderenopdeeilanden meegenomen.ookisinformatieoverdefeitelijkesituatie zoalskenbaaruitwebsites, folders,literatuurendergelijke opgenomenenverwerkttotdebeschrijvingvande huidigesituatieperonderwerp.bijdeliteratuurwordenookderapportagesover verdragenenaanbevelingenvandegerelateerdetoezichthoudersbetrokken,zoalsdievan hetkinderrechtencomité. Inbijlage3vindtueenlijstmetdeliteratuurdiegebruiktisvoorditonderzoek.Opde websitewww.unicef.nl/koninkrijkskinderenvindtuonderheteilandbonaireeenpdf\ bestandmetkortesamenvattingenvanallegebruikteliteratuur,gerangschiktnaar onderwerp.datgeeftudemogelijkheidomsnelteachterhalenwelkeinformatieuwaar kuntvindenalsumeerwiltweten. 7.6 Database% Erzijntotaal293bronnengeraadpleegd:kinderenenjongeren,deskundigen,literatuur. Dezezijnopgenomenineendatabase.Dekinderen,jongerenendeskundigendeden 2.331uitsprakenoverdesituatievankinderenopdeeilanden.Devolledigegegevensuit dedatabasezijnopaanvraagennaoverlegbeschikbaarvooronderzoekers,bijunicef.

KindopBonaireHet%onderzoek Interviewsmet kinderen Kinderenin chatsessies % Bonaire% Sint%Eustatius% Saba% Totaal% 11 17 16 44 8 4 6 18 Totaalkinderen 19 21 22 62 Jongeren(18+) Deskundigen Literatuur 10 107 114 Totaalaantalbronnen: 293 Tabel%1:%Aantal%bronnen%voor%het%onderzoek.% Totaalaantaluitspraken: 2.331 8 Websiteenpubliciteit Tijdenshetonderzoekisdewebsitewww.unicef.nl/koninkrijkskinderengelanceerd waaropinformatietevindenisoverhetonderzoek.hieropisondermeerinformatiete vindenoverdeeilandenenoverdeonderzoeksaanpakenerzijnnieuwsberichtenop geplaatst.ookistijdenshetonderzoekverslaggedaandoordeinterviewersdiemet kinderenspraken,doormiddelvanblogs. UNICEFMagazinebesteeddeindezomervan2012uitgebreidaandachtaandesituatieop deeilandenineenreportage.ookverschillendeanderemedia,zowelopdeeilandenalsin Nederland,besteeddenaandachtaandesituatievankinderen,naaraanleidingvanhet onderzoek.ziehiervooreveneensdewebsite. Indezomervan2012stondhetIKONtv\programmaSpraakmakendeZakeninhetteken vanderechtenvanhetkind.erwerdenzesafleveringenuitgezondenwaarvandriein EuropeesNederlandendrieinCaribischNederland.Aanleidingvoordeserie gepresen\ teerddoorpaulrosenmöller vormdendeactiviteitenvanunicefrondkinderrechtenin Nederlandenhetonderzoeknaarkinderenopdeeilanden. DeafleveringopSintEustatiusgingoveropvoeding(9augustus2012),dieopSaba overonderwijs(16augustus2012)enopbonairewashetbelangrijkstethemaseksualiteit (23augustus2012). 1 Deuitzendingenzijnnogtebekijkenopikonrtv.nl. 9 PresentatieonderzoekensymposiumKoninkrijkskinderen DeuitkomstenvanhetonderzoeknaardekinderrechtensituatieopBonairewordeninjuni 2013opheteilandzelfgepresenteerdentoegelicht.Daarbijzijnverschillende stakeholdersaanwezigomgezamenlijktebeoordelenhoeditrapporteenbijdragekan leverenaanhetverbeterenvandekinderrechtensituatieopbonaire. Op23mei2013vondinLeideneengrootsymposiumKoninkrijkskinderenplaats.Hier werdendeonderzoekennaardekinderrechtensituatieopallezesdeeilandeninhet KoninkrijkderNederlandengepresenteerd,waaronderdatopBonaire.Derapporten werdenaangebodenaanministerplasterkvanbinnenlandsezakenenkoninkrijksrelaties, alscoördinerendbewindspersoon.verschillendestakeholdersvandeeilandenwaren aanwezigenvervuldeneenactieverolophetsymposium. Ditsymposiumhadverschillendedoelstellingen: Informerenoverdesituatievankinderenopdezeseilanden. 1 Zievooreenuitgebreideroverzicht:www.unicef.nl/nieuws/agenda/spraakmakende\zaken\afl\4/. 25

KindopBonaireHet%onderzoek% Creërenvandraagvlakomdepositievankinderenopdeeilandenopdeagendatezetten endezewaarnodigteverbeteren. Stakeholdersfacilitereninhetopbouwenenonderhoudenvaneennetwerkopterreinvan kinderrechtenvankinderenopdeeilanden. InspirerenvaneeniedertottoepassingvanhetKinderrechtenverdrag,ookvoorde kinderenopdeeilanden. 26

% Het$eiland% 1 OpgroeienopBonaire BonaireiseeneilandinhetzuidelijkdeelvandeCaribischeZee.Hetligttachtigkilometer tennoordenvandekustvanvenezuela.samenmetaruba,dat138kilometerwestelijker ligt,enmetcuraçao,datvijftigkilometerwestelijkerligt,vallendedrieeilandenonderde BenedenwindseEilanden.ZewordenookweldeABC\eilandengenoemd. Bonaireligtruim800kilometertenzuidenvanSintEustatiusenSaba.TussenEuropees NederlandenBonaireligteenafstandvanruim7000kilometer. Bonaireheefteenoppervlaktevanongeveer290km 2,zo n28kilometerlangenvariërend vanvijftotelfkilometerbreed.daarondervaltookhetonbewoondeeilandjeklein Bonairedateenoppervlakteheeftvanzo nzeskm 2. HethoogstepuntvanBonaireishetheuvelachtigeBrandaris,op240meterboven zeeniveau. Bonairestaatbekendomzijntropischeklimaat.Vanfebruaritotjuniisheterdroog.Het regenseizoenlooptvanoktobertotjanuari.degemiddeldetemperatuuropbonaireis 28 C.Bonaireligtbuitendeorkaanregio,maarwordtvantijdtottijdtochgetroffendoor eenorkaan.debodemvanbonairebestaatvoornamelijkuitkoraalkalk. OpBonairewonenruim16.000mensen.Debevolkingissamengestelduitverschillende nationaliteiten.naastdeautochtonebevolkingwoneneropbonaireveelmensenuit Nederland,Curaçao,Aruba,Venezuela,ColombiaendeDominicaanseRepubliek. DeofficiëletaalopBonaireisNederlands,maarookhetPapiaments Papiamentu is erkendalsofficiëletaalopheteiland.ditiseencreoolsetaaldieisgebaseerdopspaans enportugees,metnederlandse,engelseenafrikaanseinvloeden.erwordtopheteiland ookveelengelsenspaansgesproken. In1499namendeSpanjaardenbezitvanBonairedattoenalbewoondwerddoorde Caiquetoindianen.DeNederlandersveroverdenheteilandin1636vandeSpanjaarden. AanheteindvandezeventiendeeeuwbrachtdeWestIndischeCompagnieeengroep AfrikaanseslavennaarBonaireomertewerken. NadatNederlandheteilandaanhetbeginvandenegentiendeeeuwtweekeerverloor aandebrittenkwambonairein1816definitiefondernederlandsbestuur.in1954kregen denederlandseantillen,waarbonairetot10oktober2010onderdeelvanuitmaakte, politiekeautonomie. OpBonairegroeienruim4.000kinderenop,ongeveereenkwartvandetotalebevolking opheteiland.invergelijkingmetdeanderetweeeilandenincaribischnederland,sint EustatiusenSaba,isdegroepkinderenhieraanzienlijk. Perjaarwordenerongeveer190kinderengeborenopBonaire:in2011warendater181. 27

KindopBonaireHet%eiland% VergelekenmetdedrieandereeilandeninhetCaribischdeelvanhetKoninkrijkder NederlandengaathetopBonaireomeenkleinaantalkinderen.Dezelfstandigelanden Aruba,CuraçaoenSintMaartenherbergenrespectievelijkbijna27.000,ruim46.000en bijna12.000kinderen. Bonaire% Bijnaam Hoofdstad DiversParadiseenFlamingoIsland Kralendijk Oppervlakte 294km 2 Officiëletaal Meestgesproken talen Religie Aantalinwoners 16.541 NederlandsenPapiaments Papiaments:75% Spaans:12% Nederlands:9% Engels:3% Rooms\katholiek:77% Overig:16% Geen:7% Kinderen(0\20jaar) 4.060(24,5%) Bronvaninkomen Munt Staatkundig Aantalbasisscholen 8 Aantalopenbare scholenvoortgezet onderwijs Universiteit Ziekenhuizen Feestdag Toerismeenzoutwinning AmerikaanseDollar($) Als openbaarlichaam deelvannederlandsinds2010 1 St.JamesSchoolofMedicine HospitaalSanFrancisco 6septemberen30april(DiadiRincón) Tabel%2:%Kenmerken%van%Bonaire. %1%% IntotaalgroeieninhetCaribischdeelvanhetKoninkrijkderNederlandenruim90.000 kinderenop. OpBonaireisdeverdelingvankinderenoverdeverschillendeleeftijdscategorieën gelijkmatig(ziehierna). 2 CaribischNederland Bonaire,SintEustatiusenSabawordensamenCaribischNederlandenookweldeBES\ eilandengenoemd.op10oktober2010ishetlanddenederlandseantillenopgeheven. OpdiedatumzijnBonaire,SintEustatiusenSabaonderdeelgewordenvanNederland.Ze zijnnu openbarelichamen enwordeninhetdagelijkseverkeer bijzonderegemeenten genoemd(ziehiernaoverdestaatkundigesituatie). 2.1 Korte%geschiedenis% Aruba,Bonaire,Curaçao,Saba,SintEustatiusenSintMaartenzijnvoormaligekoloniën vannederland.in1954werdenzijnietonafhankelijk,maarkwamereenkoninkrijks\ verbandvandrielanden:nederland,nederlandseantillenensuriname(tot1975).ophet gebiedvankoninkrijksaangelegenheden(defensie,nationaliteit,buitenlandsbeleid) 1 Bronnen:statline.cbs.nl;beautiful\bonaire.nl;dutchcaribbeanlegalportal.com 28

KindopBonaireHet%eiland werktendelandensamen.voorandereonderwerpenhaddendelandenhuneigen wetgevingenbeleid. In1986verlietArubahetNederlands\Antilliaansestaatsverbandomeenapartland binnenhetkoninkrijkteworden.deovergebleveneilandenwerdenechtergeeneenheid. Deverantwoordelijkheidsverdelingtussenlandeneilandenwassomsonduidelijken dedominantievancuraçaowerddoordeandereeilandenalstegrootervaren.datkon spanningenopleveren. DeontmantelingvanhetlandNederlandseAntillenwerdingeluiddooreen referendumopsintmaartenin2000.eenkrappezeventigprocentvandebewonerskoos daarbijvooreenzelfstandigestatusbinnenhetkoninkrijk. 2.2 Kinderen%in%Caribisch%Nederland% InCaribischNederlandgroeienruim5.000kinderenop.Datisongeveereenkwartvanhet totaalaantalbewonersvandebes\eilanden.inhetschemaistezienhoedeverdelingvan dekinderenoverdedrieeilandenenoverdeverschillendeleeftijdscategorieënis. % Bonaire% Sint% Eustatius% Kinderen 0\5jaar Kinderen 5\10jaar Kinderen 10\15jaar Kinderen 15\20jaar Totaalaantal kinderen Totaalaantal bewoners Saba% Caribisch% Nederland% 992 199 79 1.270 1.011 238 99 1.348 1.059 248 84 1.391 998 209 79 1.286 4.060 894 341 5.295 16.541 3.791 1 1.971 21.585 Tabel%3:%Aantallen%inwoners% %situatie%op%1%januari%2012. 2 % 2.3 Staatkundige%situatie%kort% Op10oktober2010werdhetlandNederlandseAntillenontmanteld.CuraçaoenSint MaartenwerdenzelfstandigelandenbinnenhetKoninkrijkderNederlanden,netals Arubadatdiestatusalin1986hadgekregen. Bonaire,SintEustatiusenSabawerden openbarelichamen indezinvanartikel134 vandenederlandsegrondwet.zeintegreerdeninhetnederlandsestaatsbestel. DewijzewaaropdeopenbarelichamenBonaire,SintEustatiusenSababestuurlijkzijn ingerichtlijktveelopdievannederlandsegemeenten.debijzonderepositievande eilandenmaakthetevenwelnoodzakelijkomafwijkendewet\enregelgevingtoete (kunnen)passen.omdieredeniservoorgekozenomdeeilandenaantemerkenals openbarelichamen 3 endebijzonderepositievandezeopenbarelichameninde NederlandserechtsordevastteleggeninhetStatuutvoorhetKoninkrijkder Nederlanden 4 (hierna:hetstatuut). 1 Statiaverwelkomdede4.000steinwonervanheteilandop8maart2013. 2 Bron:CBS(2012).%Statline,%Bevolking%Caribisch%Nederland.% 3 Zie:Wetvan17mei2010totinvoeringvanderegelgevingmetbetrekkingtotdeopenbarelichamenBonaire, SintEustatiusenSaba(InvoeringswetopenbarelichamenBonaire,SintEustatiusenSaba). 4 Wetvan28Oktober1954,houdendeaanvaardingvaneenStatuutvoorhetKoninkrijkderNederlanden. 29

KindopBonaireHet%eiland% 30 2.4 Grondwet%en%Statuut% DeNederlandseGrondwetisvantoepassinginbeidedelenvanNederland:zowelhet EuropesealshetCaribischedeel.Inartikel1vandeGrondwetwordthetgelijkheids\ beginselgeformuleerd: AllendiezichinNederlandbevinden,wordeningelijkegevallen gelijkbehandeld.discriminatiewegensgodsdienst,levensovertuiging,politiekegezind\ heid,ras,geslachtofopwelkegronddanook,isuitgesloten. DezeGrondwetsbepalingbetekentnietdatallewettenenregelsinEuropeesenCaribisch Nederlandprecieshetzelfdemoetenzijn.OpbasisvandeafsprakentussenNederlanden debestuurscollegesvandeeilandenkanervoorafwijkenderegelswordengekozen.datis ookgebeurd:veelvandebestaandenederlands\antilliaansewetgevingvanvóór2010is ooknadetransitieblijvenbestaan.afgesprokenwerdomgedurendevijfjaargeleidelijk overtegaannaardenederlandsewetgeving.indetussentijdisechtertochalveelnieuwe Nederlandsewetgevingtotstandgekomen. HetStatuutregeltdestaatkundigerelatietussendezelfstandigelandeninhetKoninkrijk dernederlanden:nederland,aruba,curaçaoensintmaarten.inhetstatuutstaatdatde landenzelfstandighuneigenaangelegenhedenbehartigen.samenzijnzeverantwoorde\ lijkvoordeonderwerpendiehetkoninkrijkalsgeheelaangaan:dekoninkrijksaangelegen\ heden.daarnaastgeefthetstatuutregelsvooronderlingesamenwerking,bijstand, overlegenstaatsinrichtingvandelanden.hetstatuuttradin1954inwerking. Artikel1vanhetStatuutomschrijftdelandeninhetKoninkrijk.Inhettweedelidvandit artikelstaatdatbonaire,sinteustatiusensabadeeluitmakenvanhetstaatsbestelvan Nederland.OokvermeldthetdatervoordeBES\eilandenregelskunnenwordengesteld enanderespecifiekemaatregelenkunnenwordengetroffenmethetoogopde economischeensocialeomstandigheden,degroteafstandtotheteuropesedeelvan Nederland,huninsulairekarakter,kleineoppervlakteenbevolkingsomvang,geografische omstandigheden,hetklimaatenanderefactorenwaardoordezeeilandenzichwezenlijk onderscheidenvanheteuropesedeelvannederland. Overdeze differentiatiebepaling bestaatveeldiscussieeneriseenvoorstelvooreen wetswijzigingdiedebepalingvervangtdooreenartikelindegrondwet(ziehierna). Ofenhoeeendergelijkebepalingookvormkrijgt,hettoetsingskaderomspecifieke situatiestebeoordelenenopgronddaarvantebesluitentotafwijkendewet\enregel\ gevingblijftartikel1vandegrondwet. Deverschilleninwet\enregelgevingtussenEuropeesenCaribischNederlandhebben verschillendekerentotonvredegeleidonderbewonersenbestuurdersvandeeilanden diezichinsommigegevallenachtergesteldvoelen.hetisvoorveelmensenonduidelijk waaromenopwelkepuntenonderscheidwordtgemaakt. HetCollegevoordeRechtenvandeMensheeftinmaart2013eenadviesuitgebrachtover toepassingvanhetgelijkheidsbeginselmetbetrekkingtotderechtendiegeregeldzijnin hetkinderrechtenverdrag.zievooreentoelichtinghierophetvolgendehoofdstuk(het Kinderrechtenverdrag). 2.5 Verdragen% OpeenaantalverdragenwaarNederlandpartijbijis,heeftdeoverheideenvoorbehoud gemaakt.dezezijnalleenopheteuropesedeelvanhetkoninkrijkdernederlandenvan toepassing. DebelangrijkebekendemensenrechtenverdragengeldeninCaribischNederland,zoals heteuropeesverdragtotbeschermingvanderechtenvandemens(evrm),het InternationaalVerdraginzakeeconomische,socialeenculturelerechten(IVESCR),het InternationaalVerdraginzakeburgerrechtenenpolitiekerechten(IVBPR). HetInternationaalVerdraginzakedeRechtenvanhetKind(IVRK)isvolledigvan toepassingopdebes\eilanden(ziehierna).

KindopBonaireHet%eiland 2.6 Zelfbeschikkingsrecht% Hetzelfbeschikkingsrechtishetrechtvanvolkenomvrijenvrijwilligtebepalenonder welkesoevereiniteitzevallen.zehebbendekeuzetussenonafhankelijkheid, vrije associatie (losstaatsverbandvanzelfstandigestaten)ofintegratie.uiteindelijkdoelvan hetzelfbeschikkingsrechtishetwelzijnvandebevolking. 1 Voorafgaandaandestaatkundigeveranderingenvandeeilandenvandevoormalige NederlandseAntillenin2010,isgepeildwatdeBES\eilandenzoudenwillen.Bonaireen Sabakozeninreferendain2004en2005voordirectebandenmetNederland,terwijlSint EustatiuskoosvoorbehoudvanhetlandNederlandseAntillen.DehuidigestatusvanSint Eustatiusisdusnietgebaseerdopdeuitspraakvandebevolking. DeonderhandelingsuitkomstenoverdeBES\eilandenzijnnietvoorgelegdaande bevolkingvanbonaire,sinteustatiusensaba.erkanvanuitgegaanwordendatveel eilandbewonerszichtentijdevandereferendanietrealiseerdenwatdeconsequenties warenvandeverschillendeopties.deskundigenvindendaaromdatdestatusvandedrie eilandennietvoldoetaandeeisenvanhetzelfbeschikkingsrechtenopgespannenvoet staatmethetinternationaledekolonisatierecht 2.Bonairianen,StatianenenSabanen zoudenalsnogopbasisvaneenuitgebreidevoorlichtinggeconsulteerdmoetenworden, zowordtgesteld. 3 DeBES\eilandenhebbennogsteedszelfbeschikkingsrecht,ooknadestaatkundige veranderingenvan2010,aldusvoormaligstaatssecretarisvankoninkrijksrelaties Bijleveld 4. 2.7 Na%2015% Op10\10\2015wordteendefinitievestatusvoorBonaire,SintEustatiusenSabagekozen. Datisvijfjaarnadestaatkundigeveranderingen.In2015ofdaarvoorkangeëvalueerd wordenhoedehuidigestatusvanopenbarelichamenbevalt.totdatmomentkunnende BES\eilanden volgensdevoormaligestaatssecretarisvanbzk,bijsterveld nogkiezen tussentweeopties:1)handhavenvandehuidigestatus,dusopenbaarlichaam(of gemeente)vannederland,of2)onafhankelijkheid. IntheoriezoudendeBES\eilandenernogvoorkunnenkiezenomapartvanNederland verdertegaan.inpraktijkleekdatstationechteralgepasseerdtezijn.eriseenvoorstel totwijzigingvandegrondwetbijdestaten\generaalaanhangigwaarindestaats\ rechtelijkepositievandeeilandenindegrondwetwordtgeregeld. 5 Indatvoorstel kunnendebes\eilandeneigenlijkalleennogkiezenofzedoorgaanalsopenbaarlichaam ofalsgemeente.onafhankelijkheidisdannietlangereenoptie. DeTweedeKamerheefthetvoorstelaangenomen,waarnadeEersteKamerde verderebehandelingvanhetvoorsteldoordeeerstekamerheeftopgeschort.desenaat wildeevaluatievandenieuwestaatkundigestructuurbinnenhetkoninkrijkin2015 afwachtenendaarmeerechtdoenaandevolgtijdelijkheidvaneenevaluatievande staatkundigestructuurvoordateen(nieuwe)staatkundigestructuurindegrondwet wordtvastgelegd. 6 2.8 Eilandbestuur%en%organisatie% HetOpenbaarLichaamBonaire(OLB)isalsvolgtgeorganiseerd.Hetdagelijksbestuur wordtuitgevoerddoorhetbestuurscollege.hetcollegebestaatuitdegezaghebber% (vergelijkbaarmetdeburgemeesterineengemeente)endriegedeputeerden (vergelijkbaarmetwethouders).deeilandsecretarisdoetdeambtelijkeondersteuning. Hetbestuurscollegeisverantwoordelijkvoordevoorbereidingenuitvoeringvanbeleid. 1 ResolutiesvandeVerenigdeNatiesnrs.1514en2625. 2 Vgl.Duijf,CharlotteM.A.M.,enAlfredH.A.Soons(2011).The%right%to%selfPdetermination%and%the%dissolution%of% the%netherlands%antilles.wolflegalpublishers. 3 Duijf,Charlotte,enFredSoons.ZelfbeschikkingsrechtBonairianen,StatianenenSabanen.in:Openbaar%Bestuur. oktober2011. 4 HandelingenI2009/10,nr.28,p.1171. 5 KamerstukkenII2011\2012,nr.33131,2ConstitutionelebasisopenbarelichamenBES(Grondwetswijziging). 6 KamerstukkenI2012\2013,nr33131,C.% 31