4 FOTO: HENK RISWICK Definitief afrekenen met ziekteverwekkers lijkt interessant. Een specifieke ziekte aanpakken is echter lastig. Meer kans van slagen heeft het vervangen van de zeugenstapel. ZIEKTEVRIJ EEN HELE TOER
Om een ziekte uit te bannen kan het nodig zijn om een vaccinatieprogramma te starten, zoals bij Aujeszky en schurft gebeurde. Voor volledige uitroeiing zijn vaak meer ingrepen nodig. De Nederlandse varkenshouderij heeft afgerekend met drie ziektes. Driemaal succes Snuffelziekte (AR) Vrijwillig programma sinds 1990. Door topdownstrategie is de varkenshouderij - op een paar honderd bedrijven na - vrij van deze ziekte. Voor het verkrijgen van een PM+-certificaat mag een bedrijf 2 jaar niet hebben gevaccineerd. Driemaal per jaar is er controle op toxinevormende pasteurella s. Positieve fokbedrijven zijn geruimd of ze zijn overgeschakeld op vermeerdering. Geslaagd, omdat de toxinevormende bacterie kon worden aangetoond. Aujeszky Verplicht programma sinds 1993. De bestrijding begon met vaccinatie. Via bloedcontrole zijn positieve zeugen en vleesvarkens opgespoord. Zodra geen positieve varkens meer worden gevonden, krijgt de varkenshouder een certificaat. Intussen zijn zeugenbedrijven gestopt met enten. Voor een artikel-10-status moeten alle entingen achterwege blijven. Op een enkeling na hebben alle varkenshouders een certificaat. Geslaagd, door ontwikkeld merkervaccin, uniform vaccinatieschema en nationaal programma. Schurft Vrijwillig programma sinds 1998. Zeugen worden twee keer behandeld met ivermectine. Protocollen moeten herinfecties voorkomen. Zo n 6 maanden na de behandeling wordt met bloedonderzoek of afkrabsels gekeken of schurft afwezig is. Ruim eenderde van de bedrijven, meest (op)fokbedrijven, werkt nu met het programma. Vermeerderaars die het programma volgen, vragen meestal niet het certificaat aan. Geslaagd, omdat de levenscyclus van de schurftmijt op een eenvoudige wijze is te doorbreken. 5 G LOBAAL zijn er twee mogelijkheden om een bedrijf geheel of gedeeltelijk ziektevrij te maken. Ten eerste de test-en-verwijder-methode. Die is gericht tegen één ziekteverwekker. Zo zijn Aujeszky en snuffelziekte zo goed als uitgeroeid. Verder is er de methode van ontruiming en herbevolking Daarmee kunnen meerdere ziektes tegelijk worden aangepakt, als de varkenshouder de stal tenminste herbevolkt met SPF-dieren. Testmethode voor longbacteriën Bij elke methode om een hogere gezondheidsstatus te krijgen, moet je bacteriën en virussen na de operatie buiten zien te houden. Ziekteverwekkers waarmee theoretisch nu kan worden afgerekend, zijn voornamelijk de bacteriën die in de longen hun werk doen: App en Mycoplasma. Dat geldt ook voor Streptokokken, aldus Marten de Jong van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD). Er is nu voor deze ziektes een testmethode. Lastige ziektes Ziektes in de darmwand zijn een stuk lastiger. Zeugen geven die gemakkelijk door aan biggen. Denk daarbij aan PIA en Brachyspira (vibrio). Virussen die zich via de lucht verspreiden zijn ook erg lastig in te dammen. PRRS, Circo of Influenza uitbannen kan eigenlijk alleen met een daarvoor geschikt vaccin. Maar dat is er nog niet. Van PRRS en Influenza bijvoorbeeld zijn er meerdere stammen. Bovendien kunnen de virusdeeltjes muteren. Bijkomend probleem: Influenza is wijdverspreid in de varkenshouderij. Als het verloop van de ziekte bekend is en er een onderzoeksmethode is waarmee geïnfecteerde dieren zijn te onderscheiden, is het belangrijk om de infectieketen te doorbreken. Meestal kan worden volstaan met vaccineren. Bij vaccineren worden echter alleen de klinische verschijnselen verminderd. De bacterie of het virus kan aanwezig blijven en later weer toeslaan. Heilzame campagne Om de besmetting dood te laten lopen, moeten jonge dieren - dus actief virus uitscheidende biggen, vleesvarkens en opfokgelten - geen contact hebben met zeugen. Dat betekent opfok in een andere stal of locatie en lange tijd geen gelten toevoegen. Hiermee is in gebieden met een hoge var-
Paul van der Meijden werkt sinds anderhalf jaar met SPF-zeugen. Het voordeel hiervan zit volgens hem niet bij de zeugen. Het voordeel zit bij de vleesvarkens 6 Dankzij betere resultaten door SPF vangt Paul van der Meijden een biggenprijs die een paar euro hoger ligt dan normaal. kensdichtheid tot op de dag van vandaag geen ervaring opgedaan. Het stuit blijkbaar af op de kosten en de moeite van zo n aanpak. Een campagne met een nationaal programma, zoals bij Aujeszky is gedaan (zie kader), zou dat kunnen doorbreken. Maar de sector moet hier dan wel het voordeel van inzien en ervoor willen betalen. Er is één uitzondering: Abortus blauw. Definitief afrekenen met het PRRS-virus staat hoog op het verlanglijstje van de Gezondheidsdienst voor Dieren. De GD put hoop uit de situatie in het oosten van Duitsland en de Verenigde Staten. Daar slagen grote bedrijven erin om PRRS-vrij te worden. Om dit in Nederland te doen, is in ieder geval tijdelijk een vaccin nodig dat de virusverspreiding volledig kan uitschakelen. De Jong schat de slagingskans van een dergelijk programma op 80 procent. Biggen vroegtijdig verplaatsen Door voor of direct na de geboorte de biggen te scheiden van de zeug en van het bedrijf, pak je meerdere ziekteverwekkers aan. Dat kan leiden tot een zeugenstapel die vrij is van een riedel ziektes. Voor het verkrijgen van dieren zonder ziektekiemen zijn er meerdere opties. Voor de geboorte is embryotransplantatie of keizersnede mogelijk. Na de geboorte is piglet snatchting een mogelijkheid. Daarbij worden de biggen direct na de geboorte op een andere locatie naar een pleegzeug gebracht met een hogere gezondheidsstatus. Dit is een relatief goedkope methode, zeker vergeleken met embryotransplantatie en keizersnede. Nadeel: de biggen kunnen tijdens de geboorte toch besmet raken, met name door Streptokokken en E.coli. Uit proeven van het Praktijkonderzoek blijkt dat op deze manier afgerekend kan worden met App, Brachyspira, Pasteurella en PRRS. Op een schaduwbedrijf kan zo een nieuwe zeugenstapel worden verkregen, vrij van allerlei ziektes. Maar piglet snatching en vroeg spenen zijn in Nederland niet mogelijk vanwege de welzijnsregels. Biggen mogen immers pas op een leeftijd van 3 weken worden gespeend. Ook het vervoeren van pasgeboren biggen met natte navels staat de wetgever niet toe. In de Verenigde Staten wordt met deze aanpak wel succes geboekt. Ingrijpend, maar succesvol: SPF Volledig leegdraaien en opnieuw opstarten met SPF-dieren is de ingrijpendste, maar succesvolste methode. Hiermee is met een waslijst aan ziektes af te rekenen: van PRRS en Mycoplasma tot App en Brachyspira. Bij deze methode hangt het af van de hygiëne in het bedrijf en de locatie hoe lang ziekteverwekkers buiten de deur worden gehouden. De terugverdientijd van deze methode is 2 tot 3 jaar. Het verhaal dat SPF-dieren kasplantjes zijn, is volgens Ineke Eijck van de Animal Sciences Group allang achterhaald. Doordat het afweerstelsel minder tijd en energie kwijt is aan het verdedigen tegen ziektekiemen, blijft het dier gezonder en groeit het beter. Mocht er een keer een ziektemaker bin-
FOTO: JAN ZANDEE N A RUIMING wegens MPA, anderhalf jaar geleden, stapte Paul van der Meijden in Sint-Michielsgestel (N.-Br.) in oktober 2002 over op SPF-varkens. Van collega s in het buitenland kende ik de voordelen, vertelt de varkenshouder. SPF vermindert de ziektedruk en versoepelt het management. Een groot voordeel is dat personeel zich nu minder met gezondheidsproblemen bezig hoeft te houden. De ondernemer werkte al volledig met eigen aanfok, zodat geen varken meer wordt aangevoerd. Discipline nodig Werken met SPF-dieren vraagt wel discipline: bijvoorbeeld telkens douchen voor betreding van de stal. Dat ervaart Van der Meijden, die ruim 550 zeugen houdt, niet als een belemmering. Hij produceert speenbiggen voor de Duitse markt. Zonder dat de afnemer bijzondere maatregelen heeft genomen, zijn de technische resultaten flink verbeterd. De ondernemer heeft dat voordeel verzilverd. Hij ontvangt nu een biggenprijs die een paar euro hoger ligt dan normaal. Op zijn eigen bedrijf heeft SPF niet tot wonderen geleid. Vruchtbaarheid heeft volgens mij meer te maken met management dan met ziektedruk. Wel heeft SPF als voordeel dat een aantal entingen is vervallen, zoals tegen Mycoplasma en Influenza. De biggen doen het goed, maar de varkenshouder kan niet overschakelen op een goedkoper voer. Sommige aandoeningen hebben ook niks met ziektedruk te maken. Vroeger was er overigens ook al sprake van een rustig ziektebeeld omdat de speenbiggen direct van het bedrijf gaan. Dat doorbreekt besmettingen. Zou hij de stap ook hebben gezet als zijn bedrijf niet geruimd was? Ja, maar het moet wel financieel haalbaar zijn om de stal tijdelijk leeg te zetten. Het moet op een uitgekiende manier gebeuren. Gezondheid verbeteren kan ook zonder SPF. Enkele adviezen. Goedkoop gezond Koop geen of minimaal dieren. Overweeg eigen aanfok. Haal de niet-dekkende zoekbeer uit de stal. Pak met de dierenarts structureel ziekteverwekkers aan. Daarvoor zijn vaak bloedonderzoek en typering van de boosdoeners nodig. Probeer bij nieuwbouw of renovatie de biggen zoveel mogelijk te scheiden van de zeugen. Bekijk ook hoe een schone en vuile weg en een afleverplaats kunnen worden gerealiseerd. Maak in elke stal een aparte toegang met de mogelijkheid om kleding en schoeisel te wisselen. Vermijd zoveel mogelijk contact tussen gespeende biggen en zeugen. Reinig en desinfecteer consequent. Na een uitbraak van ziekte of tegenvallende resultaten altijd desinfecteren. Bestrijd ongedierte structureel; besteed het eventueel uit aan een gespecialiseerd bedrijf. Zorg dat biggen in een schone omgeving geboren worden. Was de zeugen vóór ze in de kraamstal komen. Verwijder dagelijks de mest. Laat biggen minimaal 24 uur bij de moeder voor overleggen. Werk consequent aan een goede melkgift van de zeugen. Overweeg als vleesvarkenshouder om met all inall out op bedrijfsniveau te werken. Voer alleen dieren aan die gegarandeerd ziektevrij zijn. Schaf voor de ziekenboeg en de restafdeling een eigen bezem, mestschuif en apart schoeisel aan. Hou leeftijdsgroepen bij elkaar; plaats geen dieren terug naar jongere groepen. Overweeg het driewekensysteem. 7 nendringen, dan is het effect vaak gering. De meeste kiemen doen hun werk namelijk in combinatie met anderen, bijvoorbeeld Mycoplasma, App en PRRS in de longen. Bij een hoog weerstandsniveau zal de binnendringer ook minder schade aanrichten. Hoewel de technieken er zijn, vindt SPF nauwelijks opgang in Nederland. De hoge kosten en rigoureuze aanpak maken de methode (nog) niet populair. Bovendien vergt zo n operatie een goede planning van de fokkerijorganisaties. Die hebben immers à la minuut geen massa s SPF-dieren op de plank liggen. Denken in ziektevrij-statussen Geertjan van Groenland, dierenarts bij Topigs, is groot voorstander van productie onder hoge gezondheid. Hij voorziet dat de Nederlandse varkenshouderij die kant op zal gaan. In zijn visie moet er een denken komen in ziektevrij-statussen, waarbij samenwerkingsverbanden kunnen kiezen voor een bepaald pakket aan ziektevrije dieren. Volledig heropstarten is dan in een aantal gevallen niet meer nodig. In Denemarken wordt al op die manier gewerkt. Afhankelijk van de ontwikkeling van SPF in Nederland, kan het zo ver komen dat dit ook in Nederland gebeurt. René Stevens Ziektevrij worden Overleg met mester Geltenaanvoer Reken eens uit wat overstap op SPF-dieren kost en oplevert. U moet daarvoor de stal wel leegdraaien. De stap is het kleinst voor bedrijven met eigen aanfok en die de hygiëne goed voor elkaar hebben. Probeer de tijd zonder inkomen zo kort mogelijk te houden. Bijvoorbeeld met een intensief desinfectieprogramma of aankoop van drachtige dieren. Als u van plan bent te werken aan een hogere gezondheidsstatus, betrek dan al vroeg de afnemer van de biggen erbij. Een belangrijk deel van het voordeel ligt namelijk in de mesterij. Maak daar financiële afspraken over. De afnemer kan maatregelen treffen om optimaal van de gezonde biggen te profiteren. Denk aan hygiëne, voeding en klimaat. Voer fokdieren aan via een separate quarantaineafdeling. Ze moeten altijd komen van een bedrijf met een hogere of gelijke gezondheidsstatus. Zet zeugen voor de slacht weg tussen de gelten, zodat de nieuwelingen kunnen wennen aan de kiemen van uw bedrijf. Vang de gelten eventueel op met medicijnen om aanwezige infecties te doorbreken.