kwaliteits- en capaciteitsdocument gas 2010-2016 Deel A
Voorwoord Enexis een jaar onderweg De maatschappij wordt zich steeds sterker bewust van haar afhankelijkheid van energie en de consequenties van energieverbruik voor economie, leefbaarheid en klimaat. Stakeholders en klanten worden kritischer ten aanzien van prestaties en gedrag van netbeheerders en wensen slagvaardige reacties op technologische en economische ontwikkelingen. Een betrouwbare, betaalbare, en schone energievoorziening is essentieel. Enexis steunt en faciliteert deze energiedoelstellingen van harte en stelt daarom alles in het werk om de veiligheid en betrouwbaarheid van haar netten op niveau te houden en verder te verbeteren. Daarnaast wil Enexis een leidende rol spelen in het faciliteren van de toekomstige, duurzame energievoorziening. De ontwikkeling, aanleg, beheer, onderhoud, bedrijfsvoering en management van distributienetwerken voor gas en elektriciteit vormen Enexis kernactiviteiten. Enexis transporteert elektriciteit voor 2,5 miljoen en gas voor 1,8 miljoen klanten in (grote delen van) de provincies Overijssel, Friesland, Groningen, Drenthe, Noord-Brabant, Limburg en Flevoland (Noordoost Polder). Enexis kenmerkt zich door een sterke regionale verbondenheid met vestigingsplaatsen in Groningen, Leeuwarden, Kolham, Emmen, Zwolle, Hengelo, Landgraaf, Maasbree, Weert, Den Bosch, Rosmalen, Tilburg en Breda. Het werk wordt uitgevoerd door ruim 3500 goed opgeleide, deskundige, en vakbekwame medewerkers, die geleid door de kernwaarden samen, slagvaardig, toekomstgericht en verantwoord werken aan de genoemde kernactiviteiten. In 2009 is de klanttevredenheid toegenomen tot een 7,4. Kernactiviteiten zoals veiligheidstoezicht, onderhoud en het herstellen van onderbrekingen van de energievoorziening worden door eigen medewerkers uitgevoerd. Het aanleggen van nieuwe netten en aansluitingen worden uitbesteed binnen het wettelijke kader. Enexis maakt intensief werk van het optimaal en efficiënt benutten van de beschikbare netten. Op basis van Risk Based Asset Management worden meerjaren plannen en jaarplannen gemaakt voor onderhoud, netuitbreidingen en netvervangingen. Deze besluitvormende asset management processen zijn reeds een viertal jaren ISO en PAS 55 gecertificeerd. Enexis onderscheidt zich verder door slim en maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Dit blijkt ook uit innovatieve ontwikkelingen, zoals Mobile Smart Grid, de intensieve betrokkenheid bij de oprichting van de Stichting E-Laad.nl, en de lopende Groen Gas projecten. Aan de drie technische universiteiten zijn diverse baanbrekende promotie studies in opdracht gegeven. Een deeltijd hoogleraar Smart Grids is in de loop van 2009 vanuit Enexis gedetacheerd aan de Technische Universiteit Eindhoven om dit mooie vakgebied vorm te geven. Verder lopen er diverse innovatie- en productontwikkelingstrajecten samen met toeleveranciers. kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 3
Ons doel is om het vertrouwen van klanten, toezichthouders en andere stakeholders te verdienen en te behouden. Het Kwaliteits- en Capaciteitsdocument draagt hier zeker aan bij. Toch mag voor Enexis het KCD uitgroeien tot een Integraal Lange Termijn Plan, waarmee Enexis aan klanten, toezichthouders en andere stakeholders laat zien op welke wijze Enexis de infrastructuur nu en in de toekomst in stand houdt en ontwikkelt op basis van de lange termijn wensen inzake betrouwbaarheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. Overeenkomstig de functie van het Infrastructuurplan Elektriciteit en Gas in het advies 1 van de Algemene Energieraad kan dit Integrale Lange Termijn Plan enerzijds gebruikt worden om de bedrijfsplannen op consistentie en toekomstvastheid te toetsen, anderzijds kan het een belangrijke rol vervullen bij de bepaling van de tarieven door onze toezichthouder. Verder kan in een dergelijk plan de aansluiting met de Provinciale Energieplannen geborgd worden. Aldus kan er een controleerbare incentive voor noodzakelijke investeringen en onderhoud aan infrastructuur ontstaan. Ir. Herman Levelink Voorzitter Directie Enexis 1 De ruggengraat van de energievoorziening, augustus 2009 4 voorwoord
kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 5
Inhoudsopgave 1 Inleiding... 9 2 Kwaliteit... 11 2.1 Introductie... 11 2.2 Huidig kwaliteitsniveau Enexis... 11 2.2.1 De betrouwbaarheid van de voorziening... 11 2.2.2 De veiligheid van de voorziening... 12 2.3 Nagestreefd kwaliteitsniveau... 12 2.4 Kwaliteit van de componenten in de gasnetten... 13 2.4.1 Actuele toestand van de componenten... 13 2.4.2 Wijziging van de toestand ten opzichte van voorgaande jaren... 19 2.5 Risico s...20 2.6 Maatregelen ten aanzien van onderhoud en vervanging... 23 2.6.1 Onderhouds- en vervangingsplan voor de komende vijf jaar... 24 2.6.2 Vervangings- en onderhoudsplan de komende vijftien jaar... 25 2.6.3 Innovatie... 27 2.7 Normen, richtlijnen en voorschriften...28 2.8 Evaluatie...28 3 Capaciteit... 33 3.1 Capaciteitsbeslag voor elk jaar van de planperiode van 7 jaar... 33 3.1.1 Methode van ramen... 33 3.1.2 Uitgangspunten raming... 36 3.1.3 Analyse betrouwbaarheid raming... 36 3.1.4 Onzekerheid in de ramingen... 37 3.1.5 Uitwisseling prognose met andere netbeheerders... 37 3.1.6 Raming capaciteitsbehoefte... 37 3.2 Hoe worden de capaciteitsknelpunten opgelost?... 38 3.3 Maatregelen ter voorkoming van knelpunten... 38 3.4 Bestaande capaciteitsknelpunten en oplossingsrichtingen... 38 3.4.1 Aanpassingen ten opzichte van de capaciteitsplannen 2008-2014... 38 3.5 Te verwachten capaciteitsknelpunten en oplossingsrichtingen... 42 3.5.1 Specificatie knelpunten... 42 6 inhoudsopgave
4 Kwaliteitsbeheersingssysteem... 47 4.1 Introductie... 47 4.2 Visie, organisatie en werkwijze Enexis... 47 4.2.1 Visie Enexis... 47 4.2.2 Organisatiemodel Enexis... 47 4.2.3 Risk Based Asset Management proces... 48 4.2.4 De praktijk: activiteiten... 51 4.2.5 De praktijk: producten... 53 4.2.6 Borging en optimalisatie... 54 4.3 Kwaliteitsbeheersing over de levenscyclus... 57 4.4 Veiligheid... 59 4.5 Procedure onderbrekingen en storingen... 61 4.6 Oefening calamiteiten... 62 4.7 Monitoren componenten... 63 4.8 Procedure beheer bedrijfsmiddelen en werkuitvoering... 63 4.9 Dataprojecten...64 4.10 Voorkomen van graafschades aan kabels en leidingen...65 Bijlage 1 Leeswijzer... 69 Bijlage 2 Begrippenlijst... 71 Bijlage 3 Toelichting samenhang... 73 Bijlage 4 Normen, richtlijnen en voorschriften... 74 Bijlage 5 Risicoanalyse... 76 Bijlage 6 Investeringsplan komende 5 jaren... 92 Bijlage 7 Onderhoudsplan komende 5 jaren... 94 Bijlage 8 Oplossen van storingen... 95 Bijlage 9 Monitoringsprocedure... 99 Bijlage 10 Procedure KLIC-meldingen en informatieverzoeken... 101 Bijlage 11 Waarderingsmodel aansluitconstructies Gas (WAG)...104 Bijlage 12 Capaciteitsbehoefte komende 7 jaren... 105 Bijlage 13 Overzicht hogedruk-deelnetten... 111 Bijlage 14 Certificaten Asset Management... 118 Bijlage 15 Opleidingsmatrix monteur Gas... 121 kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 7
8 hoofdstuk 1 - inleiding
1. Inleiding In artikel 8 van de Gaswet en art. 13 van de Ministeriële Regeling nr. WJZ 4082582, Kwaliteitsaspecten netbeheer elektriciteit en gas van 20 december 2004 wordt voorgeschreven dat een netbeheerder elke twee jaar een Kwaliteits- en Capaciteitsdocument (KCD) moet indienen bij de raad van bestuur van de Mededingingsautoriteit. Met het voorliggende document beoogt Enexis voor wat betreft de door haar beheerde gasnetwerken te voldoen aan deze wettelijke verplichting. Enexis is sinds 1 januari 2009 de nieuwe naam van voorheen Essent Netwerk B.V. Per 1 juli 2009 is Enexis afgesplitst van het moederbedrijf Essent N.V. en is het verder gegaan als een zelfstandige onderneming. Deze splitsing is het gevolg van de Wet Onafhankelijk Netbeheer waarin wordt bepaald dat een netbeheerder uiterlijk met ingang van 1 januari 2011 niet tot een groep mag behoren waartoe ook ondernemingen behoren die ondermeer gas behandelen en leveren. De reacties van de Nederlandse Mededingsautoriteit (NMA) en de SodM op het tweede integrale KCD, dat op 1 december 2007 is opgeleverd en daaropvolgende audit, zijn in dit rapport verwerkt. Door middel van het KCD legt Enexis verantwoording af ten aanzien van de wijze waarop wordt gewaarborgd dat er nu en in de toekomst een transportdienst met een optimaal kwaliteitsniveau aan de aangeslotenen wordt geleverd, terwijl tevens wordt voldaan aan de vraag naar transportcapaciteit. Enexis hecht er daarbij aan om op te merken dat zij weliswaar gaarne inzicht verschaft in de wijze waarop zij het netbeheer vormgeeft, maar tegelijk van mening is dat de nadruk vooral op de resultaten van haar activiteiten zou moeten liggen ( outputsturing ) omdat die voor de aangeslotenen primair van belang zijn. Het KCD Gas is in 2 delen opgesplitst; een deel A voor transportleidingen met een druk tussen 200 mbar < p 8 bar en een deel B voor de aansluitleiding gasopslag (Epeleiding) en het op de Zebraleiding aangesloten net naar Sabic Innovative Plastics, Airliquide en Cargill. De opbouw van dit document is als volgt. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de diverse aspecten van de kwaliteit van de met de gasnetten geleverde transportdienst en de wijze waarop Enexis deze op de middellange en lange termijn voornemens is te handhaven en te optimaliseren. Daarna komt de capaciteitsplanning aan de orde. Allereerst wordt beschreven op welke wijze de toekomstige behoefte aan transportcapaciteit door Enexis is geraamd. Vervolgens wordt aangegeven op welke wijze aan deze behoefte zal worden voldaan. Ten slotte wordt inzicht gegeven in het kwaliteitsbeheersingssysteem van Enexis. Het document wordt afgesloten met een aantal bijlagen, waarin voornamelijk informatie is opgenomen die Enexis op grond van de in het bovenstaande genoemde Ministeriele Regelingen dient aan te reiken. Van bijzonder belang is bijlage 1. Deze vormt een Leeswijzer waarin is aangegeven op welke wijze de artikelen uit de Ministeriële Regeling in de diverse onderdelen van dit document zijn verwerkt. kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 9
10 hoofdstuk 2 - kwaliteit
2. Kwaliteit 2.1 Introductie Naast het verzorgen van voldoende transportcapaciteit om de door de aangesloten gewenste gastransporten te kunnen faciliteren, vormt ook het waarborgen van de kwaliteit van de transportdienst een essentieel onderdeel van de taak van netbeheerders. Het begrip Kwaliteit in relatie met de netwerken voor de gasvoorziening staat voor: De veiligheid van het net; De kwaliteit van de voorziening, waarbij gedacht moet worden aan de betrouwbaarheid van de voorziening; De kwaliteit van de componenten waaruit de netten bestaan. In dit hoofdstuk wordt conform de eisen van de Ministeriële Regeling allereerst ingegaan op het huidige en nagestreefde kwaliteitsniveau van de voorziening (paragraaf 2.3) en de veiligheid van het net (paragraaf 2.2) en op de kwaliteit van de componenten (paragraaf 2.4); het mag daarbij duidelijk zijn dat de kwaliteit van de componenten waaruit de netten zijn opgebouwd de betrouwbaarheid van de voorziening mede bepaalt. De risicoinventarisatie en analyse van Enexis zegt het meest over het interne kwaliteitsniveau en vormt de basis van de te nemen maatregelen. De relevante risico s van Enexis worden beschreven in paragraaf 2.5. Vervolgens wordt in de paragrafen 2.6 en 2.7 uiteengezet op welke wijze de kwaliteit van de transportdienst door Enexis op de middellange en langere termijn wordt gewaarborgd. Daartoe wordt allereerst ingegaan op de onderhouds- en vervangingsplannen voor de komende vijf jaar en vervolgens wordt de hoofdlijn van het onderhouds- en vervangingsbeleid van Enexis (vijf tot vijftien jaar) geschetst. Ten slotte wordt in paragraaf 2.8 aangegeven op welke wijze het onderhouds- en vervangingsbeleid wordt geëvalueerd. Doel daarvan is uiteraard om zowel de in de praktijk van de beleidsuitvoering opgedane ervaringen als mogelijk optredende nieuwe ontwikkelingen optimaal in het onderhouds- en vervangingsbeleid te verwerken. 2.2 Huidig kwaliteitsniveau Enexis 2.2.1 De betrouwbaarheid van de voorziening Indicatoren In overeenstemming met art. 10 van de Ministeriële Regeling Kwaliteitsaspecten netbeheer elektriciteit en gas worden de volgende kwaliteitsindicatoren gebruikt om de betrouwbaarheid van de gasvoorziening te karakteriseren: a. de jaarlijkse uitvalsduur; b. de gemiddelde onderbrekingsduur; c. de onderbrekingsfrequentie. In dit document worden uitsluitend onvoorziene onderbrekingen van de gasvoorziening in beschouwing genomen. Prestaties Enexis In Tabel 1 staan de prestaties vanaf 2005 op genoemde betrouwbaarheidsindicatoren vermeld. Zoals te lezen is in deze tabel scoort Enexis met uitzondering van 2005 ruim binnen de nagestreefde norm. In het vorige KCD is de reden van dit overschrijden al verklaard. Daarom wordt Jaarlijkse uitvalsduur [mm:ss] Gemiddelde onderbrekingsduur (hh:mm:ss) Onderbrekingsfrequentie (-/jaar) Streefwaarde Realisatie 2005 Realisatie 2006 Realisatie 2007 Realisatie 2008 < 01:00 3:33 00:24 00:50 00:22 < 1:40:00 8:45:57 1:08:13 1:49:27 1:09:27 0,01 0,0068 0,0058 0,0076 0,0054 Tabel 1: Streefwaarden kwaliteitsindicatoren en realisatie vanaf 2005 kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 11
er in dit KCD geen aandacht meer aan geschonken. Naast de in de Ministeriële Regeling genoemde kwaliteitsindicatoren is er nog een aandachtspunt in relatie met de veiligheid. Het aandachtpunt is ruikbaarheid van het gas. Periodiek wordt in periferie van het door Enexis beheerde gasnet door KIWA de ruikbaarheid en THT gehalte van het gedistribueerde gas gecontroleerd. Uit de test-resultaten blijkt dat de ruikbaarheid en het THT gehalte de afgelopen jaren goed was. 2.2.2 De veiligheid van de voorziening Voor de veiligheid worden onderstaande indicatoren gehanteerd. a Het aantal ongevallen dat aan de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) is gemeld; b Het aantal incidenten dat aan de Onderzoeksraad voor Veiligheid is gemeld; c De gemiddelde duur voor het veiligstellen van een storing; d Het aantal vastgestelde lekken in het gastransportnet; e Het aantal vastgestelde lekken in de aansluitleidingen. Tevens is als algemene indicator voor veiligheid voor de netbeheerders in Nederland de veiligheidsindicator opgesteld, deze is uitgebreider beschreven in paragraaf 4.4. Deze indicatoren zijn ten opzichte van het vorige KCD niet gewijzigd. In overeenstemming met artikel 35a van de Gaswet zal over de indicatoren c, d en e via CODATA aan de Energiekamer gerapporteerd worden. Meldingen aan de OvV: Netbeheer Nederland heeft samen met de OvV afspraken gemaakt betreffende het melden van incidenten. Incidenten kunnen worden ingedeeld in twee categorieën. Categorie 1: Ernstige incidenten en/of ongevallen. Categorie 2: Incidenten zonder gewonden en/of slachtoffers. De meldingen aan de OvV worden tevens verstuurd aan Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en KIWA. In Tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de meldingen van ongevallen en incidenten in de afgelopen jaren. 2006 2007 2008 Ongevallen (Categorie 1) 2 3 5 Incidenten (Categorie 2) 95 89 102 Totaal 97 92 107 Tabel 2: Overzicht meldingen OvV Het aantal gemelde incidenten door Enexis is redelijk constant over de periode 2006 2008. Het in- en extern melden van incidenten is belangrijk omdat veiligheid binnen Enexis de belangrijkste bedrijfswaarde is. Binnen Enexis wordt veel waarde gehecht aan de meldingen omdat deze ook als input dienen voor eventuele risico s en knelpunten en het dient tevens als input voor de veiligheidsindicator. Daarom is de drempel voor het melden van incidenten voor onze medewerkers laag en is er veel aandacht besteed om onze uitvoerende medewerkers bewust te maken van het nut om alle incidenten zo snel mogelijk te melden. In de ministeriele regeling wordt als indicator voor de veiligheid het aantal meldingen aan de OvV genomen. Naar onze mening is een betere indicator de veiligheidsindicator. Deze geeft een completer beeld van het veiligheidsniveau van het gasnet. Een beschrijving van de veiligheidsindicator is te vinden in paragraaf 4.4. 2.3 Nagestreefd kwaliteitsniveau In artikel 10 van de Ministeriele Regeling is voorgeschreven dat de netbeheerder dient aan te geven welke waarden hij nastreeft voor de voorgeschreven kwaliteitsindicatoren: jaarlijkse uitvalduur, gemiddelde onderbrekingsduur en onderbrekingsfrequentie. Achtergrond van dit voorschrift is, dat uiteindelijk de netbeheerder zelf de aangewezen instantie is om het optimale evenwicht tussen de kosten en de baten van voorzieningszekerheid te bepalen en daartoe dan ook door de wet is aangewezen. In het kader van de transparantie wordt vervolgens terecht van hem verlangd deze doelstellingen met belanghebbenden te communiceren via het KCD, terwijl de systematiek van Kwaliteitsregulering een prikkel biedt om dit optimum ook daadwerkelijk te realiseren. Enexis stelt per jaar formele kwaliteitsdoelstellingen vast waarin ook deze indicatoren opgenomen 12 hoofdstuk 2 - kwaliteit
zullen worden. Dit leidt tot de volgende streefwaarden: De jaarlijkse uitvalsduur: < 1 minuut. De gemiddelde onderbrekingsduur in minuten: < 100 minuten. De onderbrekingsfrequentie: 0,01. Voor het bepalen van streefwaarden voor de betrouwbaarheid van de gasdistributienetten is het niet mogelijk om, zoals bij elektriciteit, een beroep te doen op vele jaren ervaringscijfers omtrent storingsregistratie. De storingsregistratie ten aanzien van gasdistributienetten volgens de NESTORsystematiek wordt pas enkele jaren toegepast. Tijdens de afgelopen jaren van implementatie hebben de netbeheerders nog voortdurend geworsteld met stroomlijning van begrippen en definities en het uniformeren van de gemaakte afspraken binnen de bedrijven. Mede naar aanleiding van de MR Kwaliteit hebben de netbeheerders op dat gebied een flinke stap voorwaarts kunnen zetten en er wordt sinds 1 januari 2006 volgens een uniforme Handleiding NESTOR Gas gewerkt. Voor zover er al een beroep gedaan kan worden op historische (NESTOR Gas) data, moet daarenboven worden geconstateerd dat de meest bekende kwaliteitsindicator, te weten de jaarlijkse uitvalduur, een dusdanig lage waarde heeft (enkele tientallen seconden) dat de variatie in de jaarlijkse uitvalduur door de tijd gezien waarschijnlijk in dezelfde orde grootte zit als de indicator zelf. De toegevoegde waarde van nauwkeuriger specificeren dan één minuut is daarom klein. 2.4 Kwaliteit van de componenten in de gasnetten De kwaliteit van de netten wordt mede bepaald door de wijze waarop en de mate waarin de componenten van de netten worden onderhouden en door het al dan niet vervangen van componenten waarvan de kwaliteit is verminderd. De door Enexis beheerde gasnetwerken zijn aangelegd gedurende een periode van tientallen jaren. Gedurende deze periode zijn bovendien in bestaande netten uitbreidingen, vervangingen en reconstructies uitgevoerd. Daarnaast geldt dat Enexis een fusiebedrijf is met een groot aantal rechtsvoorgangers, die in het verleden een eigen beleid voerden. Als gevolg van dit alles is er sprake van een grote variëteit aan bedrijfsmiddelen qua leeftijd, type en materiaal. Storingen en de resultaten van gaslekzoeken worden door middel van NESTOR en faalcodes vastgelegd en teruggekoppeld. Deze resultaten dienen enerzijds om de juiste reparatie- en onderhoudsactiviteiten te starten voor de specifieke component, en anderzijds om trends te kunnen analyseren. Op basis van dergelijke analyses wordt het nut van een conditiebepalingsmethodiek bepaald. Wanneer de observaties daartoe aanleiding geven wordt vervolgens een conditiebepalingsmethodiek ontwikkeld en toegepast. Bij het selecteren van te onderhouden of te vervangen componenten en installaties wordt vervolgens geprioriteerd op basis van de Risk Based Asset Management methodiek. Daarbij worden zowel de toestand als de functie van de component betrokken. De toestand van de bovengrondse componenten wordt bepaald door inspecties. De toestandsbepaling van ondergrondse componenten geschiedt voor wat betreft aansluitleidingen door middel van de WAG (Waarderingsmodel Aansluitleidingen Gas, zie paragraaf 2.4.1). Dit model zal periodiek geëvalueerd worden aan de hand van de exitbeoordeling van aansluitleidingen. Voor hoofdleidingen is een soortgelijke methodiek ontwikkeld. 2.4.1 Actuele toestand van de componenten Algemeen kan worden gesteld dat de toestand van de door Enexis beheerde netwerken goed is. Dit blijkt allereerst uit de hoge veiligheid en betrouwbaarheid van de gasvoorziening in de concessiegebieden van Enexis die, zoals ook geldt voor de andere Nederlandse netbeheerders, in Europa ongeëvenaard is. Daarnaast blijkt dit uit het relatief geringe aantal componentstoringen, bezien op het grote aantal geïnstalleerde bedrijfsmiddelen en het feit dat hierin geen stijgende trend waarneembaar is. Informatie over de kwaliteit van componenten wordt verkregen door inspecties, onderhouds- en vervangingswerkzaamheden en het laten beproeven van uitgenomen leiding- kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 13
gedeelten. Het verzorgingsgebied van Enexis kent weinig gebieden met zakkende of corrosieve grond; twee factoren die een nadelige invloed op de netwerkcomponenten kunnen hebben. Tabel 3 geeft een overzicht van de soorten componenten waaruit het gasnet van Enexis bestaat. Overzicht componenten GAS Benaming Eenheid Totaal Transportleiding Km 8.360 (P > 200 mbar) Distributieleiding Km 31.940 (P < 200 mbar) Aansluitleidingen Aantal 1.508.300 Stations Aantal 24.135 Afsluiters Aantal 50.000 Tabel 3: Overzicht soorten componenten gasnet Enexis Aansluitleidingen De aansluitleidingen die in de afgelopen decennia zijn aangelegd, kennen een grote diversiteit in toegepast leidingmateriaal (staal, koper, wit en slagvast PVC, PE) en verbindingstype (draadverbinding, gelijmd, mechanische koppeling, gelast, gekneld, etc.). Dit impliceert een grote diversiteit in leidingkwaliteit. Door verschillende oorzaken is de conditie van de aansluitleidingen niet in alle gevallen optimaal. Daarom is een risico-inventarisatie en analyse gemaakt van de meest risicovolle aansluitconstructies. Deze risicoanalyse heeft geleid tot een omvangrijk vervangingsprogramma van aansluitleidingen. Om als basis voor dit programma tot een onderbouwd oordeel over Te vervangen aansluitleidingen de kwaliteit van aansluitleidingen te komen heeft Enexis het Waarderingsmodel Aansluitconstructies Gas (WAG) ontwikkeld. Hierin worden verschillende criteria zoals leidingmateriaal, type verbindingen, grondzakking, grondsoort, ligging ten opzichte van grondwater meegenomen en gewogen. Dit resulteert per (groep) aansluitleiding(-en) tot een indicatie van de resterende levensduur ofwel tijd tot herbezinning (TTH). Met behulp van exitbeoordelingen van de gesaneerde aansluitleidingen wordt dit model verder aangescherpt. Bij het vervangen van de huisaansluitingen wordt steekproefsgewijs de kwaliteit van de vervangen huisaansluitleidingen beoordeeld. De verkregen data uit het veld is geanalyseerd en in een statistisch model gebracht die gekoppeld is aan het waarderingssyteem WAG. Enexis evalueert hiermee de prioriteringstool om als doel het waarderingsmodel verder aan te scherpen en zo nog beter de juiste keuzes ten aanzien van het vervangingsbeleid te maken. Uit de gemaakte analyse van de exitbeoordeling blijkt hoe corrosiegevoelige materialen en bepaalde type verbindingen buiten- en binnen de gevel geprioriteerd moeten worden. Om een indruk te krijgen van het waarderingsmodel, zie bijlage 11. Leidingen met de grootste kwaliteitsrisico s zijn de stalen leidingen zonder bekleding of met bekledingsproblemen, koperen leidingen (als gevolg van corrosie) en PVC-leidingen met lijmverbindingen. Verder zullen de geïnventariseerde risicovolle aansluitleidingen in zakkende grond met voorrang gesaneerd worden. Analyse Exit Beoordeling Sanering van huisaansluitingen is een kostbare en tijdrovende klus. Het is belangrijk om een goede inschatting te maken van de kwaliteit van de verschillende aansluitingen. Hieruit kunnen de slechtste huisaansluitingen gekozen om als eerste vervangen te worden. Enexis maakt gebruik van het WAG model om een inschatting te maken van de kwaliteit van de huisaansluitingen. In overleg volgt jaarlijks hieruit de keuzes voor de vervanging van huisaansluitingen. Ter evaluatie van de keuzes wordt, sinds maart 2008, de Exit Beoordeling uitgevoerd. Inspecteurs beoordelen vanuit het veld de kwaliteit van de gesaneerde huisaansluitingen. 14 hoofdstuk 2 - kwaliteit
Overzicht risicovollere aansluitleidingen Indicatie Kenmerken constructie tijdstip/omstandigheid installatie 1900/1965 Staal onbekleed 1955-1965 Staal bekleed met asfalt, bitumen of teer. 1960 1970 Hard PVC Vanaf 1970 Vanaf 1980/85 Sterk zakkende grond Vanaf 1960-1974 Vanaf 1970-1978 Vanaf begin jaren 90-2001 Binnendeel: Onbekleed staal. Buiten-deel: Onbekleed staal Aanboring HL: Draadaanboring Verbinding: Draadverbinding Binnendeel: Staal/bekleed met asfaltbitumen/teer/vetband Buitendeel: Staal/bekleed met asfaltbitumen/teer/vetband Aanboring HL: Draadaanboring Verbinding: Draadverbinding Binnendeel: Staal asfaltbekleed Buitendeel: Hard PVC Verbinding: Flex + lijm Binnendeel: Staal/X-tru-coat met draadverbinding Buitendeel: Hostalit-Z met lijmverbinding (evt. torsiebocht) Binnendeel: Staal PE bekleed Buitendeel: PE Verbinding: Mech. Koppeling Totaal aantal stand januari 2007 Totaal aantal stand december 2009 Totaal vervangen 2007/2009 37.600 25.023 12.577 166.800 144.350 22.450 153.000 129.146 23.854 187.900 180.782 7.118 313.000 312.166 834 2.100 321 Binnendeel: Cu Buitendeel: Wit PVC, gelijmd 42.100 31.811 10.289 Binnendeel: Cu 52.400 51.600 800 Buitendeel: Hostalit Z gelijmd Binnendeel: CU (standpijp vanaf vloer 95.000 94.832 168 meterkast) Buitendeel: PE (tot vloer meterkast) Overgang: Hawle koppeling (in vloer) Triaxkast tegen gevel 3.000 2.227 773 Totaal 1.052.900 972.258 80.642 Tabel 4: Aansluitleidingen bij Enexis Tijdens de beoordeling wordt een druktest uitgevoerd en gekeken naar corrosie. Wanneer de leidingen en verbindingen de druktest niet doorstaan of putcorrosie wordt geconstateerd wordt de kwaliteit als onacceptabel beschouwd. Bij alle beoordelingen wordt het buismateriaal en type verbindingen genoteerd. Vervolgens kan worden gekeken welke type verbinding of buismateriaal procentueel vaak als onacceptabel wordt beoordeeld. Aan de hand van de tot nu toe verzamelde gegevens blijkt dat voornamelijk lijmverbindingen, staal onbekleed/geasfalteerd buiten de gevel en staal onbekleed binnen de gevel vaak als onacceptabel worden beoordeeld (25% - 30%). Dit is in overeenkomst met de inschatting van het WAG model, waar de kwaliteit van dit verbindingstype en deze materialen als laag worden geschat. Enexis heeft informatie zoals soort, hoeveelheid en materiaal over haar componenten in het bedrijfsmiddelenregister staan. Zie als voorbeeld Tabel 4, hierin staat een overzicht de van leeftijd, materialen en aansluitconstructies van de risicovollere aansluitleidingen bij Enexis.In deze tabel wordt ook een overzicht gegeven van het ten gevolge van de tactiek vervangen aansluitleidingen. kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 15
Regelstraat gasontvangstation Hoofdleidingen (distributieleidingen < 200 mbar) De soort- en materiaalverdeling van het hoofdleidingennet van Enexis is weergegeven in Tabel 5. Voor de hoofdleidingen is een waarderingsmodel en bijbehorend vervangingsbeleid met strategie en tactiek ontwikkeld. De tactiek wordt in 2010 voor het eerst toegepast. Ook in deze tactiek wordt uitgegaan van een waarderingsmodel waarbij dynamische en statische factoren de prioriteit van de vervanging bepalen. Alle gebruikte materialen voor hoofdleidingen zijn meegenomen in de risicoanalyses die ten grondslag liggen aan het op te stellen beleid. Het waarderingsmodel maakt gebruik van een optelsom van statische en dynamische factoren die de restlevensduur van hoofdleidingen bepalen. Samenvattend kan gesteld worden dat de hoogte van de statische factoren bepaald zijn bij het ontwerp van het netgedeelte. Dynamische factoren zijn bijvoorbeeld: Grondsoort. Verkeersbelasting. Kwaliteit van aanleg. Enz.. Samenvattend kan gesteld worden dat de hoogte van de dynamische factoren bepaald worden tijdens de levenscyclus van het netgedeelte. In Figuur 1 op pagina 17 is grafisch weergeven de door Enexis gekozen strategie voor het vervangen van de hoofdleidingen. Statische factoren zijn bijvoorbeeld: Materiaalkeuze. Verbinding van de leidingdelen. Diameter. Enz.. 16 hoofdstuk 2 - kwaliteit
Overzicht Optimaal Populatie 600,00 500,00 400,00 #/km 300,00 200,00 100,00 0,00 Asbestcement 2009 2012 2015 2018 2021 2024 2027 2030 2033 2036 2039 2042 2045 2048 2051 2054 2057 2060 2063 2066 2069 2072 2075 2078 2081 2084 2087 2090 2093 2096 2099 2102 2105 2108 PE 1e generatie PE 2e generatie PE 3e generatie Jaar Wit PVC Lijm Wit PVC rubber Slagvast PVC Nodulair gietijzer Grijs gietijzer Staal LD zonder KB Staal HD met KB Som Gepland Figuur 1: Gekozen strategie vervangen hoofdleidingen. Transportleidingen >200mbar. Het hogedruknet van Enexis heeft een materiaalverdeling die conform het landelijk gemiddelde is; wel heeft het relatief weinig leidingen van gietijzer en relatief wat meer leidingen van de 1 e generatie PE. Geconcludeerd wordt dat het hogedruknet van Enexis grotendeels als normaal en veilig kan worden gekarakteriseerd en Enexis hierbij niet afwijkt van het landelijk gemiddelde. 30 mbar [km] Lage druk 100 200 mbar mbar [km] [km] Totaal lage druk [km] 1 bar [km] 4 bar [km] Hoge druk 8 bar Totaal [km] hoge druk [km] Totaal overall [km] Totaal overall relatief Staal 50 2.000 0 2.040 50 240 4.190 4.480 6.520 16,2% PE 180 2.550 10 2.730 460 2.980 210 3.650 6.380 15,8% Nodulair 120 10 0 130 100 0 30 140 270 0,7% Gietijzer Grijs gietijzer 970 590 0 1.560 50 0 0 60 1.620 4,0% Wit PVC 800 9.360 10 10.170 0 20 0 20 10.190 25,3% Slagvast PVC 1.570 13.430 0 15.000 0 0 0 10 15.010 37,2% Asbest 250 60 0 310 0 0 0 0 310 0,8% cement Totaal 3.940 28.000 20 31.940 660 3.240 4.430 8.360 40.300 100,0% Tabel 5: Overzicht netlengte Enexis kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 17
Periode aanleg diverse hoofdleidingmaterialen Asbest cement 1e gen. PE 2e gen. PE 3 gen. PE hard PVC slagvast PVC modular gieteijzer grijs gietijzer staal LD (zonder KB) staal HD (met KB) 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Figuur 2: Periode van aanleg hoofdleidingen bij diverse materialen. In het onderzoek Foto van het gasnet, uitgevoerd door Kiwa Gastec, staat aangegeven dat de veiligheid van de 1 e generatie PE-leidingen overeenkomt met het landelijk gemiddelde. Dit leidingmateriaal heeft een beperktere levenduur dan de 2 e en 3 e generatie PE. Er zal dan ook met vroegtijdiger vervanging van dit materiaal rekening moeten worden gehouden. Informatie omtrent ouderdom en overige informatie omtrent deze en andere componenten is terug te vinden in het bedrijfsmiddelenregister. In verband met de grote diversiteit en het hoge detailniveau is ervoor gekozen om deze informatie niet op te nemen in dit document. Figuur 2 geeft een indicatie van de aanlegperiode van de verschillende materialen van de component hoofdleidingen. Reeds vervangen hoofdleidingen In Tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de reeds als voorloper op de tactiek vervangen hoofdleidingen. In dit overzicht wordt een totaal beeld geschetst van alle hoofdleidingen die vervangen in de periode 2008-2009 bij de werkstromen vervangingen en reconstructies. Voor de duidelijkheid is dit een totaaloverzicht inclusief de in de risicoanalyse genoemde risicovollere materialen. Materiaal Lengte vervangen leidingen [km] Staal 130 Grijs Gietijzer 100 Wit PVC 70 Asbest Cement 20 1e generatie PE 20 Nodulair Gietijzer 10 Totaal 340 Tabel 6: Hoeveelheid vervangen lengtes materiaal. Samenhang en prioritering vervangen aansluit- en hoofdleidingen Zoals in het voorgaande is beschreven heeft Enexis een vervangingsprogramma voor het vervangen van aansluit- en hoofdleidingen. Deze programma s zijn volgens het door Enexis gevolgde en gecertificeerde RBAM proces. Dit proces staat beschreven in paragraaf 4.2.3. Uit de risicoanalyses die betrekking hebben op aansluitleidingen en hoofdleidingen blijkt dat aansluitleidingen een groter risico veroorzaken dan hoofdleidingen. Primair in het vervangingsprogramma zijn dus de aansluitleidingen. Zoals gezegd heeft Enexis ook een vervangingsprogramma voor hoofdleidingen. 18 hoofdstuk 2 - kwaliteit
Verwachte levensduur hoofdleidingmaterialen gas Asbest cement 1e gen. PE 2e gen. PE 3 gen. PE hard PVC lijm hard PVC slagvast PVC modular gieteijzer grijs gietijzer staal LD (zonder KB) staal HD (met KB) 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 Figuur 3: Verwachte levensduur hoofdleidingmaterialen In de hierop betrekking hebbende tactiek is de prioritering weergeven. In het kort komt erop neer dat aandacht geschonken wordt aan onbekleed stalen leidingen (vooral lage druk), asbest cement (problemen met maken van aansluiting), Grijs Gietijzer (kleine diameter), 1e generatie PE (spontane scheuren) en Wit PVC (lijmverbindingen). Door (externe) incidenten is de aandacht op de brosse materialen (Grijs Gietijzer, Wit PVC en AC) verscherpt. Enexis is voornemens om brosse materialen, vooral Grijs Gietijzer, te gaan vervangen als er in de nabijheid van deze leidingen grondroeringen plaatsvinden. De nadruk ligt dan uiteraard in de centra van de gemeentes. Gasdistributiestations De kwaliteit van de gasstations is goed. Wel zijn er regelinstallaties die onderdelen bevatten waarvoor geen passende onderdelen meer verkrijgbaar zijn. Deze worden successievelijk vervangen. Verder zijn de gasdistributiestations aangepast voor een inspectiemethode met een meetkoffer. Daarnaast is er een beleid om stations die niet voldoen aan de NEN 1059 aan te passen. Zie Tabel 7 voor een overzicht van de verschillende soorten en aantallen stations bij Enexis. Benaming stations Aantal Gasontvangstation (GOS) 235 Districtstation (DS) 4.729 Overslagstation (OS) 156 Afleverstation (AS) 3.400 Combinatie 167 Hoge druk Afleverstation (HAS) 15.389 Overig 69 Totaal 24.145 Tabel 7: Aantallen stations bij Enexis 2.4.2 Wijziging van de toestand ten opzichte van voorgaande jaren De kwaliteit van de bedrijfsmiddelen wordt beïnvloed door veroudering. Deze veroudering verloopt deels autonoom en wordt tevens beïnvloed, bijvoorbeeld bij hoofdleidingen, door de omgevingscondities (grondsoort, vocht chemische verontreiniging, bovengrondse belasting e.d.) van de component. Voor de processen die de oorzaak zijn van veroudering geldt dat de karakteristieke tijdconstanten relatief lang zijn, dat wil zeggen in de orde van enkele tot tientallen jaren. Schattingen over de levensduur lopen voor de meeste assets uiteen van 30 tot 100 jaar, met uitschieters naar boven en naar beneden. Enexis is zich er echter niettemin terdege van bewust dat componenten op enig moment het einde van hun kwaliteits- en capaciteitsdocument GAS 2010-2016 deel a 19
levensduur bereiken en heeft daarom de te verwachten ontwikkelingen in de installed base op de langere termijn en in samenhang daarmee de optimalisatie van investeringen in menskracht en materieel onderzocht in de zogenaamde Lange Termijn Optimalisatie studie (LTO), zie paragraaf 2.6.2. Ter illustratie geeft Figuur 3 een beeld van de verwachte levensduur van hoofdleidingmaterialen. Individuele bedrijfsmiddelen kunnen sneller verouderen, bijvoorbeeld ten gevolge van specifieke omgevingsomstandigheden, fabricage- of montagefouten, etc. Dergelijke bedrijfsmiddelen worden echter tijdig gedetecteerd bij inspecties en onderhoud, waarna passende maatregelen worden genomen. 2.5 Risico s Deze paragraaf beoogt te beschrijven wat de meest relevante risico s zijn op het gebied van gasdistributie binnen Enexis. Om inzicht te krijgen in de relevante asset gerelateerde risico s gebruikt Enexis de Risk Based Asset Management methodiek. In hoofdstuk 4 wordt de door Enexis gebruikte Risk Based Asset Management methodiek uitgebreider beschreven. Vanaf 2004 houdt Enexis een asset risicoregister bij. Tot en met 2006 werd jaarlijks een risicoregister opgeleverd. Vanaf 2007 is dit een doorlopend en levend register geworden, waaruit continue op basis van relevantie en/of urgentie risico s worden geselecteerd voor verdere analyses en beleidsontwikkeling. Middels een snapshot van het risicoregister kan de actuele risicopositie worden bepaald. Potentiële gevolgen Risicomatrix Potentiële kans op incident met gevolgen Vrijwel onmogelijk onwaarschijnlijk Mogelijk Waarschijnlijk Geregeld Jaarlijks Dagelijks Maandelijks Permanent Categorie Kwaliteit van levering Veiligheid Wettelijkheid Economie Klanttevredenheid Duurzaamheid Nooit eerder van gehoord in industrie Wel eens van gehoord in industrie Meerdere malen binnen industrie Wel eens gebeurd binnen Enexis Meerdere malen gebeurd binnen Enexis Eén tot enkele malen per jaar binnen Enexis Eén tot enkele malen per maand binnen Enexis Eén tot enkele malen per dag binnen Enexis Eén tot enkele malen per dag binnen regio Enexis <0,0001/jr 0,0001/jr 0,001/jr 0,01/jr 0,1/jr 1jr 10/jr 100/jr 1000/jr Catastrofaal >20.000.000 vbm (HS deelnet 4 uur uitval) meerdere doden Verlies licentie; Strafzaak groter dan Schade tegen 10 M euro directielid met gevangenisstraf tot gevolg; boete NMa 10% omzet Internationale commotie, 50.000-500.000 kv of 1.000-10.000 GV klachten > 1000 km 2 V L M H ZH O O O O Ernstig 2.000.000 tot 20.000.000 vbm (HS station 4 uur uitval) Ongevallen met dodelijke afloop of zeer ernstig letsel Stille curator; Strafzaak tegen directielid (ongeacht veroordeling); Boete NMa <1% omzet Schade van 1M tot 10 M euro Nationale commotie, 5.000-50.000 kv of 100-1.000 GV klachten 100-1.000 km 2 V V L M H ZH O O O Behoorlijk 200.000 tot 2.000.000 vbm (MS Verdeelstation 4 uur uitval) Ongevallen met letsel en verzuim Boete 6e categorie, dwangbevel rechter; Rechtszaak namens meer dan 5.000 klanten Schade van 100k tot 1M euro Regionale commotie, 500-5.000 kv of 10-100 GV klachten 10-100 km 2 V V V L M H ZH O O Matig 20.000 tot 200.000 vbm (MS-D streng 4 uur uitval) Ongevallen met letsel en verzuim Aanwijzing bevoegd gezag, geldboete 4e categorie; Rechtszaak namens meer dan 500 klanten Schade van 10k tot 100k euro Lokale commotie, 50-500 kv of 1-10 GV klachten 1-10 km 2 V V V V L M H ZH O Klein 2.000 tot 20.000 vbm (Trafohuisje 4 uur uitval) Bijna ongevallen, ongevallen met gering letsel/ EHBO zonder verzuim Waarschuwing bevoegd gezag; onderzoek door bevoegd gezag; Rechtszaak namens meer dan 50 klanten Schade van 1.000 tot 10.000 euro Niet openbare commotie, 5-50 kv of 1 GV klachten 0,1-1 km 2 V V V V V L M H ZH Verwaarloosbaar 200 tot 2.000 vbm (Huis >2 uur tot straat <4 uur uitval) Gevaren als gevolg van onveilige handelingen en/of situaties Geldboete 1e categorie; Rechtszaak door individuele klant Schade minder dan 1.000 euro Interne commotie minder dan 5 kv klachten 0,01-0,1 km 2 V V V V V V L M H Figuur 4: Risico-toelaatbaarheids-matrix Enexis 20 hoofdstuk 2 - kwaliteit