COLLEGEDAG MAANDAG 3 JUNI 2019 MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN LEIDEN

PROGRAMMA Ochtend 09.00 09.30 uur: Inloop met koffie/thee 09.30 09.40 uur: Welkomstwoord en inleiding door Annemarie Lavèn, hoofdredacteur Historisch Nieuwsblad 09.40 10.45 uur: Eerste college door prof. dr. Jos A.A.M. Biemans: Het middeleeuwse boek + vragenkwartier 10.45 11.05 uur: Pauze koffie/thee 11.05 12.10 uur: Tweede college door dr. Mario Damen: Riddertoernooien en de intocht van Filips II + vragenkwartier 12.10 12.55 uur: Lunchpauze Middag 12.55 14.00 uur: Derde college door prof. dr. Herman Pleij: Hoofse liefde en het minnespel + vragenkwartier 14.00 14.20 uur: Pauze koffie/thee 14.20 15.30 uur: Vierde college door dr. Annemarieke Willemsen: Middeleeuwse tuinen in oost en west + vragenkwartier en afsluiting door Annemarie Lavèn 15.30 16.45 uur: Mogelijkheid tot bezoek van het museum 2 COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR

SPREKERS Prof. dr. Jos A.A.M. Biemans Emeritus hoogleraar Boekwetenschap & Handschriftenkunde van de Middeleeuwen Jos Biemans opent de dag met een lezing over het middeleeuwse boek, waarbij hij vooral aandacht schenkt aan bibliofiele boeken. Deze rijkversierde en geïllustreerde werken waren bedoeld voor echte liefhebbers en waren vaak ware kunstwerken. De fijnste vellen perkament, de kostbaarste verfstoffen en het mooiste bladgoud werden gebruikt om deze werken tot stand te brengen. De makers behoorden tot de beste schrijvers, de meest getalenteerde boekschilders en zeer gespecialiseerde boekbinders. Soms vormden zij voor de vervaardiging van één boek een tijdelijk samenwerkingsverband. Na een inleiding over het maken van handschriften en de typologie van het middeleeuwse boek besteedt Biemans vooral aandacht aan het bibliofiele boek. Hij bespreekt hierbij natuurlijk de topstukken voor vorsten en de hoge adel maar werpt ook licht op bijzondere boeken in stedelijke milieus. Hij illustreert zijn verhaal met een grote hoeveelheid beeldmateriaal. Dr. Mario Damen Tijdens de huldigingsreis van Filips II in de Nederlanden in 1549-1550 werden maar liefst veertien toernooien ge organiseerd in steden als Brussel, Gent, Antwerpen en Bergen (Henegouwen). Terwijl historici deze toernooien doorgaans als typische hofevenementen karakteriseren, plaatst de aan de Universiteit van Amsterdam verbonden mediëvist Mario Damen ze in een breder perspectief, namelijk als onderdeel van een gevestigde ridderlijke cultuur in de Nederlanden. Eigenlijk pasten deze festiviteiten heel goed in de sociale en politieke context van de Habsburgse Nederlanden. Tijdens zijn intrede ontmoette Filips namelijk niet alleen zijn nieuwe onderdanen voor de eerste keer, maar ook de toekomstige leden van zijn hofhouding. Damen toont aan hoe toernooien werden ingezet als een middel voor sociale integratie van de adel in de samengestelde Habsburgse staat. COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR 3

SPREKERS Prof. dr. Herman Pleij Literatuur en beeldende kunst bieden in de late Middeleeuwen een ruime blik op een wijd geschakeerde minnecultuur aan de West-Europese hoven. Onder het genot van eten, drank en muziek dingt men met verbazingwekkende omwegen en rituelen naar elkaars hand. Spelletjes horen daar ook bij. Met behulp van dans en raadsels laait het minnevuur zo hoog op, dat het als het ware pas in bed geblust kan worden. Maar ging het echt zo? De vermaarde mediëvist Georges Duby verzuchtte aan het einde van zijn leven hoezeer hij zich een leven lang heeft laten misleiden door zulke fictie in woord en beeld. Die kunnen toch niet meer voorstellen dan compensaties voor een rauwe realiteit van zweet, stank, vechtpartijen, seksuele frustraties en verkrachtingen? Wat gebeurt er anders in die enorme bedden waarin wel twintig gasten pasten? Voor liefde is eenvoudig geen plaats aan het hof. En zeker niet bij huwelijken die uitsluitend in het spoor kunnen liggen van dynastieke belangen. Aan het hof kan liefde alleen maar een spel zijn. Maar hoe zit het dan met de liefdespraktijken van al die edellieden en jonkvrouwen? Dr. Annemarieke Willemsen RMO-conservator Annemarieke Willemsen sluit de dag af met een lezing die aansluit bij de tentoonstelling Middeleeuwse tuinen. Aardse paradijzen in oost en west. Een tuin is een omheind stuk grond, afgebakend van de wilde natuur, waar water en schaduw is, beplant met bloemen en bomen. Er bestaan in de Middeleeuwen en Renaissance verschillende soorten tuinen. Sommige zijn nuttig, zoals kruidentuinen, groentetuinen en wijngaarden. Andere zijn vooral aangenaam, met bloemen, pergola s, bomenlanen en fonteinen. In de praktijk bevatten de meeste tuinen zowel nuttige als aangename delen, zeker bij kastelen en paleizen, waar de tuin een statussymbool is. Willemsen presenteert de verschillende soorten tuinen in hun historische, kunsthistorische, literaire en archeologische context. 4 COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR

MIDDELEEUWS TUINEN AARDSE PARADIJZEN IN OOST EN WEST Na de lezingen stelt het Rijkmuseum van Oudheden de tentoonstelling Middeleeuwse tuinen. Aardse paradijzen in oost en west exclusief open voor de bezoekers van deze collegedag. De expositie gaat over moes- en siertuinen, tuinieren in de middeleeuwen, lusthoven en de tuin als paradijs. U ziet geïllustreerde middeleeuwse manuscripten, herbaria, bloementapijten, schilderijen, prenten, opgegraven tuingereedschap, tegeltableaus en servies met bloemmotieven. Kunstwerken en archeologische vondsten geven samen een beeld van de weelde, het belang en de diversiteit van tuinen in de westers-christelijke en de oosters-islamitische wereld tussen 1200 en 1600. BEZOEK DE TENTOONSTELLING MIDDELEEUWSE TUINEN

Collegedag Koloniale geschiedenis 13 september 2019 in Arnhem MET HERMAN PLEIJ REIS: Het Bourgondische Rijk 7 t/m 13 oktober 2019 Collegedag Religiegeschiedenis 15 november 2019 in Amsterdam INFO & TICKETS: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/EVENTS

AANTEKENINGEN COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR 7

AANTEKENINGEN 8 COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR

AANTEKENINGEN 10 COLLEGEDAG MIDDELEEUWSE HOFCULTUUR

PROFITEER ALS ABONNEE VAN VELE VOORDELEN 5 NUMMERS HISTORISCH NIEUWSBLAD VOOR SLECHTS 29,95 > Historisch Nieuwsblad plaatst iedere maand de actualiteit in een historische context. Altijd scherpzinnig en nuchter en in relatie met de huidige maatschappelijke, sociale en politieke ontwikkelingen. > Als abonnee van Historisch Nieuwsblad ontvangt u korting op onze evenementen, zoals Collegedagen en het Geschiedenis Festival, en onze reizen. > Bent u abonnee? Dan betaalt u geen verzendkosten in onze webshop. NIEUWSGIERIG? GA NAAR: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/ABONNEE OF BEL DE KLANTENSERVICE: 088 700 2799