1 Infoblad 1: Achtergrondinformatie voor de leerkracht 1. Lichaamsversieringen bij andere culturen a. Tatoeages Tatoeages hebben voor iedereen een andere betekenis. Sommige mensen zetten een tatoeage gewoon omdat ze het mooi vinden, maar voor veel mensen is er een speciale betekenis of reden aan verbonden. Ze hebben de tatoeage gezet op een belangrijke moment in hun leven, het is een herinnering aan iets of iemand, bijvoorbeeld: ik zal voor altijd van die persoon houden. Soms is dit heel duidelijk en herkenbaar: een hart met de naam erbij, soms is dit een symbool dat alleen de drager zelf begrijpt en kan uitleggen. NIEUW ZEELAND TA MOKO Tā moko is een traditionele tatoeage bij de Maori, de oorspronkelijke inwoners van Nieuw-Zeeland. Bij een Moko wordt de tekening (inkt) niet door kleine puntjes in de huid gezet, maar door middel van schaven en krassen. De huid is daarom niet glad meer, maar kent groeven. Oorspronkelijk gebruikten de Tohunga-ta-moko (de tatoeëerders, meestal mannen) verschillende soorten beitels, gemaakt van de beenderen van de albatros, voorzien van een handgreep. Nu wordt de oude techniek van het krassen (bijna) niet meer gebruikt, maar tatoeëren ze de Moko s met modern materiaal. De Moko is een symmetrische tekening van lijnen, spiralen en geografische figuren. Mannen dragen de Moko meestal in het gezicht, op hun billen (raperape genoemd) en op hun dijen (puhoro genoemd). Vrouwen dragen de moko meestal op hun lippen (kauae genoemd) en kin. Het moment waarop een Moko gezet wordt, is erg belangrijk en symboliseert een overgang, zoals de overgang van kind naar volwassene. Wanneer een meisje een Moko krijgt, betekent dit dat ze klaar is voor het huwelijk en kinderen mag/kan baren. Ze heeft vanaf dan ook het recht om te spreken, om deel te nemen aan bepaalde rituelen in de gemeenschap (waarschijnlijk komt het door deze bijbetekenis dat de eerste/belangrijkste Moko voor vrouwen rond de lippen en kin is). In de Moko zit een code verwerkt waaraan men allerlei informatie over de afkomst en status van de drager kan herkennen. Het is een unieke en persoonlijke tekening, en in de 19 de eeuw gebruikte mannen soms een tekening van hun Moko om officiële documenten te ondertekenen in de plaats van een handtekening zoals wij die kennen. Volgens de traditie worden Maori's die geen Moko dragen, beschouwd als mensen van een lage sociale status. Naast het belang van deze sociale informatie en herkenning, wordt de Moko ook beschouwd als een onmisbare versiering om in de smaak te vallen bij het andere geslacht. Tijdens en na de operatie, wanneer de littekens genezen, is de persoon in taboestatus. Dit betekent dat deze persoon niet in de spiegel mag kijken of zich niet mag wassen en ook zijn eigen eten niet mag aanraken. Als men zich niet aan deze regels houdt, zal de Moko snel vervagen en verdwijnen. Sinds 1990 is er terug een opleving in het gebruik van de Moko, zowel bij mannen als bij vrouwen. Veel Maori-jongeren uitten op deze manier hun trots over hun afkomst en identiteit.
2 Voor toeristische doeleinden worden sommige Moko's soms bij toeristen op de huid geschilderd met een afwasbare verf. De echte Tá Moko is een heilig ritueel, en mag volgens de Maori niet zomaar door en bij iedereen gezet worden. Daarom ontstond er een nieuw woord Kirituhi, wat we kunnen vertalen als getekende huid. Een Kirituhi is een tekening die eruit ziet al een Maori-ontwerp, maar die om verschillende redenen bij en door verschillende mensen gezet kan worden, zonder de rituele betekenis. (Meer info: http://awanderingminstreli.tripod.com/tamoko.htm en http://www.prm.ox.ac.uk/tamoko.html) b. Littekens In veel Afrikaanse stammen maakt men gebruik van scarification om het lichaam te versieren en beschermen met rituele symbolen. Scarification betekent dat men stukken huid wegsnijdt of -brand, zodat er zich littekenweefsel vormt in bepaalde vormen en patronen. Meestal gebeurt het toebrengen van deze littekens tijdens een belangrijk ritueel, dat bepaalde overgangsmomenten in een mensenleven symbolisch aanduidt, zoals de overgang van kind naar volwassene, het huwelijk, de eerste initiatie tot de krijgsmacht, De rituelen en gebruiken verschillen sterk in verschillende groepen (regionaal, religieus, familiaal, ). De littekens die het resultaat zijn van dit ritueel, zeggen iets over de afkomst en status van de persoon die het litteken draagt (verschillende vormen of patronen voor verschillende stammen), hebben volgens sommige culturen een beschermende of magische kracht, of worden soms ook gewoon gezien als een vervolmaking van de uiterlijke schoonheid. Veel Afrikaans stammen vinden een vrouw of man met littekens gewoon mooier en aantrekkelijker. De procedure is meestal erg traag en pijnlijk. Men gebruikt volgens de traditie allerlei natuurproducten om te snijden: bijvoorbeeld steen, staal, doorn, schelp of kokosnoot. Tegenwoordig worden vaak ook glasscherven, stalen messen of naalden gebruikt. Vaak wordt de wonde met opzet langer open gehouden en met plantensappen ingesmeerd om de vorming van het litteken nog te beïnvloeden. Soms wrijft men er ook nog donkere pigmenten in, zoals gemalen houtskool of kruit. Het eindresultaat is niet alleen afhankelijk van de vaardigheid van de kunstenaar, maar ook van de drager en zijn of haar pijn tolerantie. Voor jongens is het verdragen van deze pijn een bewijs van hun mannelijkheid en doorzettingsvermogen, een belofte voor hun kracht als krijger of jager en. Bij jongens wordt het ritueel vaak in groep uitgevoerd, wanneer ze een bepaalde leeftijd bereikt hebben. Voor meisjes vindt het ritueel meestal individueel plaats, net na hun eerste menstruatie. Deze beproeving is voor hen een voorbereiding op de pijn van een bevalling, en dus een indicatie van emotionele volwassenheid en de bereidheid om kinderen te dragen. Bij meisjes worden de eerste littekens vaak aangebracht rond de navel en op de buik. In de Pondostam zegt men dat het toedienen van deze snijwondes (in het gezicht, op de borst, tot de buik) een manier is om het slechte bloed te laten afvloeien. Dit slecht bloed veroorzaakt pijn en ziekte, en moet bij het volwassen worden, worden verwijderd.
3 Heel mooie maar expliciete foto s: http://clajot.photoshelter.com/gallery/scarification-2009/g0000mioy8pnnfhq, http://www.ezakwantu.com/gallery%20scarification%20-%20african%20body%20modification%20clips.htm uitgebreide achtergrond over Afrikaanse litteken-tradities http://en.wikipedia.org/wiki/scarification Hele proces (explicite foto s!) http://www.ezakwantu.com/gallery%20lister%20hunter%20photo%20set%20d%20-%20tattoo.htm c. Lip-stretching Piercings in de oorlellen is een versiering van het lichaam die bijna overal ter wereld bekend is. In sommige culturen doet men dit zodat het geslacht van een baby duidelijk is, in sommige culturen gelooft men dat het geluk brengt, en vaak doet men het gewoon voor de schoonheid. Binnen het sikhisme (een godsdienst in India/Punjab) mag men geen permanente veranderingen aan het lichaam aanbrengen. Piercings en tatoeages zijn voor hen dus verboden. Een stapje verder dan piercing, is het uitrekken (stretchen) van oorlellen. Dit gebeurt in veel verschillende culturen overal ter wereld, en is een heel oude gewoonte. De prins Siddhartha Gautama (Boeddha, 500 à 400 voor Christus) had al bijzonder lange oorlellen (die symbool stonden voor zijn wijsheid) en ook de Egyptische koning Toetanchamon had uitgerokken oorlellen. Ook nu wordt deze gewoonte nog bij verschillende volkeren toegepast. MURSI - ETHIOPIË In Ethiopië leeft de Mursi-stam. De vrouwen dragen grote platen in hun onderlip, een teken van volharding, volwassenheid en daarom ook schoonheid. Men zegt dat deze gewoonte ontstaan is om de vrouwen te beschermen tegen slavenhandel. Vrouwen met zo n grote lip zouden geen goede slaven zijn. Ondertussen is het zo n belangrijk onderdeel van de cultuur geworden, dat de Mursi het echt mooi vinden. Een jaar of zes maanden voor de huwbare leeftijd, start voor elk meisje het uitrek-proces. De grootte van de plaat weerspiegelt het geduld en doorzettingsvermogen, en van de kracht om fysieke pijn te doorstaan. Hoe groter de plaat uiteindelijk is, hoe populairder ze zal zijn als huwelijkskandidaat. Maar als de lip scheurt, zal het voor die vrouw heel moeilijk zijn om nog een man te vinden. Praten, eten en drinken is niet gemakkelijk met zo n plaat in je lip. Daarom dragen de vrouwen deze platen vooral in het bijzijn van mannen, als ze alleen bij vrouwen zijn, doen ze de plaat meestal uit. RIKBAKTA-AMAZONE Bij de Rikbaktsa-stam in het Amazonegebied in Brazilië, zijn het niet de vrouwen maar de mannen die houten oorbellen dragen. Men noemt deze stam ook wel de Orelhas de Pau of Houten oren. Als jongens 14 jaar zijn, wordt tijdens het overgangsritueel een gaatje gemaakt in hun oorlellen, dit symboliseert de overgang van kind naar volwassene en huwbare man. Tijdens dit ritueel krijgt de jongen ook zijn nieuwe volwassen naam. In de loop van zijn verdere leven zullen de gaatjes in zijn oren uitgerokken worden met houten platen. http://www.mursi.org/life-cycle/lip-plates http://resources.brimstoneorganics.com/articles/history-culture-and-stretched-ears http://www.everyculture.com/wc/tajikistan-to-zimbabwe/maasai.html http://www.environmentalgraffiti.com/featured/insane-tribal-body-modifications/14365?image=3
4 d. Tanden Mensen van allerlei verschillende culturen, kiezen ervoor om hun echte tanden te laten vervangen door gouden tanden. Soms doen ze dit omdat ze het mooier vinden, soms is het een manier om te tonen dat ze geld hebben, of een manier om hun rijkdom veilig te houden een tand kan niet zo gemakkelijk gestolen worden. Er zijn ook mensen die een tand-piercing hebben, een kleine diamant in een gaatje in hun tand. Ook het versieren van tanden bestaat al heel lang. De Maya s, een oud indianenvolk van Zuid-Amerika, hadden al een traditie van tand-versieringen. Opgravingen van schedels van 1000den jaren oud, tonen tanden met allerlei gravures en ingelegde jadesteen. Men vermoedt dat deze versieringen deel uitmaakten van een overgangsritueel in de pubertijd. http://2012forum.com/forum/viewtopic.php?f=20&t=9221 INDONESIË MENTWAI De vrouwen van de Mentawai-stam laten hun tanden in driehoekjes veilen. Ze vinden dit mooier en aantrekkelijker, ze voelen zich pas echt een volwassen vrouw met zo n perfect gebit. De Mentawai geloven dat hun ziel zelf kan kiezen of hij in het lichaam blijft of niet. Als je ziel je lichaam verlaat, ga je dood. Het is dus erg belangrijk om je lichaam mooi en aantrekkelijk te houden zodat je eigen ziel overtuigd blijft om bij je lichaam te blijven. De ideeën over wat mooi is, worden doorgegeven van generatie op generatie. Zowel voor mannen als voor vrouwen is het de gewoonte om veel parels te dragen en altijd verse bloemen in je haar te hebben. Ook de rituelen rond tatoeages en geslepen tanden zijn erg belangrijk. http://www.jacksonemarketing.com/jackson-e-marketing/2717 http://www.youtube.com/watch?v=l8ehkgrcnne http://vimeo.com/4186072 http://www.larskrutak.com/articles/mentawai/index.html
5 2. Wettelijke meerderjarigheid Er zijn een aantal activiteiten die we associëren met volwassenheid, waar een wettelijke minimumleeftijd voor is vastgelegd. Trouwen: in de meeste landen is de huwbare leeftijd 18 jaar, met een opening voor uitzonderingen vanaf 16 jaar, met toestemming van de ouders. In veel landen is de wettelijk vastgelegde leeftijd niet hetzelfde als de sociaal gebruikelijke leeftijd. Vaak is de minimumleeftijd bij jongens/mannen hoger dan bij meisjes/vrouwen. In Tanzania is de wettelijke leeftijd 18 jaar voor jongens en 15 jaar voor meisjes. In China ligt de huwbare leeftijd veel hoger: 20 voor vrouwen en 22 voor mannen. In België is seks wettelijk toegestaan vanaf 16 jaar (wederzijdse toestemming!), maar huwelijk pas vanaf 18 jaar. Stemrecht: vroeger was de minimum leeftijd voor stemrecht in de meeste democratieën vastgelegd op 21 jaar, sinds de jaren 70 is het in de meeste landen verlaagd tot 18 jaar. Verschillende landen hebben dit recent nog verlaagd tot 16 of zijn bezig met procedures om dit te verlagen. Autorijden: in de meeste staten in de VSA: 16 jaar, in de meeste Europese landen: 18 jaar Alcohol drinken en roken: in de meeste landen 18 jaar, in de VSA 21 jaar, in verschillende Europese landen (ook België) maakt men een onderscheid tussen bier en wijn (vanaf 16 jaar) en sterke drank (vanaf 21 jaar). Een meerderjarige is in de meeste rechtsstelsels handelingsbekwaam en zal dus voor al zijn eigen daden moeten instaan. Als men een misdaad begaat, kan men nu volgens het volwassenenstrafrecht worden berecht. Je kan vanaf dan ook zelf een contract ondertekenen, werken, dingen aankopen, 3. Cijfers i.v.m. volwassen worden Onderzoekster A. Parent concludeert dat bij meisjes de puberteit nu bijna een jaar vroeger begint dan vroeger (eerste borstvorming gemiddeld rond 10,6j, eerste menstruatie: 13 jaar) en bespreekt oorzaken en gevolgen hiervan. http://www.klasse.be/ouders/26693/%e2%80%98apenjaren%e2%80%99-duren-een-jaar-langer/ Op de leeftijd van 17-18 jaar heeft ongeveer de helft van alle Belgische jongeren seksuele contacten gehad. http://www.allesoverseks.be/cms/vragen/eerste-keer/op-welke-leeftijd-hebben-de-meeste-jongeren-hun-eerstekeer-seks.aspx Gemiddelde leeftijd intrede op de arbeidsmarkt: 22 jaar http://www.loonwijzer.be/document/loonwijzer Gemiddelde leeftijd eerste kind in België: rond de 27 en 28 jaar. http://www.hln.be/hln/nl/957/belgie/article/detail/1126704/2010/06/29/vrouw-nooit-zo-oud-bij-geboorte-eerstekind.dhtml Men zegt soms: je volwassen leven begint op ongeveer 1/3 van je levensloop: in België rond de 26 à 27 jaar, de gemiddelde levensverachting is 80 jaar. http://www.belgium.be/nl/nieuws/2011/news_levensverwachting-belg.jsp