De totale knie-operatie (een nieuwe knie) Universitair Medisch Centrum Groningen Orthopedie
Belangrijke gegevens Bezoek polikliniek Behandelend arts Datum voorlichtingsbijeenkomst Datum preoperatief spreekuur Datum opname Telefonisch spreekuur (050) 361 17 54, ma-vr, 9.30-10.30 Tip: noteer deze gegevens direct in dit boekje en neem het bij elk bezoek aan uw arts of spreekuur mee. 2
Inleiding Binnenkort wordt bij u een totale knieoperatie uitgevoerd. Deze brochure geeft u informatie over het kniegewricht en de behandelingsmogelijkheden bij beschadiging daarvan. U krijgt informatie over de voorbereiding op de operatie, de operatie zelf en de nabehandeling. Als u een versleten knie heeft, kan uw kniegewricht worden vervangen door een kunstknie (knieprothese). U krijgt dan een totale knieoperatie. Deze operatie is vrij zwaar en het herstel vraagt veel wilskracht en inspanning van u en uw familie. Een goede voorbereiding op de operatie is daarom belangrijk. Bouw en functie van het kniegewricht Uw kniegewricht wordt gevormd door drie botstukken. Dit zijn de onderkant van uw dijbeen, de bovenkant van uw scheenbeen en uw knieschijf. Het uiteinde van uw dijbeen en de bovenkant van uw scheenbeen zijn bedekt met een gladde laag kraakbeen. Ook de achterzijde van uw knieschijf is hiermee bedekt. Kraakbeen is elastisch, het kan schokken en stoten opvangen. Tussen de botuiteinden van uw dijbeen en scheenbeen bevinden zich aan de 3
binnen- en de buitenzijde een meniscus. Een meniscus functioneert als een lager, hij vermindert wrijving. Oorzaken gewrichtsslijtage Zolang het kraakbeenoppervlak van goede kwaliteit is, functioneert uw kniegewricht pijnloos. De kwaliteit van uw kraakbeen vermindert echter als u ouder wordt. Bij sommige patiënten wordt de kraakbeenlaag zo slecht van kwaliteit, dat deze gaat afslijten. Deze slijtage wordt artrose genoemd. Meestal betreft het gewone slijtage op oudere leeftijd, maar soms ook op jongere leeftijd. Als uw kraakbeen in kwaliteit achteruit gaat of helemaal verdwijnt, komen de botuiteinden tegen elkaar. Dit veroorzaakt pijnklachten en bewegingsbeperking. Door de slijtage wordt het gewrichtskraakbeen minder elastisch en het droogt uit. Er komen scheurtjes in en het wordt onregelmatig. Hierdoor verliest het zijn gladheid. Niet alleen uw kraakbeen verandert, maar ook uw bot. Aan de randen van het gewrichtsoppervlak ontstaan botwoekeringen. Hierdoor worden de gladde oppervlakten in het kniegewricht misvormd. Er ontstaat een ruw oppervlak met vaak een standsafwijking van het onderbeen (X- of O-beenstand). Andere oorzaken van slijtage in de knie zijn onder meer een ongeval, een botbreuk, overgewicht of een reumatische ontsteking. Ook als uw meniscus verwijderd is, verhoogt dit de kans op versnelde slijtage. 4
Klachten Als uw knie beschadigd is of versleten, heeft u meestal pijn bij (trap)lopen en lang staan. Ook startpijn (pijn bij het in beweging komen) komt voor. Fietsen levert doorgaans de minste klachten op. In een vergevorderd stadium kan er verstijving optreden. Er ontstaat dan bewegingsbeperking waardoor u uw knie niet volledig kunt strekken of buigen. Ook kan uw been in een X- of O-stand komen te staan waarbij uw knie in toenemende mate moe en instabiel aanvoelt. In het begin zal de arts u pijnstillers voorschrijven om de klachten te verminderen. Ook kan de fysiotherapeut met oefeningen proberen de conditie van uw been te verbeteren, de pijn te verlichten en uw kniegewricht zo beweeglijk mogelijk te houden. Op een gegeven moment kan het zijn dat medicijnen en fysiotherapie niet meer helpen. Een nieuwe knie is dan de enige oplossing. Het besluit om tot een operatie over te gaan wordt altijd in overleg met u genomen. Houdt u rekening met een wachttijd van enige maanden. Voorbereiding op de operatie Voorlichtingsbijeenkomst Ruim voordat u voor de operatie wordt opgeroepen, krijgt u een uitnodiging voor een voorlichtingsbijeenkomst. Tijdens de voorlichting maakt u kennis met de verschillende hulpverleners, u krijgt een film over de operatie te zien en kunt vragen stellen. Ook krijgt u een verwijzing mee voor de fysiotherapeut. Na de operatie moet u zes weken met twee krukken lopen en de fysiotherapeut kan u vóór de operatie met krukken leren lopen. Door u goed voor te bereiden op de operatie, kunt u uw herstel na de operatie bespoedigen. 5
Preoperatief spreekuur Ongeveer drie maanden voor de operatie krijgt u door het opnamebureau Orthopedie een vragenlijst toegestuurd over uw gezondheid en thuissituatie. U krijgt ook een oproep voor het preoperatief spreekuur van de verpleging en de anesthesie. Dit preoperatief spreekuur zal ongeveer drie uur in beslag nemen. Tijdens het spreekuur kunt u met de verpleegkundige zaken bespreken die voor en na de opname van belang zijn. Aansluitend aan het bezoek aan de verpleegkundige bespreekt de anesthesist de vorm van verdoven met u en doet lichamelijk onderzoek. Er wordt onder meer bloedonderzoek verricht en er wordt eventueel een E.C.G.(hartfilmpje) en een longfoto gemaakt. Dit is nodig om u lichamelijk zo goed mogelijk op de operatie voor te bereiden. Wanneer aanvullend onderzoek door bijvoorbeeld de internist, de longarts of de cardioloog nodig is krijgt u daar een verwijzing voor mee. In dat geval kunt u niet direct goedgekeurd worden voor de operatie, maar kan de planning pas plaatsvinden na toestemming voor de operatie door het betreffende specialisme. Na het spreekuur kunt u weer naar huis in afwachting van de opname. Wanneer u op het preoperatief spreekuur bent geweest, wordt u binnen drie maanden opgeroepen voor de operatie. Verdoving/anesthesie De operatie gebeurt onder algehele narcose of regionale verdoving. Bij een regionale verdoving kunt u een slaapmiddel krijgen zodat u weinig of niets van de operatie merkt. Vaak wordt gekozen voor verdoving via een slangetje in de rug (een epidurale katheter). Via dit slangetje krijgt u tijdens en na de operatie pijnbestrijding toegediend. U kunt uw voorkeur met de anesthesist bespreken. 6
Knieprothese De operatie U moet een aantal uren, afhankelijk van het tijdstip waarop de operatie plaatsvindt, nuchter blijven. Dit hoort u een dag voor de operatie van de anesthesist of verpleegkundige. De verpleegkundige brengt u voor de operatie in uw bed naar de operatiekamer. Vlak voor de operatie brengt de anesthesist een infuus bij u in. Via dit infuus krijgt u een antibioticum toegediend om de kans op een infectie te verkleinen. Als u bent verdoofd maakt de chirurg een lengtesnede recht van voren over uw knie. Daarna zaagt hij de versleten gewrichtsvlakken af. U krijgt een metalen schaal op uw dijbeen, een metalen plateau met plastic glijlaag op uw scheenbeen en een plastic schijfje op de achterzijde van uw knieschijf. Soms hoeft het gedeelte achter uw knieschijf niet te worden vervangen. Bijvoorbeeld als de kwaliteit van dit stuk kraakbeen nog voldoende is. Alle onderdelen komen in principe met botcement vast te zitten. Afhankelijk van de botkwaliteit wordt bij jonge patiënten soms een prothese zonder cement ingebracht. Als alles op zijn plaats zit, sluit de chirurg uw gewrichtskapsel weer. Aan de operatie houdt u een litteken op uw 7
knie over van ongeveer vijftien centimeter. De operatie duurt ongeveer twee uur, inclusief de voorbereidingen. Na de operatie Na de operatie gaat u naar de uitslaapruimte. Gedurende de eerste uren na de operatie wordt hier uw lichamelijke toestand bewaakt. Soms treedt na de narcose misselijkheid op. Als dit bij u gebeurt, krijgt u hier medicatie voor. U heeft nog steeds een infuus en bij de wond zit een drain (slangetje) om bloed en wondvocht af te voeren. Als u een epiduraal katheter heeft gekregen voor de operatie, is deze nog aanwezig. Ook is vaak tijdelijk een blaaskatheter nodig. Dit is een slangetje dat in uw blaas is ingebracht, waardoor uw urine direct naar een opvangzak kan stromen. De katheter wordt in de meeste gevallen twee dagen na de operatie verwijderd. Wanneer u goed wakker bent, gaat u terug naar de verpleegafdeling. De eerste dag na de operatie begint u met revalideren. In principe mag u de knie vanaf het begin volledig belasten. De fysiotherapeut begeleidt u bij het weer leren lopen. In het begin leert u lopen met een soort loopfiets en daarna met krukken. De fysiotherapeut laat zien wat de beste manier is om in en uit bed te stappen en verder leert u hoe u het best kunt gaan liggen, zitten, opstaan, staan en lopen. Daarnaast is er veel aandacht voor het herstel van de bewegingsmogelijkheid (buigen en strekken) van de knie. Het kan zijn dat u ook na ontslag fysiotherapie krijgt voorgeschreven. U krijgt bloedverdunnende medicijnen om trombose te voorkomen. Er wordt regelmatig bloed bij u geprikt om de bloedstolling te controleren. De bloedverdunnende medicijnen dient u tot zes weken na de operatie te gebruiken. 8
Ontslag De opnameduur varieert van vijf tot tien dagen. U mag ervan uitgaan dat u dan weer met krukken kunt lopen en trap kunt lopen. U kunt met ontslag als uw wond goed genezen is en het mobiliseren goed gaat. Als u thuis voldoende hulp heeft kunt u naar uw eigen huis terug. Soms is het beter om nog enige tijd op een reactiveringsafdeling van een verpleeghuis of revalidatieinstelling verder te herstellen. De verpleegkundige of nurse practitioner bespreekt dit voor en tijdens de opname met u. Nabehandeling Thuis moet u regelmatig buig- en strekoefeningen doen met uw knie. U krijgt hiervoor oefeningen mee van de fysiotherapeut. Een nieuwe knie heeft de neiging om in een enigszins licht gebogen stand te verstijven. Houd uw knie in bed daarom zo gestrekt mogelijk en leg er geen kussentje onder. Als u staat, steun dan op beide benen en houd ze goed gestrekt. De eerste zes weken na de operatie loopt u met twee krukken. U mag het geopereerde been hierbij volledig belasten. Aangeraden wordt om dagelijks een korte wandeling te maken. Dit bevordert het genezingsproces, stimuleert de bloedsomloop en verbetert uw algemene conditie. Draag wel stevig schoeisel. Als u veilig zonder krukken kunt lopen, mag u weer fietsen en autorijden. Ongeveer zes weken na de operatie komt u op de polikliniek bij de Nurse Practitioner voor controle. U wordt tot twee jaren na de operatie regelmatig gecontroleerd. Voor deze controles wordt een afspraak met u gemaakt. 9
Complicaties Ondanks alle zorg die besteed wordt aan de operatie, kunnen er soms toch complicaties optreden. Bijvoorbeeld: nabloeding uitval van een zenuw die naar het onderbeen gaat (nervus peroneus). Dit leidt tot een klapvoet, meestal van tijdelijke aard trombose, om dit te voorkomen krijgt u gedurende zes weken bloedverdunners infectie, vaak is dan een operatie nodig om de knie schoon te maken. Als een infectie na diverse schoonmaakoperaties niet verdwijnt, moet de prothese worden verwijderd. Een geïnfecteerde knieprothese gedraagt zich namelijk als een vreemd voorwerp en uw lichaam wil het daarom afstoten. loslating van de knieprothese na langere tijd. Met een revisie-operatie kan de knieprothese worden vervangen. Dit is een zeer uitgebreide ingreep met verhoogde risico s. Leven met een knieprothese Voordelen De pijn die u voor de operatie had zal vrijwel altijd sterk verminderd zijn. Soms is uw knie de eerste maanden nog gevoelig. Na een jaar is meer dan negentig procent van de patiënten tevreden over het totale resultaat van de ingreep. Levensduur De knieprothese kan tien tot twintig jaren blijven zitten. U kunt bijdragen aan de levensduur van de prothese door er zorgvuldig mee om te gaan. Uw nieuwe knieprothese is een kunstgewricht en het is daardoor kwetsbaarder dan een natuurlijk gewricht. Zware lichamelijke inspanning en sport kunnen de levensduur van het 10
nieuwe gewricht beperken. Ook uw gewicht is van invloed. Probeer daarom niet te zwaar te worden. Bespreek met uw orthopeed of de nurse practitioner welke sporten of activiteiten u kunt uitoefenen. Problemen Neem in de volgende situaties contact op met uw behandelend arts: als de wond gaat lekken als de wond dik wordt en/of meer pijn gaat doen en u eventueel koorts heeft als u niet meer op uw been kunt staan, terwijl dit eerder wel goed mogelijk was. Infectierisico Met een knieprothese blijft de kans op infectie bestaan. Licht uw huisarts, tandarts of specialist daarom in over uw knieprothese bij het trekken van tanden of kiezen, tandwortelbehandelingen, operaties of andere inwendige ingrepen. U moet tijdens deze ingrepen beschermd worden met antibiotica om zo het gevaar van infectie te vermijden. Tot slot Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, dan kunt u deze stellen aan de arts, de nurse practitioner of een verpleegkundige tijdens de voorlichtingsbijeenkomst of het preoperatieve spreekuur. Wilt u informatie over de gang van zaken rond uw opname, dan kunt u het telefonisch spreekuur van de opnamecoördinatoren bellen op (050) 361 17 54. Hier kunt u van maandag t/m vrijdag tussen 9.30 en 10.30 uur terecht met uw vragen. 11
Veelgestelde vragen Wanneer voor de operatie moet ik beginnen met fysiotherapie? Liefst zo snel mogelijk na de voorlichtingsbijeenkomst. Belangrijk is om voor de operatie met krukken te leren lopen. Verder zal de fysiotherapeut oefeningen met u doornemen om de functie van uw beenspieren optimaal te maken. Wat moet er thuis geregeld zijn voor na de operatie? Er moet voldoende hulp aanwezig zijn in huis. Dit is nodig omdat u de eerste zes weken met twee krukken moet lopen. Als u thuis geen hulp heeft, kan het nodig zijn dat u een tijdje revalideert in een verpleeghuis op de reactiveringsafdeling. Hoe lang duurt het revalidatieproces? De periode dat u zorg nodig heeft is ongeveer zes weken. Na drie maanden kunt u zonder krukken lopen en mag u weer fietsen en autorijden. Het volledige revalidatieproces kan een jaar in beslag nemen. Wat zijn de beperkingen van een knieprothese? U mag de knie normaal belasten. Roofbouw plegen en zwaar lichamelijk werk wordt afgeraden. U mag de knie zover buigen en strekken als u wilt. Pas altijd op met wonden, ontstekingen enzovoort. Hoe vaak is een revisie-operatie mogelijk? In principe is één revisie-operatie mogelijk. Dit is echter een zeer uitgebreide ingreep die zoveel mogelijk wordt vermeden. Bij voorkeur krijgt u pas op zestigjarige leeftijd een knieprothese zodat u waarschijnlijk slechts eenmaal een knievervanging nodig heeft. 12
Welke sportieve activiteiten mag ik uitoefenen na de operatie? Bewegen en sportieve activiteiten hebben een positief effect op uw gezondheid en de kwaliteit van leven. Misschien bent u door pijn aan uw knie in de periode voor de operatie minder actief geworden. Het is belangrijk na de operatie weer meer activiteiten op te nemen. Uw nieuwe knie en de rest van uw lichaam, hebben beweging en belasting nodig. Deze belasting moet niet te veel, maar ook niet te weinig zijn. Te veel belasting kan versnelde slijtage van de prothese met zich meebrengen, te weinig belasting heeft een nadelig effect op uw gezondheid. Zogenaamde piekbelasting, waarbij een korte maar grote kracht op uw prothese terechtkomt, zorgt vooral voor extra slijtage van uw prothese. Welke sporten u wel en niet kunt beoefenen met uw nieuwe knie, staan in onderstaande tabel. Probeer na de operatie uw sportieve activiteiten rustig aan op te bouwen als uw behandelend orthopeed u daarvoor toestemming geeft. Beweeg rustig zodat u normaal kunt blijven praten. Hoge inspanning is niet nodig. Zorg voor afwisseling van de activiteiten. toegestaan toegestaan met ervaring niet aanbevolen zwemmen paardrijden joggen/hardlopen fietsen aerobics (rustig aan) Voetbal wandelen kanoën Hockey golf langlaufen tennissen (enkel) zeilen bowlen Squash scubaduiken stijldansen Basketbal tennissen (dubbel) schaatsen Volleybal Handbal Honkbal skiën 13
Aantekeningen 14