Vernieuwingsfestival Evangelisch Werkverband 2010 Hoe stichtte Paulus nieuwe gemeenten en hoe doen wij dat? Workshop Hoe stichtte Paulus nieuwe gemeenten en hoe doen wij dat? ds. Menno Zandbergen Paulus lessen We lezen de zendingsreizen van Paulus heel anders wanneer we van hem willen leren hoe hij gemeenten stichtte. Paulus eerste zendingsreis Nadruk op verkondigen (Hand 13:5, 16, 44, 52) Oudsten worden aangesteld (Hand 14:22-23) Nieuwe vormen en conflicten (Hand 15:1) Aandacht voor team en leiderschap (Hand 15:38-16:2) Link met de moederkerk (Hand 16:4-5) Paulus droom en de Geest (Hand 16:7) Nadruk op verkondigen. (diaconaat blijft frappant genoeg buiten beeld). Je ziet dat Paulus eerst in de synagoge en daarna aan de heidenen het evangelie verkondigd. In Hand 13 gebeurt dit op Pafos en in Antiochië (Pisidië). Er zijn geen aanwijzingen dat Paulus bewust een gemeente sticht. De gelovigen blijven achter en zoeken elkaar op. Toch was er veel kader, omdat men in de synagoge opgegroeid was. Organisatie in de lijn van de synagoge ligt voor de hand. De synagoge was vooral een plek van ontmoeting, studie en onderwijs. 10 mannen moesten aanwezig zijn om een dienst te beleggen. Oudsten. Als Paulus en Barnabas weggaan bemoedigen ze de leerlingen en sporen hen aan te volharden. Ze stellen oudsten aan naar het model van de synagoge. Nieuwe vormen en conflicten. Een centrale vraag was of de heidenen moesten voldoen aan de wet van Mozes (besnijdenis). De uitkomst is: bepaalde dingen wel, andere dingen niet. Is het niet zo dat voor nieuwe groepen, nieuwe gemeenten we andere vormen moeten zoeken? Soms lijkt de kerkorde te functioneren als de wet van Mozes. Toch is de kerkorde niets meer dan een ordening van de kerk. PPP s zouden nieuwe wegen moeten mogen gaan. Toch gaat het invoeren van nieuwe dingen vaak gepaard met weerstand. Zo ook in de tijd van Paulus. Dit is geen conflict tussen vleselijke en geestelijke christenen, maar gewoon tussen christenen onderling. Gemeentestichting en conflict gaat kennelijk samen op. Soms zijn er ook conflicten tussen heidenen en Paulus. Bij gemeentestichting sta je aan de frontlinie. Het is een geestelijke strijd. Soms moet hij noodgedwongen vertrekken en is er nauwelijks tijd om een gemeente op te bouwen (Confrontatie in Filippi Hand 16:20; Thessalonica Hand 17:10; Berea Hand 17:14). Nieuwe vormen vond Paulus ook in Filippi (Hand 16:11vv). Aangezien daar geen synagoge was om te beginnen, begon hij bij een gebedsplaats. Geen synagoge betekent waarschijnlijk dat er niet 10 mannen beschikbaar waren. Je ziet in Filippi dan ook vooral vrouwen op de voorgrond treden (Hand 16:13). Later hebben vrouwen de leiding in de gemeente, maar speelt er ook een
conflict tussen de leidinggevenden (Euodia en Syntiche; Fil 4:2). Paulus gaat hier dus nieuwe wegen en stelt vrouwen aan als leiders van de nieuwe gemeente. Je kunt je afvragen of hij leergeld betaald heeft en daarom in Corinthe beveelt dat vrouwen moeten zwijgen in de gemeente. Zijn advies kan ook passend geweest zijn voor de context van Corinthe Aandacht voor team en leiderschap Bij veel pioniers loopt het mis, omdat ze onvoldoende geïnvesteerd hebben in elkaar. (maintanance en mission). Paulus ziet het niet zitten met Johannes Marcus en komt tot een breuk met Barnabas. In Lystra ontmoet Paulus Timotheüs. Straks de leider in Efeze. Toen stond hij al goed aangeschreven! Leiders zijn in een PPP vaak mensen met een christelijke achtergrond. Het kader komt uit de kerk. Mensen die tot geloof komen zijn vaak nog niet toe aan het dragen van verantwoordelijkheid. Dat hangt samen met hun (gekwetste) verleden. Link met de moederkerk. In Hand 16:4-5 krijgt dat de vorm het besluit over de wet van Mozes. Veel is toegestaan, maar niet alles. Juist van een moederkerk mag je verwachten dat ze je ondersteunen, stimuleren en behoeden voor fouten. Je zou in je enthousiasme allerlei dingen kunnen doen, waarvan de moederkerk weet door ervaring dat het een doodlopende weg is. Heel veel nieuwe gemeentes heb ik zien stranden in conflicten, slecht leiderschap, dwalingen, enz. En niemand dacht mee. Niemand corrigeerde. Niemand greep in. Paulus droom en de Geest. Hij wil naar het westen (Efeze), maar de Geest weerhoudt hem. Kom over en help ons in Europa! Roeping en planning gaan hand in hand. Het is goed voor pioniers om gevoelig te blijven voor de leiding van God. Pioniers zijn in de regel ondernemers. Het is al gebeurt voordat je het weet. Maar is het ook altijd Gods bedoeling? Paulus en wij Grote steden Leiders (Hand 13:6-7; 13:50) Synagoge (Hand 13:44-46) Cultuur van rondreizende leraren Tekenen en wonderen Dorpen Doelgroepen Kerk Reclamecultuur Wetenschap Grote steden dorpen; Steden hadden uitstraling naar het platteland. Maar toen werd het evangelie voor het eerst verkondigd. Wij zitten in een postchristelijke tijd. Leiders doelgroepen. In Hand 13:6-7 zien we hoe Paulus via Barjesus bij proconsul Sergius Paulus komt. (Proconsul was ex-consul die vaak gouverneur van een provincia werd; vergelijk met de positie van een ex-president van Amerika). In de tijd van Paulus bepaalden leiders wat er gebeurde en wat er geloofd werd. Het geloof van de pater familias was het geloof van de familie. De vijanden van Paulus leggen het aan met de rijke vrouwen (Hand 13:50) en krijgen zo gedaan dat Paulus en Barnabas worden weggejaagd. In Thessalonica worden opnieuw vrouwen uit hogere kringen apart genoemd als volgelingen van Jezus. (Hand 17:4) Kortom: werken via netwerken en leiders paste bij die tijd. Doelgroepen passen beter bij deze tijd. Mensen voelen zich thuis binnen een bepaalde groep (sociale identiteit). Het individu is belangrijk, maar de groep ook. We noemen dat tegenwoordig subculturen: jongerencultuur, allochtonen, enz. Hoe komt het dat een jongerenkerk opbloeit,
een Ghanese kerk opbloeit, en kerken met een duidelijk profiel zoals de Gereformeerde Gemeente, Evangelische Gemeenten, enz. Omdat de groepscultuur en groepsidentiteit helder is. Tegenwoordig willen we bij een groep horen als het een winnende groep is. Hoe kunnen we kerk zijn voor subculturen? Het is goed om gevoelig te zijn voor welke groepen op een bepaald moment meer ontvankelijk zijn voor het evangelie. Synagoge kerk. In Hand 13:44-46 lezen we de jaloezie van de Joodse leiders. Binnen de gevestigde kerk heerst vaak angst tegen gemeentestichting. WORKSHOP OPDRACHT: Welke angst komt u tegen? (Doen we het niet goed? We hebben al zo weinig vrijwilligers. Dan gaat iedereen naar jullie toe. Versplintering ondermijnt de eenheid.) Cultuur van rondreizende leraren reclamecultuur. Paulus en anderen werden gevraagd het woord te voeren in de synagoge. (Hand 13:15) en ook anderen waren nieuwsgierig (Hand 13:7). Zoals wij de krant, wikipedia en google gebruiken om aan informatie te komen, zo gebruikte men in die tijd de rondreizende leraren. Zij waren een wandelende krant. In onze reclamecultuur proberen we van alles aan de man/vrouw te brengen. Toch bestaat er een soort weerstand tegen reclame (bel me niet register). We willen niets opgedrongen krijgen. Tegelijkertijd adviseren we iedereen te gaan gebruiken wat voor ons gewerkt heeft. Mensen zijn wel wanhopig op zoek naar iets dat werkt. Tekenen en wonderen wetenschap. In onze zoektocht naar het beheersen en begrijpen van onze wereld vertrouwen we op wetenschap. Het is waar als het blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Dat geldt zelfs in de kerk. Afhankelijkheid van tekenen en wonderen, afhankelijkheid van genade en voorzienigheid blijft moeilijk voor ons. Athene en Corinthe Aansluiten bij context Korte campagne Solo Niet met wijsheid van woorden 1½ jaar Team Aansluiten bij context niet met wijsheid van woorden. In Athene sluit Paulus aan bij de onbekende god (Hand 17:23). Hij citeert Griekse filosofen (Hand 17:28). En sluit aan bij hun opvattingen (Hand 17:25). Het resultaat is beperkt (Hand 17:33-34). Toch wordt dit hoofdstuk meestal geciteerd om te pleiten voor incarnationele of contextuele theologie. Niet met wijsheid van woorden. In Korinthe (Hand 18) zoekt hij eerst contact met collegatentenmakers/leerbewerkers (Aquila en Priscilla). Moest hij bijkomen van de teleurstelling in Athene? Later schrijft hij dat hij niet tot hen gekomen is met wijsheid van woorden/diepzinnige welsprekendheid, want dan zou het kruis van Christus van zijn kracht worden beroofd. (1Cor 1:17; 2Cor 8:7; 2Cor 10-13). Stapt hij af van contextuele theologie? 1Cor 2:2 zegt: Ik had besloten u geen andere kennis te brengen dan die over Jezus Christus de gekruisigde.
2Cor 4:2 zegt: we gaan niet sluw te werk, vervalsen het woord van God niet, maar maken de waarheid openlijk bekend. Korte campagne 1½ jaar. Hij begint opnieuw in de synagoge. Daar lijkt de weerstand van de Joden Paulus tot een keerpunt te brengen (Hand 18:6). Hij leert niet meer in de synagoge, maar in het huis van Titius Justus. Dit keer blijft hij 1½ jaar op één plek. (In Efeze zal hij ruim 3 jaar blijven en leren in de gehoorzaal van Tyrannus). Solo Team. Hand 17:15 laat zien dat Paulus alleen aan de slag gaat in Athene. Wanneer Timotheüs en Silas uit Macedonië komen helpen kan hij zich helemaal richten op de verkondiging en opbouw van de gemeente. Een team heb je nodig. Samen sta je sterk. Samen vul je elkaar aan. Samen behoed je elkaar voor fouten. Samen kun je elkaar in gebed dragen. Corinthe en Efeze Overdracht leiderschap Kernwaarde: Zoeken hogere kennis en wijsheid. (2Cor 11:4-7) Overdracht leiderschap Kernwaarde: Zoeken liefde die voortkomt uit een rein hart, zuiver geweten en oprecht geloof. (1Tim 1:5) Overdracht leiderschap. In Corinthe lezen we niet expliciet dat Paulus oudsten aanstelt, hoewel hij dat in de regel wel deed. Dan verschijnt Apollos. Een begaafd redenaar (Hand 19:1). In 1Cor 1:12 lezen we dat velen hem als leider zagen. Maar als Paulus zijn brief schrijft is Apollos ook al weer weg uit Corinthe (1Cor 16:12) Overdracht van leiderschap geeft veel problemen, maar zolang een gemeentestichter zelf aanwezig is gaat het veelal nog goed. Wanneer andere leiders opstaan die sterkere leiderschapskwaliteiten hebben, ligt een conflict, scheuring en verdeeldheid op de loer. Paulus probeert hierin te sturen met de 1 e brief. Hij stelt allerlei onderwerpen, misstanden en verdeeldheid aan de kaak. Hij probeert Stefanas als leider aan te stellen (1Cor 1:16, 16:15-18) Waarschijnlijk is die brief matig effectief geweest, want later moet hij een tranenbrief sturen. Alleen door een pijnlijk bezoek en bemiddeling van Titus wordt de rust hersteld. (2Cor 7:6-7) Een bezoek gepland voor de hele winter. (1Cor 16:6) Leiderschap krijgt nu de nieuwe lading van zelfopoffering. In Efeze draagt hij het leiderschap over aan Timotheüs. Een loyale leerling waarvan al vroeg positief gesproken wordt. In eerste instantie had Paulus al voorgesorteerd in Efeze. In Hand 18:19 laat hij Priscilla en Aquila achter. In Hand 18:24 lezen we dat Apollos in Efeze aankomt en later doorreist naar Corinthe. In Hand 19:2 blijkt dat er nog veel onbekend is. Mensen zijn gedoopt met de doop van Johannes de Doper. Hij begint opnieuw in de Synagoge, maar na 3 maanden gaat hij naar de gehoorzaal van Tyrannus. In Hand 20:17 lezen we dat Paulus oudsten had aangesteld in Efeze. We lezen dat hij instructies geeft. Leiders worden toegerust. In 1Tim 1:3 lezen we dat hij Timotheüs heeft aangesteld als leider. Hij moet voorkomen dat
bepaalde mensen daar een afwijkende leer onderwijzen en zich verdiepen in verzinsels. Iets wat gebeurt was in Corinthe. Iets waardoor de geloofwaardigheid van Paulus ondermijnt werd, maar ook de geloofwaardigheid van het evangelie. Verder geeft Paulus instructies hoe een team van leiders moet worden samengesteld. Betrouwbare mensen geeft een stabiele gemeente. Mensen die op zoek zijn naar eigen eer zullen de gemeente stukmaken (zie Corinthe). Zoeken hogere kennis. De Corinthiërs hielden zich bezig met welsprekenheid, hogere wijsheid. Een van de kritiekpunten op Paulus. In de opbouw gaat het om liefde die voortkomt uit een rein hart, een zuiver geweten en een oprecht geloof (1Tim 1:5). De Efezebrief is daarom overwegend besteed aan de liefde waardoor er geen scheiding meer is tussen Jood en Griek. De Corinthebrieven moeten allerlei kleinere misstanden bespreken. Juist in een gemeente die zo charismatisch en Geestvervuld is. WERKEN MET KERNWAARDEN OPDRACHT WORKSHOP: wat kenmerkt volgens jou een gezonde pioniersplek? Protestantse Pioniers Plekken Missionair Delend Relevant Vernieuwend Zelfstandig Kerkelijk Kernwaarden Team leiderschap Missionair: Elke pioniersplek leeft met de uitdaging de balans te vinden tussen mission - maintanance. Mission houdt in dat je voortdurend wervend en missionair blijft. De grote opdracht hoort bij de kernroeping van de kerk. Maintanance houdt in dat je voldoende oog hebt voor elkaar en wat al opgebouwd is. Onvrede Cyprioten (Hand 11). Paulus zoekt steeds weer nieuwe plekken op. In die tijd waren rondtrekkende leraren heel normaal. Wij leven in een reclamecultuur en zullen nieuwe wegen moeten zoeken om reclame te maken voor Jezus. Tegelijkertijd mogen we vertrouwen dat de Geest zelf mensen aanspreekt en verandert. (wonderen in plaats van wetenschap). Maintanance. Je ziet dat Paulus eerst veel gemeenten maar kort opbouwt. Voor Corinthe en Efeze neemt hij meer tijd. Delend: In een PPP delen mensen hun geloof en hun leven met elkaar rond een open Bijbel. Mensen leren gezamenlijk met vallen en opstaan Jezus Christus te volgen en vanuit die navolging hun naaste te dienen. Ook de naaste buiten de PPP die God op ons weg brengt. Zo ben je samen gezin van Christus. Paulus trekt met mensen op. Is open in zijn brieven. Is in huis bij Aquila en Priscilla, die later Apollos in huis nemen.
Relevant: Een PPP bestaat in een context. Gevoed vanuit de Bijbel kan de plaatselijke culturele context om nieuwe vormen van gemeente-zijn vragen. De ene PPP zal daarom multicurtureel worden. De andere PPP zal vooral aansluiting zoeken bij de jongerenwereld. Weer een andere PPP zal relevant willen zijn in een omgeving waar armoede, verslaving of werkeloosheid aan de orde van de dag zijn. Paulus Athene incarnatie/context. Corinthe Christus en die gekruisigd. Zoekt Paulus leiders op, wij sluiten aan bij doelgroepen. Leiderschap krijgt overal dezelfde structuur. Vernieuwend: De PPP is bij uitstek te plek om te zoeken naar nieuwe vormen voor mensen die nu de weg naar de kerk niet (meer) vinden. Dat betekent ook dat je soms afwijkt van de geijkte paden. Soms vind je met vallen en opstaan nieuwe vormen. Het EW werkt met 3 modellen: simple church, mixed economy, moeder-dochter. Paulus, Corinthe en Efeze synagoge gehoorzaal. In Filippi gaat hij naar de rivier en wordt de gemeente door vrouwen geleid. Zelfstandig: De PPP is een plaatselijke gemeente, dat wil zeggen een groep mensen samengebracht door Christus. Hij wil zich openbaren in deze groep door Zijn Woord, Zijn Geest, in lofprijs, getuigenis, gemeenschap en dienstbaarheid. Er valt veel voor te zeggen dat ook het sacrament een plek krijgt in deze gemeente. Kerkelijk: In hun vernieuwingen blijven de PPP s als christelijke gemeenschap verbonden met de Protestantse Kerk in Nederland. Christus vormt het centrum van de PPP. De PPP is geen eiland, maar een deel van het lichaam van Christus. We willen dit concreet vorm geven door verbondenheid te zoeken met de PKN. Paulus en leiderschap en team. + Moederkerk-dochterkerk. De gemeenten doen wat Jeruzalem opdraagt over de besnijdenis (Hand 15) De gemeenten collecteren voor Jeruzalem (2Cor 9). Aansluiten bij een kerkverband heeft als voordeel dat leiderschap en overdracht van leiderschap veel meer ingebed kan worden in een structuur. Kernwaarden: Werken met kernwaarden bepaalt de sociale identiteit. Dat bepaalt of mensen zich thuis voelen in een gemeente. Kernwaarden helpen om het vertrouwen te winnen van de moederkerk. Kernwaarden helpen om richting te geven bij meningsverschillen en doelgerichte invulling van de activiteiten. Team leiderschap: Een pionier die niet met een thuisfrontcommissie of een team kan werken, kan meestal ook geen gemeente leiden. Een einzelgänger kan vaak wel iets van de grond krijgen, maar bouwen aan een gemeenschap is veel lastiger.
Wat doet het Evangelisch Werkverband met Protestantse Pioniers Plekken? Begeleiding en coaching Gebed Bemiddelen Platvorm Toerusting Onderzoek Publicaties Op welke terreinen is het EW actief als het gaat om gemeentestichting Begeleiding en coaching. In persoonlijke gesprekken helpt het EW pioniers om na te denken over de opbouw of het stichten van een nieuwe gemeente. De gesprekken kunnen een pastoraal gehalte hebben, gaan over leiderschap, Gods plan voor de pionier, teamvorming, organisatie, bijbelse visie op missionair werk en gemeentestichting, structuren, kerkorde, samenwerking met anderen, kansen en valkuilen, teleurstellingen en bemoediging. Juist in deze coachende rol is het EW partner voor de pionier. Het voorkomt eenzaamheid. Veel pioniers zeggen achteraf: Had ik maar eerder hulp of begeleiding gezocht. Gebed. PPP s van het EW worden meegenomen in een landelijk gebedsnetwerk. Juist missionair werk vraagt om gebed. Je staat letterlijk en geestelijk aan het front. Pionieren betekent wegen bewandelen waar iemand nog niet eerder is gegaan. Pionieren betekent geestelijke strijd. Pioniers en Pioniersplekken mogen zich gedragen weten door de kerk in gebed. Bemiddelen. Het EW treedt op als pleitbezorger binnen de PKN voor PPP s. Dat gebeurt plaatselijk, classicaal en landelijk. Plaatselijk kan dit betekenen dat kerkenraden gestimuleerd worden om PPP s van harte te steunen in gebed, meeleven, meewerken, bieden van ruimte, met financiën en middelen. Een PPP kan kerk zijn voor mensen die de weg naar de kerk niet (meer) vinden. Een PPP kan een plek van inspiratie worden voor de kerk. Classicaal pleit het EW om een PPP te erkennen als gemeente van bijzondere aard, zodat de PPP s ook in de toekomst hun eigen plek hebben binnen de PKN. Het EW pleit er tevens voor om PPP s te zien als bijzondere missionaire situatie (ord.2-18). Landelijk denkt het EW mee in de missionaire beraadsgroep van het afdeling missionair werk en kerkgroei van het LDC. Platform. Van harte ondersteunt het EW landelijke initiatieven tot gemeentestichting. Aan diverse ontmoetingsdagen heeft het EW medewerking verleent. Het EW hoopt te komen tot een platform voor pioniers binnen de PKN. Een platform biedt een geweldige mogelijkheid tot onderlinge ontmoeting en bemoediging van pioniers. Maar ook voor toerusting. Toerusting. Het EW participeert in de ontwikkeling van een cursus voor pioniers zonder theologische opleiding. Onderzoek. Het EW stimuleert onderzoek en theologische reflectie op het gebied van gemeentestichting. Studenten theologie (HBO of WO) doen namens het EW onderzoek naar de kansen en mogelijkheden voor gemeentestichting in de PKN. Publicaties, spreekbeurten, PR. Middels publicaties en spreekbeurten plaatst het EW gemeentestichting op de agenda van de kerk. Het EW wil de doordenking en publieke discussie van gemeentestichting stimuleren.