Afweging met betrekking tot Duurzaamheid Nieuwbouw of Renovatie Huisvesting Provincie Gelderland. definitief, versie 1.0

Afweging met betrekking tot Duurzaamheid Nieuwbouw of Renovatie Huisvesting Provincie Gelderland definitief, versie 1.0

Afweging met betrekking tot Duurzaamheid Nieuwbouw of Renovatie Huisvesting Provincie Gelderland definitief, versie 1.0

project 17.114 opdrachtgever: opdrachtnemer: Afweging met betrekking tot Duurzaamheid Nieuwbouw of Renovatie Huisvesting Provincie Gelderland Provincie Gelderland Dhr. Anko Grootveld Postbus 9090 6800 GX ARNHEM Nederlands Instituut voor, NIBE Consulting bv dr. ir. Michiel Haas Postbus 229 1400 AE Bussum tel 035-6948233 fax 035-6950042 e-mail: info@nibe.org website: www.nibe.org document: 17.114.08.03.019/gb versie: definitief, versie 1.0 datum: 11 maart 2008 opdrachtleider: dr. ir. Michiel Haas, directeur NIBE medeverantwoordelijk: ir. Birgit Dulski, divisiehoofd NIBE Consulting 2008 Nederlands Instituut voor, NIBE Consulting bv Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van het Nederlands Instituut voor. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Nederlands Instituut voor is het niet toegestaan om: a) een door het Nederlands Instituut voor uitgebracht rapport geheel of gedeeltelijk te publiceren of op andere wijze openbaar te doen maken; b) een door het Nederlands Instituut voor uitgebracht rapport geheel of gedeeltelijk te doen gebruiken ten behoeve van het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures en ten behoeve van reclame of vergelijkende reclame; c) de naam en/of het logo van het Nederlands Instituut voor, in welke verbinding dan ook, te gebruiken bij het openbaar maken van een deel of gedeelten van een door het Nederlands Instituut voor uitgebracht rapport en/of voor een of meer van de sub. b. genoemde doeleinden. Het ter inzage geven van het rapport van het Nederlands Instituut voor aan direct belanghebbenden is toegestaan. 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 5

SAMENVATTING In opdracht van de Provincie Gelderland heeft NIBE Consulting bv een GreenCalc+ berekening uitgevoerd van het renovatieplan van de bestaande huisvesting en het nieuwbouwplan. In GreenCalc+ worden de verborgen milieukosten vergeleken met een referentie uit 1990 om een Milieu Index Gebouw te krijgen. De Milieu Index Bedrijfsvoering neemt de bedrijfsvoering afhankelijke aspecten mee zoals het gebruik van groene stroom, aantal gehuisveste FTE e.d.. Figuur 1: GreenCalc+ Labeling Het renovatiescenario behaalt een Milieu Index Gebouw van 157, conform de GC+ labeling een klasse E. Ter vergelijking; de standaard voor duurzaam bouwen anno 2008 bezit klasse D met een MIG van 163 197. Het nieuwbouwscenario behaald daarin tegen een Milieu Index Gebouw van 203, conform de GC+ labeling een klasse C RENOVATIE - TOTAAL Indexen ontwerp referentie MIG Materiaal 28.865 104.946 364 Energie 450.209 648.553 144 Water 2.758 3.961 144 Totaal 481.832 757.460 157 Tabel 1: GreenCalc+ score Renovatie scenario NIEUWBOUW MILIEU INDEX GEBOUW ontwerp referentie MIG Materiaal 41.380 75.748 183 Energie 249.556 516.452 207 Water 2.395 3.250 136 Totaal 293.331 595.450 203 Tabel 2: GreenCalc+ score Nieuwbouw scenario 6 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

Bestaand 1% 3% Nieuwbouw 1% 14% 85% 96% Materiaal Energie Materiaal Water Water Figuur 2: Module aandeel in de milieubelasting bij de Milieu Index Gebouw (behorende bij tabel 1&2) Energie Bij Rijksgebouwen wordt standaard groene stroom ingekocht. Het renovatiescenario behaalt hiermee een Milieu Index Bedrijfsvoering van 875. RENOVATIE - TOTAAL Indexen ontwerp referentie MIB Materiaal 28.865 104.946 364 Energie 450.209 648.553 291 Water 2.758 3.961 144 Totaal 481.832 757.460 297 Tabel 3: GreenCalc+ score Renovatiescenario (inclusief de invloed van Groene stroom), de Milieu Index Bedrijfsvoering 93% 1% 6% Materiaal Water Energie Figuur 3: Module aandeel in de milieubelasting bij de Milieu Index Bedrijfsvoering (behorende bij tabel 3) NIEUWBOUW MILIEU INDEX BEDRIJFSVOERING MIB ontwerp referentie Materiaal 41.380 75.748 183 Energie 92.143 516.452 560 Water 2.395 3.250 136 Totaal 135.918 595.450 438 Tabel 4: GreenCalc+ score Nieuwbouwscenario (inclusief de invloed van Groene stroom), de Milieu Index Bedrijfsvoering Figuur 4: Module aandeel in de milieubelasting bij de Milieu Index Bedrijfsvoering (behorende bij tabel 4) 68% 2% Materiaal Water 30% Energie De invloed van deze duurzame inkoop wordt niet meegenomen in de Milieu Index Gebouw. Dit omdat het niet gebouwgebonden is, maar gebruikersafhankelijk. Het werkt daarom alleen door in de Milieuindex Bedrijfsvoering. 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 7

INHOUD SAMENVATTING...6 INHOUD...9 1 INLEIDING...11 1.1 Doelstelling van het project... 11 1.2 Kader... 11 2 RENOVATIESCENARIO...13 2.1 Rekenwijze... 13 2.2 Huis der Provincie... 13 2.2.1 Uitgangspunten renovatie... 13 2.2.2 Resterende milieukosten materiaal... 13 2.2.3 Duurzaamheid... 14 2.3 Rijnstate... 14 2.3.1 Uitgangspunten renovatie... 14 2.3.2 Resterende milieukosten materiaal... 14 2.3.3 Duurzaamheid... 15 2.4 Marktstate... 16 2.4.1 Uitgangspunten renovatie... 16 2.4.2 Resterende milieukosten materiaal... 16 2.4.3 Duurzaamheid... 17 2.5 Prinsenhof A... 17 2.5.1 Uitgangspunten renovatie... 17 2.5.2 Resterende milieukosten materiaal... 18 2.5.3 Duurzaamheid... 18 2.6 Prinsenhof B... 19 2.6.1 Uitgangspunten renovatie... 19 2.6.2 Resterende milieukosten materiaal... 19 2.6.3 Duurzaamheid... 20 2.7 Resultaat renovatiescenario... 21 3 NIEUWBOUWSCENARIO...22 3.1 Uitgangspunten... 22 3.1.1 Bouwkundig:... 22 3.1.2 Energie... 23 3.1.3 Water... 24 3.1.4 Milieukosten sloop... 25 3.2 Resultaten Nieuwbouwscenario... 26 4 CONCLUSIES...27 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 9

1 INLEIDING 1.1 Doelstelling van het project Middels een basis GreenCalc+ berekening wordt de milieuprestatie van het renovatie- en het nieuwbouwscenario in beeld gebracht. Hiermee wordt bepaald welke scenario qua duurzaamheid het beste scoort. Deze berekening zal dienen als een van de uitgangspunten voor het maken van een keuze tussen het renovatie- en nieuwbouwscenario. 1.2 Kader Verborgen milieukosten De meeste effecten zijn niet zomaar bij elkaar op te tellen. Wat is bijvoorbeeld slechter voor het milieu, de uitstoot van een kilogram CO 2 of een kilogram SO 4? Met behulp van de zogenaamde verborgen milieukosten zijn alle milieueffecten in het rekenmodel GreenCalc+ onder één noemer gebracht. De verborgen milieukosten zijn de kosten die we zouden moeten maken om het project helemaal duurzaam uit te voeren. Bij voorkeur zijn dat de kosten om het ontstaan van de milieubelasting te vermijden, bijvoorbeeld door extra isolatie of hoogwaardigere apparatuur. Maar soms zijn end-of-pipe oplossing niet te vermijden. Een voorbeeld hiervoor zijn de kosten voor filters in het productieproces van stenen, waardoor de uitstoot van schadelijke emissies voorkomen wordt. Hier is en wordt nog steeds onderzoek naar gedaan door o.a. de Erasmus Universiteit, TU Eindhoven, TU Delft, TNO en het NIBE. Referentie 1990 Het te berekenen gebouw wordt vergeleken met een referentie. De referentie 1990 is de situatie hoe vergelijkbare gebouwen in 1990 meestal werden gebouwd. Dus het programma van eisen van nu met materialen van toen, gebouwvorm van toen en installaties van toen. Hier is een standaard voor vastgesteld zodat alle gebouwen met dezelfde referentie worden vergeleken. Er is voor het jaar 1990 gekozen, omdat toen het startsein werd gegeven van de duurzame ontwikkelingen met het toen gepubliceerde nota Duurzaam Bouwen als aanhangsel bij het tweede Nationaal Milieubeleidsplan. Voor woningen was er echter al een pad gegaan, waardoor het moeilijker is om voor woningen en woongebouwen een hoge index te bereiken. Milieu-index Bedrijfsvoering De verborgen milieukosten die het gebouw veroorzaakt in één jaar, de komende 35 jaar voor kantoren en 75 jaar voor woningen, worden vergeleken met de verborgen milieukosten die de referentie uit 1990 zou hebben veroorzaakt. De Milieu-index Bedrijfsvoering geeft een vergelijking van het ontwerpgebouw (met ontwerpgebruiker) met een automatisch door GreenCalc + gegenereerd referentiegebouw (1990); Milieu Index Bedrijfsvoering = milieukosten automatisch gegenereerd referentiegebouw 1990 milieukosten gebouw met invloed bedrijfsvoering x 100 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 11

Milieu-index Gebouw Bij kantoorgebouwen en basisscholen met een automatisch gegenereerde referentie wordt door het programma ook de Milieu Index Gebouw berekend. Het gebruik van een gebouw wordt voor een deel bepaald door het gedrag van de gebruiker (bedrijfstijden, bezettinggraad e.d.). Het gebruik beïnvloedt de Milieu-index Bedrijfsvoering. Om gebouwen onderling te kunnen vergelijken is het van belang om de gebruikersinvloed buiten beschouwing te laten. Daarom rekent GreenCalc+ met een standaard gebruiker de Milieu-index gebouw uit. De Milieu-index Gebouw geeft een vergelijking van het ontwerpgebouw (met standaard gebruiker) met een automatisch gegenereerd referentiegebouw; Milieu Index Gebouw = milieukosten automatisch gegenereerd referentiegebouw milieukosten gebouw met standaardgebruiker x 100 De standaardgebruiker wordt beschreven in de helpfile van GreenCalc +. 12 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

2 RENOVATIESCENARIO 2.1 Rekenwijze De milieukosten van de renovatie zijn op de volgende wijze berekend; Milieukosten van het te renoveren of vervangen onderdeel wordt vermenigvuldigd met een rekenfactor die bepaald wordt aan de hand van de benodigde actie en de staat van het gebouwdeel. Indien het onderdeel in zijn geheel wordt vervangen, wordt er 105% toegerekend omdat de omliggende materialen weggebroken of gedemonteerd moeten worden. Indien een onderdeel gerenoveerd moet worden, wordt aan de hand van de staat van het onderdeel de omrekenfactor bepaald volgens onderstaande tabel. actie staat omrekenfacto r renoveren/vervangen n.v.t. 80% renoveren slecht 60% renoveren matig 40% renoveren redelijk 20% Onderhoud n.v.t. 1,75% 2.2 Huis der Provincie Het Huis der Provincie zal in het renovatie- en nieuwbouwscenario behouden blijven. Het gebouw is enkele jaren geleden reeds gerenoveerd. In de berekening van het Huis der Provincie is de renovatie dan ook niet meegenomen. De berekening is uitgevoerd aan de hand van aangeleverde bouwtekeningen en NIBE s invullijst voor een GreenCalc+ berekening 2.2.1 Uitgangspunten renovatie Huis der Provincie Geen aanpassingen. 2.2.2 Resterende milieukosten materiaal HDP bouwjaar: 1954 jaar van renovatie: 2012 Resterende levensduur (jr): 0 Resterende milieukosten: 0 *Conform rapport Eploitatiekosten van AT OSBORNE; C0047-08.ywe Rapportage Exploitatiekosten 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 13

2.2.3 Duurzaamheid BESTAAND & RENOVATIE - HUIS DER PROVINCIE Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal - 21.971 >2000 >2000 Energie 111.432 144.960 230 130 Water 771 911 118 118 Totaal 112.203 167.842 263 150 Het Huis der Provincie behaalt een Milieu Index Gebouw van 150, een klasse E gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. 2.3 Rijnstate Het gebouw Rijnstate zal in het renovatiescenario behouden blijven en in het nieuwbouwscenario wordt deze gesloopt. In het renovatiescenario wordt het gebouw meegewogen als gerenoveerd gebouw in zijn totaal. In het nieuwbouwscenario worden enkel de milieukosten van het gesloopte materiaal meegerekend De berekening is uitgevoerd aan de hand van aangeleverde bouwtekeningen en NIBE s invullijst voor een GreenCalc+ berekening 2.3.1 Uitgangspunten renovatie Rijnstate Volledig vervangen van technische installatie, m.u.v. cv-ketels en uitleggen op nieuw huisvestingsconcept; Glazenwasinstallatie vervangen; Inbouwpakket renoveren/ vervangen; Liften renoveren; Isolatiepakket gevel vernieuwen; Maatstructuur gevel handhaven. *Conform rapport Eploitatiekosten van AT OSBORNE; C0047-08.ywe Rapportage Exploitatiekosten 2.3.2 Resterende milieukosten materiaal Rijnstate bouwjaar: 1973 jaar van renovatie: 2012 Resterende levensduur (jr): 0 Resterende milieukosten: 0 Milieukosten renovatie: 5.352 Totale milieukosten materiaal: 5.352 De renovatiekosten zijn berekend volgens de onder 2.1 vermelde rekenwijze en zijn opgebouwd zoals in de onderstaande tabel is aangegeven: 14 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

onderdeel Milieukosten indien nieuwbouw actie staat reken factor Toegerekend e milieukosten Volledig vervangen van technische installatie 1.714 vervangen n.v.t. 105% 1.800 Inbouwpakket renoveren/ vervangen; 3.170 renoveren/vervangen n.v.t. 80% 2.536 Liften renoveren; 109 renoveren matig 20% 22 Isolatiepakket gevel vernieuwen; 947 vervangen n.v.t. 105% 994 Totaal: 5.352 2.3.3 Duurzaamheid BESTAAND - RIJNSTATE Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal - 34.714 >2000 >2000 Energie 135.591 189.237 241 140 Water 1.033 1.033 109 100 Totaal 136.624 224.984 283 165 Het gebouw Rijnstate behaalt in de huidige situatie een Milieu Index Gebouw van 165, een klasse D gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. RENOVATIE - RIJNSTATE Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 5.352 34.714 649 649 Energie 135.591 189.237 241 140 Water 1.033 1.033 109 100 Totaal 141.976 224.984 265 158 Het gebouw Rijnstate behaalt na renovatie een Milieu Index Gebouw van 158, een klasse E gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 15

2.4 Marktstate Het gebouw Marktstate zal in het renovatie- en nieuwbouwscenario behouden blijven. In het renovatiescenario wordt het gebouw meegewogen als gerenoveerd gebouw in zijn totaal. In het nieuwbouwscenario wordt het gebouw niet meegerekend daar het zal worden afgesloten. De berekening is uitgevoerd aan de hand van aangeleverde bouwtekeningen en NIBE s invullijst voor een GreenCalc+ berekening 2.4.1 Uitgangspunten renovatie Marktstate Zeer beperkte opknapwerkzaamheden; Zeer beperkte uitbreiding data-installatie; Verder geen aanpassingen. *Conform rapport Eploitatiekosten van AT OSBORNE; C0047-08.ywe Rapportage Exploitatiekosten 2.4.2 Resterende milieukosten materiaal Marktstate bouwjaar: 1995 jaar van renovatie: 2012 Resterende levensduur (jr): 18 Resterende milieukosten: 8.275 Milieukosten renovatie: 282 Totale milieukosten materiaal: 8.556 De renovatiekosten zijn berekend volgens de onder 2.1 vermelde rekenwijze en zijn opgebouwd zoals in de onderstaande tabel is aangegeven: Milieukosten indien nieuwbouw actie staat reken onderdeel factor Zeer beperkte opknapwerkzaamheden; 16.090 Renoveren n.v.t. 2% 282 Zeer beperkte uitbreiding data-installatie; n.v.t. Totaal: 282 Toegerekende milieukosten 16 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

2.4.3 Duurzaamheid BESTAAND - MARKTSTATE Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 8.275 18.045 218 218 Energie 78.676 116.902 422 149 Water 649 746 115 115 Totaal 87.600 135.693 346 155 Het gebouw Marktstate behaalt in de huidige situatie een Milieu Index Gebouw van 155, een klasse E gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. RENOVATIE - MARKTSTATE Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 8.556 18.045 211 211 Energie 78.676 116.902 422 149 Water 649 746 115 115 Totaal 87.881 135.693 343 154 Het gebouw Marktstate behaalt na renovatie een Milieu Index Gebouw van 154, een klasse E gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. 2.5 Prinsenhof A Het gebouw Prinsenhof A zal in het renovatiescenario behouden blijven en in het nieuwbouwscenario wordt deze gesloopt. In het renovatiescenario wordt het gebouw meegewogen als gerenoveerd gebouw in zijn totaal. In het nieuwbouwscenario worden enkel de milieukosten van het gesloopte materiaal meegerekend De berekening is uitgevoerd aan de hand van aangeleverde bouwtekeningen en NIBE s invullijst voor een GreenCalc+ berekening 2.5.1 Uitgangspunten renovatie Prinsenhof A Aanpassen installaties voor nieuw concept; Warmteopwekkingsinstallatie vervangen; Overige centrale installaties handhaven; Gevels aanpassen op indeling per 1,80 m; Liften handhaven; Inbouwpakket renoveren/ vervangen. *Conform rapport Eploitatiekosten van AT OSBORNE; C0047-08.ywe Rapportage Exploitatiekosten 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 17

2.5.2 Resterende milieukosten materiaal Prinsenhof A bouwjaar: 1988 jaar van renovatie: 2012 Resterende levensduur (jr): 11 Resterende milieukosten: 5.003 Milieukosten renovatie: 4.465 Totale milieukosten materiaal: 9.469 De renovatiekosten zijn berekend volgens de onder 2.1 vermelde rekenwijze en zijn opgebouwd zoals in de onderstaande tabel is aangegeven: onderdeel Milieukosten indien nieuwbouw actie staat Reke n factor Toegerekend e milieukosten Aanpassen installaties voor nieuw concept; 1.742 renoveren n.v.t. 35% 610 Warmteopwekkingsinstallatie vervangen; 431 vervangen n.v.t. 105% 453 Gevels aanpassen op indeling per 1,80 m; 2.794 renoveren n.v.t. 35% 978 Inbouwpakket renoveren/ vervangen. 3.031 renoveren/vervangen matig 80% 2.425 Totaal: 4.465 2.5.3 Duurzaamheid BESTAAND - PRINSENHOF A Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 5.003 19.036 380 380 Energie 80.459 126.368 554 157 Water 689 814 118 118 Totaal 86.151 146.218 378 170 Prinsenhof A behaalt in de huidige situatie een Milieu Index Gebouw van 170, een klasse D gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. RENOVATIE - PRINSENHOF A Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 9.469 19.036 201 201 Energie 80.459 126.368 554 157 Water 689 814 118 118 Totaal 90.617 146.218 339 161 Prinsenhof A behaalt na renovatie een Milieu Index Gebouw van 161, een klasse E gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. 18 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

2.6 Prinsenhof B Het gebouw Prinsenhof B zal in het renovatiescenario behouden blijven en in het nieuwbouwscenario wordt deze gesloopt. In het renovatiescenario wordt het gebouw meegewogen als gerenoveerd gebouw in zijn totaal. In het nieuwbouwscenario worden enkel de milieukosten van het gesloopte materiaal meegerekend De berekening is uitgevoerd aan de hand van aangeleverde bouwtekeningen en NIBE s invullijst voor een GreenCalc+ berekening 2.6.1 Uitgangspunten renovatie Prinsenhof B Aanpassen installaties voor nieuw concept; Warmteopwekkingsinstallatie vervangen; Overige centrale installaties handhaven; Gevels aanpassen op indeling per 1,80 m; Liften handhaven; Inbouwpakket renoveren/ vervangen. *Conform rapport Eploitatiekosten van AT OSBORNE; C0047-08.ywe Rapportage Exploitatiekosten 2.6.2 Resterende milieukosten materiaal Prinsenhof B bouwjaar: 1988 jaar van renovatie: 2012 Resterende levensduur (jr): 11 Resterende milieukosten: 3.033 Milieukosten renovatie: 2.455 Totale milieukosten materiaal: 5.488 De renovatiekosten zijn berekend volgens de onder 2.1 vermelde rekenwijze en zijn opgebouwd zoals in de onderstaande tabel is aangegeven: onderdeel Milieukosten indien nieuwbouw actie staat Reke n factor Toegerekend e milieukosten Aanpassen installaties voor nieuw concept; 758 renoveren n.v.t. 35% 265 Warmteopwekkingsinstallatie vervangen; 243 vervangen n.v.t. 105% 255 Gevels aanpassen op indeling per 1,80 m; 1.588 renoveren n.v.t. 35% 556 Inbouwpakket renoveren/ vervangen; 1.723 renoveren/vervangen matig 80% 1.379 Totaal: 2.455 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 19

2.6.3 Duurzaamheid BESTAAND - PRINSENHOF B Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 3.033 11.180 369 369 Energie 44.051 71.086 419 161 Water 387 457 118 118 Totaal 47.471 82.723 384 174 Prinsenhof B behaalt in de huidige situatie een Milieu Index Gebouw van 174, een klasse D gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. RENOVATIE - PRINSENHOF B Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 5.488 11.180 204 204 Energie 44.051 71.086 419 161 Water 387 457 118 118 Totaal 49.926 82.723 344 166 Prinsenhof B behaalt na renovatie een Milieu Index Gebouw van 166, een klasse D gebouw volgens de GreenCalc+ labeling. 20 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

2.7 Resultaat renovatiescenario In het renovatiescenario worden de bestaande gebouwen gerenoveerd zodat een resultaat gerichte kantooromgeving ontstaat. Dit betekent dat de indeling van de bestaande gebouwen gebaseerd zal worden op het gebruik van flexplekken. Daarom zal de indeling van gebouwen die daar niet op ingericht zijn, zoals Prinsenhof A & B, worden aangepast. De aanpassingen die gedaan zullen worden hebben betrekking op het gebruik van materiaal, dit heeft zijn effect op de duurzaamheid van het gebouw. Had het gebouw voorheen op materiaalgebied geen milieukosten meer omdat het was afgeschreven, na renovatie zal het gebouw weer milieukosten hebben door de toevoeging van materiaal. De huisvesting van de Provincie Gelderland behaalt in de huidige situatie een Milieu Index Gebouw van 161. Dit betekent een E label volgens de GreenCalc+ labeling. BESTAAND - TOTAAL Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 16.311 104.946 643 643 Energie 450.209 648.553 144 144 Water 3.529 3.961 112 112 Totaal 470.049 757.460 161 161 Aandeel in totale milieukosten per module 1% 3% 96% Materiaal Water Energie De huisvesting van de Provincie Gelderland behaalt na renovatie een Milieu Index Gebouw van 157. Dit betekent een E label volgens de GreenCalc+ labeling. RENOVATIE - TOTAAL Indexen ontwerp referentie MIB MIG Materiaal 28.865 104.946 364 364 Energie 450.209 648.553 291 144 Water 2.758 3.961 144 144 Totaal 481.832 757.460 297 157 Aandeel in totale milieukosten per module 1% 6% 93% Materiaal Water Energie 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 21

3 NIEUWBOUWSCENARIO 3.1 Uitgangspunten Op basis van de stedenbouwkundige schets is de nieuwbouw berekend. Op basis van de stedenbouwkundige schets is de nieuwbouw als volgt gemodelleerd. 1144 1791 2776 3430 3430 3882 3882 3882 3882 +8 +7 +6 +5 +4 +3 +1 +2 BG/+1 Bij het berekenen van de Milieu Index Gebouw van het nieuwbouwscenario zijn de uitgangspunten van de exploitatiekosten, zoals berekend door AT OSBORNE, aangehouden. Dit resulteert in de volgende uitgangspunten; 3.1.1 Bouwkundig: Gevelkozijnen 35% van geveloppervlakte. Aluminium kozijnen met HR++ glas. Zoveel mogelijk prefab beton Gemetselde gevel met isolatie Rc>3,0 Dak- en plafondisolatie Rc>3,0 22 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

UITGANGSPUNTEN MATERIAAL Fundering Fundering i.h.w. gestort beton (20% puingranulaat)* Prefab betonnen funderingpalen (290x290 mm - 0% puingran.)* Bodem afsluiter van PE folie* Gevels Spouwconstructie (metselwerk / Steenwol / Prefab beton) HR++ met aluminium kozijn (ZTA = 0,6) RC / U 3,00 m2k/w 1,6 W/m2K Binnenwanden Beton, dragend, 20% granulaat, 250mm Betonnen kolommen, 0% granulaat Metalstud elementwanden, gebaseerd op flexplek indeling Vloeren Verdieping: Prefab betonvloer / zandcement dekvloer Begane Grond: Prefab betonvloer / Steenwol / zandcement dekvloer Daken Plat dak: Prefab betonvloer / Steenwol / EPDM Aluminium vliesgevel met HR++ glas PVC HWA 80mm 3,00 m2k/w 3,00 m2k/w 1,6 W/m2K * afwijkend van de werkelijkheid omdat een nulmeting met referentie is uitgevoerd 3.1.2 Energie Het installatieconcept is eveneens gebaseerd op de exploitatiekosten berekening van AT OSBORNE. Het installatieconcept dat in de GreenCalc+ berekening is meegewogen is afgeleid van; In de opgenomen bouwkosten is aan installaties een energiezuinig kantoorniveau met standaard RGD-eisen opgenomen. Warmteterugwinning op ventilatie is gebruikelijk. Ook voldoet het project vanzelfsprekend aan het bouwbesluit inzake EP-waarden. Wel wordt overwogen om indien mogelijk bronnen te (her)gebruiken voor warmte en koude opslag. Bij het installatieconcept in de GC+ berekening is het gebruik van de bestaande bronnen voor warmte- en koudeopslag als mogelijk beschouwd en het gebouw wordt daarmee verwarmd door een warmtepomp en gekoeld door middel van koude opslag. Bij dit concept is betonkernactivering een goede mogelijkheid, vooralsnog wordt de verwarming en koeling via de vloer of wand afgegeven. Het installatieconcept, zoals opgenomen in de GC+ berekening is als volgt opgebouwd; 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 23

UITGANGSPUNTEN ENERGIE Bouwkundige gegevens Zonwering Oost, Zuid-Oost, Zuid, Zuid-West, West automatisch Klimaatsysteem Ventilatievoorziening mechanische toe- en afvoer Terugregeling 0-20% terugregeling Warmteterugwinning 90% Ventilatorregeling toerenregeling Asvermogen geen Warmteopwekking elek. warmtepomp, bron grondwater/aquifer Aanvoer temperatuur <=35 graden Transportmedium warmte water Koeling koude-opslag Transportmedium koude water Warmtapwater Tapwatertoestel Distributiesysteem zonnecollectoren Verlichting Geïnstalleerd vermogen Type regeling Armatuurafzuiging Aanwezigheidsdetectie Oppervlakte daglichtsensor Elektrische boiler enkele tappunten >3m van opwekkingstoestel geen 8 W/m2 veeg- & daglichtschakeling nee ja 20% van Ag Apparatuur Apparatuur kantoor gemiddelde automatiseringsgraad 3.1.3 Water Voor het waterconcept zijn geen duidelijke uitgangspunten geformuleerd. In de GreenCalc+ berekening van de Nieuwbouw is nu ingespeeld op een waterbesparend concept, maar zonder hergebruik van regenwater. Dit uitgangspunt resulteert in de volgende uitgangspunten; 24 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

UITGANGSPUNTEN WATER Voorzieningen Kookvoorziening Sportvoorzieningen aanwezig Besproeiing groenvoorzieningen Restaurant nee nee Sanitair Waterbesparend 4 liter 100% Type kranen toiletruimte Kranen met volumestroom begrenzer Type kranen kookvoorzieningen Kranen met volumestroom begrenzer Type kranen sportvoorzieningen Kranen met volumestroom begrenzer Type douches Waterbesparende douchekop Regenwater Gebruik regenwater nee Correcties Drinkwaterverbruik [m³] 0 3.1.4 Milieukosten sloop Wanneer het nieuwbouw scenario wordt gerealiseerd zullen de gebouwen; Rijnstate, Prinsenhof A en Prinsenhof B worden gesloopt. Marktstate en het Huis der Provincie blijven bestaan, het Huis der Provincie blijft zijn huidige functie behouden en Marktstate wordt afgestoten. Bij het berekenen van de milieukosten van materiaal is de levensduur voor een kantoor gesteld op 35 jaar. Wanneer een pand gesloopt wordt dat ouder is dan 35 jaar, worden er geen extra milieukosten veroorzaakt daar het materiaal reeds is afgeschreven. Indien het pand jonger is als 35 jaar, dan bezitten de materialen nog milieukosten. Deze resterende milieukosten worden toegerekend aan de nieuwbouw. Wanneer er gekozen wordt voor het nieuwbouwscenario worden de volgende resterende milieukosten toegerekend aan de nieuwbouw; Resterende milieukosten Rijnstate - Prinsenhof A 5.003 Prinsenhof B 3.033 Totaal 8.036 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 25

3.2 Resultaten Nieuwbouwscenario Het nieuwbouwscenario behaalt met de huidige uitgangspunten een Milieu Index Gebouw van 203, hierin zijn de resterende milieukosten van de te slopen gebouwen reeds meegewogen. Voor de bedrijfsvoering behaalt het nieuwbouwscenario een Milieu Index Bedrijfsvoering van 438, deze index is berekend inclusief groene stroom daar Rijksgebouwen standaard groene stroom inkopen. NIEUWBOUW MILIEU INDEX GEBOUW ontwerp referentie MIG Materiaal 41.380 75.748 183 Energie 249.556 516.452 207 Water 2.395 3.250 136 Totaal 293.331 595.450 203 85% 1% 14% Materiaal Water Energie NIEUWBOUW MILIEU INDEX BEDRIJFSVOERING 2% 30% MIB ontwerp referentie Materiaal 41.380 75.748 183 Energie 92.143 516.452 560 Water 2.395 3.250 136 Totaal 135.918 595.450 438 68% Materiaal Water Energie De nieuwbouw als een op zichzelf staand pand behaalt een Milieu Index Gebouw van 247, een klasse A label. Wordt bij de nieuwbouw enkel de sloop van de 3 gebouwen meegewogen en niet de milieubelasting van het Huis der Provincie, dan wordt een Milieu Index gebouw van 236 behaald. NIEUWBOUW MILIEU INDEX GEBOUW referentie MIG excl. Sloop incl. Sloop MIG excl sloop MIG incl sloop Materiaal 33.344 41.380 53.777 161 130 Energie 138.124 138.124 371.492 269 269 Water 1.624 1.624 2.339 144 144 Totaal 173.092 181.128 427.608 247 236 De nieuwbouw als een op zich zelf staand pand 26 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 - NIBE Consulting bv

4 CONCLUSIES Het renovatiescenario behaalt een Milieu Index Gebouw van 157 en het nieuwbouw scenario een Milieu Index Gebouw van 203. In beide scenario s is een eventuele parkeergarage niet meegewogen in de berekening, daar de referentie deze ook niet bezit en anders een scheve meting ontstaat t.o.v. andere gebouwen. RENOVATIE - TOTAAL Indexen ontwerp referentie MIG Materiaal 28.865 104.946 364 Energie 450.209 648.553 144 Water 2.758 3.961 144 Totaal 481.832 757.460 157 GreenCalc+ score Renovatie scenario, een E-label huisvesting NIEUWBOUW MILIEU INDEX GEBOUW ontwerp referentie MIG Materiaal 41.380 75.748 183 Energie 249.556 516.452 207 Water 2.395 3.250 136 Totaal 293.331 595.450 203 GreenCalc+ score Nieuwbouw scenario, een C-label huisvesting Vanuit duurzaam bouwen oogpunt is het nieuwbouwscenario de beste keus, zelfs wanneer er drie gebouwen gesloopt worden. Dat het plegen van nieuwbouw op duurzaam gebied beter is, ondanks het slopen, wordt veroorzaakt door het onderdeel energie. De milieukosten ten behoeve van energiegebruik bepalen over het algemeen 70% a 80% van de totale milieukosten van een gebouw. Wanneer het nieuwbouw scenario wordt uitgevoerd worden de milieukosten voor energie met ca 45 % gereduceerd ( 450.209 voor renovatiescenario tegen over 249.556 voor het nieuwbouwscenario). Deze reductie van de milieukosten t.b.v. energie bepaalt het verschil in indexen, de nieuwbouw scoort namelijk slechter op het gebied van materiaal en water. 17.114.08.03.019 - Afweging met betrekking tot Duurzaamheid - 11 maart 2008 NIBE Consulting bv 27