Relighting en het gebruik van LED Thewis Marc lichtadviseur marc.thewis@wethink.be +32(0)473 / 98 40 75 Klein Heidestraat 10/1, 3670 Meeuwen. Contact: Frank Vandijck +32(0)473 / 42 03 35 frank.vandijck@wethink.be
Waste energy? Think before investing WeThink is een onafhankelijk studiebureel in de verlichting, gespecialiseerd in energiebesparende technieken. Bewegingsdetectie, lichtafhankelijke sturingen, domotica, LED, LEP,T5, inductie, zitten in ons kennispakket.
Onze service bestaat uit de volgende diensten: Aanleveren van lastenboeken verlichting op maat. Analyse offertes en begeleiding keuze. Maken van marktvergelijkende lichtberekeningen (dialux, relux). Werfopvolging Opstellen meetprocedures verlichting en energie. Controlemetingen lichtniveau s en energie. Aanvraag en begeleiding subsidiedossiers overheden en netbeheerders. Speciale verlichtingsoplossingen op maat. Lichtsturingen in alle vormen.
Wie zijn onze klanten? -Infrax ( openbare gebouwen en OV ) -Eandis ( openbare gebouwen en OV ) -Electrabel ( Alpro, Metal Systems, ZNA, ) -Fedesco ( Federale overheid ) -Luminus ( industriële gebouwen ) -Devimo ( shopping Woluwe, ) - Group ZNA (ziekenhuis Sint elisabeth, ) -Tuc Rail ( NMBS ) -KMO -Leveranciers Verlichting - Als onafhankelijk studiebureel verkopen we geen materialen. Dit garandeert onze onafhankelijkheid, tot ondersteuning van een optimale oplossing op maat van de klant.
Wat zijn de belangrijke criteria bij een relighting? - Ouderdom huidige verlichting - huidige comfort - normeringen - Efficiëntie huidige verlichting: - Type huidige lichtbron (gloeilamp, halogeen,t12, T8,..) - Gebruikt voorschakelapparaat (conventioneel?) - Gebruikte reflector - gebruikte afscherming - Aantal branduren verlichting - Kostprijs elektriciteit - Benuttigingstijd huidig aantal branduren -Beschikbaar budget
Ouderdom huidige verlichting > 20 jaar? Huidige comfort niet goed? Installatie technisch niet in orde? Normeringen niet voldaan? Indien je op een of meer van deze vragen positief hebt geantwoord, is het misschien raadzaam om de verlichting eens nader te bekijken?
Aandachtspunten bij het gebruik van LED verlichting -Omgevingswarmte -Aanstuurstroom LED -Kleurstabiliteit (SDCM) -kleurtemperatuur -Levensduur (LBF factor ) -Gelijkmatigheid -Verblinding -Garanties -Solvabiliteit leverancier -Prijs TCO -Sturingen -Lichtbeleving -Soorten technieken in LED -Veiligheidsverlichting
omgevingswarmte -Afhankelijk van de toepassing dient er goed gelet te worden op de omgevingsfactoren zoals omgevingswarmte. -LED voelt zich het beste bij lage temperaturen. -Zoveel te groter het vermogen per verlichtingstoestel, des te kritischer de omgevingstemperatuur. -Thermische beveiliging => maar dan verminderd de lichtoutput bij stijgende temperatuur of de lamp gaat uit -Oppassen met dichtslibben van de koeling, vervuiling. -Actieve koeling kan vast komen te zitten en stuk gaan, bijkomend eventueel geluidslast
Omgevingswarmte (bron Laborelec) 100 Luminous output (%). 90 80 LED @ 55 C 70 60 LED @ 85 C LED @ 100 C 50 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000 Burning hours NaHP-TC NaLP-TC HgHP HgIHP HgLP LED 55 C LED 85 C LED 100 C
LED verlichting Opgelet met de koeling van LED! Indien we dit armatuur in een plafond met isolatietegels van enkele centimeters dik gaan inbouwen, schiet er van de koeling van het armatuur niet veel meer over. De verwachte levensduur gaat drastisch gaan dalen bij slechte koeling
Aanstuurstroom -Indien de gebruikte LED s op maximale stroom gestuurd worden om tot hun lumen-output te komen, is het risico op vroegtijdige depreciatie en uitval veel sterker aanwezig. -Door een lagere aanstuurstroom wordt de junctietemperatuur beperkt, en de levensduur verlengd. -Combinatie van lage junctietemperatuur en lage omgevingstemperatuur is positief. -Bij hoge omgevingstemperaturen zeker geen hoge junctietemperaturen combineren!
-Kleurstabiliteit (SDCM) kleurconsistentie -Standard Deviation Colour Matching
LED verlichting Op veel van de door ons onderzochte LEDarmaturen wordt melding gemaakt van een kleurtemperatuur van bvb tussen de 5.500 en de 7.000 K. Dit is een vrij grote marge. De kans dat er een niet gering zichtbaar verschil is in een lot van enkele armaturen is niet ondenkbaar, eerder onontkoombaar. Wit licht geeft een goed contrast, te wit licht wordt in de meeste gevallen echter niet als comfortabel ervaren. In huiselijk gebruik is eerder rond de 3000 K aan te raden. Voor andere toepassingen meer 4 à 4500 K.
-Kleurtemperatuur -Kan variëren van 2.700 K tot 6.500 K Voor industriële hallen => 4.000 K tot 4.500 K beter contrast comfortabele werksfeer
-Levensduur LBF - factor Levensduur Er wordt melding gemaakt van bvb L80 B10 F10 bij 50.000 uren Hoe moeten we dat interpreteren? - L 80 B10 F10 wil zeggen dat na 50.000 uren 10% (B-factor) van het lot van lampen geen 80 % ( L-factor) van hun initieel licht meer geven (volgens LM-80 meetmethode) en 10% (F-factor) van het lot defect is en geen licht meer geeft. - Indien de F-factor niet vermeld wordt, is dit inbegrepen in de B-factor - Indien er geen LB-factor vermeld wordt mag men uitgaan van een L70B10 bij 50.000 branduren. LM-80 is een gestandaardiseerde meetmethode op basis waarvan prognoses over langere levensduur mogen gemaakt worden.
-LBF factor, gevolgen voor dimensionering L80B10 : kunnen we uitgaan van een lichtvermindering van gemiddeld 20 % over de verwachte levensduur. => overdimensionering van 20% (verminderingsfactor = 0,8) L70B50 :??? 50% van de armaturen haalt geen 70% van het initieel licht meer, maar geeft geen weergave over hoeveel licht wel nog uit het lot komt. In worst case kan 50% defect zijn en de andere 50% op 70% van het initieel niveau => nog 35% van het initieel licht over. Overdimensionering van 65 %???? Uit metingen blijkt dit niet zo drastisch te zijn, maar een LxB50 geeft weinig zekerheid betreffende lichtbehoud. Producenten proberen te sturen in de richting van enkel communicatie betreffende LxB50 bij 50.000 branduren!!!
Gelijkmatigheid en verblinding -Dimensioneren van verlichting is steeds een afweging tussen investering, vermogen per armatuur en gelijkmatigheid. -Meer vermogen per armatuur is minder armaturen en lagere investering, maar meer kans op thermische problemen en verblinding. -Minder vermogen per armatuur is een betere gelijkmatigheid, en minder kans op thermische problemen en verblinding. -Door het maken van een doordacht lichtplan wordt onmiddellijk bespaard. -Het te bekomen comfort dient als basis te dienen voor een lichtontwerp. -De norm NEN EN 12464-1 dient als leidraad voor het dimensioneren van de verlichting
Garanties en solvabiliteit -Belangrijk is goede garanties te krijgen, door een firma die dat ook kan waarmaken. -Voor Woluwe Shopping hebben we een prijsvraag gedaan naar leveranciers, voor leveren én plaatsen. -Een aanspreekpunt en geen discussies bij problemen. -Bij financiering gekoppeld aan onderhoudscontract heb je een stok achter de deur -Degelijk lastenboek, armatuur dat minder dan 70% van zijn initieel licht nog geeft dient bij een L70B10 als defect beschouwd te worden. -Zijn vervangonderdelen nog verkrijgbaar na verloop van tijd? Of is armatuur sealed for life -Niet vergeten dat 50.000 branduren in een volcontinue bedrijf maar nauwelijks 6 jaar is. en dan nieuwe verlichting?
Kostprijs, TCO -LED is nog steeds duurder dan de traditionele verlichtingstechnieken. -Bij het berekenen van de rendabiliteit werken we graag met de Total Cost of Ownership. Ondanks de meerprijs kan het voor veel gevallen uitdraaien op een betere TCO bij gebruik van LED. -Wel letten op het implementeren van de juiste parameters (LBF => overdimensionering over bvb 50.000 branduren) -In sommige gevallen is het interessant om te dimmen, zodat de overdimensionering kan bijgestuurd worden in de tijd. -Bewegingsdetectie en Led ideale combinatie. -Lichtafhankelijke sturing te overwegen bij veel daglichttoetreding.
Sturingen Door de overdimensionering door het gebruik van o.a. LED is er noodzaak aan een slimme sturing. Bij een overdimensionering van bvb 30 % over de levensduur van de verlichting, kunnen we tot 15% extra besparen door per jaar het lichtniveau bij te sturen naar het gewenste niveau. Extra besparingen via slimme sturing zijn mogelijk door : - dimming via bvb fade out bij afwezigheid (detectie) - Afwezigheidsdetectie, verlichting aan door manuele activatie en automatisch uitschakelen door detectie - automatische aan- en uitschakeling door detectie - dimming afhankelijk van binnenvallend daglicht - sturing per armatuur - sturing per zone of groep armaturen - mogelijkheid tot creëren van sfeerprofielen, tijdsgebonden en/of activiteitafhankelijk.
Sturingen: enkele voorbeelden -In de gangen van een zorgcentrum het licht sturen afhankelijk van een dag/nachtregime, afhankelijk van aanwezigheid. -In de parking, activatie van de verlichting bij binnenkomen, fade out 15 min na laatste beweging tot minimumniveau, en uitschakeling licht 15 min na fade out bij afwezigheid van beweging. -Vergaderruimte, activatie van de verlichting door drukknop en automatisch uitschakelen 10 min na laatste beweging. -Berging, automatisch aan/uit verlichting door detectie -Archieven, automatisch activatie verlichting door detectie of via drukknop, lange nalooptijd en via fade out naar minimum niveau. Uitschakelen via drukknop of automatisch na ingestelde tijd. -Automatisch gedimd lichtniveau in gangen met daglicht bij aanwezigheid, automatisch uitschakelen. -Op afstand bedienen of controleren van de verlichting. -
Lichtbeleving -Led geeft over het algemeen een wat koudere indruk, ook in de warmere kleurtinten -belangrijk voor de lichtbeleving -Keuze kleurtint ( 2700 K tot 6500 K) -Gelijkmatigheid van de verlichting -Kleurspectrum ( Ra waarde ) -Verblinding -Lichtniveau -Snelheid omschakeling van lichtniveau -Veiligheidsgevoel -Contrasten Afhankelijk van de toepassing dient de verlichting en de manier van aanlichten en sturing aangepast te worden aan de situatie.
Spectrum uitgestraald licht
Voorbeeld LED lamp spectrum
Soorten LED verlichting In grote lijnen zijn er vier typen LED toestellen : - sealed for life - met vervangbare onderdelen (ZAGA) - LED- tubes in vervanging van T8 - LED-tubes met aparte driver in een maattoestel
sealed for life Goede koeling, fabrieksmontage Wegwerp-industrie Bij ingebouwde driver oppassen met warmte Dikwijls op moeilijk te bereiken plaatsen gemonteerd, extra aandacht levensduur en warmte Dimbaar mogelijk. Kleurconsistentie bij goedkopere producten soms erbarmelijk Lichtberekeningen zijn mogelijk bij degelijke fabrikanten
met vervangbare onderdelen (bvb ZAGA) Vervangbare onderdelen, armatuur heeft langere levensduur dan 50.000 uren Niet vast aan leverancier Aparte driver Gebaseerd op vaste lichtoutput Vrij goed rendement, en vervangbaar indien beter beschikbaar Zelf te vervangen Dimbaar mogelijk Is na 50.000 branduren nog onderdelen verkrijgbaar? Lichtberekeningen zijn mogelijk
LED- tubes in vervanging van T8 Starter vervangen door dummie starter, kan problemen geven bij terug gebruik TL CE markering toestel vervalt (verzekering) Veel slechte producten tussen (bron GLV, DOE) Geen lichtberekeningen te maken Huidige lampen geven voldoende licht om een gelijkwaardige TL lamp te vervangen, de oude modellen niet. Niet dimbaar Driver in de lamp voorzien, kan warmte problemen geven Sommige modellen met draaibare lampvoet voor richten licht
LED- tubes met aparte driver Toestel is volledig gemaakt voor deze lamp Werkt niet met gewone TL lamp, geen technische problemen Goede rendementen mogelijk Alles blijft vervangbaar, standaard T5 lampvoet Warmte-technisch beter bekeken. Gemakkelijk te upgraden bij betere beschikbare technieken Armatuur kan blijven bestaan na 50.000 branduren. Externe driver, te vervangen. Dimbaar mogelijk bij DALI of 1-10V driver Buis is meestal IP 65 Lichtberekeningen zijn mogelijk
veiligheidsverlichting Door een gedeelte van de LED verlichting met DALI aansturing op een apart stroomcircuit te plaatsen (conform Art 104 AREI) kunnen we via een UPS en een noodgenerator zorgen voor een veilige evacuatie en noodverlichting, zonder het gebruik van individuele batterijen en/of verlichtingstoestellen. Via een voorgeprogrammeerd percentage van dimming gaan de toestellen bij wegvallen van de sturingsspanning automatisch naar het gedimd niveau. De voedingsspanning wordt eerst door de UPS overgenomen, en nadien door de generator. Voordelen: Nadelen: zekerheid van werking centrale batterij, kan beperkt in vermogen kan met NiFe batterij, meer dan 20 jaar levensduur geen extra armaturen bekabeling brandvrij, geen doorvoerbekabeling onderhoud batterij
Een correct advies is vlug terugverdiend De snelle evolutie en veelzijdigheid van de markt alsook de hoge comforteisen maken van de verlichtingsbranche des te meer een specialisatie op zich. Degelijke lichtberekeningen en -advies zijn een must. Een verlichtingsplan start met analyse van het project inventariseren van de wensen van de klant interpretatie van de vigerende normeringen analyse van het marktaanbod maken van correcte lichtplannen berekenen van de TCO Dit samen garandeert een degelijk advies op maat.
Verlichting is een vak apart Door het maken van een uitgekiend lichtplan is het mogelijk om met zo weinig mogelijk energie een zo goed mogelijke verlichting te creëren op gebied van lichtniveau gelijkmatigheid verblinding dimensionering warmtehuishouding lichtkleur kleurtemperatuur investering sturingen design TCO ecologie