De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland Loverboys, pak aan! Jonge, kwetsbare meiden die in de handen vallen van een loverboy. Het zijn er veel meer dan de officiële cijfers doen vermoeden. Daar zijn steeds meer gemeenten, politie en hulpverleners het over eens. Mede door dit besef is de aandacht voor jeugdprostitutie, waar loverboyproblematiek onder valt, de laatste jaren flink toegenomen. Hoe bied je de beste hulp aan meiden die gedwongen in de prostitutie zitten of dreigen te komen? Op verschillende plekken in Gelderland is inmiddels een gezamenlijke aanpak, van preventie tot hulpverlening en dadervervolging, tot stand gekomen. Het begrip loverboys heeft de afgelopen tien jaar flink aan bekendheid gewonnen. Helaas, want dat geeft aan dat de loverboyproblematiek een reëel probleem is dat wellicht zelfs in omvang is toegenomen. Er is steeds meer aandacht voor de aanpak van loverboys en de hulpverlening aan slachtoffers. In eerste instantie ging het om landelijke initiatieven. Maar de laatste jaren is men zich ook op lokaal niveau meer en meer bewust van de noodzaak om loverboys aan te pakken. Loverboys opereren immers niet alleen in de grote steden in het westen van het land. Ze zijn overal, in stad en dorp. Ook al is het probleem vaak niet direct zichtbaar: daar waar men goed analyseert en registreert, blijkt het aantal slachtoffers hoger dan verwacht. De provincie Gelderland wil zich in 2010 er voor inzetten om de lokale en regionale aanpak van loverboys te ondersteunen. Wat gebeurt er al en waar is nog behoefte aan? Spectrum geeft met deze publicatie inzicht in de problematiek, een overzicht van wat er op dit moment in Gelderland gebeurt en uitzicht op wat er nog meer nodig is voor een goede aanpak van loverboyproblematiek.
Loverboys, de juiste term? Vrijwel iedereen kent de term loverboys. Maar gaat het nu inderdaad over mooie mannen die kwetsbare meisjes overladen met cadeaus en liefde om hen zo in hun macht te krijgen en ze vervolgens voor geld te verkopen aan hun vrienden en andere mannen? Dat beeld klopt slechts gedeeltelijk. Loverboys kunnen een meisje verleiden, maar ze krijgen een meisje ook in hun macht via chantage, dreigementen en/of geweld. Het doel van de loverboy is het meisje de prostitutie in te loodsen en daar zelf flink geld aan te verdienen. Omdat het vaak gaat om minderjarige meisjes valt de loverboyproblematiek onder jeugdprostitutie: het verrichten van een of meer seksuele handelingen, met of voor een ander, door jongens en meisjes onder de achttien jaar voor geld, goederen of een tegenprestatie. De loverboys bedrijven feitelijk een vorm van mensenhandel, omdat er sprake is van dwang of manipulatie tot prostitutie door derden. Loverboys krijgen de laatste jaren veel aandacht in de media. Het is voor gemeenten, hulpverleners en scholen een tastbaarder probleem dan jeugdprostitutie in de volle breedte. Toch kleeft er ook een nadeel aan de bekendheid van de term loverboys. Andere vormen van ongewenst seksueel en relationeel gedrag onder jongeren (zoals digitale seks en breezerseks ) blijven buiten beeld. En de term loverboys veronderstelt verder dat de slachtoffers met name meisjes zijn. Hierdoor wordt het taboe rond jongens die slachtoffer zijn verder versterkt. Daarnaast zijn er ook meisjes, de zogenoemde lovergirls, die andere meisjes en jongens ronselen voor de prostitutie, niet zelden aangestuurd door hun eigen loverboy. Er valt nog veel te verbeteren rond de registratie van jeugdprostitutie en loverboys. Gebrek aan cijfers Zoals eerder gezegd staan loverboys en hun slachtoffers volop in de aandacht. Desondanks is er nog altijd weinig bekend over de daadwerkelijke omvang van gedwongen prostitutie door minderjarige meisjes en jongens. In 1998 deed het Nisso onderzoek. Hierin wordt gesproken over 1500 meiden onder de achttien die in de prostitutie zitten. Hoewel dit onderzoek ruim tien jaar geleden werd uitgevoerd en bovendien dateert van voor het opheffen van het bordeelverbod in 2000, wordt bij gebrek aan beter en recenter onderzoek nog altijd uitgegaan van dit getal. Exacte gegevens over het aantal slachtoffers in de jeugdprostitutie zijn dus op dit moment niet te geven. Daarom zijn er ook in Gelderland geen eenduidige cijfers. Er wordt lokaal en regionaal geen goede registratie bijgehouden. De meldingen die wel binnenkomen bij verschillende hulpverleninginstanties, politie en gemeenten worden niet aan elkaar gekoppeld. Daar komt bij dat er sprake is van een groot dark number. Veel slachtoffers melden zich niet bij de hulpverlening, laat staan dat zij aangifte doen. De drempel is hoog. En dus zijn er veel slachtoffers volledig buiten beeld. Er valt nog veel te verbeteren rond de registratie van jeugdprostitutie en loverboys. Een beeld van de huidige registratie: GGD, onderwijsinstellingen, welzijns- en zorgaanbieders zien wel slachtoffers van loverboys en jeugdprostitutie, maar registreren niet. Comensha (voorheen Stichting Tegen Vrouwenhandel) registreert mensenhandel: www.mensenhandel.nl. Sinds 2008 gebeurt dit ook apart op jeugdprostitutie. In Gelderland registreert Politie Gelderland-Midden apart signalen van loverboyproblematiek. Er is geen aparte registratie op jeugdprostitutie bij Bureau Jeugdzorg Gelderland. 2 De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland
Voor veel gemeenten is het ontbreken van concrete cijfers een struikelblok om te komen tot een goede aanpak van de loverboys. Daar waar lokaal onderzoek, bijvoorbeeld via een quick scan, naar de omvang van loverboyproblematiek en/ of jeugdprostitutie wordt gedaan, schrikt men vaak van de uitkomst. In Nijmegen en Apeldoorn bleken er tientallen signalen bij scholen en hulpverleners te zijn, waar een ernstig vermoeden bestond dat een meisje slachtoffer was van een loverboy. Ondanks dat hier misschien dubbelingen in zitten, was dit voor deze gemeenten genoeg reden om over te gaan tot het ontwikkelen van een aanpak. Korte en snelle lijnen Je hoort soms verhalen van meiden die je bijna niet kunt geloven. Het is echt een serieus probleem, zegt Afke Koster, ambulant hulpverlener bij Bureau Jeugdzorg in Apeldoorn. Het is daarom des te belangrijker om te weten hoe je het beste in kunt grijpen. Hoe houd je slachtoffers uit handen van hun loverboy, zonder ze de hulpverlening uit te jagen? Bureau Jeugdzorg Gelderland is dé toegangspoort tot alle jeugdzorg en daarmee ook een belangrijke speler bij de aanpak van loverboyproblematiek. In elke gemeente, bij elke lokale aanpak, speelt Bureau Jeugdzorg een rol. Juist omdat deze slachtoffers zo moeilijk in beeld te krijgen zijn, is het van belang niet overal het wiel opnieuw uit te vinden. Dat begint bij Bureau Jeugdzorg zelf. Waar moeten we op letten bij jeugdprostitutie? Wie is er in een andere regio betrokken bij de aanpak van loverboys? Hoe vinden we elkaar snel? Snelle en korte lijnen zijn van groot belang. Je hoort soms verhalen van meiden die je bijna niet kunt geloven. De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland 3
Aanpak loverboys Een paar jaar geleden waren er slechts enkele voorbeelden in Nederland van een integrale aanpak van loverboyproblematiek. Sindsdien is er behoorlijk wat veranderd. Steeds meer gemeenten en instanties zijn er van doordrongen dat loverboypraktijken alleen gezamenlijk kunnen worden aangepakt. Er is (nog) geen volledig overzicht van wie wat doet in Gelderland. Wel zijn er verschillende goede voorbeelden. Het is belangrijk om het wiel niet overal opnieuw uit te vinden. Gemeenten kunnen leren van elkaar. Bestaande initiatieven kunnen worden overgenomen en verbindingen worden gekoppeld. Hoe zorg je ervoor dat meiden niet in de wereld van jeugdprostitutie terechtkomen, dat slachtoffers van loverboys de juiste hulp krijgen en dat daders worden vervolgd? Een aanpak bestaat in het ideale geval uit een combinatie van meersporenbeleid en bereidheid tot samenwerking. Meersporenbeleid betekent dat er rekening wordt gehouden met de verschillende betrokkenen, in dit geval slachtoffer en dader, maar bijvoorbeeld ook ouders, vrienden, docenten of jongerenwerkers. Daarnaast is het van belang dat alle verschillende schakels en instanties goed op elkaar aansluiten en elkaar weten te vinden. Het is dan handig dat er een centraal punt is, bijvoorbeeld een meldpunt, dat ook anderen aanspreekt op hun verantwoordelijkheid. Samenwerking is noodzakelijk, ook buiten de eigen koker. Zorg en veiligheid horen hand in hand te gaan. Doordat er goede afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld in een protocol of convenant, weet iedereen wat er verwacht wordt. Er zijn grofweg drie aspecten die aan bod komen bij een goede aanpak: preventie, hulpverlening en dadervervolging. Op een paar plekken in Gelderland krijgt zo n aanpak al aardig vorm, andere regio s staan nog aan het begin. Preventie Voorkomen is altijd beter dan genezen. En dat geldt zeker ook voor jeugdprostitutie. Contacten via internet, aandacht van een jongen op het schoolplein. Misschien onschuldig, maar het kan ook het begin betekenen van een vreselijke toekomst. De jonge meiden (en jongens) die risico lopen om slachtoffer te worden, zijn vaak kwetsbaar en onzeker. Ze krijgen de aandacht waar ze zo naar verlangen en voor ze het in de gaten hebben, zijn ze volledig in de ban geraakt. Het is van belang om jongeren vooraf op de gevaren te wijzen of dat er in dit voorproces, waarin een slachtoffer wordt verleid en geïsoleerd van gezin en vrienden, snel wordt ingegrepen. Preventie is een essentieel onderdeel van een goede aanpak. In principe is de gemeente hier verantwoordelijk voor, uiteraard in samenwerking met relevante instanties zoals de GGD. Denk aan: Structurele voorlichting op scholen, bijvoorbeeld via het lespakket Lang leve de liefde van de GGD. Ook Hera (opvang bij huiselijk geweld en machtsmisbruik) verzorgt voorlichting, voor leerlingen en docenten. Individuele trajecten en weerbaarheidstraining voor kwetsbare groepen, bijvoorbeeld voorlichting door MEE Veluwe voor meiden met een verstandelijke beperking. Deskundigheidsbevordering. Het trainen van leerkrachten, jongerenwerkers, wijkagenten en andere professionals die met jongeren werken. Hoe herken je de signalen en naar wie moet je vervolgens doorverwijzen om ervoor te zorgen dat iemand snel de juiste hulp krijgt? Dit wordt onder meer geboden door Hera, een aantal aanbieders van algemeen maatschappelijk werk en MEE. Bij een goede aanpak horen 3 aspecten: preventie, hulpverlening en dadervervolging. 4 De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland
De Apeldoornse aanpak Iedereen zat op z n eigen eiland Kwetsbaar, onzeker en grensoverschrijdend gedrag. Meiden met deze eigenschappen lopen een relatief grote kans om slachtoffer te worden van een loverboy. Jolanda Bergsma werkt als consulent seksualiteit en relaties bij MEE Veluwe en komt veel van deze meiden tegen. MEE Veluwe is daarom nauw betrokken bij de integrale aanpak van loverboyproblematiek in Apeldoorn. Ruim een jaar geleden besloot de gemeente Apeldoorn de regie te nemen bij een nieuwe ketenaanpak. MEE Veluwe doet dit samen de gemeente, politie, GGD, Bureau Jeugdzorg, Hera en het maatschappelijk werk MD Veluwe. De aanpak begint met preventie, waar Bergsma zich voor inzet. Er wordt voorlichting gegeven op scholen en er zijn speciale girls only cursussen waar kwetsbare meiden meer leren over loverboypraktijken en weerbaarheid. Als iemand in de regio Apeldoorn loverboypraktijken vermoedt (bijvoorbeeld een docent, hulpverlener of ouder) komt dit binnen bij het Meldpunt Loverboys. Eelke Brouwer van MD Veluwe is coördinator van dit meldpunt. Elk signaal wordt serieus genomen. Een kernteam van mensen van de verschillende betrokken instanties bespreekt of het meisje bekend is bij een van hen en of er mogelijk sprake is van jeugdprostitutie. Is het antwoord ja, komt er een zorgcoördinator voor het meisje, afkomstig van een van de betrokken instanties. Deze coördinator probeert haar over te halen om hulpverlening te accepteren. Mocht er geen sprake zijn van jeugdprostitutie, maar zijn er wel zorgen rond zo n meisje, dan zal er hulp in worden geschakeld voor zover die nog niet aanwezig is. In 2009 kwamen er 74 meldingen, werden er 34 dossiers aangemaakt en in 14 gevallen was er daadwerkelijk sprake jeugdprostitutie. Bergsma is tevreden. Het team werkt goed. Als er een melding binnenkomt, is er zo nodig binnen een uur een zorgcoördinator en nog dezelfde avond een plek bij de crisisopvang beschikbaar. De lijnen zijn kort, de inzet groot. Brouwer en Bergsma: We zijn trots op wat we in deze korte tijd hebben bereikt, er is sprake van een unieke samenwerking tussen de organisaties, gemeente en politie. Hiervoor zat iedereen op zijn eigen eiland. Maar het kan altijd beter. Ik weet zeker dat we nu nog zaken missen, omdat bijvoorbeeld nog niet alle scholen weten hoe we werken. Onze bekendheid kan groter. Daarnaast draait het team volledig op de betrokkenheid van bevlogen mensen van de verschillende instanties. De zorgcoördinatoren doen dit er even bij en het zou mooi zijn als het een kerntaak werd. Als het aan ons ligt, komt er een raamwerk voor een Gelders model zodat ook andere gemeenten op dezelfde manier de loverboyproblematiek aanpakken. Alle organisaties op één lijn, dezelfde afspraken met politieregio s en Bureau Jeugdzorg. De provincie kan hier zeker in ondersteunen en ervoor zorgen dat de kennis die wij hebben opgedaan voor iedereen beschikbaar is. Wat ons betreft een Gelders model zodat andere gemeenten loverboyproblematiek op dezelfde manier aanpakken. De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland 5
De Tielse aanpak Aarzeling om vroeg te melden De meningen zijn verdeeld: loverboys zijn een groot probleem óf het probleem bestaat simpelweg niet. Wie de loverboy problematiek niet erkent, is minder geneigd om er iets aan te doen. Toch waren er in de regio Rivierenland al een aantal jaren signalen van meiden die slachtoffer zouden zijn van loverboys. Er werd steeds ad hoc actie ondernomen, tot de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) samen met het Veiligheidsoverleg en de instellingen voor jeugdzorg besloten om het initiatief te nemen tot een ketenaanpak. Vanaf eind 2006 kunnen signalen rond loverboys en jeugdprostitutie gemeld worden bij het Meldpunt Bijzondere Zorg van de GGD Rivierenland. Han Janssen, ketenregisseur bij de OGGz, was een belangrijke aanjager van de nieuwe aanpak. De preventie is een belangrijke taak van het Veiligheidsoverleg, de gemeenten dus. Daar kleven wat haken en ogen aan want de ene gemeente en/ of school pakt het veel voortvarender op dan de ander. We proberen iedereen te overtuigen van de noodzaak, maar we pakken dit nog niet gezamenlijk op. Als er signalen van mogelijke loverboyslachtoffers binnenkomen bij het Meldpunt, wordt dit in een kernoverleg besproken. Dit loopt parallel aan de aanpak huiselijk Geweld. Behalve de GGD schuiven hierbij Bureau Jeugdzorg, de politie Gelderland Zuid, Hera en de Raad voor de Kinderbescherming aan. We zijn begin 2009 pas echt begonnen. Onze aanpak is klein van opzet. Met de ketenaanpak gaan we niet de zorg overnemen, we coördineren alleen. Toch is dat volgens Nicky Arts, werkzaam bij het Meldpunt Bijzondere Zorg, nog niet makkelijk. Het blijkt lastig in de praktijk. We weten dat er signalen zijn, maar er komen amper meldingen binnen. In 2009 ging het om zeven meldingen van mogelijke loverboypraktijken. We zijn nog niet bij alle scholen, Zorg- en Adviesteams en andere hulpverleners bekend, al werken we daar hard aan. Soms zijn hulpverleners aarzelend met melden, terwijl het juist van belang is om in een vroeg stadium aan de bel te trekken. Een melding wordt altijd besproken in het kernoverleg, zodat ook de politie op de hoogte is. Bureau Jeugdzorg regelt in principe de zorg voor het minderjarige slachtoffer, de Raad voor de Kinderbescherming komt in beeld als er een snelle uithuisplaatsing nodig is. Hera zorgt voor een snelle opvang van slachtoffers. De integrale aanpak kan nog veel beter, vindt Arts. Bijvoorbeeld de informatieuitwisseling tussen de verschillende politieregio s. Veel meiden komen in een andere regio, bijvoorbeeld Utrecht, in de prostitutie terecht. Daders doen dit bewust, omdat ze weten dat de uitwisseling van informatie moeizaam gaat. Zij profiteren hiervan, terwijl de meiden de dupe zijn. De integrale aanpak kan nog veel beter. 6 De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland
Hulpverlening Bij signalen van jeugdprostitutie of loverboypraktijken, moet duidelijk zijn hoe en waar dit gemeld kan worden. Van hieruit vindt afstemming van de hulpverlening plaats. In feite hoeft er voor hulpverlening aan zowel minderals meerderjarigen niks nieuws te worden bedacht, maar er zijn wel wat heldere afspraken nodig, bijvoorbeeld over: Het melden van signalen. Iedereen die te maken heeft met jonge meiden en jongens, van scholen tot jongerenwerk en maatschappelijk werk tot Bureau Jeugdzorg, moet weten waar ze signalen van loverboyproblematiek kunnen melden. In een aantal gemeenten is er de afgelopen jaren een meldpunt voor jeugdprostitutie opgezet, bijvoorbeeld ondergebracht bij het Meldpunt voor huiselijk geweld of Meldpunt Bijzondere Zorg. Deskundigheidsbevordering bij de hulpverlening aan slachtoffers. Alle hulpverleners moeten weten hoe ze (mogelijke) loverboyslachtoffers herkennen en welke vorm van hulp er geboden moet worden. Goede onderlinge afstemming over de hulpverlening. Wie heeft de regie over de meldingen en signalen die binnenkomen over mogelijke slachtoffers. Wie zorgt er voor directe hulp aan het slachtoffer? Het bieden van de mogelijkheid van crisisopvang, bijvoorbeeld via Bureau Jeugdzorg. Hera regelt deze opvang in Gelderland voor meerderjarigen en heeft sinds kort ook een speciale opvang voor jonge meiden. Een andere (landelijke) opvang voorziening is Asja in Leeuwarden. Daderhulpverlening. Vervolging Om de daders goed te kunnen vervolgen, is er allereerst behoefte aan een goede registratie van signalen. Als de slachtoffers in beeld zijn, is het wenselijk dat zij aangifte doen. Op basis daarvan kan vervolging en hulp aan de dader plaatsvinden. De Gelderse politieregio s hebben alle drie een andere aanpak. Te weinig aangiftes Hoe kan het dat zoveel hulpverleningsorganisaties in Gelderland contact hebben met slachtoffers van loverboys, terwijl we zelden een aangifte krijgen? vraagt Robert Bragonje, korpsexpert mensenhandel bij de politie Gelderland- Midden, zich af. Als scholen of hulpverlening vermoeden dat een minderjarig meisje misschien in de prostitutie terecht is gekomen, dan moet dat bij de politie onder de aandacht worden gebracht. Toch gebeurt dat vaak niet of onvoldoende. We weten het gewoonweg niet. We moeten dus betere afspraken maken tussen hulpverlening en politie. Per jaar komen er maar een handvol zaken bij justitie terecht. De regio Gelderland-Midden loopt volgens Bragonje wat achter op andere regio s waar de samenwerking met de hulpverlening al wél tot stand is gekomen. Wij willen nu niet langer afwachten en zijn heel alert. Binnen ons team wordt er hard gewerkt aan de opsporing van zaken. Volgens Bragonje is het cruciaal dat de politie een rol gaat spelen bij de preventie van jeugdprostitutie. Daarmee bevorder je de laagdrempeligheid van de politie. Misschien dat slachtoffers dan eerder durven melden of aangifte willen doen. Als het aan Bragonje ligt, komen er concrete afspraken met gemeenten in de strijd tegen mensenhandel, en dus ook loverboys. De gemeenten moeten vooral als ketenregisseur optreden en de politie kan vervolgens als partner ondersteunen. We maken liever met alle gemeenten tegelijk afspraken dan met elke gemeente afzonderlijk. Ook tussen de politieregio s kan de afstemming beter: In Gelderland zijn er drie politieregio s die alle drie een andere aanpak hebben. Het moet mogelijk zijn om hier één lijn in te trekken. De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland 7
De Nijmeegse aanpak Doen we iets dubbel en waar vallen er gaten? Het was schrikken voor de Nijmeegse gemeenteraad toen een quick scan aantoonde dat er uit Nijmegen en omgeving behoorlijk wat signalen van loverboys kwamen. In drie jaar tijd had de politie bijna 150 meldingen ontvangen waar het trefwoord loverboys in stond. Er werd slechts acht keer aangifte gedaan en alle overige meldingen waren signalen en vermoedens van politie en hulpverlening. Maar die hulpverleningsinstanties wisten eigenlijk niet goed waar ze met hun vermoedens naartoe moesten. Een van de prioriteiten is het inrichten van een centraal meldpunt voor loverboyproblematiek en jeugdprostitutie. Er vindt gestructureerde dossiervorming plaats en per cliënt wordt er een plan van aanpak gemaakt. Er komt een casemanager die ervoor verantwoordelijk is dat alle zorg en hulp die nodig is voor het slachtoffer in gang wordt gezet. Begin 2010 heeft de gemeente Nijmegen dit opgepakt en voert de regie over een integrale aanpak. De Nijmeegse aanpak is vergelijkbaar met die in Apeldoorn, vertelt Nikki de Jong, ketenregisseur vanuit de gemeente. Op dit moment wordt er samen met zeker tien betrokken instellingen (waaronder Iriszorg, politie, Bureau Jeugdzorg, de GGD, welzijnsinstelling Tandem, het Inter-Lokaal, Hera, MEE en de Nijmeegse Instelling voor Maatschappelijk werk) in kaart gebracht wat er al gebeurt. Wie doet wat aan preventie? Waar is er sprake van overlap, waar vallen er gaten? Wie is er betrokken bij de hulpverlening? Wordt er gebruik gemaakt van elkaars ervaring? De activiteiten van de betrokken instellingen worden veel beter op elkaar afgestemd en gecoördineerd. Het moet helder zijn wie wat biedt. En vooral wie waar verantwoordelijk voor is. Voor de zomer komen we daarom met een blauwdruk van de nieuwe werkwijze die daarna kan worden uitgerold. 8 De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland
Gevaar van internet Loverboys staan niet alleen bij het schoolplein of leggen contacten in het uitgaansleven. In toenemende mate worden sociale netwerksites zoals Hyves, jongerensites en chatboxen zoals MSN gebruikt in de zoektocht naar slachtoffers. Uit een onderzoek van de politie in Rotterdam en de Universiteit Utrecht blijkt dat in de helft van de zaken de slachtoffers via internet worden geworven. Via zoekmachines pikken ze hun slachtoffers op leeftijd, geslacht, woonplaats, hobby s en eventueel opleidingsniveau er uit. De slachtoffers zijn op internet soms nog kwetsbaarder dan bij face-to-face contact. De loverboys kunnen meer controle uitoefenen en er zijn geen derden die het contact kunnen verstoren. Bovendien geven de meisjes zich via internet sneller bloot. Soms letterlijk, waardoor de loverboys hun slachtoffers kunnen afpersen. Meer of minderjarig De aanpak van jeugdprostitutie betekent voor een groot deel de aanpak van loverboys, en andersom. Er is een onderscheid tussen minderjarige en meerderjarige slachtoffers. Als een meisje van achttien jaar zegt dat ze vrijwillig in de prostitutie werkt (ook al is dat niet zo) dan kan haar loverboy niet worden aangepakt. Ze kan ook niet met dwang uit de situatie worden gehaald. Deze tweedeling heeft een aantal consequenties voor de aanpak: Tot achttien jaar vallen slachtoffers onder de jeugdzorg, boven de achttien zijn ze aangewezen op het zorgcircuit voor volwassenen. Ook de crisisopvang heeft te maken met deze tweedeling. Vaak is het nodig om het slachtoffer tegen zichzelf te beschermen. Bij slachtoffers onder de achttien kan dit via een civielrechtelijke maatregel. Als een slachtoffer achttien of ouder is, is alleen hulp op vrijwillige basis mogelijk. De gemeente is verantwoordelijk voor lokaal preventief jeugdbeleid, waaronder voorlichting over loverboys valt. De gemeente is ook verantwoordelijk voor de hulp aan volwassenen. De provincie is juist verantwoordelijk voor jeugdzorg. Dat vraagt om afstemming tussen beide. Soms raak je meiden weer kwijt De een is verliefd. De ander is als de dood. De een gelooft dat ze hem op het rechte pad krijgt en echt gelukkig met hem zal worden. De ander gaat gebukt onder grote angst omdat zijn vrienden voortdurend bij haar huis voorbijrijden en dreigen haar broertje iets aan te doen. Hoe uitzichtloos ook: de meiden denken vaak dat ze de situatie nog zelf in de hand hebben. Maar in werkelijkheid is dat natuurlijk niet zo. De loverboy beheerst haar leven, haar gedachten, haar gedrag. Schaamte en angst, soms ook een gevoel van spanning en sensatie is alles wat er overblijft in het leven van het meisje. Hoe krijg je haar los van die jongen? Het is een essentiële vraag voor Jeltje Immink van de VSK Hulp na seksueel misbruik. De laatste jaren kwamen er verschillende meiden bij de VSK die nog volledig in de ban waren van hun loverboy. Wij weten uit ervaring dat je, hoe schrijnend ook, soms weinig kan doen als hulpverlener. De drempel om hulp te zoeken is hoog, erkent ook Lisette Pouls van Hera: Je moet de meiden eigenlijk volledig bij de hand nemen en dan nog raak je hen vaak kwijt. Hoe graag ze ook uit de cirkel van geweld en prostitutie willen: het is moeilijk om hen toe te leiden naar de juiste hulpverlening. Hera heeft sinds kort een meidenopvang, waar slachtoffers van loverboys terecht kunnen. Er zijn altijd crisisplaatsen beschikbaar. Toch kan het nog beter: Het gebeurt nu nog te vaak dat een meisje verwezen wordt, maar toch binnen een paar dagen weer naar haar oude wereld vertrekt. De hulpverlening dichterbij brengen en het vertrouwen van de meiden winnen. Dat is iets waar we zeker nog winst kunnen halen. Dat kan onder meer door ambulante hulpverlening te bieden. Bijvoorbeeld wanneer ouders hun dochter graag in huis willen houden maar wel vragen om begeleiding. Dat aanbod moet er dan ook zijn. Aansluiten bij de vraag. Dat is belangrijk. De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland 9
Streetwise, van de straat En dan als niets meer helpt, allerlei hulpverleningstrajecten zijn doorlopen en iedereen heeft geprobeerd om een meisje uit de greep van haar loverboy te krijgen, kan de rechter besluiten tot gesloten jeugdzorg. Bij Alexandra, een locatie van Avenier voor gesloten jeugdzorg, is er plek voor zestig meiden. Bij zo n 90 procent is er op zijn minst een vermoeden dat zij het slachtoffer zijn van een loverboy. Dat zijn er veel meer dan een paar jaar geleden. Meestal speelt er trouwens meer dan alleen de loverboyproblematiek, vertelt Gerda Velthuizen, hoofd behandeling bij Alexandra. De meiden zijn vaak streetwise, getekend door het leven. Ze hebben een leven achter de rug waarvan je bijna niet kunt geloven dat zoiets echt gebeurt. Onmacht en verwoeste gezinnen, mishandeling of misbruik, psychiatrische problemen bij ouders of bij hen zelf. Het zijn vaak meiden die te weinig liefde hebben gekend in hun leven en bij elk beetje aandacht dat ze krijgen denken dat het om liefde gaat. De meisjes die overigens vanuit het hele land naar Alexandra komen, doen dat zelden vrijwillig. Opname in Alexandra is een uiterst redmiddel. Er zijn meiden die opgelucht zijn dat ze rustig adem kunnen halen, dat ze veilig zijn. Maar meestal kost het even tijd om de weerstand te doorbreken. Ze willen in eerste instantie niet geholpen worden. Hoewel ze achter hoge hekken en gesloten deuren leven, wordt er soms door de loverboy toch geprobeerd om het contact met het meisje te houden. Er worden dan cadeautjes bezorgd, of er zijn bedenkelijke telefoontjes. Als het nodig is, controleren we dat, want het is natuurlijk de bedoeling dat ze beschermd worden tegen en loskomen van hun loverboy. De gesloten jeugdzorg zorgt dat ze letterlijk van de straat af zijn en er wordt alles op alles gezet om de meiden te wapenen tegen onder meer de verwoestende invloed van loverboys en hen toe te rusten voor een betere toekomst. Op de groepen wordt gewerkt vanuit de principes van het competentiemodel. Daarnaast krijgen ze weerbaarheidstraining, cognitieve gedragstherapie, trauma-verwerking en andere vormen van therapie die ervoor moeten zorgen dat ze hun eigen kracht ontdekken. Hun verblijf duurt gemiddeld één tot anderhalf jaar. In deze periode stromen ze zo mogelijk al door naar ketenpartners waar ze oefenen met meer vrijheden en weer leren omgaan met jongens en mannen. Ook is het mogelijk dat zij een resocialisatietraject volgen, waarbij de meisjes bijvoorbeeld leren om op zichzelf te wonen en een baan te vinden. Toch lukt het lang niet alle meiden om voorgoed uit hun vroegere leven te ontsnappen. Mocht het misgaan, dan zouden ze eigenlijk direct weer eenvoudig toegang moeten hebben tot de juist hulp. Dat is in Nederland echter nog niet optimaal geregeld. Zeker niet als een meisje in de tussentijd achttien jaar is geworden. 10 De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland
Loverboy-links www.mensenhandel.nl CoMensha fungeert als landelijk meldpunt voor de centrale aanmelding, plaatsing en registratie van slachtoffers van mensenhandel. www.jeugdprostitutie.nu Op deze website vindt u informatie over alle organisaties die zich bezighouden met loverboyproblematiek, minderjarige slachtoffers van vrouwenhandel en jongensprostitutie. Het Informatiepunt Jeugdprostitutie is bedoeld voor een ieder die te maken heeft met de aanpak en preventie van jeugdprostitutie. Zo zijn er onder meer voorbeelden van de ketenaanpak in diverse gemeenten te vinden. www.lover-boy.nl Een site voor (potentiële) slachtoffers als de omgeving en professionals over hoe loverboys opereren. Deze website is ontwikkeld door Zorgconcept in het kader van het loverboyproject in Zwolle. Op de site staat onder meer de brochure Gevaarlijke liefde. www.stoploverboys.nu De Stichting Stop Loverboys Nu richt zich op zowel slachtoffers als betrokkenen van loverboypraktijken. De stichting verzorgt voorlichting op scholen. www.begrensdeliefde.nl Een site voor iedereen die professioneel of als opvoeder betrokken is bij mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Op deze site vindt u een databank met instrumenten en materialen over seksualiteit en de preventie, signalering en behandeling van seksueel geweld bij mensen met een beperking. Spectrum biedt ondersteuning Jeugdprostitutie en loverboys zijn problemen die vragen om een lokale of regionale aanpak. In deze publicatie heeft u een paar voorbeelden gezien van een lokale ketenaanpak met daarin aandacht voor preventie, hulpverlening en dadervervolging. Het is wenselijk dat zo n aanpak ook op andere plekken tot stand gaat komen. Hopelijk kunnen de gemeenten en instanties hierbij van elkaar leren. De Provincie zal in 2010 extra aandacht geven aan de loverboyproblematiek vanuit haar bestaande verantwoordelijkheden voor: Spoedeisende zorg: veilige en soms geheime en/of gesloten crisisplaatsen Goede toegang tot jeugdzorg, inclusief een duidelijk aanmeldpunt en mogelijkheid tot indicatiestelling Voldoende specifiek jeugdzorgaanbod Een warme overdracht naar voorzieningen die verdere begeleiding/ nazorg op zich nemen. Waarvoor kunt u bij Spectrum terecht? Is er in uw regio al sprake van een goede ketenaanpak van loverboys en slachtoffers? Is de keten preventie-hulpverleningdadervervolging uitgewerkt en bekend? Weet elke relevante instelling hoe en wat er moet gebeuren? Spectrum kan u hierbij begeleiden en adviseren. Alle relevante organisaties zitten in het netwerk van Spectrum. Kijk eens op: www.spectrum-gelderland.nl of neem contact op met: Judith Bos T (026) 384 62 24 E j.bos@spectrum-gelderland.nl De aanpak van loverboyproblematiek in Gelderland 11
Colofon Tekst Judith Bos, Cindy Cloin Eindredactie Cindy Cloin, John Smeets Mei 2010 Er is geen verband tussen de jongeren op de foto s en de inhoud van deze publicatie Spectrum CMO Gelderland Postbus 8007 6880 CA Velp T (026) 384 62 00 E info@spectrum-gelderland.nl www.spectrum-gelderland.nl Fotografie Novy Print Ontwerp en lay-out van arendonk ontwerpers Druk Druk&Zo