In de vorige TIPS & TRUCS zijn soorten effecten besproken net als hun werkwijze. In deze TIPS & TRUCS gaan we wat dieper in op het gebruik van effecten. Ook de compressor en equalizer zullen hier weer worden meegenomen. Let er wel op: We geven hieronder een paar tips en suggesties over hoe je effecten kunt gebruiken, maar dit zegt absoluut niet dat dit de enige juiste manier is. Het leuke aan effecten is dat je er heel creatief mee kan stoeien en soms juist de beste resultaten kunt bereiken door van de gebaande paden af te wijken! EFFECTEN OP INDIVIDUELE INSTRUMENTEN Effecten kun je zowel op de individuele instrumenten, bij het maken van een mix, of bij het mixen van 2 platen (als DJ) gebruiken. Wij beginnen bij de individuele instrumenten. Nogmaals, probeer zoveel mogelijk zelf te stoeien met effecten want dan ontdek je de leukste verrassendste resultaten. Vocals Uiteraard is de basis het belangrijkste bouwelement hier. Zorg dus dat ze vocals zo goed en zuiver mogelijk zijn opgenomen. Tegenwoordig kun je met tools als Melodyne en Autotune valse noten altijd corrigeren, maar het is beter om een zo zuiver en netjes opgenomen vocaltrack te gebruiken. Omdat de stem erg veranderlijk is in volume is worden vocals vaak al opgenomen met een compressor ertussen. Dit zorgt ervoor dat de vocals niet het ene moment nauwelijks te horen zijn om vervolgens boven de mix uit te schreeuwen maar wat stabieler blijven in volume. De opname wordt vervolgens gecorrigeerd op fouten (bijvoorbeeld pitchcorrectie met Melodyne) en met een De-esser (een effect ergens tussen de compressor en EQ die dynamisch reageert op klanken in de stem als de z, s en sch en deze in volume drukt.). Met EQ haal je vervolgens alle frequenties weg die niet nodig zijn of de rest van de mix in de weg zitten. Soms heeft een microfoon zelf al een lowcut of highpass filter, maar is dit niet het geval dan kun je met zon filter de lage frequenties weg-eqen. Eventueel kun je lichtjes een aantal frequenties boosten zodat de vocal lekkerder klinkt, maar over het algemeen in cutten beter dan boosten. Klinkt de vocal nu goed en is deze helemaal schoon dan kunnen andere effecten worden toegepast. De Reverb is hier het voornaamste effect. Door een beetje galm toe te passen op de stem klinkt deze veel natuurlijker. Met effecten als Flangers, Fasers en Distortion klinken vocals juist weer wat minder natuurlijk, maar in sommige gevallen kan dit juist goed resultaat opleveren.
Akkoestische Gitaar De akkoestische gitaar wordt net als de vocals met een microfoon in de buurt van het instrument opgenomen. Ook hier kan eventueel al van tevoren een compressor tussen de microfoon en het opnameapparaat worden geplaatst afhankelijk van het spel van de gitarist. Als de gitaar is opgenomen kan er met een highpass-filter een deel van het laag worden afgefilterd om ruimte te maken voor de bass en de kickdrum. Daarnaast kan met EQ worden gekeken naar frequenties die storend zijn of kunnen met kleine piekjes accenten worden gelegd. Verder heeft de akkoestische gitaar net als de vocals normaal gesproken niet zo veel nodig. Een beetje Reverb voor een ruimtelijke klank (gebruik een room-reverb als het het liedje klein en intiem wil houden en gebruik een large hall reverb voor een stadion achtig effect.) is meestal al voldoende. Electrische gitaar De electische gitaar wordt in tegenstelling tot de akkoestische gitaar en de vocals niet direct vanaf de bron opgenomen. Vaak wordt er een gecombineerd geluid gebruikt. De gitaar wordt dan direct in de mixer of geluidskaart geplugd en opgenomen, maar daarnaast word de output van de gitaarversterker ook als apart spoor opgenomen. Een combinatie van deze 2 signalen wordt dan gebruikt in de mix. Zorg er in beide gevallen voor dat de opname goed en helder is en maak hiervoor eventueel gebruikt van compressors. Waar bij Vocals en Akkoestische gitaren effecten meestal NA de opname worden toegepast gebeurt dit bij Electische gitaren ook vaak al TIJDENS de opname. Veel gitaristen hebben hun eigen sound en willen deze ook zo opnemen. Het nadeel hiervan is wel dat het moeilijker is om dit achteraf nog aan te passen. (Staat de distortion te hard, dan kan deze niet of nauwelijks meer worden teruggedraaid) Tijdens het oefenen kan het dus pima om je eigen effectinstellingen te gebruiken als gitarist, maar tijdens live-optredens en vooral tijdens opnames kan het dus erg belangrijk zijn om naar de geluidstechnicus/producer te luisteren en wat effecten te minderen zodat die later kunnen worden toegevoegd. Veel gitaristen hebben veel effecten en de volgorde hiervan kan enorm veel verschil maken. Let erop dat een effect als Distortion/ Overdrive zich meestal vooraan de pedalenreeks bevindt, eventueel gevolgd door
Chorus/Flanger, en effecten als Reverb en Delay meestal als laatste worden toegevoegd. Zowel het DI (Direct Input) signaal als het signaal opgenomen vanaf de versterker worden schoon gemaakt met de equalizer. Een laag-af (highpass) filter is ook hier gewenst om ruimte voor de bas te maken. Omdat het van de versterker opgenomen signaal al vol met effecten zit zal dit meestal verder niet te veel bewerkt worden. Het DI signaal kan wel wat meer bewerkt worden. Bas Live kunnen er diverse effecten op de synthbass en op de basgitaar worden toegepast, maar zowel synthesizer basgeluid als de basgitaar worden meestal via DI opgenomen. Soms wordt bij de basgitaar ook het geluid van de versterker opgenomen, maar dit gebeurt lang niet altijd. Omdat het lage tonengebied vrij overheersend is in een mix moet er met de basgitaar of bassynthesizer wat voorzichter omgegaan worden met effecten. Eq (bijvoorbeeld delen in het hoog verwijderen om ruimte te maken voor gitaren / lead synths) en compressie mag best grondig gedaan worden, maar verdere effecten hebben meestal meer nadelige effect dan positieve gevolgen. Solo klinkt een bas met distortion of chorus vaak wel erg goed, maar in de totale mix overheerst de bas dan de andere instrumenten veel te veel. De bas wordt vaak de lijm tussen de kickdrum en de instrumenten genoemd dus hou het rustig en zorg ervoor dat de samenwerking tussen de bas en de andere instrumenten goed blijft. Synthesizers Synthesizers zijn instrumenten die soms bedoeld zijn om natuurlijke instrumenten (gitaren, piano s, blazers etc) na te bootsen maar vaak ook een totaal eigen klank hebben. Hierdoor is niet altijd vastgelegd
hoe ze horen te klinken en is er dus meer ruimte om te spelen met het geluid. Chorus, Flangers en Delays zijn goed toe te passen en maken vaak op speelse wijze het geluid meer uniek. Sommige synthesizers hebben zelfs al ingebouwde effecten. Ook hier geld dat het vaak beter is om te beginnen met het geluid stevig, vol en schoon te krijgen met eq en compressie om vervolgens pas effecten te gaan toepassen. Bij sinusgolven kan het zijn dat effecten als phasers en flangers niet werken. Door een Distortion effect te plaatsen voor dit type effecten doen de phasers en flangers wel hun werk. Ook effecten op andere golfvormen kunnen soms profiteren van een beetje distortion. Het lijkt misschien een vreemde combinatie, maar gitaarpedaaltjes kunnen prima werken op synthesizers. Heb je een synthesizer, probeer dan rustig eens wat gitaareffecten uit, vaak klinken ze prima en geven ze net wat extras. Drums Een drummer speelt live meestal gewoon op zijn drumstel zonder enig extra effect. In de meeste mixen zal de drum dus niet erg veel spannende effecten als Flangers en Chorus bevatten. Ook drumcomputers worden meestal zonder veel poespas in de mix gebruikt. EQ en compressie zijn hier echter de uitzondering. Deze worden vaak juist wel veel op de opgenomen drumtracks toegepast. Zowel voor de uitzonderlijke drumelementen (Kick, Snare, Hats etc) als op de totale drummix word stevig gebruikt gemaakt van EQ en compressie. Dit zodat de elementen elkaar niet in de wegzitten en uiteindelijk de andere instrumenten niet in de weg zitten. Van veel elementen word het laag afgehaald om ruimte te maken voor de kickdrum en de bas. Overige instrumenten Een aantal belangrijke individuele instrumenten en instrumentgroepen hebben we hierboven belicht, maar uiteraard word er bij de live-optredens en opnames van andere instrumenten ook gebruik gemaakt van effecten. Ook hier gelden geen vaste regels maar zijn er wel een aantal handgrepen die vastigheid bieden. Over het algemeen geld dat een compressor vrij vroeg in het proces gebruikt word, soms zelfs tijdens de opname, om verschillen in geluidsniveau te minimaliseren. Eq volgt hier al snel op (of soms voor de compressor) om er voor te zorgen dat alleen datgene overblijft van het instrument wat nodig is in de totaalmix. In de mixfase word dit nog duidelijker en preciezer gedaan, maar het kan altijd helpen om individuele instrumenten alvast op te schonen met eq. Bij veel natuurlijke instrumenten zijn naast compressie en eq vaak alleen nog maar effecten als Reverb en Delay nodig, maar soms kan het spannender gemaakt worden met wat extra effecten. Over het algemeen geld dat Compressors, Limiters, Noisegates en Equalizers eerst worden gebruikt, waarna effecten als Distortion en Overdrive volgen. Deze worden weer gevolgd door Chorus, Flanger en Phasers om te eindigen met Reverb en Delay. Maar nogmaals, deze volgorde staat niet vast en is alleen
maar een richtlijn om het makkelijker te maken! EFFECTEN IN DE MIX Door effecten te gebruiken op individuele instrumenten kunnen ze lekkerder gaan klinken en soms zelfs beter gaan werken in een mix. Vaak worden effecten door instrumentalisten echter vooral gebruikt om het instrument zelf lekkerder te laten klinken en niet om de totale mix beter te laten klinken. (Zo is bij iedereen die in een band heeft gespeeld het welbekende gainpushen, waarbij iedereen zijn instrument steeds harder zet om boven de anderen uit te komen, een bekend gegeven). De taak aan de geluidstechnicus of producer/recording engineer dus om het totaalbeeld in de gaten te houden. Aangezien mixen een vak appart is word het te moeilijk om in deze TIPS & TRUCS volledig uit te leggen hoe je een goede mix opzet, maar een aantal kleine tips ten opzichte van het gebruik van effecten in de mix zullen hieronder wel worden gegeven. EQ Bij het gebruik van EQ bij individuele instrumenten let je vaak meer op hoe het instrument zelf klinkt en of het doorkomt in de mix van andere instrumenten. Bij het gebruik van EQ op instrutijdens het mixen is het belangrijker om te letten op het EQ op het ene instrument het geluid van de totale mix beinvloed. Probeer dus altijd EQ op instrumenten te gebruiken terwijl de rest van de mix aan staat (dus niet op solo) zodat je kan horen wat het met de rest van de mix doet. Met EQ kun je op deze wijze soms best grof te werk gaan. Als iemand voor de helft achter een muurtje gaat staan denk je niet he daar staat een half persoon, maar vullen je hersenen zelf aan dat het een heel persoon is die voor de helft niet zichtbaar is. Zo werkt het ook met je gehoor. Een gitaar die je niet helemaal hoort omdat ie deels verstopt zit achter de basgitaar ervaar je toch als een gitaar en niet als een half instrument. Instrumenten hoeven Solo dus lang niet altijd te klinken om in de mix krachtig en goed over te komen. Dit
is de reden dat bij voorkeur de eq altijd gebruikt word met de hele mix aan. Heb je bijvoorbeeld een gitaar en een basgitaar in de mix kan kun je rustig bij de gitaar wat laag weghalen om ruimte te maken voor de basgitaar, en andersom wat hoog weghalen bij de basgitaar om weer ruimte te maken voor de gitaar. EQ is echt een kwestie van leren luisteren. Dingen uitproberen en kijken wat het effect op de hele mix is. Als handleiding kun je daarbij de EQ chart gebruiken die in een eerdere Tips & Trucs editie is verschenen, maar let er wel op dat dit geen regels zijn maar slechts handvaten. Compressie Als alle tracks individueel gecompressed zijn is het vaak makkelijker mixen. De verschillen in volumes binnen de tracks zijn dan minder en daardoor makkelijker tegenover elkaar af te stellen. Compressie op de gehele drumtrack (maak hiervoor een groep aan van alle drumsporen) kan de drums nog wat extra kracht geven, vooral als je dance muziek maakt kan dit erg nuttig zijn. Zoek je die pompende sound die je tegenwoordig veel op de radio hoort dan is Sidechaincompressie een echte aanrader. Door een signaal (meestal de kick of een stille kopie daarvan) als trigger te gebruiken voor de compressor op een ander kanaal krijg je het effect dat het geluid inzakt op het moment van de kick en daarna weer omhoog komt in volume. Dit geeft een pompend geluid. (voor meer informatie over sidechain compressie zie de eerdere TIPS & TRUCS Compressie) De sidechain compressor word veel gebruikt op geluiden als snares, basslines en leads, maar probeer hem ook rustig eens uit op crashes of pads. Op de totale track kun je soms ook nog een extra compressor plaatsen. Dit om ervoor te zorgen dat het geheel redelijk gelijk in volume blijft. Als je de track nog wilt laten masteren is dit soms echter juist weer af te raden, omdat de degene die mastered dan minder speelruimte heeft. Reverb & Delay Bij het afstellen van de galm en delay op individuele tracks is het vaak verstandig rustig te werk te gaan. Zeker Reverb is een effect dat ook gebruikt word op de totale mix, de master, en als er dus teveel op de individuele tracks zit kan het een overkill worden in de totale mix. Hou daar bij het mixen dus een beetje rekening mee. Reverb en Delay zorgen vaak voor het ruimtelijke gevoel in de mix. Een mix zonder Reverb en Delay klinkt heel plat en droog. Maar niet alle elementen hebben evenveel Reverb nodig. De lage tonen, die sowieso al mono zijn en gecentreerd staan met de panning krijgen vaak weinig of geen Reverb omdat ze dan hun kracht verliezen. Hoge tonen en geluiden als Hihats zijn juist weer ideaal om een beetje extra ruimte te geven. Reverbs hebben dan ook vaak Low-cut filter instellingen zodat je het laag niet meestuurt in de Reverb, maar het hoog wel.
Delay is een effect dat minder gebruikt word op de totale mix, maar net als Reverb een gevoel van ruimte creert. Door enkele tracks delay te geven maar anderen juist niet (of minder) hou je een gevarieerde mix en zijn alle elementen beter verdeelt. Overige effecten Effecten als Distortion/Overdrive of Chorus, Flanger en Phaser zijn minder gebruikte effecten op de totale mix. Dit omdat ze erg duidelijk hoorbaar zijn en het geluid enorm veranderen. Een Chorus of Flanger kan een prachtig effect zijn op een enkele synthesizer of gitaar, maar ga je dit op 10 instrumenten gebruiken zal het al snel een rommelige mix worden. Net als met de andere effecten is het dus zaak om ieder instrument zijn eigen functie in de mix te geven en dus effecten mondjesmaat toe te passen. Overdrive of Distortion kunnen heel soms wel op grotere delen van de mix of zelfs de hele mix worden gebruikt, maar in beperkte mate. Soms kan een klein beetje overdrive of distortion (saturation) wel mooi zijn om een extra rauwe en smerige sound aan de totale mix te geven. Een Moog filter waarbij er net iets extra drive word gebruikt kan de mix soms net wat rauwer maken en meer als een geheel laten klinken, maar gebruik dit met mate. DJ EFFECTEN In de tijd dat er nog vooral met platen werd gedraaid ging het grootste deel van de aandacht van de dj naar het beatmatchen. Het zorgen dat de platen gelijk lopen en blijven lopen was erg belangijk en vereiste soms veel aandacht. Door de moderne techniek waarin met behulp van beat detectoren de tracks al automatisch gesynchroniseerd worden is er meer tijd tijdens het draaien om de tracks creatief te bewerken. Dit kan onder andere met loops en remixfuncties maar ook is er meer ruimte voor effecten. EQ is sowieso een veel gebruikt effect onder de DJ s. Elke respectabele dj mixer is op zijn minst uitgerust met een 2band equalizer, en eigenlijk meestal met een 3 band eq. Dit geeft de DJ ruimte om de platen beter in elkaar over te vloeien. Wanneer van beide platen samen lopen en over de speakers te horen zijn en bij allebei de bas gewoon normaal staat kan dit een enorm overschot aan bas geven. Een veelgebruikte techniek is dus om in ieder geval de bas bij 1 van de 2 platen
een stuk te verminderen met EQ. Een effect erg lijkend op de EQ is de Highpass/Lowpass (soms ook Bandpass en Notch) Filter. Met dit filter open te draaien filter je geleidelijk een of het laag (highpass) of het hoog (lowpass) eruit. Waar een EQ meer statisch is, je draait het gebied rond 1 vaste frequentie harder of zachter, geeft het filter een geleidelijk bewegend effect waarmee je een soort sweep kan creeren. Dit is erg goed toe te passen wanneer je richting een breakdown (stuk zonder beat), of climax wilt werkt. Waar de EQ en het filter feitelijk niets toevoegen aan het geluid (meestal draai je er alleen maar frequenties af), veranderen de overige effecten het geluid veel sterker. Dit is de reden dat er nogal wat discussie in de DJ-scene is over het gebruik van effecten als DJ. Veel beginnende DJ s gebruiken de overheersende effecten om te maskeren dat de overgangen niet echt soepel lopen. Een deel van de DJ s zegt daarom dat je buiten EQ en een filter eigenlijk zonder moet kunnen draaien en dat dit ook het beste klinkt. Tegelijkertijd gaan er ook genoeg stemmen op die zeggen dat als de effecten eenmaal toch aanwezig zijn je ze net zo goed ook kan gebruiken, mits je het maar met mate doet en op het juiste moment. Een delay die een soort rollende beat creert kan bijvoorbeeld heel leuk zijn voor een climax, maar gebruik dit effect niet bij elke climax. Ook Reverb kan, mits gedoseerd wat toevoegen aan je dj set. Bijvoorbeeld om een plaat wat grootser te maken en een soort techno-feel mee te geven, of opbouwend om een breakdown aan te kondigen. Effecten als Flanger,Phaser en Chorus zijn nog sterker en eigenlijk af te raden tenzij je precies weet wat je doet. Voor veel beginnende DJ s klinken deze effecten erg spannend en interessant omdat ze enorm veel doen met het geluid (en je er dus zo je fouten mee kan maskeren), maar meestal zal het publiek, en zeker de gevorderde dj, dit niet zo waarderen. Gebruik dit is heel erg met mate als je het al gebruikt. SLOT
Als kleine extra toevoeging willen we graag kwijt dat het hierboven geschreven stuk echt een richtlijn is met tips die veel gebruikt worden. Niets staat je echter in de weg om het compleet tegenovergestelde te doen. Veel vernieuwende dingen in de muziekindustrie zijn ontstaan omdat mensen dingen JUIST anders deden dan de rest. Experimenteer er dus vooral lekker op los, en gebruik bovenstaand stuk als een basis en houvast om je effecten nuttig te kunnen gebruiken. Geschreven door: The Music Assistant (Maarten)