ANOXIA - TOEGESTANE METHODEN
Betreft : Toegestane methoden Versie : 17 januari 2019 Toegestane methoden voor het doden van varkens op het primaire bedrijf 1. Inleiding Het is varkenshouders toegestaan om biggen en varkens op het bedrijf te euthanaseren. Het is belangrijk daarvoor een welzijnsvriendelijke methode te kiezen welke past bij de structuur en het management. Dit infoblad geeft een overzicht van de wettelijk toegestane methoden en een beschrijving van euthanasie met stikstof gevuld Anoxia-schuim. Om dieren te beschermen zijn in de Europese Verordening (EG) 1099/2009 de toegestane dodingsmethoden en voorzorgsmaatregelen vastgelegd (zie verder onder 2). Tot slot wordt ingegaan op de euthanasie inclusief het vaststellen van overlijden (zie verder onder 4). De onderstaande beschrijving beperkt zich tot de methodes die zijn toegestaan voor houders van dieren. De methode waar de directe tussenkomst van de dierenarts is vereist, namelijk het toedienen van de dodelijke injectie, wordt in deze beschrijving buiten beschouwing gelaten. Ook de methode van doden met een vuurwapen door een vrij projectiel wordt in deze beschrijving buiten beschouwing gelaten omdat het onder Nederlandse omstandigheden in de meeste gevallen niet aan de houder van dieren is toegestaan. 2. Toegestane methoden beschreven in de Europese verordening 1099/2009 voor het doden van varkens Verordening EG 1099/2009 van de Raad bijlage 1 beschrijft de methoden voor bedwelmen waarbij op de eenvoudige bedwelming een aanvullende dodingshandeling (verbloeden, pithing (dit is de destructie van hersenen en ruggenmerg middels het inbrengen van een staf in het schietgat), elektrocutie of langdurige blootstelling aan zuurstoftekort) dient te volgen. Sommige methodes zijn zowel bedwelmings als ook dodingsmethodes, bij deze methodes dient geen aanvullende dodingshandeling uitgevoerd te worden. Verder wordt onderscheid gemaakt voor gebruiksvoorschriften voor slacht, ruiming en andere situaties. Bedwelming en doden op het primaire bedrijf valt onder andere situaties. De methoden voor biggen en varkens die onder die beschrijving vallen zijn in onderstaande tabel weergegeven. Methode Naam Beschrijving Opmerking Mechanisch Penetrerend penschiettoestel Zwaar en onomkeerbaar letsel aan de hersenen veroorzaakt door de slag en penetratie van een pen. Eenvoudige bedwelming. Toepassing: biggen/varkens Op de eenvoudige bedwelming dient aanvullende dodingshandeling te volgen Percuterende slag op de kop Krachtige en nauwkeurige slag op de kop met ernstig hersenletsel tot gevolg. Toepassing: biggen tot 5 kilogram. Specifieke voorschriften (bijlage 1 hoofdstuk II): deze methode Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 1 van 6
mag niet als routinemethode worden gebruikt maar uitsluitend indien er geen andere bedwelmingsmethoden voorhanden zijn. Niemand mag per dag meer dan zeventig dieren doden middels een percuterende slag op de kop. Elektrisch Elektrische bedwelming uitsluitend kop Blootstellen van de hersenen aan een stroomsterkte die een gegeneraliseerd epileptisch beeld op het elekto-encephalogram (eeg) genereert. Toepassing: biggen/varken Op de eenvoudige bedwelming(spanning op de hersenen) dient aanvullende dodingshandeling te volgen. Eenvoudige bedwelming. Elektrische bedwelming (kop en lichaam) Blootstellen van het lichaam aan een stroomsterkte die gelijktijdig zowel een gegeneraliseerd epileptisch beeld op het elekto-encephalogram (eeg) genereert als tot fibrillatie of hartstilstand leidt. Toepassing: biggen/varken. Inerte gassen Koolstofmonoxide (CO) zuivere bron Rechtstreekse of geleidelijke blootstelling van het dier bij bewustzijn aan een mengsel van inerte gassen zoals argon of stikstof met zuurstofgebrek tot gevolg. Blootstelling van dieren bij dat meer dan 4 % koolmonoxide bevat. Toepassing:biggen/varkens Toepassing: biggen Koolstofmonoxide (CO) vermengd met andere gassen Koolstofdioxide* (CO 2 ) in hoge concentratie Koolstofdioxide* (CO 2 ) vermengd met inerte gassen Blootstelling van dieren bij dat meer dan 1 % koolmonoxide bevat in combinatie met andere giftige gassen. Blootstelling van dieren bij dat meer dan 40% koolstofdioxide bevat. Rechtstreekse of geleidelijke blootstelling van dieren bij dat tot 40 % koolstofdioxide bevat, vermengd met inerte gassen met zuurstoftekort tot gevolg. Toepassing: biggen Toepassing: biggen/varken Toepassing: biggen/varken Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 2 van 6
Beschrijving voor- en nadelen per methode Alle methoden hebben voor- en nadelen. Alle methoden ervaren esthetische hinder. Aanschaf- en gebruikskosten zijn bij de verschillende fabrikanten op te vragen. In het expert rapport (Wageningen UR 683 april 2013) scoort de schuimmethode goed op dierenwelzijn, effectiviteit, efficiëntie als emotionele aspecten en vereiste vaardigheden. Voor eventuele belemmeringen van de uitvoerder is de integrale conceptuele Anoxia-aanpak ontwikkeld. Methode Naam Voordelen Nadelen Mechanisch Penetrerend penschiettoestel Bij correcte uitvoering onmiddellijke bewusteloosheid. Vergunning voor opslaan en gebruik benodigde munitie. Goed onderhoud/reiniging vereist voor goede werking penschiettoestel. Fixatie potentieel stressvol voor dier. De vakbekwaamheid van de uitvoerder is van groot belang voor het success van de verdoving: voor de verschillende leeftijdscategorën dient te pen de juiste lengte te hebben en de uitvoerende persoon te weten waar de pen geplaatst moet worden. Esthetisch bezwaarlijk. Als doden via verbloeden dient bloed afzonderlijk opgevangen te worden en als Cat.2 materiaal volgens Vo (EG) 1069/2009 naar de Rendac worden afgevoerd. Vanuit het oogpunt van bedrijfshygiëne zijn organische materialen van zieke dieren op het bedrijf niet wenselijk. Percuterende slag op de kop bij biggen tot 5 kilogram Bij correcte uitvoering onmiddellijke bewusteloosheid. Deze methode is niet toegestaan als routinemethode. Success sterk afhankelijk van de uitvoerende persoon. Esthetisch bezwaarlijk. Elektrisch Elektrische bedwelming/doding die in de praktijk veelal wordt uitgevoerd in twee stappen. Bij stap 1 wordt spanning op de hersenen gezet met bewusteloosheid tot gevolg. Bij stap 2 wordt spanning op het hart aangebracht waardoor de Verdoving direct mits elektrodes juist geplaatst zijn en de machine juist is ingesteld. Het kan lastig vast te stellen zijn of het dier correct is verdoofd of alleen een epileptiforme aanval heeft. De in de handel beschikbare elektrodes zijn vaak niet aangepast op de kleinere hoofdomvang van een big. Bij zwakke biggen of biggen met verstoord welzijn kan de verdovingswerking heel kort zijn. Kleinere dieren onder de 25 kilogram lopen het risico niet dood te gaan. Risico voor de uitvoerder. Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 3 van 6
hartfrequentie wordt ontregeld en het dier overlijdt aan een hartstilstand. Esthetisch bezwaarlijk. Gas Koolstofdioxide* (CO 2 ) vermengd met inerte gassen, koolstofdioxide in hoge concentratie. Geen potentieel stressvolle fixatie, dieren kunnen in een groep verdoofd en gedood worden wat potentieel stress minderend werkt, afhankelijk van gebruikte machine hoge zekerheid van succes (minder afhankelijk van vakbekwaamheid uitvoerder), bij hoge concentratie CO 2 snelle zenuw onderdrukkende, pijnstillende en verdovende effecten. CO 2 is niet ontvlambaar en niet explosief. Verdoving niet direct, hoge concentratie CO 2 kan irritatie van de slijmvliezen en pijn in de neus (zeefbeen) veroorzaken, hetgeen duidelijk stress en aversief gedrag bij het dier veroorzaakt. Inerte gassen: stikstof (N 2 ), Argon hoopt op in de long bij langdurig gebruik en is gevaarlijk voor operator en alleen beperkt beschikbaar. Vandaar dat het niet verder wordt besproken. Geen potentieel stressvolle fixatie, dieren kunnen in een groep verdoofd en gedood worden wat potentieel stress minderend werkt, afhankelijk van gebruikte machine hoge zekerheid van succes (minder afhankelijk van vakbekwaamheid uitvoerder). Uit proeven is gebleken dat de meeste diersoorten geen aversie optreedt na blootstelling aan hoge concentraties. Stikstof is niet ontvlambaar en niet explosief. Verdoving niet direct. De uitvoerder ruikt de gassen niet. Koolstofmonoxide (CO) zuivere bron of vermengd met andere giftige gassen Veroorzaakt snelle bewusteloosheid met minimaal waarneembare ongemakken. De dood treedt snel in. CO is ontvlambaar. CO is reuk en kleurloos en zeer gevaarlijk voor de mens. * Verordening (EU) 1099 / 2009 geeft in overweging 6 aan dat de aanbeveling om het gebruik van CO 2 bij varkens geleidelijk uit te bannen niet in de Verordening is opgenomen omdat uit de effectbeoordeling is gebleken dat uitbanning op het moment van het vaststellen van de Verordening nog niet haalbaar was. Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 4 van 6
3. Euthanasie en vaststellen van overlijden in Anoxia schuim Anoxia- schuim is een stabiel hoog expansieschuim dat in korte tijd in hoog volume wordt aangemaakt. De grote van de schuimbellen garandeert dat geen verstikking door mechanische belemmering van de luchtwegen optreedt. Blootstelling aan een hoge concentratie stikstof veroorzaakt anoxie. Anoxie is een totaal zuurstoftekort in weefsels, waardoor de normale activiteiten van het lichaam stoppen. Gedrag bij euthanasie met hoge concentratie stikstof (98 % N2) is wetenschappelijk onderzocht. Na blootstelling is volgend gedrag waarneembaar: Figuur 1 Gedrag respons tijdens blootstelling aan hoog N 2 (Anoxia). Overgenomen van Gedrag van varkens in gasgevuld schuim, M. Gerritzen, september 2018. Bewustzijn Gedrag Omschrijving gedrag en waarnemingen Bij bewustzijn Excitatie Omdraaien, achteruitlopen, omhoogkomen, springen Omvallen / liggen Borst- of zijligging, poging overeind te komen of actief optillen van de kop. Bewusteloos Loss of Posture (LOP) Zijligging geen oprichtreflex aanwezig. Diep bewusteloos Convulsies Happen naar adem ook wel gaspen genoemd. Gaspen is geen effectieve ademhaling en is te herkennen aan een zware, onregelmatige, gaapachtige adembeweging die soms met geluid gepaard gaat doordat lucht met kracht langs de stembanden stoomt. Stuiptrekkingen door zuurstofgebrek van de spieren. Stil Geen regelmatige spierbeweging, enkele ademhaling of spiersamentrekking. Het hart, dat zelf de puls voor het samentrekken van de hartspier genereert, komt tot stilstand door gebrek aan zuurstof. Periode van ongerief van excitatie tot aan bewustzijnsverlies duurt maximaal 30 seconden, afhankelijk van onder ander de gezondheidsstatus van het dier. Het tijdsverloop van het totale zuurstoftekort in de weefsels is dier afhankelijk. Het is van groot belang dat wordt vastgesteld dat het dier daadwerkelijk is overleden. Het overlijden is vast te stellen aan de volgende criteria: 1. Ademhaling is afwezig; 2. Pupilreflex is afwezig: de oogpupil aan beide kanten wordt niet kleiner in reactie op licht; 3. Corneareflex (het sluiten van de oogleden bij aanraken van het hoornvlies) is afwezig; 4. Voelbare polsgolf is afwezig; 5. Afwezigheid van een terugtrekreflex naar diepe stimulatie; 6. Afwijkende/grijze kleur van de slijmvliezen. 7. Ruim na het tijdstip van overlijden treedt lijkstijfheid in. Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 5 van 6
Bronnen MEIER EN VON WENZLAWOWICZ. Nottötung von Schweinen. 2017. DOI 10.2376/0032-681X-17-23 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE (2009) Verordening (EG) nr. 1099/2009 van 24 september 2009 inzake de bescherming van dieren bij het doden. Publicatieblad van de Europese Unie L 303, pp. 1-30. WAGENINGEN UR Rapport Methoden voor euthanasie op het primaire bedrijf en standaardwerkwijzen voor het doden van nertsen, rapport 683 maart 2013 WAGENINGEN UR Presentatie Gedrag van varkens in gas gevuld schuim, september 2018 Anoxia www.anoxia.eu/nl pagina 6 van 6