Ziekenhuizen Handhygiëne medewerkers Dit document mag vrijelijk worden vermenigvuldigd en verspreid mits steeds de Werkgroep Infectiepreventie als auteur wordt vermeld. Vergewis u er van dat u de meest recente versie van dit document hebt. Raadpleeg hiervoor www.wip.nl. De Werkgroep Infectiepreventie acht zich na het verschijnen van een nieuwe versie van een richtlijn niet meer verantwoordelijk voor verouderde versies. Werkgroep Infectiepreventie Oktober 1999
Inhoudsopgave Inleiding.............................. 3 1 Reiniging of desinfectie....................... 3 2 Keuze handdesinfectans....................... 3 3 Techniek handreiniging....................... 4 4 Techniek niet-chirurgische handdesinfectie............... 4 5 Indicaties handreiniging/-desinfectie.................. 4 5.1 Persoonlijke hygiëne....................... 4 5.2 Bij contact met patiënten met normale weerstand............ 5 5.3 Bij contact met patiënten met verminderde afweer tegen infecties...... 5 6 Wondjes............................. 6 7 Lotions en crèmes......................... 6 8 Zeepdispensers.......................... 6 9 Handalcoholdispensers....................... 6 Bijlage A Literatuur......................... 7 2 Handhygiëne medewerkers 9-12-2003
Inleiding De handen zijn een belangrijke potentiële besmettingsweg. De effectiviteit van een goede handhygiëne voor infectiepreventie is aangetoond [1, 2]. Handreiniging of -desinfectie wordt beschouwd als de belangrijkste maatregel om het risico van transmissie van micro-organismen van de ene persoon naar een andere of van het ene lichaamsdeel naar het andere te verminderen. Te onderscheiden zijn handreiniging en handdesinfectie [3]. Handreiniging is het verwijderen van vuil en transiënte flora op de handen. De handen worden gewassen met water en vloeibare zeep. Handdesinfectie betekent het reduceren van transiënte en residente flora die op de handen aanwezig is[1]. De handen worden ingewreven met handalcohol. De techniek voor handreiniging en -desinfectie is als volgt: 1 Reiniging of desinfectie Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn, worden ze altijd eerst gewassen met water en gewone (vloeibare) zeep. Vervolgens worden ze eventueel ook gedesinfecteerd. Om een adequaat effect van het desinfectans te bereiken moeten de handen eerst goed droog zijn [3]. Bij patiënten met normale weerstand kunnen handreiniging en handdesinfectie als gelijkwaardige methoden worden beschouwd. De keuze voor reiniging of desinfectie zal dan worden bepaald door de praktische uitvoerbaarheid (aanwezigheid wastafel etc) en de mate van bevuiling van de handen. Vóór contact met patiënten met verminderde afweer en ná contact met patienten met een infectie worden de handen gedesinfecteerd. Patiënten met verminderde afweer zijn onder anderen: intensive carepatienten, neonaten op de couveuse-afdeling, patiënten in beschermende isolatie, patiënten met granulocytopenie en patiënten met brandwonden. 2 Keuze handdesinfectans Handdesinfectie vindt plaats met handalcohol. Handalcohol is de verzamelnaam voor de alcoholpreparaten die gebruikt worden voor niet-preoperatieve handdesinfectie en kan zowel op basis van ethanol als op isopropanol zijn samengesteld. Toevoeging van chloorhexidine of een ander desinfectans levert geen bijdrage aan de onmiddellijk kiemdodende werking die alcoholen reeds uitoefenen [4], wel leidt dit tot een langer durend effect. Alcohol heeft geen reinigende werking. Uit het oogpunt van gebruiksgemak heeft handdesinfectie met handalcohol de voorkeur boven handdesinfectie met desinfecterende zeep [4]. 9-12-2003 Handhygiëne medewerkers 3
3 Techniek handreiniging 1. Open de kraan*. De temperatuur moet behaaglijk zijn voor de handen en het water moet flink stromen. 2. Maak de handen goed nat en voorzie deze vervolgens van een laag vloeibare zeep uit een dispenser **. 3. Wrijf de handen nu vervolgens gedurende 10 seconden goed over elkaar, vingertoppen, duimen en gebieden tussen de vingers en de polsen moeten goed worden ingewreven. 4. Spoel de handen goed af. 5. Droog de handen goed af met een disposable handdoek, ook de polsen en de huid tussen de vingers goed drogen. 6. Sluit de kraan met de elleboog of met de disposable handdoek. 7. Werp de gebruikte handdoek in de daarvoor bestemde container. N.B. Belangrijk bij dikwijls handen wassen is het gebruik van een enigszins vette handcrème uit een tube, zodat de handen gaaf blijven ondanks het frequente wassen. Om de handen goed te kunnen wassen dienen geen belemmeringen zoals ringen, polshorloges, armbanden aanwezig te zijn. *Elleboogkranen moeten met de elleboog worden bediend. **Zeepdispensers mogen omwille van contaminatie vanuit het residu nimmer worden bijgevuld. De gehele voorraadfles dient te worden vervangen. Zeepdispensers met elleboog- of voetbediening genieten de voorkeur. 4 Techniek niet-chirurgische handdesinfectie 1. Breng minimaal 3 ml. handalcohol uit de dispenser op de droge handen aan. Het is belangrijk dat voldoende handalcohol wordt gebruikt [1]. 2. Wrijf de handen nu gedurende ongeveer 30 seconden zorgvuldig over elkaar tot de handen droog zijn. Ook de vingertoppen, duimen en gebieden tussen de vingers en de polsen moeten grondig met de alcoholische oplossing worden ingewreven. NB. Vaak worden bepaalde delen van de handen vergeten. Veel vergeten delen van de handen zijn de vingertoppen, tussen de vingers, en de duim. 5 Indicaties handreiniging/-desinfectie 5.1 Persoonlijke hygiëne Handreiniging of -desinfectie vindt altijd plaats: 4 Handhygiëne medewerkers 9-12-2003
- na toiletgang; - na snuiten van de neus; - na hoesten en niezen. 5.2 Bij contact met patiënten met normale weerstand Handreiniging of -desinfectie is niet nodig: - voor of na vluchtig contact (zoals een hand geven, pols tellen, het recht leggen van kussen of deken); - voor lichamelijk onderzoek; - voor het wassen van de patiënt. Handreiniging of -desinfectie is wel nodig: - voor kleine ingrepen waarbij huid- en/of slijmvliesbarrière wordt doorbroken, zoals het inbrengen van een infuus, blaaskatheterisatie, nemen van een biopt of een punctie; - voor wondbehandeling of -verzorging; - na lichamelijk onderzoek; - na contact met lichaamsvochten, secreta, excreta, slijmvliezen of niet-intacte huid; - na verpleegtechnische handelingen, zoals het wassen van de patiënt, alsmede het afhalen en opnieuw opmaken van een bed. 5.3 Bij contact met patiënten met verminderde afweer tegen infecties Handdesinfectie is nodig: - voor vluchtige contacten zoals een hand geven, pols tellen, etc.; - voor lichamelijk onderzoek; - voor het wassen van de patiënt - voor kleine ingrepen; - voor wondbehandeling of -verzorging. Handreiniging of -desinfectie is nodig: - na ieder lichamelijk onderzoek; - na contact met lichaamsvochten, secreta, excreta, slijmvliezen of niet-intacte huid. - na verpleegtechnische handelingen. 9-12-2003 Handhygiëne medewerkers 5
6 Wondjes Open wondjes aan de handen of huidbeschadigingen worden afgedekt met een niet vochtdoorlatende pleister. Eventueel worden handschoenen gedragen. 7 Lotions en crèmes Lotions en crèmes worden gebruikt in kleine tubes of in dispensers met disposable containers, die niet worden nagevuld. Het gebruik van een lotion of crème helpt om uitdrogen van de huid als gevolg van handreiniging of -desinfectie tegen te gaan en wellicht ook om dermatitis als gevolg van het dragen van handschoenen te voorkomen [1]. Handlotion of crème kan besmet raken en moet in het geval van een epidemie als mogelijke bron worden beschouwd[1, 5]. 8 Zeepdispensers Zeepdispensers moeten zo geconstrueerd zijn dat bij gebruik de handen de zeep in het reservoir niet kunnen besmetten. Ze hebben bij voorkeur een elleboog- of voetbediening. Zeepdispensers hebben een disposable reservoir dat niet nagevuld wordt en worden bij het vervangen van het reservoir gereinigd. 9 Handalcoholdispensers Handalcoholdispensers moeten zo geconstrueerd zijn dat bij gebruik de handen de handalcohol in het reservoir niet kunnen besmetten. Ze hebben bij voorkeur een elleboog- of voetbediening. Handalcoholdispensers hebben een disposable reservoir dat niet nagevuld wordt en worden bij het vervangen van het reservoir gereinigd. 6 Handhygiëne medewerkers 9-12-2003
Bijlage A Literatuur 1. Larson, E.L., APIC Guideline for handwashing and hand antisepsis in health care settings. Am J Infect Control, 1995. 23: p. 251-69. 2. Larson, E., A causal link between handwashing and risk of infection? Examination of the evidence. Inf Control Hosp Epidem, 1988. 9(1): p. 28-36. 3. Daha, T., Handen wassen of desinfecteren? Tijdschr Hyg en Inf Prev, 1998. 4: p. 127. 4. CBO, Consensus preventie ziekenhuisinfecties. 1989. 5. Becks, R.N. and R.N. Lorenzoni, Pseudomonas aeruginosa outbreak in a neonatal intensive care unit; a possible link to contaminated hand lotion. Am J Infect Control, 1995. 23: p. 396-98. 9-12-2003 Handhygiëne medewerkers 7