Aardrijkskunde 12 e klas HAVO Studiewijzer Middelandse-Zeegebeid en Indonesië Een slecht gevuld waterreservoir bij Huesca, in het Zuiden van Spanje. De oude kerk staat normaal onderwater. Volkskrant juli 2006. Bewaar dit boekje goed met de bijbehorende aantekeningen. Docent: Arnoud Boerma Schooljaar: 2013/2014 1
Planning aardrijkskunde Als een les wegens ziekte uitvalt dan kan je zelfstandig door werken. Zorg voor een groot schrift (A4-formaat) waarin je duidelijke aantekeningen kunt maken en schema s kunt tekenen. Bewaar je aantekeningen goed. Deze heb je de komende jaren in de lessen en voor het Centraal Examen ook weer nodig. Maak altijd de opgaven met de atlas deze zijn van wezenlijk belang voor het oefenen van de (geografische) vaardigheden. Leer de begrippen goed. De begrippen zijn de basis voor het verkrijgen van inzicht in de geografische vraagstukken. Dus leer niet alleen de betekenis van de begrippen, maar ook de context waarin de begrippen worden gebruikt. 47 18 t/m 24 nov Hoofdstuk 3 natuurlijke processen en landschappen in het Middellandse- Zeegebied Dinsdag hfd 3 1&2 een introductie WB: Toetsweek 11 e klassen; geen periode 9 e &10 e klassen; wel periode Eindeblok 1 Vrijdag Uitleg over stuwdammen Atlasopdracht ter introductie van 2: Klimaat en water in het Middellandse- Zeegebied Hfd 3 3 WB: Bespreken toets 48 25 t/m 1 dec Dinsdag: Dia s van Spanje Irrigatie hfd 3 3&4 Stage & uitwisseling 11 e kl. Wo: roostervrije dag Vr: cijfers ingevoerd Vr: inhaalmiddag vanaf 14.15u Vrijdag: hfd 3 5 Voor eeuwig verdwijnen de bossen Complexe lesopdrachten bij 5: de actieve ondergrond van het Middellandse-Zeegebied o.a. Oefening met de vulkaan WB: 33, 34, 35, 38, 41, 42, 44 49 2 t/m 8 dec Dinsdag: hfd 3 5 & 6&7 Complexe lesopdrachten bij 6: Vulkanisme in het Middellandse- Zeegebied WB: 58, 63, 64, 65, 66 Ma: 1 e advent Stage & uitwisseling 11 e kl. Ma: rapportverg. verg. 8&11 Di: rapportverg. verg. 7&10 Wo: rapportverg. verg. 9&12 Vr: beroepenbeurs 10M (na periode) 2
Vrijdag: Meenemen leerkatern Indonesië en het werkboek Oefeningen maken uit de examenbundel in het 9 e uur ober Middellandse-Zeegebied Leerkatern Indonesië WB: 5 t/m 13 (opdr. 6b niet) maken en de topografie leren Lezen 1, extra uitleg over de natte en droge moesson Begrippen leren 50 9 t/m 15 dec Dinsdag: Introductie economische en sociale geografie van in Indonesië. Introductie 2, WB: 14 t/m 20 Vrijdag: Werken aan 2&3 3 Landbouw in Indonesië WB: 20 t/m 36 51 16 t/m 22 dec Dinsdag: Herhalen en verder werken Vrijdag: Nader in te vullen 52 23 dec t/m Kerstvakantie 1 5 jan 2 6 t/m 12 jan Dinsdag: Hoofdstuk 2 1 Het tropische regenwoud Toepassing van eerder behandelde lesstof Vrijdag: Oefenen met examenbundel en andere opgaven 3 13 t/m 19 jan Dinsdag: Oefenen met examenbundel Vrijdag: Begin toetsweek 4 20 t/m 26 jan Toets Leerkatern Aarde Hfd 1: helemaal Hfd 2: helemaal Hfd 3: helemaal Hfd 4: vervalt Leerkatern Indonesië Hfd. 1: 1, 2, 3 Hfd. 2: 1 Alle lesaantekeningen en de studiewijzer Ma: 2 e advent Di: rapporten uit Toetsweek 10P Di: pres. stage/uitwiss. 11 e klas Wo: Na periode sportdag 9 t/m 11 (door de 12 e?) 3 e advent Ma: leerlingen vrij Vr: inhaalmiddag vanaf 14.15 u Do: Doorloop Euritmie 9&10 kl Vr: Toetsweek 2 12H/12V Vr: inhaalmiddag vanaf 14.15u Za: Open dag Toetsweek 12 e kl &luistertoetsen 3
Bronnen: http://www.vulkanisme.nl/geomorfologie/exogene-processen.php Merapi barst weer uit! http://weblogparijs.typepad.com/geobronnen/2010/10/merapi-barst-weer-uit-.html IJsland http://weblogparijs.typepad.com/geobronnen/dossier-ijsland.html Animatie over de platentektoniek http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/animaties/platentectoniek.htm Een supersimpele animatie waarmee je kunt laten zien hoe dat nou zit met de bestraling van de aarde door de zon en dan vooral het verschil in hoge en lage breedte en zomer en winter. Met de muis kun je de invalshoek van de lichtbron wijzigen! http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/animaties/zaklamp.htm http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/animaties/windsystemen.htm algemene luchtcirculatie http://www.keesfloor.nl/weerkunde/2algcirc/2algcirc.htm, meer algemene informatie over Kees http://www.keesfloor.nl/, maar ook deze http://kingfish.coastal.edu/marine/animations/hadley/hadley.html Een animatie over de coriolis kracht. Het laat mooi zien wat er bij een vlucht in Noord-Zuid richting gebeurt zonder en met coriolis kracht http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/animaties/coriolis.htm De volgende animatie laat niet alleen zien wat er bij een vlucht in Noord-Zuid richting gebeurt zonder en met coriolis kracht maar ook wat er gebeurt bij een vlucht van oost naar west. http://www.ukdivers.net/flash/coriolis.swf, geraadpleegd 22 november 2010. De zaklamp animatie waarmee je kunt laten zien hoe dat nou zit met de bestraling van de aarde door de zon en dan vooral het verschil in hoge en lage breedte en zomer en winter http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/animaties/zaklamp.htm Een goede animatie waarmee je de stand van de aarde in de verschillende seizoenen kunt zien. http://astro.unl.edu/naap/motion1/animations/seasons_ecliptic.swf http://www.begeleidzelfstandigleren.com/aardrijkskunde/vijfdes/zonnestelsel/aardezonschaduw.html Een animatie waarin de effecten op het getij worden getoond. http://astro.unl.edu/classaction/animations/lunarcycles/tidesim.html Een mooie animatie die laat zien hoe de aarde er 's nachts uitziet. http://e-learning.classy.be/globes/dagnacht/dagnacht.html http://www.planeetaarde.be/ http://home.planet.nl/~kalsb004/geoworkshop2010/hadley%20cell%20animatie.swf ITCZ en Hadley cel http://www.youtube.com/watch?v=z0yquq4qdwm&list=uuv3lzpclhnsn0zpnm RowdHg&index=9 en de bijbehorende oefening http://home.planet.nl/~kalsb004/geobronnenbb/oefeningen/ Zie animaties geobronnen Literatuur: Hans de Jong, Landschappen in het Middellandse Zeegebied; eeuwige sneeuw en warme voeten, geografie 01-06-07. Het Middellandse Zeegebied laat zich niet makkelijk onder één noemer vangen. Of het moet het vele reliëf zijn, dat ook nu nog een sterke geologische activiteit vertoont tot aan rokende kraters toe. Dat levert boeiende beelden op, zeker als je het verhaal erachter kent. Henk Donkers, Etna veroorzaakte een tsunami, geografie 01-06-07. Dat er in het Middellandse Zeegebied tsunami s kunnen voorkomen was bekend naar men veronderstelde door ondergrondse aardbevingen. Italiaanse onderzoekers toonden 4
onlangs aan dat er zo n 8000 jaar geleden een verwoestende tsunami over het oostelijke deel van de Middellandse Zee raasde omdat er een flank van de Etna afbrak en in zee stortte. Met animatie Bekijk een animatie van een tsunami Pim Beukenkamp, Vulcanus roert de trom, geografie 01-06-07. In het Middellandse Zeegebied wisselen perioden van heftig vulkanisme en rust elkaar al miljoenen jaren af. Recente erupties als die van de Etna en de Stromboli bevestigen dat de vulkanen hier nog lang niet gedoofd zijn. Vooral de Vesuvius vormt een tikkende tijdbom. Ferdinand Valk, De actiefste vulkaan van Europa, de Etna, is aan het veranderen. Hoe verandert hij en waarom? Remote sensing, Geografie 01-04-04 Micha Klein & Joop van der Schee, Middellandse Zeegebied; Een kust in beweging, geografie april 2008. De gevolgen van de bouw van de Aswandam in de Egyptische Nijl zijn waarneembaar tot in de baai van Haifa. Deze en andere menselijke ingrepen, zoals de aanleg van jachthavens en toenemende zandwinning, leiden tot afkalving van delen van de Israëlische kust. De bebouwing op de kliffen raakt in de gevarenzone. Leen Vervaeke, Voor eeuwig verdwijnen de bossen, Volkskrant, 23 oktober 2009. Waar zwoele coniferen geurden, staan nu kale boomstompjes. Griekenland worstelt met de erfenis van de bodbranden. Citrusolantages in Huelva; gejaagd beleid, geografie maart 2009 (hier zijn klad vragen beschikbaar met goede foto s nog verder uitwerken voor de les) Twee doden bij brand, Volkkrant mysterie nog verder uitwerken voor de les. Aardbevingen Italië, verder uitwerken voor de les. http://weblogparijs.typepad.com/geobronnen/2011/05/europas-toekomst-ligt-onderafrika.html, verder uitwerken voor de les. Aardbeving Lorca Spanje mei 2011 http://www.nrc.nl/nieuws/2011/05/11/doden-bijaardbeving-in-spanje/ & http://www.falw.vu.nl/nl/voor-het-vwo/wetenschap-in-gewonewoorden/aardwetenschappen/aardbeving/aardbeving-lorca-mei-2011.asp Zeestromen in beeld gebracht door NASA. http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=wee1bvjorn4, en voor de periodelessen http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a003800/a003827/ 5
Lesbrief Atlasopdracht ter introductie van 2: Klimaat en water in het Middellandse-Zeegebied Deze atlasopdrachten kunnen gemaakt worden ter introductie van 2. Met behulp van de atlas kan een geografisch beeld worden gevormd van het gebied of meer in overeenstemming worden gebracht met de werkelijkheid. De vragen niet die niet kunnen worden beantwoord, kunnen na het bestuderen van 2 wel gemaakt worden. Klimaatskenmerken van het Middellandse Zeegebied. a) Zoek de in de atlas de klimaatsgrafiek van Athene. b) In welke maanden is de neerslag het grootst? c) In welke maanden zal de verdamping de neerslag overtreffen? d) Doe een uitspraak over het regiem van de rivieren die hun stroomgebied hebben in het mediterrane klimaat? In Spanje heb je de rivier de Ebro. Spanje heeft een mediterraan klimaat vergelijkbaar met Griekenland. e) Welke maatregelen hebben de Spanjaarden genomen in de rivier de Ebro om ook in de zomermaanden beschikking te hebben over voldoende water? f) De omschreven maatregelen bij deelvraag e) hebben invloed op de Ebro-delta. Leg uit welke gevolgen dit heeft. g) Het water van de Ebro wordt gebruikt in de landbouw. Hoe noemen we deze vorm van landbouw? Geef het begrip. h) Waar in het stroomgebied van de Ebro vind je deze vorm van landbouw? Deze vorm van landbouw zorgt in het stroomgebied van de Erbo tot verzilting. i) Wat is verzilting? j) Leg uit hoe verzilting ontstaat? Het gebied ten Noorden van de Middellandse Zee is zeer gevoelig voor bodemerosie door water. k) Wat is bodemerosie? l) Met welke kaart op mondiale niveau kan je aantonen dat het gebied ten Noorden van de Middellandse Zee is zeer gevoelig voor bodemerosie door water. m) Het neerslag die valt in Spanje heeft een hoge intensiteit. Leg uit waarom een hoge intensiteit van de neerslag bodemerosie door water bevorderd. n) Welke andere natuurlijke factoren spelen ook een rol bij het ontstaan van natuurlijke bodemerosie door water in Spanje? De droogte-index van Marokko o) Zoek een kaart over de droogte-index van Marokko op nationale schaal. p) Wat betekent droogte-index? Bij Fes is de droogte-index 1. In de rest van Marokko is de droogte-index hoger. q) De droogte-index bij Fes kan je verklaren. Geef één of meerdere verklaringen. 6
Lesbrief Krantenopdracht bij 2: Klimaat en water in het Middellandse-Zeegebied Voor eeuwig verdwijnen de bossen Volkskrant, 23 oktober 2009 Waar zwoele coniferen geurden, staan nu kale boomstompjes. Griekenland worstelt met de erfenis van de bosbranden. Kijk, hier hebben we een nieuw bos geplant. Dimitris Stergiou, burgemeester van het door bosbranden geteisterde Penteli, vlak boven Athene, is met zijn Harley Davidson naar een heuveltop gereden en wijst trots om zich heen. Liefst 200 duizend bomen, allemaal met de hand geplant. Maar er is alleen een leeg landschap te zien. Zwartgeblakerde takken steken uit boven onbeduidend kruipgewas. Waar is dat bos, waarover hij zo trots praat? Kijk dan, hier, wijst Stergiou (60) naar zijn voeten. Daar prijkt een felgroen plantje, dat bijna tot aan zijn knieën komt. Plots wordt het plaatje duidelijk: het kruipgewas, ogenschijnlijk niet meer dan gras en onkruid, bestaat eigenlijk uit duizenden piepjonge dennenboompjes. Waar volwassen dennenbomen stonden, kan een bos dankzij de zaden in de dennenappels zelf herstellen. Maar dan moeten op alle hellingen wel boomstammen worden gekapt en op rijen worden gelegd die parallel lopen aan de hoogtelijnen. Vragen bij het artikel a) In het Middellandse-Zeegebied komen van nature bosbranden voor. Geef een verklaring voor dit natuurverschijnsel? b) De laatste jaren is door menselijke invloed de bosbranden in omvang toegenomen. Wat zijn de factoren die er voor zorgen dat de bosbranden in omvang toenemen. c) Lees de laatste alinea nog eens. Waarom worden deze maatregelen genomen voor het herstel van het bos. 7
Lesbrief Complexe lesopdrachten bij 5: de actieve ondergrond van het Middellandse-Zeegebied Opdracht 1 Stelling: Het middellandse Zeegebied bevindt zich nu in een pré-himalaya fase. Is de stelling/uitspraak juist of onjuist. Geef puntsgewijs de argumenten weer. Gebruik de atlas als bronnenmateriaal (geef ook bladzijde en de kaart aan) Opdracht 2 Door endogene processen zal de straat van Gibraltar sluiten. Hierdoor wordt de verbinding tussen Middellandse Zee en de Atlantische oceaan verbroken met alle gevolgen van dien. Wat zijn de gevolgen en welke exogene processen spelen hierbij een rol. Geef in een stroomdiagram de processen weer. Gebruik de atlas als bronnenmateriaal (geef ook bladzijde en de kaart aan) Opdracht 3 Hoe is deze Spaanse, 17.000 jarige vulkaan bij Olot ontstaan? Gebruik de atlas en je boek voor bronnen materiaal. 8
Lesbrief Complexe lesopdrachten bij 6: Vulkanisme in het Middellandse-Zeegebied Vulkaan Stromboli (uit Wereldwijs leerkatern Aarde, blz. 185) Stap 1; Oriënteren Stap 2; Waarnemen: nauwkeurig kijken Stap 3; Analyseren: samenhang zoeken a. Welke ruimtelijke kenmerken kunnen worden onderscheiden? M.a.w. Maak op de achterzijde van dit blad een structuurtekening door de belangrijkste lijnen en vlakken over te nemen van de foto. b. Waar bevinden zich de huizen op het eiland? Stap 4; Interpreteren: betekenis geven c. Voorzie de structuurtekening van passende begrippen en geef een argumentatie waarom je voor deze begrippen hebt gekozen. d. Hoe is dit eiland ontstaan? Laat dit zien door middel van een dwarsdoorsnede? Gebruik de atlas voor aanvullende informatie. e. Zou je op dit eiland willen wonen? f. Is het gevaarlijk om op dit eiland te wonen of geef je de voorkeur aan Napels? Stap 5; Verifiëren: vervolg onderzoek na interpretatie van de foto Maak nu de onderstaande vragen met behulp van het leerkatern en de atlas. g. Welke kaarten kan je gebruiken uit de atlas die informatie geven over de Stromboli. h. Controleer de structuurtekening met behulp van de atlas en vul de structuurtekening aan met de eventuele nieuwe informatie uit de atlas. i. Controleer de dwarsdoorsnede met behulp van het leerkatern (hfd 4.6). j. Waar is de kans groter op een vulkaanuitbarsting op het eiland Stromboli of nabij de stad Napels? Wat zijn de eventuele verschillen als erop beide plaatsen een vulkaanuitbarsting is? De ideeën voor deze opdracht zijn afkomstig van een Workshop georganiseerd door de KNAG (2005) onderleiding van Fer Hooghuis en Corien Vuurman-Achour. Reader: Actief leren met foto s. 2 december 2008. A. Boerma 9
Lesbrief Examenopgave bij 1 t/m 4 Middellandse-Zeegebied 10
11
Introductie fysisch geografie van Indonesië Fysische geografie Klas: 12 havo Globale lesopbouw 1) Inleiding Indonesië - 13.000 eilanden. Wat zijn de grootste eilanden? Java, Sumatra, Papoea, Sulawesi, Kalimantan. Eilandkarakter (archipel (eilandenrijk/eilandengroep) - Zeevaart heeft contacten met andere gebieden bevorderd zee als binden factor, gevolgen veel handel en via zee ook beïnvloeden van culturen. Maleis is langs de kusten Lingua Franca als voertaal. - Zee ook barrière in contacten tussen Indonesische eilanden, de zee als scheidende factor. Gevolg is dat eilanden deels hun eigen karakter hebben behouden (zie kaart in Beeld) en is ook belemmering van voor nationale eenheid en stimulans voor afscheidingsbewegingen, zoals Aceh en Papoea. - Naast cultuur factoren zijn ook politieke/economische factoren van invloed op afscheidingsbewegingen. De winsten van de natuurlijke hulpbronnen verdwijnen in de zakken van de Javanen. Er komt weinig te recht bij de lokale bevolking, ook als je kijkt naar de werk. Er is nog een factor transmigratie (dit komt later) - Ook een barrière in de contacten is het ondoordringbare regenwouden of tropische regenwoud, gebergte. Dit van de fysische kenmerken naast het eilandkarakter. - Ligging in de wereld Bevolkingsdichtheid van Indonesië - Grote verschillen. Veel in Java, zowel in stad als platteland (500 inw./km2). - Buitengewesten kan het 1inw./km2 zijn, door reliëf, lage bodemvruchtbaarheid, waterhuishouding. Klimaat van Indonesië - Af-klimaat (tropische regenwoudklimaat) & Aw-klimaat (moessonklimaat) - Neerslag in heftige regenbijen zorgt voor overstromingen verstekt door verstedelijking en ontbossing. Bandjir - Lahar modderstroom - Sterke chemische verwering geef hiervoor een verklaring Delfstoffen in Indonesië - Door vulkanisme grote rijkdom aan ertsen, zoals tin, nikkel, goud en koper. - Continentaal plaat rijk aan fossiele brandstoffen als aardolie, aardgas en steenkool. Ophoping van resten planten/plakton in ondiepe zee, door water afgesloten van zuurstof, daardoor geen afbraak. Bedekking door sediment in dalend gebied, hierdoor toename van druk en temperatuur. Door de hogere druk en temperatuur ontstaat uit planten steenkool en uit plankton olie. En bij beide aardgas. Rol van de OPEC in de wereld. - Bauxit 12
Introductie sociale & economische geografie van Indonesië http://nl.wikipedia.org/wiki/ethische_politiek Wat is de hoofdvraag van dit boek? Wat is de definitie van een ontwikkelingsland? Wat zijn goede indicatoren waarmee bepaald kan waar een land zich bevind op de schaal van een ontwikkelingslandland tot ontwikkeld geïndustrialiseerd land? Inventariseren en laten opzoeken in de atlas Het gemiddelde nationaal inkomen per hoofd van de bevolking (BNP) Het is een officieel getal informele dienstensector en zelfvoorziening (tuinen in Indonesië) niet opgenomen. Bedragen in Euro/dollar rekening houden met wisselkoersen en dus zal ook in het ene land meer met een dollar gekocht kunnen worden dan in het andere land. De koopkracht van de bevolking Verschil uitleggen tussen de bovenstaande begrippen Het percentage van de bevolking onder de absolute armoedegrens Human developmet index Analfabetisme (waar in de atlas twee plaatsen statistiek en kaart) Zuigelingensterfte (goede indicator als je er maar één mag gebruiken omdat het iets zegt over welvaart, scholing en gezondheidszorg Taal en godsdienst zijn geen goede indicatoren omdat zij geen vergelijking mogelijk maken tussen landen. Aandeel van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw uitleg van de diagram in de atlas, kaart en statistiek Waarom moeten meerdere indicatoren gebruikt worden? Een indicator moet een vergelijking mogelijk maken. 1 indicator kan problemen opleveren door ze niet betrouwbaar zijn of door toevallige afwijkingen waardoor het beeld wordt betekend. Indicatoren op hogere schaal verhullen verschillen op lagere schaal. (Bron: Samengevat blz. 6 en 7) 13
Lesbrief Enkele reproductie (kennisvragen) over 2 1. Wat is de lingua franca van Indonesië? 2. Wat is de lingua franca van de wereld? En geef hiervoor een historie en een economische verklaring? 3. Leg uit wat het begrip ethische politiek betekend. 4. Welke gevolgen de ethische politiek op de demografische ontwikkeling van Indonesië? Lees het artikel 5. In het artikel komt het begrip corruptie voor. Welke cultuurelement in Indonesië zorgt ervoor dat corruptie goed gedijd. 6. Welke kaarten in de atlas gaan over corruptie en betrouwbaarheid van de overheid. Hoe scoort Indonesië op de verschillende punten? 7. Extra opgaven: Examenbundel vraag 1 blz. 191 en kijk dan ook eens naar de exameneisen op blz. 30 examenbundel 2009-2010. 8. Bekijk de kaart Aarde Natuurkundig. Indonesië is een archipel. Noem enkele andere archipels? Geef een fysisch-geografische verklaring voor het ontstaan van een archipel. 14
Dia 1 Indonesische landbouw Leerkatern Indonesie hoofdstuk 1 3 Dia 2 Presentatie van Arnoud Samengesteld uit diverse bronnen Java en Indonesië 206 milj inwoners 2/3 op Java 7% van het landoppervlakte Dia 3 Bevolkingsgroei, geboorten- en sterftecijfers van Jawa 2010 130 milj. inw. Dichtstbevolkte eiland ter wereld Dia 4 GB51 Dia 5 Bos met hier en daar ladang Naar welke vorm van landbouw verwijst de legenda? Waar door worden de landbouwers door gekenmerkt bij het produceren van voedsel? Sedentaire landbouw op onbevloeide akkers Wat betekend sedentaire landbouw? Rijstbouw op bevloeide akker Wat is een andere term voor bevloeide akkers Ondernemingslandbouw Wat is een ander woord voor ondernemingslandbouw? Wat zijn kenmerken van ondernemingslandbouw? 15
Dia 6 Traditionele zwerflandbouw/shifting cultivation/ladang Waar door worden de landbouwers door gekenmerkt bij het produceren van voedsel? Traditionele permanente landbouw Natte rijstbouw op bevloeide akkers Droge rijstbouw Plantagelandbouw Wat zijn kenmerken van ondernemingslandbouw? Welke gewassen vroeger en welke gewassen nu? Small-holders Dia 7 Dia 9 Natte rijstverbouw op de sawa Kleine bedrijfjes Veel landloze boeren Recht op het helpen bij de oogst tegen een zevende van de oogst Gedeelde armoede (shared poverty) Veranderingen op de sawah vanaf 1967, Groene revolutie Technische vernieuwingen ontstaan van nieuwe hoogproductieve soorten: High Yielding Varieties; snelle groei; hoge productie bij optimale omstandigheden (kunstmest, irrigatie, goede bodem); Groene revolutie vooral boeren met land en kapitaal profiteren van deze ontwikkelingen. Dia 10 Dia 11 De problemen als gevolg van de Groene revolutie in de jaren 70 Verliezer: landloze boeren; weinig kennis, kapitaal, weinig toegang tot hulpbronnen sociaal economische problemen Kleine boeren willen wel toepassen, maar ze konden het niet; milieuvervuiling De problemen op de Sawah als gevolg van de Groene revolutie Verdwijnen van de sociale structuren o.a. samen oogsten; oogsten kost minder tijd omdat het gewas tegelijk rijp is; oogst door losse arbeidskrachten; landloze boeren; Meer ziektes in de gewassen door monocultuur Verschraling van genetische variatie Dia 12 Groene Revolutie Voorbeeld van fragmentarische modernisering Deagrarisatie Boeren zoeken nieuwe toekomst en trekken naar de stad (urbanisatie) 16
Bron: Examen ak 2009 tijdvak 2 17
Antwoord Examen ak 2009 tijdvak 2 Dit begrip moet je kennen voor toets en CE Waarde toevoegen aan grondstoffen voor de export = exportvalorisatie 18
Schema Globaliseringproces op mondiale schaal Wat zijn de kenmerkende begrippen die iets zeggen over het wereldbeeld. Centrum gebieden van de wereld Semi-perifere gebieden van de wereld Tijdvakken 1500-1850 1850-1950 1950-1990 1990-heden Handelskolonialisme Exploitatiekolonialisme Overzichtelijke wereld Industriële revolutie Oost-west-tegenstelling Internationale Noord-Zuid-tegenstelling taakverdeling Spanje, Portugal, Nederland Groot-Brittannië West-Europa Noord-Amerika West-Europa Noord-Amerika Japan NIC s Onoverzichtelijke wereld Global Shift West-Europa Noord-Amerika Deels Azië Delen Azie Delen Latijns Amerika Periferie gebieden van de wereld Globaliseringproces in de regio Zuidoost Azië. Indonesië Singapore Maleisië Vietnam Filippijnen Afrika Zuid-Amerika Delen Azië Centrale plaats voor de VOC De koloniën Derde wereld Afrika Landen in Latijns Amerikaan Plantages, leverancier grondstoffen 1900 ethische politiek 1949 onafhankelijk soevereine staat. Richten op importvervangende industralisatie NIC Industriële samenleving 1997 Azië crisis en als gevolg exportgeoriënteerde industrialisatie Centrum land, met hoogwaardige productie Jonge NIC MOL Jonge NIC 19
Schema Globaliseringproces op mondiale schaal Wat zijn de kenmerkende begrippen die iets zeggen over het wereldbeeld. Centrum gebieden van de wereld Tijdvakken 1500-1850 1850-1950 1950-1990 1990-heden Kolonialenperiode Overzichtelijke wereld Onoverzichtelijke wereld exploitatiekolonialisme Semi-perifere gebieden van de wereld Periferie gebieden van de wereld Globaliseringproces in de regio Zuidoost Azië. Indonesië Nederlands-Indie kolonie van Nederland. 1949 Indonesië zelfstandige staat (dekolonisatie) 20
21
Wat is de hoofdvraag van dit boek? Blz.10. Waarom is Indonesië, ondanks de natuurlijke rijkdommen, toch een ontwikkelingsland? En heeft de globalisering gunstig uitgewerkt op de ontwikkeling van Indonesië? Wat is de definitie van een ontwikkelingsland? In de klas inventariseren wat men al weet? Inventariseren op het boord Landen met een zwakke economische structuur en ernstige armoede onder brede lagen van de snelgroeiende bevolking. Landen die gekenmerkt worden door fragmentarische modernisering als gevolg van duurzame maatschappelijke hindernissen van externe en interne aard. (blz. 50 leerkatern Wereld) Wat zijn goede indicatoren waarmee bepaald kan waar een land zich bevind op de schaal van een ontwikkelingslandland tot ontwikkeld geïndustrialiseerd land? Examenbundel blz. 20 en leerkatern Wereld Inventariseren en laten opzoeken in de atlas Het gemiddelde nationaal inkomen per hoofd van de bevolking (BNP) Het is een officieel getal informele dienstensector en zelfvoorziening (tuinen in Indonesië) niet opgenomen.bedragen in Euro/dollar rekening houden met wissel koersen en dus zal ook in het ene land meer met een dollar gekocht kunnen worden dan in het andere land. De koopkracht van de bevolking Verschil uitleggen tussen de bovenstaande begrippen Het percentage van de bevolking onder de absolute armoedegrens Human developmet index Analfabetisme (waar in de atlas twee plaatsen statistiek en kaart) Zuigelingensterfte (goede indicator als je er maar één mag gebruiken omdat het iets zegt over welvaart,scholing en gezondheidszorg Taal en godsdienst zijn geen goede indicatoren omdat zij geen vergelijking mogelijk maken tussen landen. Aandeel van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw uitleg van de diagram in de atlas, kaart en statistiek Waarom moeten meerdere indicatoren gebruikt worden? Een indicator moet een vergelijking mogelijk maken. 1 indicator kan problemen opleveren door ze niet betrouwbaar zijn of door toevallige afwijkingen waardoor het beeld wordt betekend. Indicatoren op hogere schaal verhullen verschillen op lagere schaal. (samengevat blz. 6 en 7) 22