patiënteninformatie bekkenbodemklachten fysiotherapeutische behandeling Uw specialist heeft u verwezen voor bekkenfysiotherapie. In deze folder geven wij u uitleg over: de bekkenbodem de functie van de bekkenbodem bekkenbodemklachten fysiotherapie bij bekkenbodemklachten bekkenbodemoefeningen. Wat is de bekkenbodem De bekkenbodem bestaat uit een groep spieren die de onderkant van het bekken afsluit. Probeer de bekkenbodem voor te stellen als een soort hangmat. De bekkenbodem heeft bij de vrouw drie openingen: de plasbuis, de vagina en de anus. Bij de man heeft de bekkenbodem twee openingen: de plasbuis en de anus.
Dwarse doorsnede van het vrouwelijk bekken Dwarse doorsnede van het mannelijk bekken Functie van de bekkenbodem Steun geven aan organen De bekkenbodem geeft steun aan de organen in de buik. Deze organen zijn de blaas en de endeldarm. Bij de vrouw wordt ook de baarmoeder ondersteund. De stevigheid van de bekkenbodem zorgt er mede voor dat deze organen niet uitzakken. Het voorkomen van urine- en ontlastingsverlies U kunt de bekkenbodem aanspannen en ontspannen, zowel bewust als onbewust. Bij de aanspanning worden de plasbuis en de anus afgesloten. Bij vrouwen wordt ook de vagina afgesloten. Tijdens hoesten, niezen en andere activiteiten waarbij de buikdruk wordt verhoogd, spant de bekkenbodem zich automatisch, dus onbewust aan. Dit voorkomt dat u urine of ontlasting verliest. Het functioneren van de geslachtsorganen Bij de vrouw: Wanneer u de vagina tijdens vrijen onbewust aanspant, kan geslachtsgemeenschap een probleem zijn. Ontspanning van de bekkenbodem maakt geslachtsgemeenschap tijdens vrijen mogelijk. Bij de man: Erectieproblemen kunnen veroorzaakt worden door te hoge spanning van de bekkenbodem. Ontspanning van de bekkenbodem is nodig voor een goede bloedcirculatie van de geslachtsorganen. Het goed doorlaten van urine en ontlasting Ontspanning van de bekkenbodem zorgt ervoor dat u goed kunt plassen en ontlasten. 2
Klachten van de bekkenbodem Iedereen, zowel mannen, vrouwen als kinderen kan problemen krijgen als gevolg van een niet goed functionerende bekkenbodem. De klachten van de bekkenbodem kunnen zijn: Plasklachten - stressincontinentie: urineverlies bij buikdrukverhoging. Dit gebeurt bij hoesten, niezen of lachen, lopen, hardlopen, sporten of andere bewegingen. - urge-incontinentie: urineverlies bij aandrang. - stress-urge incontinentieklachten: urineverlies bij gecombineerde klachten van buikdrukverhogingen en aandrang. - urge-klachten voor plassen: te vaak en te sterk aandrangsgevoel voor plassen. - niet goed kunnen uitplassen of te vaak plassen. Ontlastingsklachten - verlies van ontlasting (fecale incontinentie) - problemen met het kwijtraken van de ontlasting (obstipatie of verstopping). - urge-klachten voor ontlasting: te vaak en te sterk aandrangsgevoel voor ontlasting. Seksuele problemen - pijn bij het vrijen - erectiestoornissen - orgasmestoornissen. Verzakkingsklachten van de blaas, baarmoeder of darmen (met name bij vrouwen). Pijnklachten in de onderbuik, rond de anus of geslachtsorganen. Fysiotherapie bij bekkenbodemklachten U heeft klachten die te maken kunnen hebben met het niet goed functioneren van de bekkenbodem. Uw specialist heeft u daarom verwezen naar een bekkenfysiotherapeut voor een speciale training van de bekkenbodemspieren. Mogelijk krijgt u een fysiotherapeutisch onderzoek van de bekkenbodem bij aanvang van de fysiotherapeutische behandeling. Meer informatie hierover staat vermeld in de folder Bekkenbodemklachten, fysiotherapeutisch onderzoek. Bij een fysiotherapeutische behandeling van de bekkenbodem krijgt u eerst uitleg over de bekkenbodem: waar zit de bekkenbodem hoe ziet de bekkenbodem eruit wat is de functie van de bekkenbodem hoe houdt dit verband met uw klachten. Therapie De bekkenbodemspieren kunt u bewust en onbewust aanspannen en ontspannen. Als u bekkenbodemklachten heeft, bent u waarschijnlijk niet in staat deze spieren goed te gebruiken. De fysiotherapeut leert u de bekkenbodem op de juiste manier bewust aan te spannen en te ontspannen. Dit kunt u op verschillende manieren leren. 3
Oefentherapie U krijgt oefeningen die u regelmatig moet uitvoeren waardoor de functie van de bekkenbodem verbetert. De oefeningen zijn erop gericht de bekkenbodem bewust te leren aanspannen en ontspannen. Ook ademhaling en houding zijn van invloed op de functie van de bekkenbodem. De fysiotherapeut besteedt hier daarom ook aandacht aan. Spant u de bekkenbodem meestal teveel aan (overactiviteit van de bekkenbodem) dan besteedt de fysiotherapeut meer aandacht aan ontspanningsoefeningen voor de zowel de bekkenbodem als uw hele lichaam. Myofeedback Het kan nuttig zijn om de activiteit van de bekkenbodem zichtbaar te maken. De fysiotherapeut brengt dan een apparaatje in de vagina of anus. Deze wordt gekoppeld aan het myofeedback/electrostimulatie apparaat. De activiteit van de bekkenbodem is dan op een beeldscherm zichtbaar in de vorm van een grafiek. Op deze manier kunnen de oefeningen voor de bekkenbodem zichtbaar worden. Myofeedback is een ondersteuning van de oefentherapie. Het wordt voor u duidelijker wat u kunt en moet doen met de bekkenbodem. Electrotherapie Als het u moeite kost de bekkenbodem aan te spannen kan de fysiotherapeut gebruik maken van electrotherapie. Hiervoor wordt hetzelde myofeedback/ electrostimulatieapparaat gebruikt. Het apparaat geeft lichte stroomprikkels waardoor de bekkenbodem onwillekeurig gaat samentrekken. De bedoeling is dat u beter kunt voelen hoe de bekkenbodem kan worden aangespannen. Ook verbetert de doorbloeding en de kracht van de bekkenbodem hierdoor. Electrosedatie Bij aandrangsklachten zoals vaak moeten plassen en urineverlies bij aandrang, is het ook mogelijk om gebruik te maken van bepaalde stroomprikkels om de blaas te beïnvloeden. Dit gebeurt ook met het myofeedback/electrostimulatie apparaat. Rectale ballontraining Bij ontlastingsproblemen kunt u in aanmerking komen voor deze behandelvorm. De fysiotherapeut brengt een kleine ballonkatheter in de anus. Met een pompje wordt de ballonkatheter langzaam gevuld met lucht. Hierdoor wordt het aandrangsgevoel voor ontlasting opgewekt. Op deze manier leert u de bekkenbodem beter te gebruiken bij aandrang voor ontlasting. Adviezen De bekkenfysiotherapeut geeft adviezen afhankelijk van uw klachten, bijvoorbeeld: - houdingsadviezen tijdens plassen of ontlasting - adviezen omtrent uw plas-, drink- of eetgedrag. Daarvoor kan u gevraagd worden om uw plas- en drinkgedrag voor een dag bij te houden. 4
- adviezen om de bekkenbodem optimaal te kunnen gebruiken bij aandrangsklachten voor urine of ontlasting - adviezen en oefeningen om de pijnklachten rond de bekkenbodem te verminderen. Oefeningen van de bekkenbodem Bij bekkenbodemklachten is het niet verstandig om op eigen houtje oefeningen te gaan doen. De kans bestaat dat u verkeerde oefeningen doet, waardoor u het verkeerde effect bereikt. U gaat bijvoorbeeld uw bil- en buikspieren trainen in plaats van de bekkenbodem. Een verwijzing van de specialist naar een gespecialiseerde bekkenfysiotherapeut is nodig. Toch is het prettig om na het lezen van deze folder een idee te hebben hoe u uw bekkenbodem bewust kunt aanspannen en ontspannen. Hieronder volgt een korte uitleg over hoe u de bekkenbodem kunt aanspannen en ontspannen in de vorm van enkele eenvoudige oefeningen. Het aanspannen en ontspannen van de bekkenbodem Neem rustig de tijd om de bekkenbodem te vinden, om te beginnen bijvoorbeeld in liggende houding met een kussen onder de knieën. Span de bekkenbodem aan door te doen alsof u een plas of een windje inhoudt. Uw bekkenbodem wordt als het ware ingetrokken. Het is niet de bedoeling dat u de bil- of buikspieren aanspant. U voelt spanning rond de plasbuis, vagina of anus. Het duidelijkst voelt u intrekking rond de anus. Nu heeft u de bekkenbodem aangespannen. Hierna ontspant u de bekkenbodem door deze los te laten. U voelt de bekkenbodem nu uitzakken. Dit is ontspanning van de bekkenbodem. U weet nu de bekkenbodem te vinden. U kunt deze bewust aanspannen en ontspannen. Als dit gemakkelijk gaat kunt u op verschillende manieren de bekkenbodem aanspannen en ontspannen, bijvoorbeeld: De bekkenbodem kort en krachtig aanspannen, daarna goed ontspannen. U kunt deze oefening tien keer achter elkaar herhalen. De bekkenbodem krachtig aanspannen en tien tellen aangespannen houden, daarna de bekkenbodem goed ontspannen. Herhaal deze oefening vijf keer. U kunt de bekkenbodem op vele manieren in verschillende houdingen oefenen. Deze oefeningen kunt u het beste doen onder leiding van de fysiotherapeut. 5
Duur van de behandeling De bekkenfysiotherapeutische behandeling kan variëren van kort (drie tot vier sessies) tot lang (achttien tot twintig sessies). Deze vinden in het begin wekelijks en later maandelijks plaats. De gehele behandeling duurt enkele weken tot een half jaar. Het resultaat van de therapie Het resultaat van de therapie is mede afhankelijk van uw inzet en motivatie. Om goed resultaat te behouden, is het noodzakelijk dat u de oefeningen blijft doen. Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, neemt u dan contact op met de afdeling Fysiotherapie. Deze is bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur via telefoonnummer (020) 599 30 13. U kunt ook een e-mail sturen naar fysiotherapie@olvg.nl of de website www.olvg.nl raadplegen. Meer informatie www.nvfb.nl www.nvog.nl www.bekkenbodem.net Klacht of opmerking Wij doen er alles aan uw bezoek aan ons ziekenhuis zo goed mogelijk te laten verlopen. Het kan echter voorkomen dat u niet tevreden bent. Wij raden u aan uw opmerkingen of klachten direct te bespreken met de betrokkene(n) of de leidinggevende van onze afdeling. Andere mogelijkheden vindt u in de folder Klacht of opmerking?. Deze folder is verkrijgbaar op de afdeling, bij het Voorlichtingscentrum of via www.olvg.nl. 6
Ruimte voor aantekenignen 7
onze lieve vrouwe gasthuis amsterdam locatie ijburg ijburglaan 727 locatie oosterpark oosterpark 9 locatie prinsengracht prinsengracht 769 postadres postbus 95500 1090 hm amsterdam telefoonnummer (020) 599 91 11 website www.olvg.nl Redactie en uitgave Communicatie en Patiëntenvoorlichting april 2010/fysiotherapie/301-450folder algemene voorwaarden op behandelingen in het olvg zijn de algemene voorwaarden van het olvg van toepassing zie www.olvg.nl