Christus opstanding Enkele penschetsen Raymond R. Hausoul
CHRISTUS OPSTANDING Enkele penschetsen
Christus opstanding Enkele penschetsen Drs. Raymond R. Hausoul Onder de vlag van ECV publiceren verschillende theologen en gemeentewerkers preken, lezingen en studies over uiteenlopende onderwerpen. www.ecvnet.be 2016 ECV vzw Bekijk/beluister de nieuwste materialen op www.indekerk.be. ## 19-2653-16193-00:00 ## Trefw.. 2016 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form without permission in writing from the autor.
Christus opstanding Enkele penschetsen Raymond R. Hausoul
Inhoudsopgave 1 Het open graf...5 2 De opstanding...7 2.1 Opgewekt door God de Vader...7 2.2 Het opstandingslichaam van Christus...8 3 De opstanding betwist...9 3.1 De kern van het geloof...9 3.2 Verzet tegen een opstanding...9 3.3 Christus herstelde na zijn lijden...10 3.4 Het lichaam werd gestolen...10 3.5 Het verkeerde graf...10 4 De verschijningen tussen opstanding en hemelvaart...13
Over de auteur Raymond R. Hausoul, Th.M., werkte korte tijd als bouwkundig ingenieur en studeerde vanaf 2003 theologie aan de Evangelisch Theologische Faculteit (Leuven). Sinds 2006 werkt hij voor de Evangelische Christengemeenten Vlaanderen en is hij bedienaar van de eredienst in de Evangelische Kerk De Hoeksteen te Ieper. Zijn bediening spreidt zich echter uit over heel Vlaanderen en bestaat voornamelijk uit het geven van onderwijs door prediking, studies en artikelen in binnen- en buitenland. Hij doceert de vakken Oude Testament en Systematische Theologie aan de Evangelische Toerustingsschool Vlaanderen en aan Bijbelschool C7. In het verleden doceerde hij het vak Oude Testament (frequentie: 3-jaarlijks) aan het Instituut voor Bijbelse Vorming te Leuven. Naast zijn drukke werkzaamheden, is hij verder bezig met een promotieonderzoek over de kosmische eschatologie. Raymond is gehuwd met Belinda en zij genieten van hun twee kinderen, Adriël and Ilja. Email: rbhausoul@hotmail.com Twitter: twitter.com/rhausoul Facebook: http://www.facebook.com/raymond.hausoul
Afkortingen van Bijbelboeken Gn Genesis Js Jesaja Ex Exodus Jr Jeremia Lv Leviticus Kl Klaagliederen Nm Numeri Ez Ezechiël Dt Deuteronomium Dn Daniël Jz Jozua Hs Hosea Re Rechters Jl Joel Rt Rut Am Amos 1Sm 1 Samuël Ob Obadja 2Sm 2 Samuël Jn Jona 1Kn 1 Koningen Mi Micha 2Kn 2 Koningen Na Nahum 1Kr 1 Kronieken Hk Habakuk 2Kr 2 Kronieken Sf Sefanja Ea Ezra Hg Haggaï Ne Nehemia Zc Zacharia Es Ester Ml Maleachi Jb Job Mt Matteüs Ps Psalmen Mc Marcus Sp Spreuken Lc Lucas Pr Prediker Jh Johannes Hl Hooglied Hd Handelingen Rm Romeinen 1Ko 1 Korintiërs 2Ko 2 Korintiërs Gl Galaten Ef Efeze Fp Filippenzen Ko Kolossenzen 1Ts 1 Tessalonicenzen 2Ts 2 Tessalonicenzen 1Tm 1 Timoteüs 2Tm 2 Timoteüs Tt Titus Fm Filemon Hb Hebreeën Jk Jakobus 1Pt 1 Petrus 2Pt 2 Petrus 1Jh 1 Johannes 2Jh 2 Johannes 3Jh 3 Johannes Jd Judas Op Openbaring Andere werken Tob Tobit Jud Judit TEs Ester (Grieks) 1Mak1 Makkabeeën 2Mak2 Makkabeeën Wijs Wijsheid Sir Sirach Bar Baruch BJr Brief van Jeremia TDn Daniël (Grieks) Man Manasse
C H R I S T U S O P S T A N D I N G HET OPEN GRAF 9 1 Het open graf In de tijd van de Franse Revolutie zei iemand eens tegen aartsbisschop Talleyrand. Jullie godsdienst - wat stelt die eigenlijk voor? Het zou niks moeilijk zijn om zo n godsdienst op te richten. Ja, inderdaad, antwoordde Talleyrand. Je zou alleen maar gekruisigd behoeven te worden en op de derde dag weer opstaan. Van alle christelijke feestdagen die het kerkelijke jaar kent, is Pasen het meest belangrijke feest. Tegelijk valt het in de westerse kerk op dat desondanks vooral Goede Vrijdag de dag is die de meeste aandacht krijgt. Karl Rahner wijst op deze lacune en stelt: 1 Het werkelijke feest van de christenheid is Goede Vrijdag. En het object van de vroomheid, de liefde en van observatie vormt de Gekruisigde. De verhalen over het open graf vormen een substantieel deel van de Paasverhalen in de evangeliën. Het christendom is zover bekend de enige bekende godsdienst die leert dat haar Stichter uit de dood is opgestaan. Nu zegt het lege graf op zichzelf nog niet dat Jezus is opgestaan. Grafroof of omkoping van de Romeinse soldaten door volgelingen van Jezus ligt meer voor de hand. Het vinden van het open graf impliceert slechts een vraag. Wat is hier aan de hand? Een verandering treedt op bij de discipelen. Deze discipelen misten elke natuurlijke autoriteit. Ze hadden zich na de dood van de Messias verscholen in de huizen. Maar van een troep uiteengeslagen, angstige mensen, die vol schuldgevoelens moeten hebben gezeten, worden ze tot getuigen die niet willen wijken. 2 1 Karl Rahner, Dogmatiche Fragen zur Osterfrömmigkeit, in Schriften zur Theologie, vol. 4 (Einsiedeln: Benziger, 1960), 160. 2 P. Stuhlmacher, Biblische Theologie des Neuen Testaments 1: Grundlegung: von Jesus zu Paulus (Göttingen:Vandenhoeck & Ruprecht, 1992), 174; G. Sevenster, De christologie van het Nieuwe Testament (Amsterdam:Holland, 1946), 130v.
C H R I S T U S O P S T A N D I N G DE OPSTANDING 11 2 De opstanding De Heer Jezus is lichamelijk opgestaan. Daarover laat het Nieuwe Testament ons niet in het onzekere. Dat is opvallend als we beseffen dat niemand getuige was van het gebeuren van de opstanding. Hoewel er in de evangeliën melding wordt gemaakt van de komst van de vrouwen naar het graf, gaat de opstanding daaraan vooraf. Van de apostelen was er niemand bij de opstanding aanwezig. Toch vinden we in het Nieuwe Testament een duidelijk statement dat Christus is opgestaan. Christus heeft ons menszijn aangenomen en is met ons menszijn opgestaan. Met name Lc en Jh beschrijven zijn lichamelijkheid heel concreet om volstrekt duidelijk te maken dat het geen fantasie is. Omdat Hij is opgestaan en omdat het geen spookverschijning is die ze meemaken, vraagt de Heer Jezus in de eerste ontmoeting met zijn discipelen om eten. De Heer kon eten, maar was hier niet meer afhankelijk van (Lc24:30-33,41-43). Hij eet een stuk vis en blies naar de discipelen (Jh20:22). Zo concreet lijfelijk is zijn opstanding. Heel het Nieuwe Testament getuigt zo van de opstanding van Christus. Ieder evangelie loopt erop uit. Ze staat is het uitgangspunt van de evangelisten waarin het hele leven van de Heer Jezus bezien wordt. Runia noemt de opstanding vandaar het prisma dat de grond-kleuren van Jezus leven aan het licht brengt. 1 Ook later in de prediking van de apostelen staat de opstanding centraal. We zien dat meermaals in het boek Handelingen (2:22-36; 4:8-12; 10:34-43; 17:29-31). In de brieven kan er vooral gedacht worden aan 1Ko15 waar de opstanding een alomvattende betekenis heeft. 2.1 Opgewekt door God de Vader In het Nieuwe Testament komen er meerdere verzen voor die duidelijk maken dat de opwekking van de Heer Jezus een ingrijpen van God was. God heeft Hem echter tot leven gewekt en de last van de dood van Hem afgenomen, want de dood kon zijn macht over Hem niet behouden (Hd2:24), en: De God van onze voorouders heeft Jezus weer tot leven gewekt, nadat u Hem had vermoord door Hem aan een kruishout te hangen (5:30). Het Nieuwe Testament gebruikt voor dit de term 1 K. Runia, Vragen van deze tijd (Kampen:Kok, z.j.), 57.
12 opwekking om weer te geven dat het niet enkel gaat om een eigenmachtige daad van Christus, maar om een werk van God aan Christus. Velema en van Genderen schrijven terecht: 1 Deze opwekking van Christus is de goddelijke goedkeuring van het werk van de Middelaar. We horen er het Amen in van de Vader op het Het is volbracht van de Zoon. 2.2 Het opstandingslichaam van Christus Bij de ontmoeting met Thomas nodigt Jezus Thomas uit om zijn handen in het litteken van de wond in zijn zij en zijn vingers in de tekens in zijn handen te leggen. De wonden van het kruis zijn zichtbaar (Jh20:25-29; Op5:6). Zijn lichaam had vlees en botten (Lc24:39-40). Dat betekent dat de Heer is opgestaan met het lichaam waarin Hij was voor zijn dood. Hij is niet bekleed met een of ander willekeurig of wellicht zeer zorgvuldig gekozen nieuw lichaam, maar met dat lichaam waarmee Hij gekruisigd werd. In de verrijzenis neemt Hij zijn aardse geschiedenis mee. 2 Christus verliet zijn menselijke lichaam niet na zijn opstanding. Het was niet een soort jas, een component dat hij aan of uitkon doen. Christus is en zal altijd God en mens blijven. Tegelijk blijkt zijn lichamelijkheid van een andere orde dan voorheen. Telkens zijn er weer misverstanden bij zijn herkenning: Maria Magdalena, bij wie zijn beeld toch in haar ziel gegriefd zat, de Emmaüsgangers, Petrus vanaf de zee. Bovendien komt Hij binnen als de deuren op slot zitten. Hij verschijnt zomaar en vertrekt even onverwacht. Het is hetzelfde graan, maar in een andere gestalte. Het gaat bij de opstanding om hetzelfde lichaam in een andere kwaliteit. 1 J. van Genderen en W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek, (Kampen:Kok, 1992), 453. 2 A. van de Beek, Jezus Kurios. Christologie als hart van de theologie (Kampen:Kok, 1998), 167.
C H R I S T U S O P S T A N D I N G DE OPSTANDING BETWIST 13 3 De opstanding betwist 3.1 De kern van het geloof De opstanding is het fundament van het christelijke geloof. De kerk is een opstandingskerk! Zonder de opstanding van Christus zou het ontstaan van zijn gemeente een raadsel zijn. Zonder het heilsfeit van Pasen zou er zelfs geen kerk zijn! 1 Het christendom zou dan ingewisseld kunnen worden voor elke andere vorm van godsdienst. 2 Het is vandaar ondoordacht als Brunner beweert: 3 We zouden in hem als de opgestane geloven, ook als er geen gegevens over zijn opstanding bestonden. Zonder de opstanding blijft Christus enkel een martelaar die door de mensen vanwege zijn geloof om het leven werd gebracht. Berkhof schrijft: 4 Hij kan dan enkel voor ons een leraar en voorbeeld zijn. En zelfs dat niet, omdat hij dan in beide opzichten heeft gefaald: hij heeft zich te zeer in zijn rol vergist om leraar te kunnen zijn, en hij heeft zijn persoon te veel naar voren geschoven en met het gezag van God gedekt om een voorbeeld te kunnen zijn. Daarom staat en valt het christelijk geloof met de opstanding. 3.2 Verzet tegen een opstanding Toch is er al vanaf het vroege christendom verzet gekomen tegen de opstanding. Veelal gebeurde dat omdat de gedachte van een opstanding niet pasten binnen het wereldbeeld van de mens. Het ging om een feit dat zonder enige analogie was, om een volstrekt unieke gebeurtenis. Paulus richt zich in 1Ko15 al tegen de gedachte dat de opstanding niet had plaatsgevonden: Wanneer nu over Christus wordt verkondigd dat Hij uit de dood is opgewekt, hoe kunnen sommigen van u dan zeggen dat de doden niet zullen opstaan? Als de doden niet opstaan, is ook Christus niet opgewekt; en als Christus niet is opgewekt, is onze verkondiging zonder inhoud en uw geloof zinloos. Dan blijkt dat wij als getuigen van God over Hem hebben gelogen, omdat we verklaard hebben dat Hij Christus heeft opgewekt want als er geen doden worden opgewekt, dan kan Hij dat niet 1 J. van Genderen en W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek (Kampen:Kok, 1992), 454. 2 K. Berger, Mag je in wonderen geloven? (Kampen:Kok, 1997), 11. 3 E. Brunner, Dogmatik, Bnd. II (Zürich:Zwingli, 1960), 441. 4 H. Berkhof, Christelijk Geloof (Nijkerk:Callenbach, 1979), 324.
14 hebben gedaan. Wanneer de doden niet worden opgewekt, is ook Christus niet opgewekt. Maar als Christus niet is opgewekt, is uw geloof nutteloos, bent u nog een gevangene van uw zonden en worden de doden die Christus toebehoren niet gered (vs12-18). Het hele betoog tegen de Korinthiërs over de opstanding was overbodig geweest, als Paulus een geestelijke opstanding bedoelde. Een geloof in een levende Christus dat geen fundament vindt in een werkelijke opstanding heeft meer weg van een raadsel dan van een wonder. 1 Hoe kan immers iets dat niet gebeurd is toch waar zijn? Wolfhart Pannenberg wijst er terecht op dat de verkondiging van de opstanding zich geen dag en geen uur staande had kunnen houden in Jeruzalem, als niet voor allen die ermee te maken hadden, vastgestaan had, dat het graf leeg was. 2 En Tertullianus zei over de opstanding: omdat het zo absurd is, moet het wel waar zijn. 3 Vaak is het alleen zo dat we niet willen dat het waar is, omdat het ons leven zou veranderen. Soms is het veilig het absurde maar als een anomalie te laten staan. We zeggen het te geloven, maar we hoeven er in onze gewone werkelijkheid niets mee te doen. Een groot deel van onze godsdienstige uitspraken heeft dat karakter. Dat iemand uit de doden opstaat is ongeloofwaardig. Wat daar plaatsvond, zet ons leven op de kop. 3.3 Christus herstelde na zijn lijden Sceptici geloofden dat de Heer Jezus enkel bewusteloos was aan het kruis, dat zijn discipelen Hem van het kruis afnamen en Hij herstelde. Dat geeft moeilijkheden met het verhaal van de opstanding in de evangeliën. De Romeinse officier zou dan een foute conclusie hebben getrokken toen hij Pilatus verzekerde dat de Heer gestorven was (Mc15:44-45; vgl. Jh19:32-34). Een soortgelijke fout zou Jozef van Arimathea hebben gemaakt toen hij het lichaam in doeken wikkelde en in een graf legde (Jh19:38-40). 3.4 Het lichaam werd gestolen Als het lichaam van de Heer zou zijn gestolen zou het moeilijk te verklaren zijn hoe de dieven langs de soldaten kwamen die het graf verzegelde en bewaakten (Mt27:65-66). 1 J. van Genderen en W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek (Kampen:Kok, 1992), 449. 2 W. Pannenberg, Grundzüge der Christologie (Gütersloh:Mohn, 1982), 98. 3 Tertullianus, De incarnatie van Christus 5.
C H R I S T U S O P S T A N D I N G HET VERKEERDE GRAF 15 3.5 Het verkeerde graf Een andere mogelijkheid om de opstanding van Christus natuurlijk te verklaren is door te suggereren dat de joodse vrouwen per ongeluk naar het verkeerde graf gingen. Uit de evangeliën blijkt echter dat de vrouwen goed gezien hadden waar de Heer in het graf werd gelegd (Mt27:59-61; Mc15:47; Lc23:55) en ook Petrus en Johannes naar hetzelfde graf gingen (Jh20:3-9).
C H R I S T U S O P S T A N D I N G ARGUMENTEN VOOR DE OPSTANDING 17 4 Argumenten voor de opstanding 4.1 Het ontstaan van de gemeente Algemeen stellen degenen die de opstanding betwisten dat de vroege kerk deze gebeurtenis verzon of bedacht om de Godheid van Christus te benadrukken. Een moeilijkheid hierbij is echter dat zowel de joden als de Grieken niet uitzagen naar een opstanding zoals die zich voordeed in het leven van Christus. De joden geloofden wel in de opstanding, maar het ging volgens hen om de opstanding van alle rechtvaardigen aan het einde van de eeuw. De Grieken daarentegen verwierpen de gedachte van een lichamelijke opstanding omdat dit opnieuw de menselijke ziel in gevangenschap bracht. Vanuit deze gedachten zou het naar de mens gesproken onmogelijk zijn geweest dat de kerk al ontstond in de jaren 40 en 50 van de eerste eeuw. Er zou een veel langere periode nodig zijn geweest om de theoretische verwachtingen van de opstanding bij te schaven en te corrigeren als deze niet gefundeerd was in de werkelijke opstanding van Jezus Christus.
C H R I S T U S O P S T A N D I N G DE VERSCHIJNINGEN TUSSEN OPSTANDING EN HEMELVAART 19 5 De verschijningen tussen opstanding en hemelvaart Tussen opstanding en hemelvaart verscheen de Heer Jezus meermaals. Paulus wijst daarop in het begin van 1Ko15: Hij is verschenen aan Kefas en vervolgens aan de twaalf leerlingen. Daarna is hij verschenen aan meer dan vijfhonderd broeders en zusters tegelijk, van wie er enkelen gestorven zijn, maar de meesten nu nog leven. Vervolgens is hij aan Jakobus verschenen en daarna aan alle apostelen. Pas op het laatst is hij ook aan mij verschenen, aan het misbaksel dat ik was (vs5-8). De Heer Jezus verscheen aan zijn apostelen. Bij deze verschijningen gaan horen en zien samen. Het Griekse optanomai betekent in de constructie met de datief immers niet gezien (zo SV), maar verschijnen (NBV, NBG, WV). Het accentueert de activiteit van de Heer Jezus bij de verschijningen. 1 Het waren openbaringen van Jezus Christus en niet alleen maar visuele ervaringen van mensen. 2 Christus werd na zijn opstanding gezien door meerdere discipelen. Het is opvallend dat al deze verschijningen, met uitzondering van de verschijning op de paasmorgen, opdrachten inhouden voor het zendingwerk van de Heer (Mt28:19; Mc16:20; Lc24:49; Jh20:21-23; 21:15-19; Hd1:8). 3 1 O. Weber, Grundlagen der Dogmatik, Bnd. II (Neukirchen-Vluyn:Neukirchener, 1983), 87. 2 J. van Genderen en W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek (Kampen:Kok, 1992), 451. 3 H. Berkhof, Christelijk Geloof (Nijkerk:Callenbach, 1979), 337-338.