CLP bij SMEERMIDDELEN

CLP bij SMEERMIDDELEN 1 december 2014 Dr. Saskia Walraedt essenscia 1

Afkortingen C&L CLH DU EC ECHA EiF GCL GHS LC50 LD50 OJ QSAR RAC RoI SCL SDS STOT Classification & Labeling Classification & Labeling harmonisation Downstream user European Community European Chemical Agency Entry into Force General Concentration Limits Globally Harmonised System for Classification and Labelling of substances and mixtures (UN) lethal concentration for 50% of the testpopulation lethal dose for 50% of the testpopulation Official Journal of the European Communities Quantitative structure-activity relationships Risk Assessment Comittee Registry of Intentions Specific Concentration Limit Safety Data Sheet Specific Target Organ Toxicity 2

Agenda Algemene principes CLP Indelen volgens CLP met oefeningen LAB oefeningen Etikettering in CLP met oefening Verpakkingen 3

CLP = GHS in Europa Verordening nr. 1272/2008 over de indeling, etikettering en verpakking van chemische stoffen en mengsels Regulation on Classification, Labelling and Packaging Vervanging van Stoffenrichtlijn 67/548/EG Preparatenrichtlijn 1999/45/EG Rechtstreeks van toepassing, geen omzetting naar nationale wetgeving Maar nog impact op vele andere richtlijnen CLP, de Europese GHS, van kracht sinds 20 januari 2009! 4

Overzicht chemische stoffen wetgeving Stoffenrichtlijn 67/548/EEG Preparatenrichtlijn 1999/45/EG CLP (1272/2008) Van kracht 20 januari 2009 definitief voor: Stoffen 1/12/2010 Mengsels 1/06/2015 Evaluatie bestaande stoffen RL 793/93/EG REACH (1907/2006) Vanaf 1 juni 2007 Op markt brengen en gebruik RL 76/769/EEG veiligheidsinformatieblad RL 91/155 93/112-2001/58 REACH (1907/2006) bijlage XVII Vanaf 1 juni 2009 REACH (1907/2006) vanaf 1 juni 2007 REACH annex II (453/2010) Vanaf 1/12/2010 5

De principes van CLP Neemt de algemene principes van GHS over Introduceert GHS criteria voor data interpretatie, classificatie en etikettering Gebruikt het GHS Building Block Approach en een aantal bijkomende opties om het systeem aan te passen aan de EU noden Consistent met transport regels Scope zo dicht mogelijk bij het vorige EU systeem. 6

Uitzonderingen CLP is niet van toepassing op radioactieve stoffen en mengsels niet-geïsoleerde tussenproducten stoffen en mengsels onder douanetoezicht afvalstoffen geneesmiddelen en diergeneesmiddelen cosmetica medische hulpmiddelen (bv kunstgewrichten) levensmiddelen (inclusief additieven en aromastoffen) diervoeders (inclusief toevoegmiddelen in vee- en diervoeders) stoffen en mengsels voor wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling stoffen en mengsels door het Rijk vrijgesteld in het belang van defensie vervoer gevaarlijke stoffen 7

GHS vs CLP GHS (VN) CLP (EU ) Binding? no yes, EU regulation Classification yes yes GHS + EUH Labelling yes yes SDS yes no, REACH Packaging no yes Notification poison centres no yes Notification C&L no yes 8

Inhoud CLP Titel I Algemene aspecten Titel II Gevarenindeling Titel III Voorlichting over de gevaren via het etiket Titel IV Verpakking Titel V Harmonisatie van de indeling en etikettering van stoffen en de inventaris van indelingen en etiketteringen Titel VI Bevoegde instanties en handhaving Titel VII Gemeenschappelijke en slotbepalingen 9

Inhoud CLP Bijlage I : voorschriften voor de indeling en etikettering van gevaarlijke stoffen en mengsels Deel 1: inleiding op de indeling en etikettering voor stoffen en mengsels Deel 2: klassen en criteria voor fysische gevaren Deel 3: klassen en criteria voor gezondheidsgevaren Deel 4: klassen en criteria voor milieugevaren Deel 5: aanvullende gevarenklassen voor de EU: gevaren voor aantasting van de ozonlaag 10

Inhoud CLP Bijlage II : speciale regels etikettering & verpakking Deel 1: aanvullende etiketteringsvoorschriften uit bijlage VI van Richtlijn 67/548/EEG die nog niet onder het GHS vallen. Deel 2: bevat speciale voorschriften voor de etikettering van bepaalde stoffen of mengsels, die grotendeels afkomstig zijn uit bijlage V bij Richtlijn 1999/45/EG. Deel 3 kinderveilige sluitingen tastbare gevarenaanduidingen Deel 4 speciaal etiketteringsvoorschrift voor gewasbeschermingsmiddelen. Deel 5 lijst hazardous stoffen & mengsels onder art 31(3) 11

Inhoud CLP Bijlage III: H-zinnen Lijst van gevarenaanduidingen (overeenkomstig bijlage III van Richtlijn 67/548/EEG). EUH-aanduidingen : aanvullende gevarenaanduidingen uit het huidige EU-systeem Bijlage IV: P-zinnen Criteria & Lijst van voorzorgsmaatregelen (overeenkomstig bijlage IV uit Richtlijn 67/548/EEG) Bijlage V Overzicht GHS-gevarenpictogrammen (overeenkomstig bijlage II uit Richtlijn 67/548/EEG) 12

Inhoud CLP Bijlage VI : geharmoniseerde indelingen Deel 1: Inleiding op de lijst van geharmoniseerde etikettering en indeling Deel 2: Voorschriften voor samenstelling/format dossiers voor stoffen die worden voorgesteld voor opname in de geharmoniseerde lijst. Deel 3: lijst van stoffen met geharmoniseerde indelingen voor meest zorgwekkende stoffen: kankerverwekkendheid, mutageniteit in geslachtscellen of voortplantingstoxiciteit van categorie 1A of 1B en met sensibilisatie van de luchtwegen Tabel 3.1 (CLP) van deze bijlage bevat de vermeldingen in bijlage I bij Richtlijn 67/548/EEG, zo nodig aangepast aan de indelingscriteria van het GHS. Tabel 3.2 (DSD) bevat de vermeldingen die ongewijzigd uit bijlage I bij Richtlijn 67/548/EEG zijn overgenomen.! Wijzigingen in SCL voor R50/53 13

Bijlage VI : voor welke stoffen? Enkel voor stoffen of groepen van stoffen Groep 1 : CMR cat 1A,1B or 2 respiratory sensitisers cat 1 Indien EU harmonisatie nodig acht Indiening voorstel CLH door lidstaat (of industrie- tegen betaling) Opgelet :voor alle andere gevaarsindelingen : zelfindeling! 14

Bijlage VI : voor welke stoffen? Groep 2: Voor gewasbeschermingsmiddelen en biocides Enkel lidstaat kan CLH voorstel indienen Wel voor alle eindpunten 15

Bijlage VI uitbreiding via ATP s Public consultatie Registry of Intentions RAC advies Volg RoI op Is stof relevant voor eigen business? Zal herformulatie nodig zijn? Opgelet : indeling door nieuwe ATP ook te volgen indien zelf nog volgens DPD! (voor 6/2015) EC beslist ATP in OJ 16

Indien nieuwe informatie: aanvraag aanpassen CLH aan MS verplicht 17

Bijlage VI Omzetting van bijlage I van DSD Opgelet : * = slechts minimum indeling Indien strenger indeling : deze al toepassen Update via ATP (Adaptation to Technical Progress) 18

CLP - een levende wetgeving Uitbreiding Annex VI lijst met geharmoniseerde classificaties 1 ste ATP to CLP : inclusion of 30st en31st ATP to DSD Consolidated version: http://ecb.jrc.ec.europa.eu/classification-labelling/clp/ 3 e ATP First new harmonised classifications added http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2012:179:0003:0010:nl: PDF 5 e ATP http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2013:261:0005:0022:en: PDF 6e ATP http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/en/txt/pdf/?uri=oj:jol_2014_167_r_0004&from=en 19

ATP 6 formaldehyde Opm : oorspronkelijke deadline 1/4/2015, corrigendum in voorbereiding om 18 m toe te laten, wordt 1/1/2016 (onder voorbehoud) 20

Specific concentration limit (SCL) Specifieke concentratiegrenzen en algemene concentratiegrenzen zijn aan een stof toegewezen drempels waarop of waarboven de aanwezigheid van de betrokken stof als geïdentificeerde verontreiniging, additief of afzonderlijk bestanddeel in een andere stof of in een mengsel ertoe leidt dat de stof of het mengsel als gevaarlijk wordt ingedeeld. 21

SCL In bijlage VI vastgelegd of Door registrant, importeur of DU bepaald op basis van testgegevens Te vermelden in rubriek 3 van het VIB Altijd nakijken of SCL waarde vermeld Prioriteit : SCL > GCL, ongeacht of SCL hoger of lager dan GCL waarde 22

Specific concentration limit (SCL) 007-001- 01-2 ammonia.% 215-647-6 1336-21-6 Skin Corr. 1B Aquati c Acute 1 H31 4 H40 0 GH S05 GH S09 Dgr H31 4 H40 0 STOT SE 3; H335: C 5 % B Ipv richtwaarde 20% 23

Noten bij bijlage VI Bijkomende bepalingen waarmee rekening moet gehouden worden Bv Noot K De stof hoeft niet als kankerverwekkend of mutageen te worden ingedeeld als kan worden aangetoond dat zij minder dan 0,1 % (g/g) buta-1,3-dieen (EINECS-nr. 203-450-8) bevat. Als de stof niet als kankerverwekkend of mutageen wordt ingedeeld, gelden hiervoor minimaal de voorzorgsmaatregelen (P102-)P210-P403 (tabel 3.1) of de S-zinnen (2-)9-16 (tabel 3.2). Deze noot is alleen van toepassing op bepaalde complexe aardoliederivaten 24

Noten bij Bijlage VI Altijd in rekening brengen bij classificatie! 601-016- 00-6 cyclopropane 200-847- 8 75-19-4 FlamH22. 0 Gas 1 Pres s. Gas GHS H22 02 0 GHS 04 Dgr U CLP 00/ 25

Conclusies CLH Hou rekening met EiF van ATP s Indien nieuwe data => update CLH enkel via MS Indien bijlage VI minimum indeling dan strenger indelen indien hiervoor data. Nieuwe bijlage VI entries niet voor alle eindpunten! Opgelet bij export buiten EU, bijlage VI is enkel EU! 26

Inhoud CLP Bijlage VII: omzettingstabel voor de huidige criteria beoordeelde stoffen en mengsels Niet voor alle gevarencategorieën eenduidig verband tussen beide indelingen! bieden leveranciers de mogelijkheid aan hun nieuwe verplichtingen te voldoen zonder alle stoffen en mengsels die zij zelf ingedeeld hebben nog eens te hoeven indelen. indien geen gebruik van de tabel, dan moet de leverancier de stof of het mengsel aan de hand van de criteria in de delen 2 tot en met 5 van bijlage I opnieuw beoordelen. 27

Conversietabel (bijlage VII) 28

CLP- een levende wetgeving Aanpassingen aan de tweejaarlijkse revisie van GHS 2 de ATP (regulation 286/2010) Adoption to 3th revision of GHS 4 e ATP (regulation 487/2013) Adoption to 4th revision GHS 29

Aanpassingen aan de revisies van GHS Nieuwe classificaties Nieuwe test methodes Veranderingen aan de H zinnen Veranderingen aan de P zinnen Impact op eigen classificaties, etikettering, SDS, software. 30

overgangsbepalingen CLP mbt indeling MENGSELS STOFFEN indeling volgens EU 67/548 verplicht indeling volgens EU 1999/45 verplicht indeling volgens CLP optie indeling volgens EU 67/548 verplicht indeling volgens CLP verplicht* indeling volgens EU 67/548 verplicht* indeling volgens CLP optie indeling volgens EU 1999/45 verplicht indeling volgens CLP verplicht indeling volgens CLP verplicht * Zowel indeling volgens CLP als volgens EU 67/548 te vermelden in SDS overgangsbepalingen CLP mbt etikettering MENGSELS STOFFEN etikettering volgens EU 67/548 verplicht etikettering volgens EU 1999/45 verplicht etikettering volgens EU67/548 of CLP (afh. van de indeling) 1 etiket! etikettering volgens CLP verplicht etikettering volgens EU 67/548 optie* * Indien al op de martkt met EU-etiket voor de deadline etikettering volgens CLP verplicht etikettering volgens CLP verplicht etikettering volgens EU67/548 of CLP (afh. van de indeling) 1 etiket! etikettering volgens EU 67/548 optie* 31

CLP- het proces Aanmelden antigifcentra Gegevens verzamelen Aftoetsen met criteria Indelen Etiketteren Verpakken C&L notificatie 32

Algemene principes voor indeling Voor stoffen Voor mengsels DATA Gebruik de beschikbare data DATA Gebruik de beschikbare data van het mengsel Gebruik de data van vergelijkbare mengsels ANNEX VI Controleer op Annex VI tabel 3.1 of er een geharmoniseerde indeling bestaat Componen ten Gebruik de informatie van de stoffen in het mengsel om het mengsel in te delen Gebruik de conversietabel (annex VII) voor elke stof die niet op annex VI staat en waarvoor geen data beschikbaar is Conversietabel Conversietabel U mag de converstietabel (annex VII) gebruiken op de DPD indeling van het mengsel tot 1 juni 2015 33

Indelen van mengsels Bridging principes : Wanneer voldoende data beschikbaar zijn op gelijkaardige geteste mengsels of individuele ingrediënten Verdunning Getest mengsel verdund met een stof met gelijke of lagere indeling : nieuw verdund mengsel dezelfde als oorspronkelijk getest mengsel Batching Geen verschillen in indeling tussen verschillende batches in een gecontroleerd proces Concentratie Wanneer een mengsel ingedeeld in hoogste categorie geconcentreerd wordt, geconcentreerd mengsel ook hoogste categorie Interpolatie bij mengsels binnen 1 categorie : indeling blijft behouden In wezen gelijke mengsels 34

Stap 1 : Dataverzameling voor mengsels Fysische eigenschappen : testen op mengsel Humane tox : geen dierenproeven voor C&L! Indien geen data op mengsel beschikbaar : op basis van in weze gelijke mengsels op basis van indeling van ingrediënten Aquatoxicity : op basis van aquatox data van ingrediënten Oorspronkelijke concentratie van de stof Max afwijking < of = 2,5% ca 30% 2,5 < C < of = 10% ca 20% 10 < C < of = 25% ca 10% 25 < C < of = 100% ca 5% 35

Mengsels Algemene aanpak en begrippen O.b.v. testdata componenten Definitie ondergrens (1.1.2) concentratie vanaf dewelke de aanwezigheid van stof in rekening gebracht moet worden met oog op indeling van stof/mengsel die deze stof bevat (als verontreiniging, additieven, bestanddeel) 3 types: Algemene ondergrenzen (tabel 1.1) Specifieke concentratiegrenzen (stoffen Bijlage VI) Algemene concentratiegrenzen (delen 3, 4 en 5) pag. 36

Algemene ondergrenzen Gevarenklasse Algemene ondergrens Opmerking Acute toxiciteit cat. 1, 2 en 3 0,1% Acute toxiciteit cat. 4 1% Huidcorrosie/-irritatie 1% < 1% indien relevant voor deze indeling bv bijtende bestanddelen Ernstig oogletsel/oogirritatie 1% < 1% indien relevant voor deze indeling bv bijtende bestanddelen Gevaar aquatisch milieu cat. 1 acute tox Gevaar aquatisch milieu cat. 1 chronische tox Gevaar aquatisch milieu cat. 2, 3 en 4 chronische tox 0,1% < 0,1% indien relevant voor deze indeling zoals voor zeer toxische bestanddelen ( < 1 mg/l) - algemeen (0,1/M)% 0,1% < 0,1% indien relevant voor deze indeling zoals voor zeer toxische bestanddelen ( < 1 mg/l) - algemeen (0,1/M)% 1% 37

Mengsels Algemene aanpak en begrippen Concept additiviteit * cat. 3 additief Acute toxiciteit additief Corrosie/Irritatie Huid additief Corrosie/Irritatie Oog additief Sensibilisatie Ademhaling + Huid niet additief Mutageniteit niet additief Carcinogeniteit niet additief Voortplantingstoxiciteit niet additief Specifieke doelorganen eenmalige blootstelling niet additief* Specifieke doelorganen herhaalde blootstelling niet additief Aspiratiegevaar additief pag. 38

Indelen van mengsels Somformule : op basis van de bestanddelen van het mengsel voor acute toxiciteit (zie verder) Indeling op basis van concentratielimieten Generic concentration limit (GCL) Minimum concentratie van een stof in een mengsel om aanleiding te geven tot indeling van het mengsel Additiviteit mag voor bepaalde gevaren: Huidcorrosie/irritatie Ernstig oogletsel/ oogirritatie STOT cat 3 respiratory tract irritation en narcotische effecten Acute en chronische aquatische gevaren Specific concentration limit (SCL) In tabel 3.1 of 3.2 van annex VI en/of in classification en labelling inventory 39

De fysische gevaren 40

overzicht 1. Ontplofbare stoffen 2. Ontvlambare gassen 3. Ontvlambare aërosolen 4. Oxiderende gassen 5. Gassen onder druk (*) 6. Ontvlambare vloeistoffen 7. Ontvlambare vaste stoffen 8. Zelfontledende stoffen (*) 9. Pyrofore vloeistoffen 10. Pyrofore vaste stoffen 11. Voor zelfverhitting vatbare stoffen (*) 12. In contact met water: ontvlambare gassen (*) 13. Oxiderende vloeistoffen 14. Oxiderende vaste stoffen 15. Organische peroxiden 16. Bijtend voor metalen (*) (*): nieuw in CLP 41

Fysische gevaren algemeen 1. Er zijn veel meer fysische gevaren in CLP dan gedefinieerd binnen DSD. 2. Voor fysische gevaren van mengsels dient steeds het mengsel in z n geheel getest te worden. 3. De 1 op 1 omzetting van DSD naar CLP is dus zo goed als altijd bijna onmogelijk. 4. Tabel 1.1 van Bijlage VII (minimumclassificatie!) 42

Definitie aërosol Onder aerosolen, d.w.z. spuitbussen, worden verstaan niet-navulbare houders van metaal, glas of kunststof die een samengeperst, vloeibaar gemaakt of onder druk opgelost gas bevatten, al dan niet met een vloeistof, pasta of poeder, en voorzien zijn van een afgiftesysteem waarmee de inhoud als vaste of vloeibare deeltjes in suspensie in een gas dan wel als schuim, pasta, poeder, vloeistof of gas kan worden vrijgegeven. 43

Definitie aërosol Aërosolen komen in aanmerking voor indeling als ontvlambaar indien zij een bestanddeel bevatten dat overeenkomstig de criteria als ontvlambaar is ingedeeld, dat wil zeggen: vloeistoffen waarvan het vlampunt niet hoger is dan 93 C; ontvlambare gassen; ontvlambare vaste stoffen. Noot: Onder ontvlambare bestanddelen worden niet verstaan pyrofore, voor zelfverhitting vatbare of met water reagerende stoffen en mengsels, omdat dergelijke bestanddelen nooit in aërosolen worden gebruikt. 44

Aerosolen in CLP 45

Schuimaerosol 46

Sprayaërosol 47

4 de ATP 48

4 de ATP Introductie categorie 3 voor niet-ontvlambare aërosolen Introductie nieuwe H-zin (H229) voor alle aërosolen: Houder onder druk: kan openbarsten bij verhitting 49

Relatie CLP-ADR? CLP ADR Cat 1 Komt overeen met F in classificatiecode UN1950 Cat 2 Geen onderscheid tussen schuim- en sprayaërosol 50

Indelingscriteria voor gassen onder druk Onder gassen onder druk worden verstaan gassen die zich bij een druk van 200 kpa (overdruk) of meer in een houder bevinden of die een vloeibaar of een vloeibaar en sterk gekoeld gas zijn. Gassen worden op basis van hun fysische toestand in de verpakking in één van de vier groepen ingedeeld: Samengeperst gas Vloeibaar gemaakt gas (vloeibaar, onder druk) Sterk gekoeld vloeibaar gas Opgelost gas 51

Indelingscriteria voor gassen onder druk Groep Samengeperst gas Vloeibaar gemaakt gas Sterk gekoeld vloeibaar gas Opgelost gas Criteria Gas dat, wanneer onder druk verpakt, volledig gasvormig is bij -50 C (inclusief alle gassen met een kritische temperatuur van -50 C). Gas dat, wanneer onder druk verpakt, gedeeltelijk vloeibaar is bij temp. hoger dan -50 C. Verschil tussen: Bij hoge druk vloeibare gassen: kritische temperatuur tussen -50 C en +65 C Bij lage druk vloeibare gassen: kritische temperatuur van meer dan +65 C. Gas dat, wanneer het verpakt is, door z n lage temperatuur gedeeltelijk vloeibaar gemaakt wordt Gas dat, wanneer het onder druk verpakt is, opgelost is in een oplosmiddel in de vloeistoffase. 52

Etiketteringselementen voor gassen onder druk GHS-pictogram Indeling Samengeperst gas Vloeibaar gemaakt gas Sterk gekoeld vloeibaar gas Opgelost gas Signaalwoord Waarschuwing Waarschuwing Waarschuwing Waarschuwing Gevarenaanduiding H280; bevat gas onder druk. Kan ontploffen bij verwarming H280; bevat gas onder druk. Kan ontploffen bij verwarming. H281; bevat sterk gekoeld gas. Kan cryogene brandwonden of letsel veroorzaken H280; bevat gas onder druk. Kan ontploffen bij verwarming Voorzorgsmaatregelen i.v.m. preventie P282 Voorzorgsmaatregelen i.v.m. reactie P336 P315 Voorzorgsmaatregelen i.v.m. opslag P410 P403 P410 P403 P403 P410 P403 Voorzorgsmaatregelen i.v.m. verwijdering 53

2 de ATP CLP Pictogram GHS04 (gasfles) is niet vereist voor gassen onder druk die voorzien zijn van pictogram GHS02 (vlam) of pictogram GHS06 (doodshoofd). Dus wél nog in alle andere gevallen! Overgangstermijn: Zuivere stoffen: 01/12/2012 Mengsels: 01/06/2015 54

Relatie CLP-ADR? CLP ADR Samengeperst gas 1 in classificatiecode klasse 2 Vloeibaar gemaakt gas 2 in classificatiecode klasse 2 Sterk gekoeld vloeibaar gas 3 in classificatiecode klasse 2 Opgelost gas 4 in classificatiecode klasse 2 UN3500-3505 (chemische stof onder druk) beantwoorden ook aan de definitie van samengeperst gas of vloeibaar gemaakt gas! 55

Ontvlambare vloeistoffen Indelingscriteria voor ontvlambare vloeistoffen 56

Etiketteringselementen voor ontvlambare vloeistoffen 57

Omzetting DSD naar CLP + wijzigingen? DSD CLP Problemen? F+; R12 Ontvl. vlst. 1; H224 Vlampunt wijzigt (0 C naar 23 C) F; R11 Ontvl. vlst. 2; H225 Vlampunt wijzigt (21 C naar 23 C) R10 Ontvl. vlst. 3; H226 Vlampunt wijzigt (21 C naar 23 C en 55 C naar 60 C) R18 EUH018 EUH209 EUH209A Weinig voorkomend + geen directe omzetting mogelijk 58

Indelingscriteria ontvlambare vloeistoffen Vp ( C) CLP 0 21 23 55 60 Cat. 1 Vp < 23 C et T K < 35 C Cat. 2 Vp < 23 C et T K > 35 C Cat. 3 23 C Vp 60 C GEVAAR GEVAAR WAARSCHUWING DSD zeer licht ontvlambaar F+ / R12 licht ontvlambaar F / R11 ontvlambaar R10 Vp < 0 C en Tk 35 C Vp < 21 C 21 C Vp 55 C Vp: vlampunt T K : kookpunt

Relatie CLP-ADR? CLP ADR Ontvl. vlst. 1 Ontvl. vlst. 2 Ontvl. vlst. 3 Klasse 3, PG I Klasse 3, PG II Klasse 3, PG III 60

Bijtend voor metalen * Stoffen en mengsels die door hun chemische werking metalen aantasten of zelfs vernietigen. Indeling in 1 categorie (criteria volgens testen UN-MTC) * Enkel getest op staal en/of aluminium Categorie Criteria 1 Corrosiesnelheid op oppervlakken van staal of aluminium overschrijdt 6,25 mm per jaar bij een testtemperatuur van 55 C wanneer beide metalen worden getest. 61

Etiketteringselementen voor stoffen die bijtend zijn voor metalen 62

4 de ATP Paragraaf 1.3.6 in Bijlage I Stoffen en mengsels die corrosief voor metalen zijn maar niet corrosief voor ogen/huid en die verpakt zijn voor eindgebruik moeten niet het pictogram van corrosief krijgen. 63

Overzicht vergelijking CLP - ADR CLP ADR Ontplofbare stoffen Klasse 1 Ontvlambare gassen Klasse 2 Ontvlambare aërosolen Klasse 2 Oxiderende gassen Klasse 2 Gassen onder druk Klasse 2 Ontvlambare vloeistoffen + vaste stoffen Klasse 3 + Klasse 4.1, PG II en III Zelfontledende stoffen Klasse 4.1, SR Pyrofore vloeistoffen + vaste stoffen Klasse 4.2, PG I Voor zelfverhitting vatbare stoffen Klasse 4.2, PG II en III In contact met water: ontvlambare gassen Klasse 4.3 Oxiderende vloeistoffen + vaste stoffen Klasse 5.1 Organische peroxiden Klasse 5.2 Bijtend voor metalen Klasse 8, PG III 64

De gevaren voor de gezondheid 65

Gevaren voor de gezondheid Gevarenklassen Acute toxiciteit (oraal, dermaal, ademhaling) Categorieën CAT1 CAT2 CAT3 CAT4 CAT5 Huidirritatie/corrosief CAT1 (bijtend) CAT2 CAT3 1A/1B/1C (irriterend) Irriterend voor ogen CAT1 CAT2A CAT2B Sensibiliserend (huid) Sensibiliserend (ademhaling) CAT1 (huid) CAT1 (adem) CAT 1A en CAT 1B (2 e ATP) CAT 1A en CAT 1B (2 e ATP) Mutageen in geslachtscellen CAT1A CAT1B CAT2 Kankerverwekkend CAT1A CAT1B CAT2 Reprotoxisch CAT1A CAT1B CAT2 lactatie STOT (eenmalig) CAT1 CAT2 CAT3 STOT (herhaald) CAT1 CAT2 Aspiratiegevaar CAT1 CAT2 Categorie aangenomen door EU 66 Categorie niet aangenomen door EU (wel wereldwijd vastgelegd)

Gezondheidsgevaren Acute toxiciteit Acute orale toxiciteit (24 u) Acute dermale toxiciteit (24 u) Acute toxiciteit bij inademing (4 u) Gassen Dampen Stofdeeltjes en nevels Acute tox berekenen voor elke blootstellingsroute, strengste gevaarscategorie voor finale classificatie maar voor elke route H en P zinnen communiceren 4 toxiciteitscategorieën 67

Definities Acute toxiciteit Acute toxiciteit = schadelijke effecten na toediening stof/mengsel oraal, dermaal: 1 dosis of doses binnen 24u inademing: blootstelling 4u Voor inademing in CLP onderscheid tussen Stofdeeltjes: vaste deeltjes gesuspendeerd in gas (lucht) Nevels: vloeibare druppels gesuspendeerd in gas (lucht) Dampen: de gasvorm die uit de vloeistof- of vaste fase zijn vrijgekomen Gassen pag. 68

Indelingscriteria Acute toxiciteit Indeling in 4 categorieën (GHS: 5) Gebaseerd op Gevallen bij mens A.h.v. diertesten LD 50 -LC 50 diersoort, letaliteit, blootstellingsduur, experimenteel protocol oraal: rat, OECD TG 403 inhalatie: rat, OECD TG 39 dermaal: konijn (rat), OECD TG 402 Indien test toxisch bereik / categorie omgerekende ATE (tabel 3.1.2) (zie mengsel) pag. 69

Acute toxiciteitscategorieën bepalen 70

Acute toxiciteit ATE bepalen 71

CLP versus DSD Acute orale toxiciteit Minimum classificatie bij omzetting CLH-stoffen met LD 50 in roze zone Bv stoffen met R22 bij omzetting Cat 4 ook al kan de LD 50 tussen 200/300 liggen en dus onder Cat 3 vallen pag. 72

CLP versus DSD Acute dermale tox. Minimum classificatie bij omzetting CLH-stoffen met LD 50 in roze zone Bv stoffen met R21 bij omzetting Cat 4, ook al kan de LD 50 tussen 400/1000 liggen en dus onder Cat 3 vallen pag. 73

Indelingscriteria Acute inhalatie tox. Onderscheid o.b.v. fysische toestand teststof stof/nevel (mg/l) damp (mg/l) gas (ppmv) Blootstellingsduur standaard test, rat: 4u test uitgevoerd bij 1u: LC 50 (1u) omrekenen naar LC 50 (4u) gassen en dampen: delen door 2 stofdeeltjes en nevels: delen door 4 Vluchtige vloeistof kan er wel genoeg damp gevormd worden? in (damp + vloeistoffase), LC 50 < SVC volg damp (mg/l) in (damp + vloeistoffase), LC 50 SVC volg nevel (mg/l) in (damp, bijna gas) volg indeling gas (ppmv) SVC = saturated vapour concentration (zie Guidance on Application of CLP, 3.1.2.3.2.) pag. 74

CLP versus DSD Acute inhalatie tox. damp Minimum classificatie bij omzetting EG-stoffen met LC 50 in roze zone Bv stoffen met R20 hebben bij omzetting Cat 4 ook al kan de LC 50 tussen 2/10 liggen en dus onder Cat 3 vallen Herevalueer gassen: ppm (i.p.v. mg/l in DSD) pag. 75

Etiketteringselementen Acute tox. 2 de ATP: combinaties o.b.v. zelfde categorie toegevoegd Route(s) Cat. 1,2 dodelijk Cat. 3 giftig Cat. 4 schadelijk M H300 H301 H302 H H310 H311 H312 AH H330 H331 H332 M + H H300 + H310 H301 + H311 H302 + H312 M + AH H300 + H330 H301 + H331 H302 + H332 H + AH H310 + H330 H311 + H331 H312 + H332 M + H + AH H300 + H310 + H330 H301 + H311 + H331 H302 + H312 + H332 Voorbeeld: H311 + H331 Toxic in contact with skin or if inhaled pag. 76

Oefening 1 Stof X: LD 50 oraal rat = 450 mg/kg lichaamsgewicht Resultaten uit studie voor acute dermale toxiciteit: - 50 mg/kg lichaamsgewicht: geen sterfte - 200 mg/kg lichaamsgewicht: 100% sterfte Onderworpen aan proef voor de bepaling van zijn acute inhalatie toxiciteit: - Testopstelling: ratten gedurende 1u blootgesteld aan damp - Testresultaat: LC 50 = 3 mg/l/1u Indeling van deze stof? pag. 77

Oefening 1 - oraal pag. 78

Oefening 1 - oraal pag. 79

Oefening 1 -dermaal pag. 80

Oefening 1 - dermaal pag. 81

Oefening 1 - inhalatie Omgerekend (1u :2 4u) LC 50 =1,5 mg/l/4u pag. 82

Oefening 1 - inhalatie pag. 83

Oefening 1 pag. 84

De praktijk voorbeeld 1 (2 de ATP) pag. 85

Acute tox voor mengsels Acute toxiciteitsgegevens over het mengsel als geheel beschikbaar indeling zoals stof tabel 3.1.1. Geen acute toxiciteitsgegevens over het mengsel als geheel beschikbaar: extrapolatieprincipes Verdunning Productiepartijen Concentratie van zeer gevaarlijke mengsels Interpolatie In wezen gelijke mengsels 86

Acute toxiciteit voor mengsels Geen data, geen extrapolatieprincipes => ATE van het mengsel berekenen Somformule op basis van de ATE s van de stoffen LC50/LD 50 bij voorkeur Afgeleide ATE Berekende ATE van mengsel gebruiken in tabel 3.1.1 om categorie te bepalen 87

Acute toxiciteit voor mengsels Somformule : op basis van de bestanddelen van het mengsel Nieuw! Gegevens over alle bestanddelen beschikbaar 100 ATEmix Ci n ATEi ATE mix = 100 / ( Ci / ATEi) n (Formule 3.1.3.6.1.) met Ci = concentratie van bestanddeel i (% w/w of % v/v) i = de afzonderlijke bestanddelen 1 tot en met n n = het aantal bestanddelen ATEi = acute toxiciteitsschatting voor bestanddeel i 88

Gezondheidsgevaren Somformule : op basis van de bestanddelen van het mengsel Geen gegevens over alle bestanddelen beschikbaar: Bestanddelen met onbekende acute toxiciteit 10 % Formule 3.1.3.6.1. Bestanddelen met onbekende acute toxiciteit > 10 % Nieuw! ATE mix = (100 ( C unknown if > 10 %) ) / ( Ci / ATEi) n 89

Mengsels Acute tox. pag. 90

Mengsels Acute tox. Welke componenten? Welke componenten niet? Relevant als 1%, tenzij <1% toch relevant (redenen) Alg. ondergrenzen (tabel 1.1): Acute tox. 4: 1% Acute tox. 1, 2, 3: 0.1% Bekende acute tox. 1, 2, 3, 4 Niet acuut toxisch (vb. water, suiker) LD 50 oraal 2000mg/kg lich.gew. Acute tox. is additief som over relevante componenten pag. 91

Mengsels Acute tox. Mengsel geconverteerd naar virtuele stof met virtuele LD 50 waarde pag. 92

Mengsels Acute tox. Toepassen en aanpassen somformule Per route Inhalatie: per fysische toestand testdata over alle componenten beschikbaar testdata component niet beschikbaar, maar ATE conversiewaarde af te leiden (uit extra info + expert) (tabel 3.1.2) Als onbekende component(en) aanwezig 1% classificeren o.b.v. gekende componenten + mengsel bestaat voor x% uit bestanddelen waarvan giftigheid niet bekend op etiket + SDS (2 de ATP) 10% onbekenden > 10% onbekenden pag. 93

Mengsels Acute tox. oefening 2 Mengsel te klasseren voor acuut oraal toxiciteitsgevaar: Volg de gefaseerde aanpak pag. 94

Mengsels Acute tox oefening 2 pag. 95

Mengsels Acute tox oefening 2 Classificeer virtuele LD50 pag. 96

Mengsels Acute tox oefening 2 Gevarencommunicatie pag. 97

Mengsels Acute tox. Oefening 3 Mengsel: vloeibaar Comp. 1: vloeibaar 80% H310, cat. 2 derm. tox. H330, cat. 2 AH tox., LC50 = 3 mg/l/u Comp. 2: vloeibaar 20% H310, cat. 2 derm. tox. H332, cat. 4 AH tox. pag. 98

Mengsels Acute tox. oef 3 Dermale toxiciteit: MAAR: mengsel bestaat voor 100% uit componenten met dermale acute tox. cat. 2! Mengsel niet derm. tox. cat. 1 maar wel cat. 2 pag. 99

Mengsels Acute tox. Oefening 3 Toxiciteit bij inademing: Mengsel acute tox. cat. 2 voor AH 3 mg/l/1u = 1,5 mg/l/4u pag. 100

Definities Huidcorrosie/Huidirritatie Indeling gebaseerd op acute studies, 4u blootstelling Corrosief (bijtend) voor de huid: irreversibele schade Tekenen: necrose doorheen epidermis in de dermis Typisch: zweren, bloedingen, na 14d verbleking van de huid Irriterend voor de huid: reversibele schade Tekenen: ontsteking die omkeerbaar is (na 14d) pag. 101

Indelingscriteria Huidcorrosie/Huidirritatie Data/factoren voor indeling volgens belangrijkheid: Ervaringen bij mens Bv. vaste stof (poeder) kan corr./irrit. wanneer vochtig of in contact met vochtige huid/slijmvliezen, organische peroxiden In vivo diertest (OECD TG 404, konijn, huidpatch, Draize scores) In vitro diertest (testen: zie Guidance on Application of, 3.2.2.1.2.4.) Structuur verwante verbindingen ph-criterium: extreme ph ( 2 en 11,5) bij BEKENDE buffercapaciteit ALGEMEEN: Huidcorr. (TENZIJ test) Hoge dermale tox. Huidcorr./irrit. N.V.T. Test uitvoeren pag. 102

CLP versus DSD Huidcorr./Huidirrit. Bijlage VII: directe omzetting *! of 1C (uit testdata of transport klasse 8, verpak.gr. II~1B, III~1C) DSD R35 (R41 erin vervat) Veroorzaakt ernstige brandwonden R34 (R41 erin vervat) Veroorzaakt brandwonden R38 Irriterend voor de huid CLP H314 Huidcorr.1A Veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsel H314 Huidcorr.1B * Veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsel H315 Huidirrit.2 Veroorzaakt huidirritatie pag. 103

Mengsels Huidcorrosie/Huidirritatie o.b.v. testdata componenten Relevante component als 1%, tenzij <1% toch relevant (bv. bijtende comp.) (zie ook Alg. ondergrenzen (tabel 1.1): Huidcorr. 1A/1B/1C: 1% Huidirrit. 2: 1% ) Huidcorr.- Huidirrit. is additief Somaanpak: bijtend of irriterend gevaar van mengsel door som bijtende èn irriterende componenten pag. 104

Mengsels Huidcorrosie/Huidirritatie Berekeningschema: Tabel 3.2.3 Algemene concentratiegrenzen Huidcorr./Huidirrit. Opm.: Als som 1A <5% en som 1A+1B 5% mengsel Huidcorr.1B Als som 1A +1B<5% en som 1A+1B+1C 5% mengsel Huidcorr.1C pag. 105

Mengsels Huidcorrosie/Huidirritatie Wanneer is somaanpak ongeschikt?! mengsels met zuren/basen/anorg.zouten/aldehyden/fenolen/surfactanten mengsels met sterke zuren/basen: beter o.b.v. ph (! na reactie) wegens chemische eigenschappen (bv. complexerende agentia) pag. 106

Mengsels Huidcorrosie/Huidirritatie Oefening 4 4, pag. 107

Mengsels Huidcorr./Huidirrit. Oefening 4 pag. 108

Huidcorr./Huidirrit. Oefening 5 (spec.conc.gr.) Mengsel: ph is 5.0 componenten met Skin Corr./ Skin Irrit. Indeling? Etiketteringselementen? Comp. Indeling Conc. (%) Specifieke concentratiegrenzen (SCL) A Skin Corr.1B H314 0.9 Skin Corr.1B; H314: C 1 % B Skin Corr.1B H314 1.7 Skin Irrit.2; H315: 0,1% C < 1 % C Skin Irrit.2 H315 3.1 Skin Irrit.2; H315: C 5 % D geen 30.3 water geen 64 pag. 109

Huidcorr. /Huidirrit. Oefening 5 Werkwijze ph van het mengsel is 5.0 voorwaarde extreme ph niet vervuld geen bestanddelen waarvoor somaanpak ongeschikt (sterke zuren of basen, wegens chemische eigenschappen) additiviteit toepassen relevante bestanddelen: minder dan 1%: comp. A, maar SCL tot 0.1! ( in rekening brengen bij indeling mengsel) niet ingedeelde voor Huidcorr/irrit: comp. 4 en 5 niet in rekening brengen componenten zonder SCL: comp. B ( niet corr./irrit. beneden 1%) algemene concentratiegrenzen (GCL) toepassen componenten met SCL: comp. A en C specifieke concentratiegrenzen (SCL) toepassen pag. 110

Huidcorr. /Huidirrit. Oefening 5 Berekening Huidcorr? (% comp. 1/ SCL) + (% comp. 2/ GCL) = (0.9/1) + (1.7/5) = 0.9 + 0.34 = 1.24 1 Huidcorr. 1B DPD: (0.9/1) + (1.7/10) = 0.9 + 0.17 = 1.07 1 R34 pag. 111

Oefening 5 Indeling Gevarenklasse en categorie H-zinnen (gevarenaanduiding) Skin Corr. 1B H314 Etiket Pictogram Signaalwoord GHS05 (corrosie) H-zinnen (gevarenaanduiding) P-zinnen (veiligheidsaanbevelingen) EUH-zinnen (aanvullende gevarenaanduiding) gevaarlijk H314 P260 P264 P280 P301+P330+P331 P303+P361+P353 P363 P304+P340 P310 P321 P305+P351+P338 P405 P501 pag. 112

CLP versus DPD Huidcorrosie/Huidirritatie Verschil in algemene concentratiegrenzen DPD: niet gasvormige preparaten: comp. R35 10% opdat mengsel R35 comp. R35 5-10% opdat mengsel R34 comp. R34 10% opdat mengsel R34 comp. R34 5-10% opdat mengsel R36-R38 comp. R38 20% opdat mengsel R38 CLP: comp. cat 1A/1B/1C 5% opdat mengsel cat 1A/1B/1C comp. cat 1A/1B/1C 1-5% opdat mengsel cat 2 comp. cat 2 10% opdat mengsel cat 2 CLP lagere algemene conc.gr., indeling mengsels strenger (ervaring: mogelijk geen indeling DPD, wel CLP) pag. 113

Indelingscriteria Oogletsel/Oogirritatie Classificatie gebaseerd op acute studies Teststof op voorzijde oog, 21 dagen observatie Ernstig oogletsel: onomkeerbare schade Beschadiging oogweefsel Ernstige fysieke gezicht Oogirritatie: omkeerbare schade Verandering in oog pag. 114

Indelingscriteria Oogletsel/Oogirritatie Gefaseerde aanpak: (evaluatie data: analoog patroon als Huidcorr./Huidirrit.) 1. bestaande data corr./irrit. mens/dier 2. corr. voor huid ALTIJD corr. voor oog 3. (irrit. voor huid! corr. OF irrit. voor oog) 4. data structuur verwante verbinding (SAR) 5. extreme ph ( 2 en 11,5) bij BEKENDE buffercapaciteit ALGEMEEN: corr. oog (TENZIJ test) 6. In vitro of in vivo test doen in vivo (OECD TG 405, konijn) in vitro (zie Guidance on Application of, 3.3.2.1.2.4.) pag. 115

CLP versus DSD Oogletsel/Oogirritatie Bijlage VII: directe omzetting R41: DSD Gevaar voor ernstig oogletsel H318: CLP Veroorzaakt ernstig oogletsel R36: Irriterend voor de ogen H319: Veroorzaakt ernstige oogirritatie pag. 116

Mengsels Oogletsel/Oogirritatie Relevante component als 1%, tenzij <1% toch relevant (bv. bijtende comp.) ( zie ook Alg. ondergrenzen (tabel 1.1): Ooglet. 1: 1% Oogirrit. 2: 1% ) Ooglet.- Oogirrit. is additief Somaanpak: bijtend of irriterend gevaar van mengsel door som bijtende èn irriterende componenten ook Huidcorr.1 optellen pag. 117

Mengsels Oogletsel/Oogirritatie Berekeningschema Tabel 3.3.3 Algemene concentratiegrenzen Ooglet./Oogirrit. pag. 118

CLP versus DPD Oogletsel/Oogirritatie Verschil in algemene concentratiegrenzen DPD: niet gasvormige preparaten: comp. R41 10% opdat mengsel R41 comp. R41 5-10% opdat mengsel R36 comp. R36 20% opdat mengsel R36 CLP: comp. cat 1 3% opdat mengsel cat 1 comp. cat 1 1-3% opdat mengsel cat 2 comp. cat 2 10% opdat mengsel cat 2 CLP lagere algemene conc.gr., indeling mengsels strenger (ervaring: mogelijk geen indeling DPD, wel CLP) pag. 119

Mengsels Oogletsel/Oogirritatie Oefening 6 pag. 120

Mengsels Oogletsel/Oogirritatie Voorbeeld 6 pag. 121

Mengsels Oogletsel/Oogirritatie Oefening 6 pag. 122

Definities Sens.luchtw./Sens.huid Onderscheid in sensibilisatie: Inhalatieallergeen inademing overgevoeligheid van luchtwegen Huidallergeen huidcontact allergische reactie pag. 123

CLP versus DSD Sensibilisatie luchtwegen/sensibilisatie huid Bijlage VII: directe omzetting R42: DSD kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing H334: CLP kan bij inademing allergie- of astmasymptomen of AHmoeilijkheden veroorzaken R43: kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met huid H317: kan allergische huidreactie veroorzaken pag. 124

Mengsels Sens.luchtw./Sens.huid Sens. luchtw. of Sens. huid is niet additief INDELING als ten minste één component aanwezig volgens algemene concentratiegrenzen (Tabel 3.4.5) Gesensibiliseerde pers. alg. conc.grenzen EUH208 - Bevat (naam sensibiliserende stof). Kan een allergische reactie veroorzaken. als ten minste één component aanwezig volgens concentratiegrenzen elicitatie (Tabel 3.4.6): 0.1% voor cat.1 en subcat. 1B, 0.01% voor subcat.1a (2de ATP) Als specifieke conc.gr. <0,1% deel door 10 voor conc.grens elicitatie pag. 125

Mengsels Sens.luchtw./Sens.huid Algemene concentratiegrenzen voor INDELING Sens.luchtw./Sens.huid 0 de ATP 2 de ATP Uit Tabel 3.4.5 2 de ATP Sens. Luchtw. Cat. 1 Subcat.1A Subcat.1B 1.0% (v/vl) 0.2% (g) 1.0% (v/vl) 0.2% (g) 0.1% (v/vl) 0.1% (g) 1.0% (v/vl) 0.2% (g) Sens. Huid Cat. 1 Subcat.1A Subcat.1B 1.0% 1.0% 0.1% 1.0% pag. 126

Definities Muta./Kank./Voortpl. Mutageen erfelijke overdraagbare mutaties in geslachtscellen van mens Carcinogeen veroorzaken tumorvorming of incidentie Voortplantingstoxisch (Reprotoxisch) Schadelijke effecten op vruchtbaarheid ontwikkeling ongeboren kind (teratogeen) lactatie (schade kind borstvoeding) 127

CLP versus DSD Muta./Kank./Voortpl. DSD: drie categorieën DSD Cat. 1 GEKEND effect bij mens Cat. 2 GEKEND effect in dierproeven Cat. 1A Cat. 1B CLP Cat. 3 VERDACHT effect op mens en/of dier Cat. 2 zelfde criteria in CLP andere nummering in CLP pag. 128

Mengsels - Muta./Kank./Voortpl. Muta., Kank., Voortpl.: niet additief ten minste één component aanwezig volgens algemene conc.grenzen Tabel 3.5.2 Tabel 3.6.2 Noot 1: als component met Kank. 2 0.1%, dan SDS op verzoek Muta. en Kank.: zelfde grenzen pag. 129

Mengsels - Muta./Kank./Voortpl. Tabel 3.7.2 Noot 1: als component met Voortpl. 1A, Voortpl. 1B, Voortpl. 2, lactatie 0.1%, dan SDS op verzoek (Foutje: Cat 2 i.p.v. 1A) pag. 130

Definities STOT STOT = Specific Target Organ Toxicity = specifieke, niet-letale effecten op doelorganen Effecten na 1x blootstelling STOT eenm. Effecten na > 1 blootstelling STOT herh. Gebaseerd op ervaring/bewijs bij mens dierproeven (bewijskracht) soms ook structuur-activiteit (SAR) 131

Indelingen en criteria STOT STOT eenm.: 3 categorieën STOT herh.: 2 categorieën Categorie STOT eenm. 1 STOT herh. 1 STOT eenm. 2 STOT herh. 2 STOT eenm. 3 criteria significante toxiciteit bij mens of sterk bewijs uit dierproeven bij LAGE blootstelling bewijs uit dierproeven bij MATIGE blootstelling die voor mens van belang tijdelijke effecten op doelorganen (korte duur, reversibel) pag. 132

CLP versus DSD STOT eenm. Bijlage VII: directe omzetting (Letters i, s, o achter H-code: niet officieel) DSD R39/26: Zeer giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing R39/27: Zeer giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid R39/28: Zeer giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond R39/23: Giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing R39/24: Giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid R39/25: Giftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond R68/20: Schadelijk: bij inademing zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten R68/21: Schadelijk: bij aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten R68/22: Schadelijk: bij opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten CLP H370i: Veroorzaakt schade aan organen bij inademing H370s: Veroorzaakt schade aan organen bij contact met de huid H370o: Veroorzaakt schade aan organen bij inslikken STOT eenm. 1 H371i: Kan schade aan organen veroorzaken bij inademing H371s: Kan schade aan organen veroorzaken bij contact met de huid H371o: Kan schade aan organen veroorzaken bij inslikken STOT eenm. 2 R37: Irriterend voor de ademhalingswegen H335: Kan irritatie van de luchtwegen veroorzaken STOT eenm. 3 R67: Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken H336: Kan slaperigheid of duizeligheid veroorzaken STOT eenm. 3 R39-41 (in test oogirritatie: systemische tox. of sterfte) EUH070: Giftig bij oogcontact pag. 133

CLP versus DSD STOT herh. (Letters i, s, o achter H- code: niet officieel) DSD R48/23: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing R48/24: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij aanraking met de huid R48/25: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij opname door de mond R48/20: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing R48/21: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij aanraking met de huid R48/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij opname door de mond CLP H372i: Veroorzaakt schade aan organen bij langdurige of herhaalde blootstelling bij inademing H372s: Veroorzaakt schade aan organen bij langdurige of herhaalde blootstelling bij contact met de huid H372o: Veroorzaakt schade aan organen bij langdurige of herhaalde blootstelling bij inslikken STOT herh. 1 H373i: Kan schade aan organen veroorzaken bij langdurige of herhaalde blootstelling bij inademing H373s: Kan schade aan organen veroorzaken bij langdurige of herhaalde blootstelling bij contact met de huid H373o: Kan schade aan organen veroorzaken bij langdurige of herhaalde blootstelling bij inslikken STOT herh. 2 R33: Gevaar voor cumulatieve effecten Herevaluatie H373 (Bijlage VII) STOT herh. 2 pag. 134

Mengsels STOT eenm., STOT herh. Tabel 3.8.3 = Tabel 3.9.4 STOT eenm. of STOT herh. niet additief: ten minste één component aanwezig volgens algemene conc.grenzen (tabellen 3.8.3 en 3.9.4) onafhankelijk indelen voor STOT eenm. en STOT herh. Noot 1: als component met STOT eenm.2 of STOT herh.2 0.1%, dan SDS op verzoek Opmerking : STOT herh.1 voor een blootstellingsroute en STOT herh.2 voor andere route, dan STOT herh.1 (beide blootstellingsroutes) pag. 135

Mengsels STOT eenm., STOT herh. STOT eenm. 3 (irrit. AH, narcotische werking) additief: een of meer componenten aanwezig algemene conc.grens 20% (! Richtwaarde expert) pag. 136

CLP versus DPD - STOT eenm., STOT herh. DPD: ten minste 1 component Component T + R39/ / 10% mengsel T + R39/ / Component T + R39/ / 1-10% mengsel T R39/ / Component T + R39/ / 0.1-1% mengsel Xn R68/ / Component T R39/ / of R48/ / 10% mengsel T R39/ / of R48/ / Component T R39/ / of R48/ / 1-10% mengsel Xn R68/ / of R48/ / Component Xn R68/ / of R48/ / of R33 10% mengsel Xn R68/ / of R48/ /, R33 Som Component R37 20% mengsel R37 Som Component R67 15% mengsel R67 CLP: ten minste 1 component Component cat.1 10% mengsel cat.1 Component cat.1 1-10% mengsel cat.2 Component cat.2 10% mengsel cat.2 Som Component cat.3 (enkel eenm.) 20% mengsel cat.3 CLP hanteert zelfde alg.conc.gr., dus indeling even streng verwacht 137

Definitie Asp. Tox. Aspiratiegevaar Door inhalatie komt vloeistof of vaste stof in luchtwegen rechtstreeks via mond of neus onrechtstreeks door braken Mogelijke effecten: longontsteking, longschade of dood Voorbeelden: koolwaterstoffen met laag kookpunt - n-pentaan - n-hexaan - cyclohexaan 138

Indelingscriteria Asp. Tox. Tabel 3.10.1 Gebaseerd op ervaring/bewijs bij mens OF koolwaterstof die bij 40 C Kin. visc 20.5 mm 2 /s Waarbij kinematische viscositeit (! mpa.s) Ja/nee indeling één categorie: Asp. Tox. 1 pag. 139

Etiketteringselementen 140

CLP versus DSD Asp. Tox. R65: DSD Schadelijk: kan longschade veroorzaken na inslikken Kinematische viscositeit tot 7 mm²/s H304: CLP Kan dodelijk zijn als de stof bij inslikken in de luchtwegen terechtkomt Kinematische viscositeit tot 20.5 mm²/s pag. 141

Mengsels Asp. Tox o.b.v. testdata componenten Aspiratiegevaar is additief som een of meer componenten met Asp. Tox. 1 10% EN Bij 40 C kinematische visc. van mengsel 20.5 mm 2 /s pag. 142

Mengsels Combinatie gezondheidsgevaren Oefening 7 conc. (%) bestanddeel Ontvl. Acute tox. (oraal) Acute tox. (inademing) Ooglet. Oogirrit. Huidirrit. Voortpl. /Lact. STOT eenm. Asp. Tox. 35,00 A Vp 11 C 150 17 Irrit. Flam.Liq.1 Ac. Tox.3 Ac. Tox. 4 Eye Irrit. 2 H224 H301 H332 H319 8,00 B Vp 41 C > 5000 Irrit. Irrit. mens Flam.Liq.3 Skin Irrit. 2 STOT SE 3 Asp. Tox. 1 H226 H315 H335 H304 kippenei: 3,00 mog. Kleinere C 55 R41 sterk, R38 embryo Irrit., R37 mens Ac. Tox.3 Eye Dam. 1 Skin Irrit. 2 Repr. 2 STOT SE 3 Asp. Tox. 1 H301 H318 H315 H361d H335 H304 54,00 D > 2000 niet niet mengsel Vp 32 C niet Irrit. AH klasse & categorie H-zinnen pag. 143

Mengsels Combinatie gezondheidsgevaren Oefening 7 Gevaren ETIKET conc. (%) Naam bestanddeel BRAND Acuut O Acute AH Eye Dam. Eye Irrit. Skin Irrit. Repr. STOT SE ASP. TOX x 35,00 A Vp 11 C 150 17 Irrit. Flam.Liq.1 Acute tox.3 Acute tox.4 Eye Irrit.2 H224 H301 H332 H319 x 8,00 B Vp 41 C >5000 Irrit. Irrit. mens Flam.Liq.3 Skin Irrit.2 STOT SE 3 Asp.Tox.1 H226 H315 H335 H304 x 3,00 C 55 R41 sterk,r38 kippenei: mog. Kleinere embryo Irrit., R37 mens Acute tox.3 Eye Dam.1 Skin Irrit.2 Repr.2 STOT SE 3 Asp. Tox.1 H301 H318 H315 H361d H335 H304 54,00 D >2000 niet niet mengsel Vp 32 C niet Irrit. 347,4 48,6 3% 3% vervalt tov Eye Dam.1 (8+3)% 10% 3% 3% (8+3)% niet > 20% (8+3)% 10% klasse & categorie Flam.Liq.3 Acute tox.4 - Eye Dam.1 Skin Irrit.2 Repr.2 Asp. Tox.1 H-zinnen H226 H302 H318 H315 H361d H304 pag. 144

De praktijk Oefening 7 Indeling Gevarenklasse en categorie H-zinnen (gevarenaanduiding) Ontvl.vlst. 3 Voortpl. 2 Acute tox. 4 Asp. Tox. 1 Huidirrit. 2 Ooglet. 1 H226 H361d H302 H304 H315 H318 Etiket Pictogram Signaalwoord GHS02 GHS08 GHS05 GHS07 gevaar H-zinnen (gevarenaanduiding) H226 - H361d - H302 - H304 - H315 - H318 P-zinnen (veiligheidsaanbevelingen) P201 P202 P210 P243 - P241 - P242 - P240 P280 P281 P264 P270 P233 P308+P313 P310 P321 P332+P313 P302+P352 - P303+P361+P353 P362 - P305+P351+P338 P301+P310 P301+P312 P330 P331 P370+P378 - P403+P235 P405 P501 EUH-zinnen (aanvullende gevarenaanduiding) 145

De milieugevaren 146

Gevaren voor het milieu Gevarenklassen Gevaar voor het aquatisch milieu, acuut Gevaar voor het aquatisch milieu, chronisch Gevaarlijk voor ozonlaag Cat 1 Categorieën CAT1 CAT2 CAT3 Chronic1 Chronic2 Chronic3 Chronic4 Categorie aangenomen door EU Categorie extra aangenomen door EU - in 3 e revisie GHS in CLP met 2 e ATP Categorie niet aangenomen door EU 147

Drie classificatie pijlers Ecotoxiciteit Acuut en chronisch Afbreekbaarheid Bioaccumulatie 148

ecotoxiciteit Onderscheid acute en chronische testen: afhankelijk van de testduur t.o.v. de levenscyclus van een organisme ACUUT CHRONISCH Duur 2-7 dagen, meestal < 4 > 7 dagen Eindpunt Meestal mortaliteit Groei, reproductie, Standaardisatie Hoog Laag, weinig testen beschikbaar Eindpunten EC50, LC50 ECx, LOEC, NOEC 149

Aquatische toxiciteit Acuut of chronisch giftig voor - Vissen - Schaaldieren (crustacea) - Groenwieren/waterplanten 150

Eindpunten - testcriteria LC50 of mediane letale concentratie is de (berekende) concentratie van een stof die 50% mortaliteit veroorzaakt in de testpopulatie na een specifieke blootstellingstijd EC50 of mediane effect concentratie is de concentratie van een stof die een specifiek effect (vb. gedrag, fysiologisch) veroorzaakt bij 50% van de testpopulatie na een specifieke blootstellingstijd Voorbeeld: standaard toxiciteitstesten (acuut en chronisch) met de watervlo Daphnia magna 151

Aquatische toxiciteit 152

Bioaccumulatie Bioconcentratie: netto accumulatie van een stof (contaminant) in een organisme, enkel via het water Bioaccumulatie: netto accumulatie van een stof in een organisme ten gevolge van blootstelling via alle mogelijke routes (water, lucht en vaste fasen (i.e. voedsel, bodem, sediment, partikels in lucht of water) Biomagnificatie: concentratietoename van de stof doorheen de voedselketen CLP : Bioconcentratiefactor (BCF) 500 (DPD 100) Of verdelingscoëfficient Log Kow 4 (DPD 3) 153

Afbreekbaarheid Criteria snelle afbraak (abiotisch en biotisch) In een 28 dagen test minstens - 70 % afbraak (DOC) - 60 % afbraak (zuurstof depletie of CO 2 test) Halfwaardetijd < 16d In afwezigheid data: screening formule BOD/COD 5 154

Aq.Acuut Categorie 1 (CLP & GHS) Zeer giftig voor het waterleven -> ERV acute 1 mg/l - 96 uur-lc 50 (vissen); of - 48 uur-ec 50 (schaaldieren); of - 72 uur of 96 uur E r C 50 (algen/andere waterplanten) E r C 50 = EC 50 gebaseerd op groeisnelheid 155

Aq.Acuut Categorie 2,3 (enkel GHS) Giftig voor het waterleven: 1 mg/l < ERV acuut 10 mg/l - 96h-LC 50 (vissen) - 48h-EC 50 (schaaldieren) - 72h of 96h E r C 50 (algen/andere waterplanten) Aq.Acuut 2 Schadelijk voor het waterleven: 10 mg/l < ERV acuut 100 mg/l - 96h-LC 50 (vissen) - 48h-EC 50 (schaaldieren) - 72h of 96h E r C 50 (algen/andere waterplanten) Aq.Acuut 3 156

Indeling chronische toxiciteit Chronische data beschikbaar Geen chronische data beschikbaar 157

Chronische categoriën op basis van chronische test data MENGSELS en NIET-AFBREEKBARE STOFFEN Chronische NOEC of EC 10 (vissen) en/of Chronische NOEC of EC 10 (schaaldieren) en/of 72h of 96h E r C 10 (algen/andere waterplanten) Bepalen van de ERV chronisch ERV chronisch 0.1mg/L Aq.Chron.1 0.1 < ERV chronisch 1 mg/l Aq.Chron.2 Data voor de meest gevoelige acute taxonomische groep moeten beschikbaar zijn!! 158

Chronische categoriën in aanwezigheid chronische data - ENKEL VOOR SNEL-AFBREEKBARE STOFFEN Chronische NOEC of EC 10 (vissen) en/of Chronische NOEC of EC 10 (schaaldieren) en/of 72h of 96h E r C 10 (algen/andere waterplanten) Bepalen van de ERV chronisch ERV chronisch 0.01 mg/l Aq.Chron.1 0.01 > ERV chronisch 0.1 mg/l Aq.Chron.2 0.1 > ERV chronisch 1 mg/l Aq.Chron.3 Data voor de meest gevoelige acute taxonomische groep moeten beschikbaar zijn!! 159

Chronische categoriën in afwezigheid chronische data (surrogaat methode) Startpunt: ACUTE DATA 96h-LC 50 (vissen) en/of 48h-EC 50 (schaaldieren) en/of 72h or 96h E r C 50 (algen/andere waterplanten) Bepalen van de ERV acuut For substances: And the substance is not rapidly degradable and/or the experimentally determined BCF is equal to/larger than 500 (or, if absent, the log KOW is equal to/larger than 4 ERV acuut 1mg/L Aq.Chron.1 1> ERV acuut 10 mg/l Aq.Chron.2 10 > ERV acuut 100 mg/l Aq.Chron.3 Alle acute data > 100 mg/l : geen chronische klassificatie 160

2 e ATP Aquatische toxiciteit op lange termijn Cat 1 Cat 2 Cat 3 Cat 4 Acute tox 96h LC 50 (vis) 48h EC 50 (schaald.) 72/96h ErC 50 (algen) Chron toxiciteit - zonder data chron tox 1mg/l >1 en 10 mg/l >10 en 100 mg/l en en en BCF>500 Of Kow 4 Of Nt snel afbreekbaar BCF>500 Of Kow 4 Of Nt snel afbreekbaar BCF>500 Of Kow 4 Of Nt snel afbreekbaar Redenen tot bezorgdheid tenzij NOEC>1 mg/l of > oplosbh in H20 Chron toxiciteit Niet snel afbreekbaar NOEC of ECx 0,1 mg/l >0,1 en 1 mg/l Chron. toxiciteit Snel afbreekbaar NOEC of ECx 0,01 mg/l >0,01 en 0,1 mg/l >0,1 en 1mg/l 161

Vermenigvuldigingsfactor (M-factor) Vermenigvuldingsfactor voor stoffen met acute toxiciteit < 1 mg/l of een chronische toxiciteit < 0,1mg/L (niet snel afbreekbaar) of < 0,01 mg/l (snel afbreekbaar) 162

SPELREGELS M-factor A C U U T Som van de bestandelen ingedeeld in Cat. 1 ACUTE TOX. x M 25% Mengsel wordt ingedeeld in Cat. 1 ACUTE TOX. Som van de bestandelen ingedeeld in Mengsel wordt ingedeeld in C H R O N I S C H Cat 1. CHRONISCHE TOX. x M 25% (M x 10 x Cat. 1 CHRONISCHE TOX.) + Cat. 2 CHRONISCHE TOX. 25% (M x 100 x Cat. 1 CHRONISCHE TOX.) + ( 10 x Cat. 2 CHRONISCHE TOX.) + Cat. 3 CHRONISCHE TOX. 25% Cat. 1 CHRONISCHE TOX. + Cat. 2 CHRONISCHE TOX. + Cat. 3 CHRONISCHE TOX. + Cat. 4 CHRONISCHE TOX. 25% Cat. 1 CHRONISCH TOX. Cat. 2 CHRONISCH TOX. Cat. 3 CHRONISCH TOX. Cat. 4 CHRONISCH TOX. 163

Oefening 8 optelmethode chronisch Acute klassificatie M Chronische klassificatie M C (%) Aq.Acuut 1 10 Aq.Chron.1 10 1 Aq.Acuut 1 1 Aq.Chron.2-3 Geen class. - Aq.Chron.2-10 Geen class. - Aq.Chron.3-10 Geen class. - Geen class. - 10 Geen class. - Geen class. - 66 Acute klassificatie? Chronische klassificatie? 164

Voorbeeld 8 optelmethode chronisch Acute klassificatie: Acuut geklasseerde componeneten zijn C1 en C2 (C1 * M1 ) + (C2 * M2) = 1%*10 + 3%*1 = 10% + 3% = 13% < 25% Geen acute klassificatie Chronische klassificatie: Aq.Chron.1 geklasseerde componenten: C1 (1%) C1 * M1 = 1%*10 = 10% <25% : geen Aq.Chron.1 klassificatie Aq.Chron.2 geklasseerde componenten: C2 (3%) en C3 (10%) Aq.Chron.2 + 10*Aq.Chron.1*M-factor = 3% + 10% + 1%*10*10 = 113% > 25% Aq.Chron.2 klassificatie 165

Voorbeeld 9 Mengsel X met 3 componenten: - C1 = 10 % ; M factor: 10 ; Aq.Chron.1 - C2 = 0.2 % ; M factor 100 ; Aq.Chron.1 - C3 = 15 % ; Aq.Chron.3 Resultaat: Aq.Chron.1? : (10% X 10) + (0.2% X 100) = 120% 25 % Aq.Chron.1 166

Bridging of optelmethode? Mengsel X : Chronisch 1 klassificatie Verdunning 1:5 met water (niet-geklasseerde stof) Bridging: Het verdunde mengsel heeft dezelfde classificatie als het origineel mengsel Optel-methode: - C1 = 2 % ; M factor: 10 ; Chron. Cat 1 - C2 = 0.04 % ; M factor 100 ; Chron; Cat 1 - C3 = 3 % ; Chron. Cat 3 Chron. Cat 1? (2% X 10) + (0.04% X 100) = 24% < 25 % GEEN Aq.Chronisch 1 Chron. Cat 2? (2% X 10 x 10) + (0.04% X 100 x 10) = 240% 25 % Aq.Chronisch 2 167

Somformule (additivity formula) acuut - Ci = concentratie component (gewichtspercentage) - L(E)C 50 = LC 50 of EC 50 component (mg/l) -n = aantal bestanddelen -L(E)C 50m = LC50 of EC50 mengsel (mg/l) 168

Somformule (additivity formula) chronisch - Ci = concentratie component (gewichtspercentage)- snel afbreekbare stoffen - Cj = concentratie component (gewichtspercentage)- niet afbreekbare stof - NOECi= NOEC (EC 10 ) snel afbreekbare component (mg/l) - NOECj= NOEC (EC 10 ) niet afbreekbare component (mg/l) -n = aantal bestanddelen - NOECm = Equivalente NOEC van het gedeelte van het mengsel met testdata 169

En nu is het jullie beurt- oefeningen!! Oefening 10 Mix 1 Mix 2 Mix 3 0.15% 0.12% 0.09% 4% 16% 14% 12% 10% 10% 83.85% 73.88% 75.91% Chronische klassificatie? 170

Mix 1: Chron. Cat 1?: 0.15% < 25 % Chron. Cat 2?: 0.15*10 = 1.5% < 25% Chron. Cat 3?: 0.15%*100 + 12% = 27% > 25% Geen Chronisch Cat.1 Geen Chronisch Cat.2 CHRONISCH Cat.3 Mix 2: Chron. Cat 1?: 0.12% < 25 % Chron. Cat 2?: 0.12*10 = 1.2% < 25% Chron. Cat 3?: 0.12*100 + 10% = 22% < 25% Chron. Cat 4?: 0.12% + 10% + 16% = 26.12% >25% Geen Chronisch Cat.1 Geen Chronisch Cat.2 Geen Chronisch Cat.3 CHRONISCH Cat.4 Mix 3: Chron. Cat 1?: 0.09% < 25 % Chron. Cat 2?: 0.09*10 = 0.9% < 25% Chron. Cat 3?: 0.09*100 + 10% = 19% < 25% Chron. Cat 4?: 0.09% + 10% + 14% = 24.09% < 25% Geen Chronisch Cat.1 Geen Chronisch Cat.2 Geen Chronisch Cat.3 Geen Chronisch Cat.4 171

Milieugevaren: Gevaar voor OZONLAAG Definitie stof gevaarlijk voor ozonlaag - Tast de structuur en/of werking van de ozonlaag aan - Is opgenomen in bijlage 1 van Verord. 2037/2000 Criteria voor mengsels - Conc stoffen gevaarlijk voor ozonlaag 0,1 % Communicatie Pictogram - Signaalwoord Gevaarlijk waarschuwing Op etiket vermelden onder rubriek bestemd voor aanvullende informatie!! 2 e ATP CLP Gevarenaand uiding Voorzorgsma atregelen EUH059: Gevaarlijk voor de ozonlaag P273: Voorkom lozing in het milieu. P501: Inhoud/verpakking afvoeren seminarie CLP naar H420: schadelijk voor de volksgezondheid en het milieu door afbraak van ozon in de bovenste lagen van de atmosfeer P502 172

Integrale oefening LAB formulatie A 0,5 %Comp A mengsel met 20% R50-53 stof 5% grafiet 4% zwavelbloem, skin irr 2 90,5% niet gevaarlijke producten => 0,1 % aq chron1, aq acute 1 in eindformulatie Grafiet OEL voor stof total inhalable dust TWA 10 mg/m³ Respirable dust TWA 4mg/m³ Grafiet kan in toepassing niet stuiven want gemengd met olie en kan op geen manier vrijkomen 173

Oplossing Aq chron 1? 0,1*1 < 25% Aq chron 2? 0,1*10*1<25% Aq chron 3? 0,1*100*1 <25% Aq chron 4? 0,1<25% Niet ingedeeld Skin irr? 4% < 10% dus niet ingedeeld Mengsel niet ingedeeld, etiket SDS op verzoek nodig Wel in rubriek 3 SDS grafiet te vermelden vanwege OEL 174

Integrale oefening finished lubricant B Ingredient CAS no % Classificatie dec-1-ene dimers, hydrogenated 68649-11-6 72 acute tox 4 inhalatie asp tox1 H304 tris(methylphenyl)phosphate 1330-78-5 1,25 repr2 aq acute 1 aq chron 1 n-phenyl-1-naphtylamine 90-30-2 0,8 acute tox 4 oraal skin sens 1 STOT RE2 aq chron 1 andere niet gevaarlijke bestanddelen / 25,95 / 175

Naar een oplossing Stap 1 : data op mengsel? Stap 2 : stoffen met CLH aanwezig? Neen Stap 3 : controleer algemene ondergrenzen N-phenyl-1-naphtylamine < 1% dus acute tox 4 niet in rekening brengen Stap 4 : voor aq chron/ac 1 : is M factor gekend? Check EC waarde in SDS Check C&L inventory ECHA Indien niet gekend M=1 Stap 5 : acute tox inhalatie Check EC waarde in SDS Indien niet vermeld of enkel range vermeld, reken met ATE waarde 176

Aan de slag Acute tox inhalatie Dec-1-ene dimers, hydrogenated 72% acute tox 4 inhalatie Alle andere componenten gekend, niet ingedeeld Dus algemene formule mag gebruikt worden Cat 4 inhalatie nevel : ATE 1,5 ATE mix? ATE mix = 100 / ( (Ci / ATEi)) ATE mix= 2,8 => tussen 1 en 5 Conclusie mengsel acute tox 4 inhalatie 177

Aan de slag Aspiration tox : dec-1-ene dimers, hydrogenated, 72% mengsel met kinematische viscositeit < of = 20,5 mm2/s (40 C) som conc cat 1 > of = 10% Ja, dan mengsel ook asp tox 1 Skin sens N-phenyl-1-naphtylamine in 0,8% => <1%, dus mengsel niet ingedeeld voor skin sens Maar >0,1% dus wel EUH 208 STOT RE 2 N-phenyl-1-naphtylamine in 0,8% => < 10%, dus mengsel niet ingedeeld voor STOT RE2 178

Aan de slag Milieugevaren Acute aq tox : 1,25% tris(methylphenyl)phosphate acute aq tox 1, M = 1 1,25*1< 25% => mengsel is niet aq acute tox 1 Chronische aq tox : 1,25% tris(methylphenyl)phosphate en 0,8 % N- phenyl-1-naphtylamine, beide aq chron tox 1 2,05*1<25 => mengsel niet aq chron tox 1 2,05*1*10<25 => mengsel niet aq chron tox 2 2,05*1*100>25 => mengsel ingedeeld aq chron tox 3 179

Conclusie Mengsel indeling + etiket Acute tox 4 Inhalatie H332, P261, P271,P304+340,P312 Asp tox 1H304, P301+310, P331, P405, P501 EUH208 Aq Chron tox 3 H412, P273, P501 Signaalwoord : gevaar SDS : zie dag 2 opleiding 180

Integrale oefening finished lubricant C Ingredient % classification mineral oil 91,3 - extreme pressure additive 4,2 R53 antiwear additive 0,35 R36/38, R43, R51/53 dispersant 3,8 - antioxidant 0,35 R38, R50/53 181

Naar een oplossing Nog geen CLP klassificatie van ingrediënten Conversietabel gebruiken waar mogelijk R53=> aq chron 4 R51/53 => aq chron 2 R50/53=> aq chron 1 + aq acut 1 R36/38 => skin irr2, eye irr 2 R43=> skin sens 1 R38 => skin irr2 182

Aan de slag Skin irr : algemene ondergrens 1% => antiwear additive en antioxidant beiden onder de 1% => niet in rekening brengen Eye irr : idem Skin sens 0,35< 1% => niet ingedeeld, maar > 0,1% dus wel EUH 208 Aq acute tox < 25%, dus niet ingedeeld Aq chron 0,35*1 <25 = niet ingedeeld aq chron 1 0,35*1*10 <25 = niet ingedeeld aq chron 2 0,35*1*100>25 = aq chron 3 183

Conclusie mengsel Indeling + etiket EUH208 Geen signaalwoord Geen picto H412, P273, P501 SDS op te maken 184

Integrale oefening LAB D 66% niet gevaarlijke stof 25% grafiet 7% van een 36% oplossing van Nasilicaat 185

Uit SDS Na silicaat 186

Uit SDS Na silicaat 187

Uit SDS Na silicaat 188

189

Integrale oefening LAB D 66% niet gevaarlijke stof 25% grafiet 7% van een 36% oplossing van Nasilicaat SDS rubriek 2 NaSilicaat 20-60% niet ingedeeld mengsel, noch volgens DPD noch volgens CLP SDS rubriek 3 Nasilicaat skin irr 2, eye irr 2, STOT SE3, REACH reg nr 01-2119448725-31 Op basis hiervan zou mengsel wel degelijk moeten ingedeeld worden?! Leverancier contacteren! 190

Bespreking oefening D Nasilicaat indeling Registratie uit C&L inventory joint entry Met corr 1 Skin corr 1B Eye dam 1 STOT SE 3 Met eye dam 1 28% < C <39% eye irr 2A 24%< C < 28% Skin irr 2 28%<c<39% Skin irr 2 24% < C < 28% In tegenspraak met data uit SDS, SDS voor 20-60% oplossing kan dus niet Leverancier contacteren! 191

Bespreking oefening D 7% van 36% oplossing => 2,52% Nasilicaat in eindformulatie Op basis van de SCL waardes = > mengsel niet ingedeeld voor STOT SE3, skin corr, skin irr, eye dam, eye irr 192

CLP- het proces Aanmelden antigifcentra Gegevens verzamelen Aftoetsen met criteria Indelen Etiketteren Verpakken C&L notificatie 193

Wat te etiketteren? - Gevaarlijke stoffen en mengsels - Niet gevaarlijke mengsels met gevaarlijke stoffen boven de concentratielimiet - Explosief voorwerp (deel 2.1 bijlage I) 194

Wie moet etiketteren? Mag indeling overnemen indien niets gewijzigd! Producent Invoerder Downstream user Distributeur Die stof/mengsel op de markt brengt pag. 195

Wanneer CLP etiket? Stoffen : CLP C&L verplicht Mengsels : ten laatste 1/6/2015, of 1/6/2017 indien al op de markt Opgelet : Biocides en PPP : goedkeuring Be nodig, aanvraag vroeger in te dienen! pag. 196

Aanbrengen van het etiket (art. 31) duurzaam op één of meer oppervlakken op de onmiddellijke verpakking Mag op de verpakking bedrukt zijn Horizontaal leesbaar wanneer verpakking op normale wijze wordt neergezet Duidelijk en onuitwisbaar 197

Taal van het etiket Het etiket wordt gesteld in de officiële taal of talen van de lidstaat (lidstaten) waar de stof of het mengsel in de handel wordt gebracht, tenzij door de betrokken lidstaat (lidstaten) anders wordt bepaald. BE: taal/talen van het taalgebied en in de 3 landstalen indien het in de handel wordt gebracht op het hele grondgebied (KB 11/01/1993 en KB 24/05/1982) Indien meerdere talen op het etiket: H- & P zinnen groeperen per taal (art. 32.2-3) In alle talen dezelfde informatie (17.2) Leveranciers mogen op het etiket meer talen gebruiken dan door de lidstaten wordt vereist, mits in alle gebruikte talen dezelfde gegevens worden vermeld. 198

Taal van het etiket Publicatie in BS van 14/12/2012 KB van 7 SEPTEMBER 2012 tot vaststelling van de taal op het etiket en op het veiligheidsinformatieblad van stoffen en mengsels, en tot aanwijzing van het Nationaal Centrum ter voorkoming en behandeling van intoxicaties als orgaan bedoeld in artikel 45 van Verordening (EG) nr. 1272/2008op Art 2 De informatie, bedoeld in artikel 17(1) van Verordening (EG) nr. 1272/2008 en die moet worden weergegeven op het etiket van de stoffen en mengsels, is ten minste gesteld in het Nederlands, het Frans en het Duits. Art. 5. Dit besluit treedt in werking op 1 juni 2015. 199

Meerdere talen mag maar leesbaar! 200

Etiketteringselementen bepalen Indeling van het mengsel Op basis van data Berekend op basis van indeling van de ingrediënten Pictogrammen, H&P zinnen Alle picto en H zinnen op te nemen P zinnen beperken tot 6 meest relevante rekening houdend met de indeling Signaalwoord Gevaar of Waarschuwing Strengste indeling is bepalend 201

Algemene voorschriften Geen vermelding niet toxisch, onschadelijk, milieuvriendelijk. (art. 25.4) Kleur en layout zodanig dat gevarenpictogrammen duidelijk zichtbaar Gemakkelijk leesbaar (lettertype) Bij elkaar plaatsen van (art. 32.1): Gevarenpictogrammen Signaalwoorden Gevarenaanduidingen Veiligheidsaanbevelingen 202

Inhoud van het etiket (art. 17) a) de naam, het adres en het telefoonnummer van de leverancier(s); b) de nominale hoeveelheid van de stof of het mengsel in de verpakking (tenzij elders op de verpakking); c) productidentificaties (art.18); d) gevarenpictogrammen (art. 19); e) signaalwoorden (art. 20); f) Gevarenaanduidingen (H-zin) (art. 21); g) Veiligheidsaanbevelingen (P-zinnen) (art. 22); h) een rubriek voor aanvullende informatie (art. 25).

Contactgegevens leverancier Bij distributie : Geen wijzigingen van verpakkingen: etiket met contactgegevens producent OK, herlabellen niet nodig. Ompakken : contactgegevens van distributeur Veranderen van taal : contactgegevens van distributeur pag. 204

Productidentificaties (art. 18) : mengsel Idem als op het veiligheidsinformatieblad Mengsel : Commerciële naam Identiteit van stoffen die bijdragen tot de indeling (max 4, tenzij nodig voor de ernst vd gevaren): Acute toxiciteit - Huidcorrosie of ernstig oogletsel CMR STOT - Sensibilisatie luchtwegen of huid - Aspiratiegevaar. Meerdere talen : ook productidentificatie mee vertalen 205

Gevarenpictogrammen (art. 19) Nieuwe pictogrammen Diamant, rode rand Communicatie van de gevaren: min. 1 cm² min. 1/15 etiketoppervlakte Min. 1 cm 206

Afmetingen voor het etiket 1 cm 207

Afmetingen voor het etiket Volgens 2 e ATP CLP 208

Voorrangsregels pictogrammen (Art. 26 CLP) explosive GHS01 flammable GHS02 oxidising GHS03 Opm. In die gevallen dat het aanbrengen van meer dan 1 van bovenstaande pictogrammen verplicht is cfr. annex 1, moeten alle verplichte pictogrammen aangebracht worden acute tox 1/2/3 GHS06 acute tox 4 eye irritation 2 skin irritation 2 skin sensitisation 1(A/B) STOT 3 GHS07 flammable GHS02 gas under pressure GHS04 resp sensitisation 1(A) GHS08 eye irritation 2 skin irritation 2 skin sensitisation 1(A/B) GHS07 metal corrosion 1 skin corrosion 1(A/B/C) eye dammage 1 GHS05 eye irritation 2 skin irritation 2 GHS07 Actute tox 1/2/3 GHS06 gas under pressure GHS04 gebruik pictogram is optioneel pictogram verboden op etiket 209

Signaalwoord (art. 20) Duidt de ernst van het gevaar aan. 2 mogelijkheden : Gevaar Waarschuwing Indien reeds gevaar dan moet waarschuwing niet vermeld worden 210

Gevarenaanduidingen (H-zin) (art. 21) alle H-zinnen te vermelden, behalve: H314 > H319 H314 > H315 H318 > H319 H314 > H318 H410 > H400 Volgorde vrij te kiezen Nr moet niet vermeld worden, wel aanbevolen 211

H zinnen Vervangt de vroegere R zinnen H (voor hazard statement ) volgens diverse gevaren Fysische gevaren (H2##) Gezondheidsgevaren (H3##) Milieugevaren (H4##) Twee cijfers die overeenkomen met de sequentiële nummering van de gevaren bv. ontploffingsgevaar (codes 200 tot 210), ontvlambaarheid (codes 220 tot 230), etc. Gevaren uit DSD niet in GHS: EUH-zinnen 212

EUH-zinnen Speciale voorschriften voor bepaalde ingedeelde stoffen en mengsels (bijlage II deel 1) = bijkomende verplichte informatie Materiële eigenschappen R1 -> EUH001 In droge toestand ontplofbaar R6 -> EUH006 Ontplofbaar met en zonder lucht R14 -> EUH014 Reageert heftig met water R18->EUH018 Kan bij gebruik een ontvlambaar/ontplofbaar damp-luchtmengsel vormen R19 -> EUH019 Kan ontplofbare peroxiden vormen R44 -> EUH044 Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand Gezondheidseigenschappen R29 -> EUH029 Vormt giftig gas in contact met water R31 -> EUH031 Vormt giftig gas in contact met zuren R32 -> EUH032 Vormt zeer giftig gas in contact met zuren R66->EUH066 Herhaalde blootstelling kan een droge of en gebarsten huid veroorzaken EUH070 Giftig bij oogcontact EUH071 Bijtend voor de luchtwegen 213

EUH-zinnen Informatie voor bepaalde stoffen en mengsels EUH201 Mixtures containing lead Contains lead. Should not be used on surfaces liable to be chewed or sucked by children. Warning! Contains lead. (pack<125ml) EUH202 Mixtures containing cyanoacrylates Cyanoacrylate. Danger. Bonds skin and eyes in seconds. Keep out of the reach of children. EUH203 Cements and cement mixtures Contains chromium (VI). May produce an allergic reaction. EUH204 Mixtures containing isocyanates Contains isocyanates. See information supplied by the manufacturer. EUH205 Mixtures containing epoxy constituents with an average molecular weight 700 Contains epoxy constituents. See information supplied by the manufacturer. EUH206 Mixtures sold to the general public which contain active chlorine Warning! Do not use together with other products. May release dangerous gases (chlorine). EUH207 Mixtures containing cadmium (alloys) and intended to be used for brazing or soldering Warning! Contains cadmium. Dangerous fumes are formed during use. See information supplied by the manufacturer. Comply with the safety instructions. EUH208 Mixtures not classified as sensitising but containing at least one sensitising substance Contains (name of sensitising substance). May produce an allergic reaction. EUH209 Liquid mixtures containing halogenated hydrocarbons Can become highly flammable in use or Can become flammable in use. EUH210 Mixtures not intended for the general public Safety data sheet available on request EUH401 Plant protection products To avoid risks to human health and the environment, comply with the instructions for use. 214

Veiligheidsaanbevelingen (P-zin) (art. 22) Beschrijft hoe veilig om te gaan met de stof en wat te doen bij een ongeval Bv P273 : Voorkom lozing in het milieu P 330 : De mond spoelen -Max 6 tenzij meer nodig -Volgorde vrij te kiezen -Nr moet niet vermeld worden 215

Veiligheidsaanbevelingen (P-zin) (art. 22) Vervangt de S zinnen voorzorgsmaatregelen Algemene (P1##) i.v.m. preventie (P2##) i.v.m. interventie (P3##) i.v.m. opslag (P4##) i.v.m. verwijdering (P5##) Bijlage IV 216

Selectie P-zinnen In de wetgeving niet veel regels en tips om te beslissen welke zinnen er op het etiket moeten komen ECHA guidance on labelling : voorrangsregels voorgesteld Op basis van gevaar/doelgroep Highly recommended Recommended Optional Not be used (for the general public/for industrial/professional users) Idee: begin met het opnemen van de highly recommended P-zinnen, dan recommended en optional tot aan 6 P-zinnen Verschillende set van P zinnen mogelijk naargelang producent/importeur http://echa.europa.eu/documents/10162/13562/clp_labelling_en.pdf f 217

Selectie P-zinnen 218

Voorbeeld van indeling naar etiket Sens skin 1 resp sens 1 asp tox 1 car 1B mut 1B aq Chr 1 GHS 07 GHS08 GHS08 GHS08 GHS08 GHS 09 H317 (EUH208) H334 H304 H350 H340 H410 (EUH210) P261 P261 P301 + P310 P201 P201 P273 P272 P285 P331 P202 P202 P391 P280 P304 + P341 P405 P281 P281 P501 P302 + P352 P342+ P311 P501 P308 + P313 P308 + P313 P333 + P313 P501 P405 P405 P321 P501 P501 P363 P501 pag. 219

Voorrangsregels GHS 07 sens skin vervalt indien ook GHS08 voor resp sens P201 P261 P280 P281 P285 P304 + P341 P308 + P313 P321 P342 + P311 Alvorens te gebruiken de speciale aanwijzingen raadplegen. Inademing van stof/rook/gas/nevel/damp/spuitnevel vermijden. Beschermende handschoenen/beschermende kleding/oogbescherming/gelaatsbescherming dragen. De nodige persoonlijke beschermingsuitrusting gebruiken. Bij ontoereikende ventilatie een geschikte adembescherming dragen. NA INADEMING: bij ademhalingsmoeilijkheden het slachtoffer in de frisse lucht brengen en laten rusten in een houding die het ademen vergemakkelijkt. NA (mogelijke) blootstelling: een arts raadplegen. Specifieke behandeling vereist (zie op dit etiket). Bij ademhalingssymptomen: een ANTIGIFCENTRUM of een arts raadplegen. pag. 220

Etiket oefening lubricants Mengsel indeling + etiket Acute tox 4 Inhalatie H332, P261, P271,P304+340,P312 Asp tox 1H304, P301+310, P331, P405, P501 EUH208 Aq Chron tox 3 H412, P273, P501 Signaalwoord : gevaar Wat komt op het etiket? 221

Overzicht H en P zinnen EUH 208 Bevat <naam van de sensibiliserende stof>. Kan een allergische reactie NL veroorzaken. H304 NL Kan dodelijk zijn als de stof bij inslikken in de luchtwegen terechtkomt. H412 NL Schadelijk voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen. P261 NL Inademing van stof/rook/gas/nevel/damp/spuitnevel vermijden. P271 NL Alleen buiten of in een goed geventileerde ruimte gebruiken. P273 NL Voorkom lozing in het milieu. P301 + NA INSLIKKEN: onmiddellijk een ANTIGIFCENTRUM/arts/ raadplegen. P310 P304 + P340 NL NL NA INADEMING: de persoon in de frisse lucht brengen en ervoor zorgen dat deze gemakkelijk kan ademen. P312 NL Bij onwel voelen een ANTIGIFCENTRUM/arts/ raadplegen. P331 NL GEEN braken opwekken. P405 NL Achter slot bewaren. P501 NL Inhoud/verpakking afvoeren naar 222

H en P zinnen vertaling : H en P zinnen vertaling : http://echa.cdt.europa.eu/searchbyqueryload.do;jsession id=2ef9f3f1dc93fd94ef40c2a66fd3565e?method=load pag. 223

Aanvullende informatie Verplichte aanvullende informatie Opgelet CLP etiket kan ook indien enkel verplicht aanvullende info Niet verplichte aanvullende informatie In dezelfde taal als andere CLP etiketteringselementen pag. 224

DPD Etiket Niet ingedeeld mengsel Indien gevaarlijke stoffen (bestanddelen) in bepaalde concentraties aanwezig zijn in een niet-gevaarlijk mengsel CLP- EUH210 DPD CLP- EUH208 VIB/SDS op verzoek te verstrekken Volledige zin Veiligheidsinformatieblad is voor de professionele gebruiker op aanvraag verkrijgbaar. Veiligheidsinformatieblad op verzoek verkrijgbaar. Situatie Voor niet gevaarlijke mengsel die gevaarlijke bestanddelen vanaf bepaalde concontraties bevatten (zie dag 2) bepaalde etiketteringsvereisten zijn zoals bv EUH-zin 208 Volledige zin Bevat (naam van de sensibiliserende stof). Kan een allergische reactie veroorzaken. Bevat (naam van de sensibiliserende stof). Kan een allergische reactie veroorzaken. Situatie Voor mengsels waarin sensibiliserende stoffen aanwezig zijn > 0,1% 225

Verplichte aanvullende informatie op het etiket (art. 25) EUH zinnen Bijlage II punten 1.1 en 1.2 Bijlage II punten 2 Aanvullende info in bijlage VI deel 3 Valt onder richtlijn 91/414/EEG gewasbeschermingsmiddelen EUH401: Volg de gebruiksaanwijzing om gevaar voor de menselijke gezondheid en het milieu te voorkomen 226

Aanvullende informatie op het etiket (art. 25) Informatie uit andere EU wetgeving (art. 32.6) VOC gehalte volgens VOC richtlijn 2004/42/EC Biocides (98/8/EC) REACH art 65: autorisatienummer. Dit mengsel bevat x% componenten met ongekende acute toxiciteit 4 de ATP : te specifiëren volgens blootstellingsroute 2 de ATP : ook voor milieugevaren : bevat x% componenten met ongekende gevaren voor het waterig milieu 227

Niet verplichte aanvullende informatie Maakt geen deel uit van de labelling vereisten onder CLP Bv specifieke productinformatie, barcode of gebruiksinstructies Mag niet tegenstrijdig zijn met CLP label vereisten Duidelijk apart op het label pag. 228

Specifieke etiketteringsvoorschriften (bijlage I - 1.3) Aërosolen en van een vaste verstuiver voorziene houders die stoffen of mengsels bevatten die als gevaarlijk bij aspiratie zijn ingedeeld Geen symbool gevarenpictogram lange termijn gezondheidseffecten indien in spuitbussen of houders met vaste verstuivers op de markt gebracht 229

Vrijstelling etikettering (art. 29) 1. Indien vorm verpakking van die aard is of dermate klein is dat onmogelijk kan worden voldaan aan het bepaalde in artikel 31 Bijlage 1: 1.5.1. Vrijstelling van artikel 31 [artikel 29, lid 1] 1.5.1.1. Indien artikel 29, lid 1, van toepassing is, kunnen de in artikel 17 genoemde etiketteringselementen aangebracht worden op een van de volgende manieren: a) uitvouwbare etiketten; of Niet om meerdere talen te kunnen b) hangkaartjes; of toevoegen, tenzij vereist in het land c) een buitenverpakking. van de afnemer! 1.5.1.2. Op het etiket van een binnenverpakking staan ten minste de gevarenpictogrammen, de in artikel 18 bedoelde productidentificatie alsmede de naam en het telefoonnummer van de leverancier van de stof of het mengsel vermeld. 230

Vrijstelling etikettering (art. 29) 2. Indien niet alle informatie op het etiket kan worden verstrekt zoals in lid 1 is vermeld Bijlage 1: 5.2. Vrijstelling van artikel 17 [artikel 29, lid 2] 1.5.2.1. Etikettering van pakketten met een totale inhoud van ten hoogste 125 ml 1.5.2.2. Etikettering van oplosbare verpakkingen voor eenmalig gebruik 231

Kleine verpakkingen 1.5.2.1.1 Geen H en P zinnen nodig indien verpakking < of =125 ml en ingedeeld als: 1) oxiderende gassen van categorie 1 2) gassen onder druk 3) ontvlambare vloeistoffen van categorie 2 of 3 4) ontvlambare vaste stoffen van categorie 1 of 2 5) zelfontledende stof of mengsel, type C tot en met F 6) voor zelfverhitting vatbare stof of mengsel van categorie 2 7) stoffen en mengsels die in contact met water ontvlambare gassen van categorie 1, 2 of 3 ontwikkelt; 8) oxiderende vloeistoffen van categorie 2 of 3 9) oxiderende vaste stoffen van categorie 2 of 3 232

Kleine verpakkingen 10) organische peroxiden, types C tot en met F 11) acuut toxische stoffen van categorie 4, indien de stoffen of mengsels niet aan het publiek worden aangeboden; 12) irriterend voor de huid, categorie 2 13) irriterend voor de ogen, categorie 2 14) specifieke doelorgaantoxiciteit bij eenmalige blootstelling, categorie 2 of 3, indien de stof of het mengsel niet aan het publiek wordt aangeboden; 15) specifieke doelorgaantoxiciteit bij herhaalde blootstelling, categorie 2, indien de stof of het mengsel niet aan het publiek wordt aangeboden 16) acuut gevaar voor het aquatisch milieu, categorie 1 17) chronisch gevaar voor het aquatisch milieu, categorie 1 of 2 233

Kleine verpakkingen 1.5.2.1.2 Geen P zinnen nodig indien verpakking < of =125 ml en ingedeeld als: 1) ontvlambare gassen van categorie 2 2) giftig voor de voortplanting; effecten op of via lactatie 3) chronisch gevaar voor het aquatisch milieu, categorie 3 of 4. 1.5.2.1.3 Geen pictogrammen, H en P zinnen nodig indien verpakking < of =125 ml en ingedeeld als: 1) bijtende voor metalen 234

4 de ATP Labelling binnenverpakking van <of= 10ml en voor R&D of analyse doeleinden mag beperkt worden tot product identifier en waar nodig GHS01, GHS05, GHS06 en/of GHS 08 waarbij GHS 06/08 boven GHS 01/05. Wel buitenverpakking met volledig etiket nodig. pag. 235

Impact CLP op etikettering Meer info Meer pictogrammen Her-design van etiket? Voorgedrukte etiketten? Nieuwe label printers? Ontdubbeling van SKU omdat meerdere talen niet meer mogelijk zijn? Andere logistieke organisatie bv laat afvullen in functie van vraag? Uitfaseren van oude labels? 236

Relatie met transport (art. 33) Samengestelde verpakkingen Transport gereglementeerd CLP etiket op de binnenverpakking: VERPLICHT CLP etiket op de buitenverpakking: MAG Indien pictogram CLP = pictogram transport dan geen CLP pictogram Niet transport gereglementeerd CLP etiket op binnen- en buitenverpakking 237

Relatie met transport (art. 33) enkelvoudige verpakkigen Transport gereglementeerd Transport etiket: VERPLICHT CLP etiket: VERPLICHT Indien pictogram CLP = pictogram transport dan geen CLP pictogram Niet transport gereglementeerd CLP etiket 238

Overzicht relatie CLP en transport etikettering 239

Verpakking Geen wijzigingen tov bestaande regelgeving Verpakking moet: Stevig en lekvrij zijn Niet reageren met de inhoud Voldoen aan de UN verpakkingsvereisten indien transport gereglementeerd Indien aangeboden voor het grote publiek: Geen aanleiding geven tot de nieuwsgierigheid van kinderen Geen vorm of benaming die verwarrend kan zijn (voedsel, cosmetica,.) 240

Speciale verpakkingsvoorschriften (An.II, 3) Producten bestemd voor het grote publiek eisen soms speciale verpakkingsvereisten Tastbare gevarenaanduidingen Kinderveilige sluitingen Deze vereisten worden bepaald door Specifieke gevaarklasse/categorie of De concentratie van specifieke stoffen aanwezig Deze vereisten gelden voor elke verpakking ongeachte de grootte. 241

Speciale verpakkingsvoorschriften (An.II, 3) Gevarenklasse (categorie) Kinderveilige sluiting Tastbare aanduiding Acute toxiciteit cat. 1 tot 3 x x Acute toxiciteit cat. 4 STOT enkelvoudige blootstelling cat. 1 x x STOT enkelvoudige blootstelling cat. 2 STOT herhaalde blootstelling cat. 1 x x STOT herhaalde blootstelling cat. 2 Huidcorrosiiviteit cat. 1A, 1B en 1C x x Ademhalingssensibilisatie cat. 1 Aspiratie gevaar cat. 1 (niet aerosolen of met een afgeschermde spraykop) Aspiratiegevaar cat. 1 x x x x x x x Mutageniteit cat. 2 Carcinogeniteit cat. 2 Reproductiviteit cat. 2 Ontvlambare gassen cat. 1 en 2 Ontvlambare vloeistoffen cat. 1 en 2 Ontvlambare vaste stoffen cat. 1 en 2 x x x x x x 242

Voorbeeld verpakking en sluiting 243

Speciale verpakkingsvoorschriften (An.II, 3) Specifieke stoffen die de CLP vereisten voor kinderveilige sluitingen en Tastbare gevarenaanduidingen verplicht maken. Identificatie van de stof Concentratie limiet Kinderveiligesluiting Tastbare aanduiding Methanol 3% Dichloromethaan 1% 244

Meer info op ECHA website 245

ECHA guidance http://echa.europa.eu/web/guest/guidance-documents/guidance-on-clp 246