BOUWEN metbaksteen BOUWEN nr 102 - juli-augustus-september 3/02 Baksteen en eenvoudige uitdrukkingskracht
BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Giovanni Peirs http://www.baksteen.be e-mail: info@baksteen.be Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40 Druk: INHOUD Baksteen en eenvoudige uitdrukkingskracht......................1 Woning te Rumbeke, Coussée & Goris architecten................2 Campus De Sterre te Gent Studentenverblijf, Architectenbureau ABSCIS...............................................4 Woning te Heusden, Architectenbureau META..................6 MAC s te Grand-Hornu, Architectenatelier P. Hebbelinck..........8 Zoeklicht op het architectenbureau Paul Van de Poel & Partners et Stramien.............................................11 Binnenlandse architectuur Gemeentelijke bibliotheek van Boechout, Architectenatelier ARJM gie................................18 Buitenlandse architectuur Openluchtmuseum te Arnhem Nederland, Architectenbureau Mecanoo..............20 Techniek: De kleuren van baksteen............................22
BAKSTEEN EN EENVOUDIGE UITDRUKKINGSKRACHT Foto s: Studio Claerhout In dit nummer van Bouwen met Baksteen wordt een bijzonder thema aangesneden dat te maken heeft met het uitdrukken en het waarnemen van architecturale lijnen. We blijven meer bepaald even staan bij enkele baksteengebouwen met zeer eenvoudige opbouw en waar een enkele baksteenkleur werd toegepast. De voorgestelde bouwwerken nemen zo een monolithische allure aan die tegelijkertijd een massief karakter en een elegante lijn vertoont. Het in elkaar werken van eenvoudige, uitgezuiverde volumes in baksteen leidt tot gebouwen met een eigentijds, maar voldoende sober imago.
2 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Woning te Rumbeke Coussée & Goris architecten Foto s: Studio Claerhout Tien jaar geleden werd aan de architecten Coussée en Goris het ontwerpen van een studiebureau te Rumbeke toevertrouwd, dat diende te worden ingeplant op een terrein van een 100-tal meter lengte dat twee evenwijdige straten verbindt. Er werd geopteerd het gebouw zo dicht mogelijk bij de hoofdweg te plaatsen zodat er aan de achterzijde van het bureau een ruime onbebouwde strook overbleef, met de mogelijkheid deze later te bebouwen. Dit laatste werd nu door de bouwheer benut voor het bouwen van zijn privéwoning, wat hij ook toevertrouwde aan dezelfde architecten. Het uitvoeren van deze tweede fase heeft geleid tot een nieuw evenwicht dankzij de inplanting van de woning aan het andere uiteinde van het terrein. Zo wegen nu de twee eenvoudige gebouwen tegen elkaar op. Bijzondere aandacht werd gegeven aan
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 3 1. Bureau 2. Tuinpaviljoen 3. Woning de overgang tussen de twee eenheden (bureau-woning). Eigenlijk heeft de wens van de bouwheer om intimiteit van het wonen te verkrijgen de hoofdrol gespeeld in het bedenken van de indeling van deze ruimte. Zo vervullen de aanplantingen en de uitgekiende carport, die toegankelijk is vanaf beide straten, de rol van een visueel scherm. Het woongebouw bestaat uit een eenvoudig volume in donkere baksteen, dat zich rond een patio bevindt, ontworpen om daglicht tot in het midden van de woning te brengen en om te kunnen genieten van de rust die in deze binnentuin heerst. De leefruimten richten zich naar de tuin, terwijl aan de straatkant een opeenvolging van hagen met verschillende hoogte een fysische barrière vormt tussen straat en woning. Bovendien werden in de slaapkamers zonneblinden aangebracht om bescherming tegen teveel zonnestraling te bieden en om doorkijk van buitenaf te beletten. Dit gebouw boezemt een gevoel in van soberheid, veiligheid en discretie.
4 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Campus De Sterre te Gent Studentenverblijf Architectenbureau ABSCIS Foto s: Studio Claerhout De campussen van de Rijksuniversiteit Gent liggen over de stad verspreid. De internationale architectuurwedstrijd die werd ingericht voor een studentenwijk op de campus De Sterre werd gewonnen door de vereniging van drie bureau s: ABSCIS SWK Stockman. ABSCIS was belast met de architectuur, SWK en Stockman respectievelijk met de stabiliteit en de speciale technieken. Het project bevindt zich langsheen een residentiële laan. De architecten wilden de rechtlijnigheid van de weginrichting onderstrepen. Hiervoor werd een lang afdak evenwijdig met de straat toegevoegd die de inkom van de campus af-
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 5 bakent. Dit afdak bevindt zich op voldoende afstand van de straat zodat een parking kon aangelegd worden. Het afdak is ontworpen als een galerij die de diensten bevat (inkom, brievenbussen, wasserette, fietsstallingen, ) en de portierswoningen. Twee volumes van vier verdiepingen in rode baksteen zijn loodrecht op deze galerij neergepoot. Zij herbergen de 192 studentenverblijven. Het gebruik van baksteen herinnert aan de architectuur van de villa s van de residentiële laan. De massa van deze twee volumes constrasteert met de lichtvoetigheid van de galerij. Een wandelpad op het dak van de galerij verbindt de gemeenschappelijke ruimten van de baksteenblokken. Aan de achterzijde zijn ruime ontspanningszalen ingericht. Het project voorziet in het opwekken van verantwoordelijkheidszin van de studenten wat hun energieverbruik betreft (verwarming, water, elektriciteit). Een energiebeheercentrale registreert hiertoe het energieverbruik van elke studio. Talrijke technische middelen werden uitgedacht om van deze studentenverblijven een toonbeeld te maken van ecologische architectuur.
6 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Woning te Heusden Architectenbureau META Foto s: Studio Claerhout De eenvoud of zelfs een zekere soberheid van deze woning verrast in een beboste residentiële wijk. Zij verbaast door haar rechtlijnige volumetrie, uitgezuiverd tot in het extreme. Zonder enig zicht op de straat, lijkt de parallellepipedum op een massieve blok waar enkel twee traveën dwarsdoor werden uitgezaagd: de ene op het gelijkvloers voor de inkom, de andere op de verdieping om een lichtinval te verkrijgen. Aldus richt het geheel van het woonleven zich naar de achtertuin om te genieten van de sereniteit en de afzondering die door de natuurlijke omgeving wordt verschaft.
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 7 Het gebruik van gerecupereerde baksteen versterkt het brute aspect van dit gebouw. De volumetrie en de keuze van de materialen beantwoorden perfect aan de essentie van het project: een volume dat zich discreet, ondoordringbaar en teruggetrokken uit de buitenwereld weet. Er is zelfs een zeker kloosterkarakter in de indeling van de kinderkamers terug te vinden.
8 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 MAC s te Grand-Hornu Architectenatelier Pierre Hebbelinck Foto s: Serge Brison
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 9 Het Museum voor Hedendaagse Kunst van de Franse Gemeenschap werd ingericht in de oude 19de-eeuwse mijngebouwen te Grand-Hornu. de bezoekers van de historische site. Zo wordt de huidige ingang van de site van Grand-Hornu ook de ingang van MAC s. Deze getuigesite van de industriële geschiedenis herbergt reeds tijdelijke tentoonstellingen en enkele spitstechnologische ondernemingen. Zij biedt nu de gelegenheid hedendaagse kunst te verbinden met patrimonium, met toerisme en met cultuur. De site werd uitverkoren omdat zij overeenstemt met de filosofie van het museum, wat neerkomt op het laten ontdekken van hedendaagse kunst door een zo ruim mogelijk publiek, zowel de liefhebber van hedendaagse kunst als Het ontwerp voor dit project is het resultaat van een algehele kijk op zowel de te verrichten inbreng in het restaureren van de site, als op wat de architectuur van een museum voor hedendaagse kunst dient te zijn. De architectuur moet het schrijn zijn dat de kunstvoorwerpen tot hun recht laat komen; zij mag niet te opdringerig zijn, noch in de schaduw gesteld worden. De oude gebouwen werden gerestaureerd. De voorgevel van het oude Ingenieurshuis werd behouden als spoor van het verleden. Langsheen deze gevel verzinkt aan de binnenzijde een grote trap de grond in met zicht op de ovale binnenplaats. Elke grens tussen de historische context en het hedendaags museum vervaagt. De architect Pierre Hebbelinck ent er twee nieuwe gebouwen in zwarte baksteen op, de salle-pont en de salle carrée, die ruime tentoonstellingsruimten bevatten die genieten van een natuurlijke verlichting.
10
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 11 ZOEKLICHT OP HET ARCHITECTEN- BUREAU PAUL VAN DE POEL & PARTNERS EN STRAMIEN Foto s: Stramien cbva
12 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Als logisch vervolg van een twaalf jaar durende samenwerking tussen de oprichters namelijk de architecten van het bureau Paul Van de Poel & Partners, Archi 3 en Lijn in Landschap zag het nieuwe bureau STRAMIEN vorig jaar het daglicht. Vandaag is STRAMIEN een multidisciplinair bureau dat architecten, stedenbouwkundigen, binnenhuis- en landschapsarchitecten verenigt. Deze vereniging ontstond uit de noodzaak een project in zijn geheel te bekijken, wat wil zeggen vanuit stedenbouwkundige, architecturale en sociologische gezichtspunten. ook belangstelling voor eerherstel en restauratie. Haar inbreng is steeds het resultaat van de werkwijze van globale beschouwing. Centraal in de bezigheden van het bureau bevindt zich ook de architectuur die ecologische principes integreert. Sinds meer dan tien jaar genieten de architecten het vertrouwen van SD Worx die dikwijls op hen beroep doet voor kantoorprojecten. Op volgende bladzijden worden enkele van deze projecten getoond, samen met andere realisaties. Zich bewust van de hoofdrol die het te vervullen heeft op het vlak van stadsbeeld en het wijkleven, voegt het bureau aan zijn bouwprojecten een beschouwing toe, zowel over de bestemmingen, over het gabariet als over de keuze van de materialen. Op deze wijze werd een nauwe samenwerking opgebouwd met de stad Antwerpen bij de deelname van STRAMIEN aan het stedelijk structuurplan. Vanuit de bezorgdheid om het stadsimago op te waarderen, heeft Stramien
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 13 The Lofthouse Antwerpen Architecten: P. Van de Poel, P. t Jonck, J. Florizoone Het oude pakhuis uit de 19de eeuw (in 1862 gebouwd als brouwerij La Cloche) vertoonde sporen van een woelige geschiedenis. Gedurende meer dan 100 jaar hebben tal van verbouwingen en uitbreidingen het gebouw gemaakt tot een rommelige mengvorm van verschillende draagstructuren, dichtgemaakte gevels en donkere muffe verdiepingen. Met de verbouwingswerken in 1988 wordt in het midden van deze mengeling een smalle, vertikale snede gemaakt over de volledige hoogte van het gebouw. Deze opening staat op de plaats, waar vroeger een patio een scheiding vormde tussen voor- en achterbouw. De verschillende bouwwijzen, de archeologie en de niveausprongen van het oude pakhuis worden zo terug blootgelegd. Met één centrale ingreep krijgt het gebouw een nieuw hart en ontstaat een interessante middenruimte waarin de verschillende kantoren, bedrijfjes en bezoekers elkaar ontmoeten. De gevel behoudt zijn oorspronkelijke toestand met een uitstulping van het inwendige leven doorheen de vroegere poortopening. De ontdekking start net voorbij de voordeur.
14 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 SD worx Brouwersvliet Antwerpen Architecten: P. Van de Poel, J. Florizoone, B. Verheyen Ter gelegenheid van de wedstrijd voor het realiseren van een kantoorgeheel voor de vereniging SD Worx op de site Brouwersvliet te Antwerpen, stelde het architectenbureau Paul Van de Poel & Partners voor aan het draaiboek acht appartementen en twee ondergrondse parkeervloeren toe te voegen. Dit met de bedoeling meer woongelegenheid te scheppen in deze wijk waar zich steeds meer kantoren komen vestigen. Deze inbreng beviel de bouwheer en betekende het begin van de samenwerking tussen SD Worx en de architecten. Het gebouw is op een driehoekige grond ingeplant. Het is samengesteld uit een volume uit rode baksteen waaraan een lange glazen gevelwand werd bevestigd, terwijl de appartementen zich aan de achterzijde bevinden en door een binnentuin zijn afgescheiden van de kantoren. Deze bouwdelen zijn afgestemd op het gabariet van de bestaande gebouwen. Een grote glazen opening bakent de inkom van het baksteenvolume af. Drie dunne mozaïekbanden bezorgen de gevel een horizontaal ritme. Dit detail is terug te vinden bij het ontwerp voor het Permeke-complex.
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 15 Aan elke realisatie van SD Worx neemt een kunstenaar deel. Hier zijn het de kunstenaars Rombouts en Droste die het werk Azard Alfabet hebben uitgedacht dat een visuele verbinding geeft tussen de verschillende verdiepingen. In deze wijk van oude nijverheidsgebouwen in baksteen laat het nieuwe architecturale geheel zich voelen als een hedendaagse tussenkomst die zich innestelt in zijn onmiddelijke omgeving. Het weerspiegelt het modern imago en dynamisme dat de vereniging wenst uit te stralen.
16 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 SD worx Kortrijk Dit gebouw toont de integratie aan van bioklimaat- en ecologische principes in het ontwerp van een kantoorgebouw. De grondslagen van het bioklimaat zijn gericht op het maximale gebruik van passieve zonne-energie (kosteloze energie) en op het aldus beperken van de energiekost (verwarming en klimaatregeling). Uit bezorgdheid voor een comfortabel klimaat in elk seizoen hebben de architecten deze grondslagen toegepast in samenwerking met het bureau CENER- GIE. Belangrijke technische hulpmiddelen werden aangebracht om de doeltreffendheid te verhogen. In zulk project betekenen de oriëntatie van het gebouw, de inplanting op de bouwgrond, de omvang en de keuze van de materialen de vertrekpunten van de beschouwing. Wat meer is, deze elementen moeten bekeken worden van bij de aanvang van het project om in het bouwwerk ingewerkt te kunnen worden zonder aan de architectuur afbreuk te doen. Het gebouw is Noord-Zuid gericht. Aan de zuidkant wordt de temperatuur geregeld door een bufferzone. Een isolerende beglazing en horizontale lamellen werden aangebracht. In deze ruimte zijn de verticale verkeersstromen gekanaliseerd, terwijl de kantoren aan de noordzijde werden geplaatst, voornamelijk om lichtweerkaatsing op beeldschermen sterk te verminderen. De inplanting van het gebouw laat ruimte voor het maken van een waterreservoir. Een landschapsarchitect komt tussen in de inrichting van de buitenoppervlakte. De gevels zijn bekleed met baksteentegels.
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 17 Permeke-Complex Antwerpen De stad Antwerpen, die deze gevoeligliggende wijk wenst op te waarderen, lanceerde een wedstrijd om een openbare bibliotheek te ontwerpen in een oude garageloods. Stramien sleepte de opdracht in de wacht. De oude garageruimte voor autostalling werd behouden, namelijk voor de opbouw van de beglaasde shed-bedaking. Dit getuigegebouw van het verleden is de kern van het project; het wordt bibliotheek. Het blijft zichtbaar vanop de straat, dwars doorheen een glazen doos die het geheel benadrukt. Het project wil open zijn en voorziet openbare binnenruimten. Nieuw leven is beschoren aan het gebouw en aan de wijk in het algemeen.
18 BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Foto s: Studio Claerhout Gemeentelijke bibliotheek van Boechout Architectenatelier ARJM gie De gemeente Boechout beschikt nu over een nieuwe bibliotheek. Deze was onderworpen aan een wedstrijd waarbij het project van het architectenatelier ARJM gie het haalde. De aan het Jef Van Hoof-plein in het stadscentrum gelegen bibliotheek is het gevolg van een bespiegeling over de volumetrie van het gebouw, de indeling van de buitenruimte en de symboliek van de inkom. Een hoog afdak aan de inkom vooraan vormt een grens tussen het drukke plein en een rustigere ontspanningsruimte in de nabijheid van de bibliotheek en de naburige school. De architecturale compositie van dit gebouw is zeer levendig. De architecten zijn speels omgegaan met de gevelmaterialen: rode baksteen, zwarte baksteen en een in beton ingewerkte fresco. De muren uit rode baksteen met gekleurde voegen zijn verfraaid door rondingen, uitsprongen, muuronderbrekingen en afwisseling in de baksteenafmetingen. De indeling van de binnenruimten biedt een aangename ontvangsthal, die open is naar het plein toe en plaatst de leeszalen aan de achterkant.
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 19 De sfeer van de bibliotheek dient zich onopgesmukt aan om een zeker rustgevoel te geven aan de lezers. De bekistingsruwe betonmuren en de neerwaartse verlichting vanuit de shed-bedaking dragen bij tot dit gevoel. De kinderhoek neemt een ruime plaats in en de Verteltoren is volledig gewijd aan hun verbeeldingsvermogen. Van buitenaf omgeeft deze toren zich met een zweem van mysterie.
20 BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Foto s: Serge Brison Openluchtmuseum te Arnhem Nederland Architectenbureau Mecanoo Het museum van het plattelandsleven te Arnhem werd opgericht in 1912. De oprichters beoogden het verzamelen en bewaren van gebouwen die getuigden van de levenswijze, van activiteiten, beroepen en tradities van het platteland om de sporen van het verleden aan de volgende generaties door te geven. Dit ecomuseum werd gedurende de twee- de wereldoorlog gedeeltelijk vernield en is nu heropgebouwd en vergroot; het groepeert nu meer dan 80 gebouwen (boerderijen, molens, ) en ook tuinen. Talrijke tentoonstellingen worden er eveneens ingericht. Door het succes sterk groeiend, heeft het openluchtmuseum zich een sterk imago willen aanmeten. Daarom werd het in mei 2000 verrijkt met een inkompaviljoen en met HollandRama, een project van het architectenbureau Mecanoo. Van bij het betreden van het domein wordt de bezoeker aangesproken door HollandRama, een koperen ovaal zon-
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 21 der onderbreking, waarin een verrassende reis doorheen landschappen van weleer de bezoeker opwacht. Om dan het openluchtmuseum te betreden moet de bezoeker het inkompaviljoen oversteken, dat werkelijk wilt doorgaan voor een grens in het landschap, een ruimtegewricht. Dit gebouw brengt hulde aan het metselwerk. Een lange muur vertoont een geometrisch geheel van verschillende baksteenverbanden in verschillende kleuren. De geometrie, de materialen en de speelse inbreng van deze twee uitgesproken eigentijdse bouwvolumes geven vitaliteit aan het imago van het ecomuseum.
22 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 TECHNIEK De kleuren van baksteen Oorsprong De kleur van baksteen wordt in de eerste plaats bepaald door de gebruikte klei. Zuivere klei, enkel bestaande uit silicium- en aluminiumverbindingen zou transparante baksteen opleveren. In de natuur vindt men echter zelden zuivere klei. Over het algemeen bevat klei enkele metaalzouten en hiervan zijn de ijzerverbindingen de meest voorkomende. IJzeroxide heeft een rode kleur en rood is dan ook de meest courante kleur bij baksteen. Mangaanoxide kleurt de baksteen bruin en kalk veroorzaakt gele en heldere kleuren. In ons land is mangaanhoudende klei eerder zeldzaam en daarom wordt vaak wat mangaandioxide bijgemengd. Kalkhoudende klei vindt men onder meer in de polderstreek, maar omdat er weinig winplaatsen zijn, zijn de fabrikanten soms gedwongen kalk bij te mengen om baksteen met heldere kleur te bekomen. Een tweede factor die de baksteenkleur bepaalt is de ovenatmosfeer. Indien men in een oven waarin ijzerhoudende klei wordt gebakken een tekort aan zuurstof kan scheppen, dan zal het ijzeroxide reduceren en de kleur staalblauw aannemen. Het maken van blauwe steen is een moeilijke operatie. Inderdaad moet de zuurstoftoevoer groot genoeg zijn om het vuur op de gewenste temperatuur te brengen. Pas nadat de oventemperatuur die nodig is om de stenen te bakken bereikt is, kan men de luchttoevoer afsluiten en de kleur van de stenen van rood naar blauw doen omslaan. Dit vergt onder meer een losse stapeling van de stenen in de oven, omdat men anders gevaar loopt dat het contact tussen stenen en ovenatmosfeer niet voldoende intens is om de kleuromslag te bewerkstelligen. In dergelijk geval bekomt men geen homogeen blauwe maar bonte stenen, wat soms, maar niet altijd de bedoeling is. Een derde manier om de kleur van baksteen te beïnvloeden is het bezanden. Vaak wordt op het oppervlak van de te bakken stenen zand gestrooid. Zand is in wezen hetzelfde soort mineraal als klei en zal dus ook een bepaalde kleur aannemen tijdens het bakken. Gekleurde zandkorrels op een steen met eigen natuurlijke kleur scheppen dan weer een nieuwe tintvariante. In de praktijk gebruiken de meeste fabrikanten van gevelbaksteen een beperkt aantal kleisoorten, die ze onderling mengen om een palet van kleuren en tinten te kunnen aanbieden. Bijmengen van oxides (mangaan) en inwerken op de ovenafmosfeer wordt minder vaak gedaan omdat dit kostenverhogend werkt. Oppervlaktetextuur De oppervlaktetextuur van een steen wordt bepaald door de manier van vormen (handvorm, strengpers ), door de granulometrie van de klei en door het al dan niet aanwezig zijn van een bezanding. Alhoewel de textuur met de kleur als dusdanig niet rechtstreeks te maken heeft, is het evident dat hij ook het uitzicht bepaalt wegens de wisselwerking t.o.v. invallend licht. Omgaan met kleur Kleur is een delicate materie in de baksteenfabricage. Het natuurlijk gehalte aan metaaloxides (of de hoeveelheid die men er aan toevoegt) is erg klein en een verschil van een tiende procent
BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 23 kan de kleur reeds fundamenteel doen wijzigen. De natuurlijke samenstelling van de klei in een groeve verschilt van plaats tot plaats en varieert o.m. in de diepte. Om een homogene productie te bekomen zal de fabrikant klei uit verschillende plaatsen van zijn groeve zo intens mogelijk mengen, maar dat belet niet dat de samenstelling van de klei in de loop der jaren varieert, zodat bakstenen uit verschillende productieperioden lichtjes in kleur kunnen verschillen. Kleine tintverschillen zijn niet erg indien men er bij het metselen rekening mee houdt en daarom vindt men op de verpakking van baksteen vaak de waarschuwing dat men stenen uit verschillende pakken tijdens het metselen moet vermengen. Te vermijden is wel de bruuske overgang van stenen uit een levering naar stenen uit een nieuwe levering. Als de grens tussen stenen uit twee verschillende leveringen erg scherp is (bijvoorbeeld gevormd door een doorlopende horizontale voeg) dan kan men dat soms zien als men de muur vanop enige afstand bekijkt. Vaak komt het voor dat architecten of aannemers op zoek gaan naar een steen met dezelfde kleur als die van een reeds bestaand gebouw. Dit kan noodzakelijk zijn om herstellingen uit te voeren of om het gebouw uit te breiden. Helemaal dezelfde steen zal men vrijwel nooit vinden, omdat zelfs zeer minieme verschillen in kleur of tint onmiddelijk opvallen in het metselwerk. Zelfs indien men echt dezelfde kleur vindt, is er nog een verschil omdat het stof dat zich onvermijdelijk op een gevel vasthecht na een aantal jaren tot een kleurverschil leidt. De voeg Vermetselt men bakstenen in het formaat moduul 50 (streefmaat 188x88x48) met een voeg van 12 mm, dan bestaat het zichtvlak van de muur voor 75,2% uit baksteen en 24,8% uit voeg. Het is evident dat de voeg mede de kleur van de muur bepaalt. Twee gebouwen naast elkaar die met dezelfde baksteen zijn opgetrokken maar met een ander soort mortel opgevoegd, geven de indruk uit twee verschillende baksteensoorten te zijn gebouwd: baksteen is niet gemaakt om individueel bekeken te worden. Het komt zelfs voor dat kleurverschillen die aan de baksteen toegeschreven worden bij nader toezicht enkel te wijten zijn aan verschillen in de mortelsamenstelling bij het opvoegen. De aannemer die een parement metselt doet er goed aan alle stenen in één keer te laten aanleveren. Maar de voeger moet er eveneens voor zorgen dat hij voor het hele werk dezelfde mortelsamenstelling (zand+cement) gebruikt. Het fenomeen is ook van belang als men een bestaande gevel moet uitbreiden of herstellen: het volstaat niet een identieke baksteen te vinden, indien men niet ook precies dezelfde voegmortel gebruikt, is de zoektocht vergeefs geweest. De kleur van de voeg (bepaald door de mortelsamenstelling) is van belang, maar ook de vorm. Een diepe voeg zal een andere schaduwwerking hebben dan een ondiepe. In de laatste jaren kent het gelijmd parementmetselwerk enig succes. In wezen gaat het hier over metselwerk met heel dunne voegen (2 tot 3 mm) die niet volledig gevuld worden. Bij gelijmd metselwerk komt de kleur van de baksteen rechtstreeks tot uiting, al moet men er rekening mee houden dat de schaduwwerking in de smalle maar wel diepe voegen ook hier een invloed op de uiteindelijke kleur van de gevel heeft: een muur uit gelijmd metselwerk ziet er altijd iets donkerder uit dan de steen waarmee hij is opgebouwd. Kleurechtheid Baksteen is absoluut kleurvast omdat de kleur bepaald wordt door eenvoudi-
24 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 ge minerale pigmenten (metaaloxides) die in de loop der tijden geen scheikundige verandering ondergaan. Dat een baksteengevel na verloop een iets doffere kleur krijgt is enkel en alleen te wijten aan het stof dat zich er aan vasthecht. Men kan de oorspronkelijke kleur van de baksteen terugwinnen als men de gevel afwast. Dit afwassen gebeurt meestal met water en zand onder druk en deze behandeling kan wel de oppervlaktestructuur wijzigen. Bij het reinigen van historische gevels krijgt men vaak hetzelfde fenomeen als bij het reinigen van een oude schilderij. De kleuren worden zo levendig, dat bij het bekijken ervan een gevoel van vervreemding ontstaat omdat wij gewoon zijn oud met dof te associëren. Bij baksteen heeft het stof zelfs een naam, het stof dat zich er in de loop der eeuwen aan hecht wordt patina genoemd.
BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L) West-Vlaanderen Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H) TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 77 15 01 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) TERCA Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D) Limburg Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L) Antwerpen Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46-888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) Steenbakkerij HEYLEN (DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 888 38 02 (V-P-L-S) DESTA Heerle 11 2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 - Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75-61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H) Henegouwen Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT Barry Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W) Namen Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)
Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81