God de Vader. Een verkenning. Raymond R. Hausoul

God de Vader Een verkenning Raymond R. Hausoul

GOD DE VADER Een verkenning

God de Vader Een verkenning Drs. Raymond R. Hausoul Onder de vlag van ECV publiceren verschillende theologen en gemeentewerkers preken, lezingen en studies over uiteenlopende onderwerpen. www.ecvnet.be 2017 ECV vzw Bekijk/beluister de nieuwste materialen op www.indekerk.be. ## 28-5174-30275-00:03 ## Trefw.. 2017 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form without permission in writing from the autor.

God de Vader Een verkenning Raymond R. Hausoul

Inhoudsopgave 1 Voorwoord...9 2 Geschiedenis...11 3 De openbaring van het Vaderschap...13 3.1 Het vaderschap in de religies...13 3.2 Gods Vaderschap in het Oude Testament...13 3.3 De openbaring van Gods Vaderschap door de Zoon...14 3.3.1 De plaats van de projector...14 3.3.2 Abba, Vader...16 3.4 De Vader als oorsprong en doel van alles...17 4 De relatie tussen de Vader, de Zoon en de Geest...19 4.1 De kennis van de Vader door de Zoon...19 4.2 De onderdanigheid van de Zoon aan de Vader...20 5 De Vader, de Zoon en het kruis...23 6 Het zoonschap van de gelovigen...25 7 De moederlijke Vader...27

Over de auteur

Raymond R. Hausoul, Th.M., werkte korte tijd als bouwkundig ingenieur en studeerde vanaf 2003 theologie aan de Evangelisch Theologische Faculteit (Leuven). Sinds 2006 werkt hij voor de Evangelische Christengemeenten Vlaanderen en is hij bedienaar van de eredienst in de Evangelische Kerk De Hoeksteen te Ieper. Zijn bediening spreidt zich echter uit over heel Vlaanderen en bestaat voornamelijk uit het geven van onderwijs door prediking, studies en artikelen in binnen- en buitenland. Hij doceert de vakken Oude Testament en Systematische Theologie aan de Evangelische Toerustingsschool Vlaanderen en aan Bijbelschool C7. In het verleden doceerde hij het vak Oude Testament (frequentie: 3-jaarlijks) aan het Instituut voor Bijbelse Vorming te Leuven. Naast zijn drukke werkzaamheden, is hij verder bezig met een promotieonderzoek over de kosmische eschatologie. Raymond is gehuwd met Belinda en zij genieten van hun twee kinderen, Adriël and Ilja. Email: rbhausoul@hotmail.com Twitter: twitter.com/rhausoul Facebook: http://www.facebook.com/raymond.hausoul

Afkortingen van Bijbelboeken Gn Genesis Js Jesaja Ex Exodus Jr Jeremia Lv Leviticus Kl Klaagliederen Nm Numeri Ez Ezechiël Dt Deuteronomium Dn Daniël Jz Jozua Hs Hosea Re Rechters Jl Joel Rt Rut Am Amos 1Sm 1 Samuël Ob Obadja 2Sm 2 Samuël Jn Jona 1Kn 1 Koningen Mi Micha 2Kn 2 Koningen Na Nahum 1Kr 1 Kronieken Hk Habakuk 2Kr 2 Kronieken Sf Sefanja Ea Ezra Hg Haggaï Ne Nehemia Zc Zacharia Es Ester Ml Maleachi Jb Job Mt Matteüs Ps Psalmen Mc Marcus Sp Spreuken Lc Lucas Pr Prediker Jh Johannes Hl Hooglied Hd Handelingen Rm Romeinen 1Ko 1 Korintiërs 2Ko 2 Korintiërs Gl Galaten Ef Efeze Fp Filippenzen Ko Kolossenzen 1Ts 1 Tessalonicenzen 2Ts 2 Tessalonicenzen 1Tm 1 Timoteüs 2Tm 2 Timoteüs Tt Titus Fm Filemon Hb Hebreeën Jk Jakobus 1Pt 1 Petrus 2Pt 2 Petrus 1Jh 1 Johannes 2Jh 2 Johannes 3Jh 3 Johannes Jd Judas Op Openbaring Andere werken Tob Tobit Jud Judit TEs Ester (Grieks) 1Mak1 Makkabeeën 2Mak2 Makkabeeën Wijs Wijsheid Sir Sirach Bar Baruch BJr Brief van Jeremia TDn Daniël (Grieks) Man Manasse

G O D D E V A D E R VOORWOORD 9 1 Voorwoord Het komt tegenwoordig wel eens voor dat christenen denken dat alleen de Heer Jezus God is. God de Vader heeft in hun beperkt Godsbeeld geen enkele plaats en God de Geest woont volgens sommigen zelfs alleen in de pinkstergemeenten. Vooral bij de gebeden valt dit Godsbeeld dan op. Zo wordt er gebeden: Vader ik dank u dat u voor mijn zonden aan het kruis bent gestorven. of Heer Jezus ik dank u dat u uw Zoon hebt gezonden naar deze wereld. Juist vanwege zulke chaotische beelden willen we ons deze keer concentreren op datgene dat de bijbel ons verteld over God de Vader. Daarnaast belijden en roepen wij God aan als Vader. Het vaderschap van God is dan ook bij christenen even vanzelfsprekend als het geloof dat Hij bestaat. Dit is nog eens een extra stimulans om ons bezig te houden met het God de Vader.

G O D D E V A D E R GESCHIEDENIS 11 2 Geschiedenis Stond gedurende het begin van de kerkgeschiedenis en tijdens de Reformatie vooral het werk van Jezus Christus in het theologisch middelpunt, zo heerst tegenwoordig de overtuiging dat de relatie tussen de Vader en de Zoon de kern van het evangelie vormt. Oepke Noordmans schreef: 1 De Vader is meer verborgen dan de Zoon. Sommigen theologen spreken daarom reeds over de zogenaamde patrologie, oftewel: de leer over de Vader. 1 Oepke Noordmans, Herschepping: beknopte dogmatische handleiding voor godsdienstige toespraken en bespredingen (Zeist: Nederlandsche Christen-Studenten-Vereeniging, 1934), 63.

G O D D E V A D E R DE OPENBARING VAN HET VADERSCHAP 13 3 De openbaring van het Vaderschap 3.1 Het vaderschap in de religies Zowel in het primitieve animisme als in de socratische en platonische filosofie werd reeds honderden jaren voor de komst van Christus over het vaderschap en zoonschap van de goden gesproken. Sommige Griekse legenden verklaarden deze vader-zoon relaties zelfs op een seksistische wijze. Zo was de mens ontstaan doordat een godheid geslachtsgemeenschap had gehad met een sterfelijke vrouw. Op zulke wijze beweerden hele volksstammen nakomelingen te zijn van een bepaalde godheid. Juist vanuit deze achtergrond is het opvallend dat de bijbel elk biologische beeld van God de Vader vermijdt en bijzondere nadruk legt op het sociale aspect van de Vader. De Schrift lijkt daarmee te suggereren dat we onze biologische relaties niet op analoge wijze als beschrijving voor de relatie tussen de Schepper en het schepsel mogen gebruiken. Niet de menselijke ervaringen van het vaderschap zijn maatgevend voor God, maar Gods Vaderschap voor ons vaderschap. Athanasius waarschuwt er al voor dat we aan het woord Vader voor God geen associaties moeten verbinden buiten die welke bedoeld zijn in de triniteitsleer. 2 3.2 Gods Vaderschap in het Oude Testament Als we beseffen dat in het Nieuwe Testament meer dan tweehonderd keer over God de Vader wordt gesproken, is het opvallend dat het Oude Testament de term vader slechts dertien keer met God in verband brengt (Dt32:6; 2Sm7:14; 1Kr28:6; Ps89:27; 103:13; Js63:16(2x); 64:8; Jr3:4,19; 31:9; Ml1:6; 2:10). In de christenheid wordt vaak gedachteloos de Vader gelijkgesteld met de drie-ene God. Hij is allereerst Vader omdat Hij de Schepper is, wat Hem recht geeft op aanbidding door zijn volk. Maar dat God Vader is, is iets veel hogers. Dat voert ons ver boven de schepping uit. Zo wordt zijn vaderschap ook 2 Athanasius, Tegen Arius I.28; Origenes, Principes I.2.4.

14 uitgedrukt in medeleven. Hij wordt zelfs gekend als de Vader van de vaderlozen (Js63:15-16; Ps68:5). God de Vader wordt daarbij beschreven als een Vader die Zijn zoon liefheeft. Deze relatie wordt hoofdzakelijk door respect en eerbied gekenmerkt en niet door liefdevolle nabijheid. Het tedere verlangen van God de Vader naar het volk vinden we wel terug in het oudtestamentische parallel van de gelijkenis van de verloren zoon (Jr31:18-20). Maar dit verlangen zal pas door de komst van de Zoon volledig worden openbaart. Want pas in het Nieuwe Testament wordt met nadruk over God als de hemelse Vader gesproken. In het Oude Testament verwijst weliswaar een handvol uitspraken naar God als Vader, maar deze vallen in het niet bij de hoeveelheid andere aanduidingen zoals eeuwige, almachtige, koning, vorst, Heer en majesteit. 3.3 De openbaring van Gods Vaderschap door de Zoon Niemand kan de Vader verstaan zonder het leven, de kruisiging en hemelvaart van Jezus. Alleen langs de weg van Christus, in het perspectief van zijn daden en lijden, kunnen we betrouwbaar over de Vader spreken. Buiten Christus is Gods aangezicht voor ons een labyrint. 3 We belijden in de kerk allereerst Jezus Christus en van Jezus komen we tot de Vader, omdat Hij God is. Als we aan het andere einde van de weg beginnen, is het risico er dat we de leer van de Vader naar eigen goeddunken gaan invullen. Dan wordt Hij makkelijk het beeld van een aardse vader: een zorgzame goede troostende man, een onvoorspelbare onderdrukkende tiran. Alleen in het perspectief van Christus kunnen we zinvol over de Vader spreken. 3.3.1 De plaats van de projector Vooral de Heer Jezus spreekt over God als Vader. Daarbij wijst Hij erop dat onze maatschappelijke voorstelling over Gods vaderschap opnieuw dienen worden te definieert. We zien dat ook in onze cultuur; het vaderschap van God is niet alleen onderwerp van het christelijke geloof, maar eveneens onlosmakelijk verbonden met de ideologieën van onze leefwereld rondom ons. Onze eigen geschiedenis heeft namelijk wezenlijk invloed op het beeld dat we van God de Vader hebben. Spreek maar eens enkele minuten 3 Johannes Calvijn, Institutie, trans. Cornelis A. de Niet (Houten: Hertog, 2009), I.6.3.

G O D D E V A D E R DE OPENBARING VAN GODS VADERSCHAP DOOR DE ZOON 15 tot een groep mensen over God de Vader en je proeft al snel dat er gevoelens bij de toehoorders opkomen die dieper gaan dan het cognitieve denken. Het is onmogelijk om te spreken over God de Vader zonder daarbij emoties bij de ander op te roepen. Iemand zei zelfs eens: Vertel me hoe je als kind je vader beleefde en ik zal je vertellen waarom je niet meer in God gelooft. Onze ervaring met onze eigen biologische vader is namelijk maar al te vaak maatgevend voor ons beeld over God de Vader. Freud zei daarom eens dat de ingrijpendste gebeurtenis in het leven van de man, de dood van zijn vader is. Hierdoor staan we in het gevaar om vooral datgene bij God de Vader te benadrukken dat we zelf het meeste waardeerden of misten bij onze eigen aardse vader. De realisering van deze invloed is van groot belang als we spreken over God de Vader. Niemand van ons heeft een perfecte aardse vader gehad. De ideale vader bestaat niet op aarde, maar bevindt zich in de hemel. De projector is dus niet vanuit de aarde gericht op de hemel. Wij kunnen niet met onze eigen voorstellingen de goddelijke maatstaf bepalen. De projector staat in de hemel en wordt op onze aarde gericht! Gods beeld bepaald ook de menselijke maatstaf. Karl Barth omschrijft dit als volgt: 4 Het is [ ] niet zo dat allereerst het menselijke vaderschap aanwezig is en dan een goddelijk Vaderschap wordt ontwikkeld. Het is precies omgedraaid; Echt en recht Vaderschap woont in God en van dit Vaderschap leidt zich af wat wij onder de mensen kennen als vaderschap. Er is dus geen perfecte afbeelding van God de Vader op aarde. De enige Persoon die goedkeuring vond om een afbeelding van de Vader te zijn was zijn eigen Zoon. De norm voor het menselijke vaderschap en zoonschap wordt bepaald door de relatie tussen God de Vader en God de Zoon. De liefde waarmee de Heer Jezus werd geliefd en waaraan Hij zich toevertrouwde was geen andere liefde dan die van de Vader. En de autoriteit die Hij uitoefende was geen andere autoriteit dan die van de Vader. Juist door dit beeld, dat de Zoon ons van de Vader toont, wordt ons vervormde vaderbeeld gecorrigeerd en vernieuwd. 4 K. Barth, Dogmatics in Outline, (SCM, 1949), 43.

16 3.3.2 Abba, Vader Het Aramese woord abba (bet. lieve vader ) vinden we pas voor het eerst in de hof van Gethsemane. Daar wordt het in de donkere schaduw van het kruis geuit door de geliefde Zoon (Mc14:36). Het is Zoon die ons de Vader openbaart. Daarbij leert de Heer Jezus ons niet dat God nu de Vader van iedereen is. Vader betekent niet Schepper. Gods Vaderschap heeft geen enkel verband met de alomvattende relatie van de Schepper tot de mensen. God is in de eerste plaats de Vader van de Heer Jezus Christus. Het Onze Vader is daarom niet het gebed van alle mensen, maar het gebed van de discipelen die Hem navolgen die in de hof en aan het kruis het woord abba uitsprak! Opvallend daarbij is dat de Heer Jezus niet de formele Griekse uitdrukking patér (bet. vader ) maar het alledaagse Aramese woord abba voor de Vader gebruikt. Zelfs in het Aramees was abba niet de formele uitdrukking voor vader. Het was veelmeer het woord dat het kleine kind gebruikt binnen de nauwe familiekring. Dit woord werd nergens in het Oude Testament en in het late Jodendom voor God gebruikt. Jeremias schrijft: 5 We kunnen met zekerheid zeggen dat in de omvangrijke gebedsliteratuur van het Jodendom of het nu om een liturgisch of om een persoonlijk gebed gaat nergens abba gebruikt wordt als aanspreekvorm voor God. Deze vertrouwde uitdrukking wordt alleen gebruikt door degene die de Vader hebben leren kennen door de Zoon. Daarbij moeten we voorzichtig omgaan met de vaak gehoorde these dat de vertaling van het Aramese abba gelijk is aan ons hedendaagse papa. Zo schrijft professor Moule: 6 Jezus spreekt Zijn hemelse Vader wel in buitengewone vertrouwdheid aan, maar trekt geen voordeel uit deze familiare nabijheid. Hij gebruikt het woord abba om Zijn gehele gehoorzaamheid aan God te brengen. Dit woord van vertrouwdheid veronderstelt geen dwangmatige wijze van familiare omgang, maar toont ons het diepste en vertrouwelijkst respect. 5 J. Jeremias, New Testament Theology, Vol.I, (SCM, 1971), 65. 6 C.F.D. Moule, The Holy Spirit, (Mowbrays, 1978), 29.

G O D D E V A D E R DE OPENBARING VAN GODS VADERSCHAP DOOR DE ZOON 17 Zowel Moule als Jeremias zijn van mening dat de beste vertaling van abba lieve Vader luidt. De Vader in de Bijbel is dus geen toegevende papa die we kennen vanuit de twintigste eeuw, maar Iemand die het volste recht heeft om zijn kinderen aanwijzingen te geven en absolute gehoorzaamheid van hun te verlangen. Op deze wijze spreekt het Nieuwe Testament over God de Vader. Hij is de landsman die de ranken onderhoudt (Jh15:1) en de Vader die zijn kinderen tuchtigt (Hb12:10). Vooral in de overbekende gelijkenis van de verloren zoon zien we deze gedachte terug (Lc15:11-32). De oudste zoon blijft levenslang afhankelijk van de vader. Hij doet hetgeen van alle zonen verwacht wordt: in het huis van de vader blijven en onder zijn aanwijzingen en in zijn nabijheid werken. Zolang de vader leeft is de zoon verplicht hem te eren. 3.4 De Vader als oorsprong en doel van alles De Bijbel spreekt over de Vader als de oorsprong van alles. Hij is de oorsprong van de schepping, het verlossingswerk en het oordeel en ook het doel van alles. Vanuit de Vader is de Zoon en de Geest uitgegaan, maar de Bijbel toont ons ook dat er geen werk van de Vader bestaat dat niet het werk van de Zoon en de Geest is. In de schepping handelt de Vader niet zonder de Zoon en de Geest, in de verlossing handelt de Vader niet zonder de Zoon en de Geest en in de eschatologie handelt de Vader niet zonder de Zoon en de Geest. Juist God de Zoon heeft ons de Vader bekendgemaakt. Gods Vaderschap wordt daardoor een middelpunt van ons christelijke leven. We staan in relatie met de Zoon en de Vader. Deze kennis over Gods Vaderschap en ons zoonschap is niet enkel het resultaat van theologische kennis. De openbaring van de Vader door de Zoon is een genade gave, een charismatische gave! Zonder Christus zouden we geen enkele mogelijkheid hebben om tot de Vader te naderen (Jh14:6). Alleen door de vrijwillige gave van God de heilige Geest die dat ervaarbaar maakt wat Christus voor ons verworven heeft weten we dit. Voordat we abba kunnen zeggen moet de Geest dit in ons hart hebben gezegd (Rm8:16; Gl4:6). De Geest komt dus van de Vader en brengt ons in relatie met de Vader (Hd1:4). Hij gaat uit van de Volkomene om ons Volkomen te maken.

18 We vinden we in het Nieuwe Testament dus bijvoorbeeld geen autonoom rijk van de Geest. Het koninkrijk van de Geest ontwikkelt geen eigen gedragswijze, het is geheel onderdanig aan het Rijk van de Vader en de Zoon. Wat voor de gelovigen consequent betekent dat iedere geestelijke ervaringen alleen in het licht van de Drie-eenheid kan worden beoordeeld. Alles wat de Geest doet, dient steeds in verband te worden gezien met datgene dat de Vader en de Zoon doet (1Jh4:2-3). Het koninkrijk van de Zoon en de Geest ontwikkelt geen eigen gedragswijze, maar is geheel in overeenstemming met het Rijk van de Vader. Daardoor kan de Zoon zeggen: Wees dan volmaakt zoals uw Vader in de hemelen volmaakt is (Mt5:48). Deze prachtige kroon in de Bergrede, stelt de Vader aan ons voor als maatstaf en voorbeeld voor de christelijke volkomenheid. Want door deze volkomenheid, wordt op de aarde de Vader verheerlijkt ter eer en glorie van zijn Naam.

G O D D E V A D E R DE RELATIE TUSSEN DE VADER, DE ZOON EN DE GEEST 19 4 De relatie tussen de Vader, de Zoon en de Geest 4.1 De kennis van de Vader door de Zoon Toen de vroegste kerk ging belijden dat Jezus God is, kwam de vraag op wat dat betekenende voor de relatie met Hem die Jezus volgens de evangeliën zijn Vader had genoemd. Gods Vaderschap wordt in de Bijbel christologisch bezien. Zonder de Zoon zouden we niet de mogelijkheid hebben om tot de Vader te naderen (Jh14:6). We zouden de Vader zelfs niet eens kennen! Niemand kan vanuit zijn eigen menselijke ervaringen God de Vader openbaren, de eniggeboren Zoon die in de schoot van de Vader is, Die heeft Hem aan ons geopenbaard (Jh1:18). Wat maakt de Zoon ons nu bekend over Zijn relatie met de Vader? En in welke relatie staan beiden tot elkaar en wat is de participatie van de gelovige daarin? Uiteraard mogen we deze verhoudingen niet vanuit een academische distantie beoordelen. Ze kunnen alleen maar worden doorgrond en bekend gemaakt door de openbaring van de Geest. Met andere woorden: Als onze theologie niet allereerst een doxologie (bet. lofprijs ) wordt, zullen we het geheim van de relatie tussen de Vader, de Zoon en de Geest niet kunnen doorgronden. Het hart vormt de theoloog! God kennen betekent: de Vader door de Zoon en de Zoon door de Vader kennen. Want aan de ene kant kent niemand de Zoon en komt niemand tot de Zoon zonder dat de Vader hem trekt. En aan de andere kant, kent niemand de Vader behalve hen aan wie de Zoon de Vader openbaart. Hierbij moet erop gewezen worden dat kennen niet alleen cognitief is, zoals het woord die betekenis heeft in de zin: ik ken de koningin van Nederland. Het kennen waarover de bijbel spreekt, wordt gekenmerkt door het hebben van een relatie met degene die gekend wordt (zie Mt7:23). Daarom betekent God kennen : relationeel verbonden zijn in de relatie tussen de Vader in de hemel en de Zoon op aarde. Juist door de Zoon leren we de Vader beter kennen. Het gebed van de Heer Jezus waarin dit het meest duidelijk wordt en waarvan we ook het

20 meeste weten is het gebed in Gethsemane. In dit gebed ontdekken we de dingen die kenmerkend zijn voor de verborgen omgang met de Vader. 4.2 De onderdanigheid van de Zoon aan de Vader In het Johannes evangelie komt steeds weer opnieuw naar voren dat de Zoon niks zonder de Vader wil doen. 7 de Zoon kan niets doen van zichzelf (Jh5:19); Ik kan van mijzelf niets doen; gelijk Ik hoor, oordeel Ik, en mijn oordeel is rechtvaardig, want Ik zoek niet mijn wil (5:30); eer van mensen behoef Ik niet (5:41); want Ik ben van de hemel neergedaald, niet om mijn wil te doen, maar de wil van Hem, die mij gezonden heeft (6:38); Mijn leer is niet van mij (7:16); Ik ben niet van mijzelf gekomen (7:28); Ik doe niets van mijzelf (8:28); Ik ben niet van mijzelf gekomen, maar hij heeft mij gezonden (8:42); Ik zoek niet mijn eer (8:50); De woorden die Ik terug spreek, zeg Ik niet uit mezelf (14:10); Het woord dat u hoort, is niet van mij (14:24). Ook het gebed in Gethsemane toont ons allereerst de onderdanigheid en gehoorzaamheid van de Zoon aan de Vader. Het is de Vader die de Zoon uitzendt. De Heer Jezus is de Apostel die door de Vader werd gezonden, om de opdracht van de Vader te vervullen (Ps40:8; Jh6:38; Hb10:9). Hij richt Zijn dagschema niet naar de wil van de mensen rondom Hem, maar naar de wensen van Zijn hemelse Vader. Hij is zelfs niet eens Heer over datgene wat Hij aan Zijn discipelen geeft. Alles wordt door de Vader aan Hem gegeven. Wat Hij ook doet of zegt alles wil Hij eerst van de Vader ontvangen. Hij is ten volste gehoorzaam aan de Vader. Nu is dat laatste nogal lastig te begrijpen. Kunnen we überhaupt bij de Heer Jezus over Zijn gehoorzaamheid aan God spreken? De Heer Jezus is toch God! Ligt het dan in Gods mogelijkheid om niet meer de eerste zijn en zich afhankelijk te maken door op de tweede plaats te staan? Is het, zoals Karl Barth het zegt, [ ] voor God zo natuurlijk om zowel nederig als hoog, nabij als ver weg, klein als groot en in de verte als thuis te zijn. 8? Het blijft een moeilijke en gecompliceerde wijze om vanuit ons Godsbeeld over een gehoorzaamheid te spreken die in de drie-eenheid plaatsvindt. Bij het woord gehoorzaamheid denken we aan baas en knecht. Onderdanigheid! En als we spreken bij God over gehoorzaamheid en onderdanigheid maakt dat de eenheid van de God niet bepaald gemakkelijk. Kan de éne God gebieden en gehoorzaam zijn? Kan de éne 7 S. Slagter, Jij en je relaties, Man! red. H.P. Medema, S. Slagter en K. De Jong, (Vaassen:Medema, 2001), 49-50. 8 K. Barth, Church Dogmatics, Vol.IV/1, (Edinburgh:Clark 1958), 192.

G O D D E V A D E R DE ONDERDANIGHEID VAN DE ZOON AAN DE VADER 21 God boven en onder zijn, de superieur en de onderdanige? 9 Betekent onderdanigheid niet ook meteen minderwaardigheid? Juist vanwege deze gevoeligheid zagen sommigen Christus gehoorzaamheid en vernedering als een bewijs ervoor dat Hij wel leek op God (Gr. homoiousios), maar niet gelijk was aan God (Gr. homoousios). Anderen gaven toe aan de realiteit van Christus gehoorzaamheid en zijn noodzakelijkheid voor het verlossingswerk, maar verklaarden tegelijkertijd dat deze gehoorzaamheid enkel tot zijn menselijke kant hoorde. Alle werken en eigenschappen van de Heer Jezus zijn afkomstig vanuit zijn volledige Godheid en volledige mensheid. De mensheid van de Zoon en de Godheid van de Zoon staan niet met elkaar in relatie zoals het afwisselend tevoorschijn komende mannetje en vrouwtje in het Zwitserse weerhuisje. Degene die de wereld met God verzoende is noodzakelijk ook de éne God in Zijn ware Godheid en de éne Mens in Zijn ware mensheid. We geloven zodoende in de volkomen onderdanigheid van de Heer Jezus, want we erkennen dat binnen de goddelijke natuur de mogelijkheid bestaat om aan zichzelf verschillende functies toe te schrijven. Zo kan men zenden of gezonden worden, verheerlijkt in de hemel of nederig en klein in de schoot van Maria of aan het kruis op Golgotha zijn. Op die wijze is de Zoon onderdanig aan de Vader. Iedere keer als van de Vader wordt gezegd dat hij met de Zoon spreekt, gebeurd dit in de woorden en gedachten van het Oude Testament. Als de Heer Jezus in de woestijn de verzoeking doorstaat, als Hij in Nazareth zijn opdracht duidelijk maakt, als Hij het avondmaal inzet en als Hij aan het kruis verlatenheid en vertrouwen uitroept. 9 K. Barth, Church Dogmatics, Vol.IV/1, (Edinburgh:Clark 1958), 195.

G O D D E V A D E R DE VADER, DE ZOON EN HET KRUIS 23 5 De Vader, de Zoon en het kruis Ook het handelen van Christus aan het kruis heeft zijn oorsprong in de wil en initiatieven van de Vader. Het initiatief tot de verzoening komt van God. Waar dit bedekt raakt, kan zowel op leerstellige als op pastoraal niveau onheil ontstaan. Zo ziet Anselmus van Canterbury (elfde eeuw) de Vader allereerst als degene die genoegdoening verlangt en denkt Calvijn dat de Vader degene is die de straf oplegt en zelf geen offer brengt. Beiden gedachten zijn onschriftuurlijk en plaatsen de liefde van Zoon tegenover het oordeel van de Vader. De theologische consequenties van zulke visies zijn dat de eenheid van de Vader en de Zoon in hun karakter, wil en handelen in gevaar komen. De pastorale consequentie kan een directe aanval op ons vertrouwen op de liefde van de Vader zijn. We blijven achter met een onderdanige door schuld gedreven religie, die zich steeds weer opnieuw achter de liefde van de Heer Jezus wil verbergen, om daardoor gered te worden van de toorn van de Vader. De Zoon zegt ons: Wie Mij ziet, ziet de Vader. En wat zien? We zien degene die vanuit de hemel naar beneden daalde. We zien dat God de wereld zozeer liefheeft, dat Hij zijn eigen Zoon geeft en Hem in de diepte laat afdalen. Het initiatief en het hele verloop van het reddingswerk komt van de hele drieëenheid (Rm5:8). De Vader is niet de verre onbereikbare Rechter Hij verzoend ons met zich door Christus (2Ko5:19-20). Wat daar aan het kruis gebeurt, openbaart ons de relatie tussen de Zoon en zijn Vader. Het kruis en zijn verlossende uitwerking maken de beweging van de Geest van de Vader tot ons mogelijk. Het kruis staat in het hart van Gods Drie-enige wezen, het houdt de Personen in hun verschillende relaties uit elkaar, maar toont ook hun eenheid, en het bemiddeld ons een concrete voorstelling van hun. Want [ ] wat tussen Jezus en de Vader in de Geest van de overgave en de toegenegenheid gebeurt, is de theologische dimensie van Jezus kruisdood. 10 De liefde van God is niet een één of ander liefdes-ideaal. Het is de liefde waarin de 10 J. Moltmann, The Crucified God, (SCM, 1974), 28.

24 bijzonder genade van Jezus Christus komt om datgene te zoeken en te redden dat verloren was. De bovengenoemde gedachten ontstaan zeer snel, omdat we maar weinig gegevens over het aandeel van de Vader in het werk van de verzoening bezitten. Daardoor lijkt de Vader op een afstand te staan. Uiteraard moeten we ook voorzichtig zijn om niet door te slaan naar de andere kant (patri-passianisme) en de rol van de Vader en de Zoon omdraaien. Niet de Vader stierf aan het kruis, maar de Zoon. En als de Zoon sterft, lijdt de Vader wel degelijk aan de dood van de Zoon. De smart en pijn van de Vader is net zo belangrijk als de dood van de Zoon. Waar de Zoon Vaderloos is, is de Vader Zoonloos. Maar zoals reeds gezegd is het Nieuwe Testament zeer terughoudend in deze gedachten en moeten we voorzichtig zijn in onze systematiek hierin. Wat we echter wel exact van de Vader weten is, dat Hij Zijn eigen Zoon niet heeft gespaard, maar Hem voor ons allen heeft gegeven (Jh3:16).

G O D D E V A D E R HET ZOONSCHAP VAN DE GELOVIGEN 25 6 Het zoonschap van de gelovigen Wat is nu het verschil tussen ons en het Zoonschap van Christus? Christus zegt Mijn Vader en jullie Vader, Mijn God en jullie God. Het is daarbij opvallend dat de Heer niet zegt: Onze Vader en onze God. Het Nieuwe Testament maakt een duidelijk verschil tussen de Zoon en de zonen. Vooral Johannes de evangelist maakt dit verschil zeer duidelijk door de titel Zoon alleen te reserveren voor Christus. De gelovigen worden vervolgens steeds kinderen door hem genoemd. Je kunt ze niet in één dezelfde categorie persen. Daarom is het ook frontaal om de Heer Jezus tot een Mens te maken die door de Geest in een Zoonschapsrelatie met de Vader werd geadopteerd. Deze gedachte is onbekend in het Nieuwe Testament. Betreffende het Onze Vader kunnen we zeggen dat dit een gebed is dat de Heer Jezus Zijn discipelen leert. Het Onze Vader is een bijzonder gebed voor de discipelen van de Heer Jezus. Het is dus geen gebed dat de Heer Jezus op dat moment ook zelf mee bidt. In de vroegere kerk werd dit gebed samen met het avondmaal tijdens de aanbidding gebruikt. Gods Naam als Vader werd daarbij geheiligd en verheerlijkt. Daarom was ieder ongelovige hiervan uitgesloten. Het ging voor de gelovigen hierbij alleen om iets tussen de Drie-ene-God en zijn zonen. Deze gedachte zien we ook bij Paulus en in de evangeliën; als God Vader wordt genoemd, gebeurd dat vaak in de context van het gebed en de aanbidding. Ook wij worden niet geadopteerd als zoon, maar wedergeboren door het werk van de Drie-ene-God (1Pt1:1-3). De Zoon van God werd Mens, opdat wij zonen van God zouden kunnen worden. Paulus schrijft daarom in Gl4:6: En omdat u zijn zonen bent, heeft God ons de Geest van zijn Zoon gegeven, die Abba, Vader roept. Uit het feit dat we de Geest ontvangen hebben, blijkt dat we zonen van God zijn. Dezelfde God die zijn Zoon in de wereld uitgezonden heeft (Gl4:4), heeft de Geest van zijn Zoon in onze harten uitgezonden. In dit hart worden de gedachten van de Vader gegrift en bewaard. Met vanuit dit hart tonen wij onze dankbaarheid aan God de Vader, Zoon en heilige Geest. Hij heeft geschenen in onze harten tot de lichtglans van

26 de kennis van de heerlijkheid van Zichzelf in het aangezicht van Zijn geliefde Zoon Jezus Christus (Ef1:17; 2Ko4:6).

G O D D E V A D E R DE MOEDERLIJKE VADER 27 7 De moederlijke Vader Liefhebbende Vader, God, onze Vader, Gij vergeeft onze zonden. Maak dat ik, beschermd in uw moederschoot, rust in vrede van uw liefde. Er bestaat tegenwoordig een sterke stroming in de theologie die erop wijst dat God niet alleen de kenmerken van een Vader draagt, maar ook de kenmerken van een moeder. De uitspraak God is niet alleen onze Vader, maar ook onze Moeder, van paus Johannes Paulus zorgde zelfs ervoor dat enkele orthodoxe kardinalen enorm geschokt waren. Maar kan er wel in mannelijke of vrouwelijke termen over God worden gesproken? Zowel het Oude Testament als het Nieuwe Testament gebruiken mannelijke taal over God. Het Griekse theos is onmiskenbaar mannelijk en de meeste analogieën voor God in de Bijbel zijn mannelijk. Het spreken over God als moeder gaat dan ook verder dan het Bijbelse getuigenis. Uiteraard zou het ook te ver voeren om God te zien als een soort van bovennatuurlijk menselijk wezen van het mannelijk geslacht. We kunnen geen mannelijke of vrouwelijke seksualiteit aan God toeschrijven. De Bijbel vermijdt dan ook zorgvuldig om in seksuele termen over God te spreken. Wolfgang Pannenberg schrijft hierover het volgende: 11 Het aspect van de Vader-rol die in het Oude Testament in het bijzonder wordt overgenomen is Gods vaderlijke zorg voor Israël. [...] Het feit dat Gods zorg voor Israël ook wordt uitgedrukt in termen van moederliefde toont duidelijk hoe weinig er bij het beeld van God de Vader aan een geslacht moet worden gedacht. Toch laat ook de Bijbel ons een glimp van Gods moederschap zien. Zo wordt God in het Oude Testament zowel met een moeder als met een vader vergeleken (Jb38:29; Js42:13-14; 49:15; 66:13; Hs13:8). Ook wordt van de Geest gezegd dat Hij ons gebaard heeft. Het is dan ook vanuit deze 11 W. Pannenberg, Systematische Theologie, (Göttingen:Vandenhoeck & Ruprecht, 1990).

28 context dat de Syrische kerkvader Afrahat spreekt over God als vader en de heilige Geest als moeder. 12 Maar hierbij wordt niet gezegd dat God een vrouw is, maar wordt Gods wezen met vrouwelijke trekken omschreven. We zien dat terug in 1Ts2:7 waar de apostel Paulus, Timotheüs en Silvanus een soortgelijk spraakgebruik hanteren. Eveneens wordt er gezegd dat God volgens een Vader zijn volk verwekt heeft, maar het als Vader gebaard heeft (Dt32:18). Het Hebreeuwse werkwoord baren in Dt32 heeft namelijk een mannelijke vorm. In God vinden we alle kracht en ook alle tederheid. 12 Afrahat, Demonstration 8.10.