Gesprek: Ambtenaar van de toekomst Pagina 34 hét magazine voor de overheid 7 november 2008 nr 18 vierde jaargang www.pm.nl Moeizaam laveren tussen Brussel en Den Haag Interview: Wolter Lemstra ziet SG ers rijp voor ministerraad pagina 20 De lange weg van de Waterschappen pagina 14 Is de toekomst aan de staatsbank? pagina 23 Ellen Maat (VWS): EPD vergt cultuuromslag pagina 27
Veel ambitie, weinig tijd? Volg HBO Rechten bij LOI Hogeschool Wil je op hoger niveau werken in de juridische praktijk, maar heb je ook een baan en een druk sociaal leven? Kies dan voor HBO Rechten van LOI Hogeschool. Je hoeft niet naar college maar bepaalt zelf waar en wanneer je studeert. Met professionele begeleiding via internet. Zo zorgt LOI Hogeschool ervoor dat je opleiding in je leven past. NVAO-geaccrediteerd, dus internationaal erkend Zeer praktijkgericht, biedt uitstekend arbeidsperspectief Examentrainingsdagen zonder extra kosten Na afloop mag je de titel Bachelor of Laws voeren In drie jaar een erkend bachelordiploma op zak Vraag vandaag nog de gratis studiegids aan op www.loihogeschool.nl/gids Kies uit ruim 50 erkende HBO-opleidingen. Gerelateerd aan HBO Rechten zijn o.a. HBO-Bachelor: HBO Fiscale economie, HEAO Management, Economie en Recht. HBO-niveau: Belastingconsulent, Inleiding Recht, Juridisch adviseur A en B, Juridische vaardigheden, Mediation. Post-Bachelor: Belastingadviseur www.loihogeschool.nl (071) 545 1234
PM nummer 18 7 november 2008 inhoud 16 Met één been in Europa Ambtenaren bouwen bruggen tussen Brussel en Den Haag 20 SG s moeten aanschuiven bij de ministerraad Revolutionair proefschrift van oud-sg Wolter Lemstra 8 23 Toekomst aan de staatsbanken? Nationalisatie Fortis verzet bakens financiële wereld 39 Beau Monde neemt afscheid van Jeroen Sprenger Nieuws 8 t/m 14 8 SG Ed Kroonenburg wil meer interdepartementaal werken 10 RDW botst met Europese Commissie om EUCARIS 11 Kabinet gaat voor de Amsterdamse Gay Games 13 Boek Frans Nauta bedreigt Innovatieplatform 14 Waterschappen in ontwikkelingshulp Spelers 30 t/m 34 28 27 Ellen Maat (VWS): Werken met EPD vergt cultuuromslag 28 Dirk-Jan de Bruijn (Justitie) over de veranderingsslag 30 Olav Welling dubbelt op Vrom 31 CAOP-congres over herziening ambtelijke status 32 Peter Kievoet (van OCW naar LNV) is politicus aan de zijlijn Meningen 9 Column Guikje Roethof: Buitenspel 29 Column Ruben Maes: Uniform Service 39 33 Agenda en evenementen 36 Et cetera 34 Rondetafelgesprek: Het moet weer duidelijk worden wat het vak van ambtenaar inhoudt Cover: Rob Jongbloed en Welmer Keesmaat 7 november 2008 PM 3
lopende zaken Algemene Zaken Tsjechië Vrijdag 7 november is premier Balkenende in Parijs voor de Europese Raad, die bijeenkomt ter voorbereiding van de financiële top later deze maand in Washington. Zaterdag is hij aanwezig op het CDA-partijcongres in Utrecht. Maandag 10 november spreekt de premier het MKB-congres toe. Dinsdag 11 november is hij in de Eerste Kamer voor het debat over de Wet financieel statuut van het Koninklijk Huis. Eind van die week brengt de premier een bezoek aan Tsjechië (EU-voorzitter vanaf 1 januari 2009) en Slowakije. BZK Alchohol Dinsdag 11 november heeft minister Ter Horst een duo-interview met de minister van Justitie Hirsch Ballin, ter gelegenheid van het project Veiligheid begint bij voorkomen. Woensdag 12 november spreekt de minister op het internationale congres van de Raad van Europa over de grondrechten in een multiculturele samenleving. Later op die dag bezoekt Ter Horst het Reinier de Graaf Ziekenhuis in Delft om te praten over het alcoholprobleem onder jonge kinderen. Donderdag 13 november houdt ze in het Kurhaus een openingstoespraak voor het diversiteitcongres Diversiteit? Gewoon doen! Op woensdag 19 november neemt de minister in Soesterberg de eerste editie van het vrouwenmagazine LOF in ontvangst. Benchmarking Staatssecretaris Ank Bijleveld opent op 20 november in Amersfoort de slotbijeenkomst Benchmarking Publiekszaken. Buitenlandse Zaken Begroting Op 10 november bezoekt minister Verhagen in Brussel de Razeb en op 11 november wordt hij in de Tweede Kamer verwacht voor een AO over de Navo. Op 12 en 13 behandelt de Kamer de begroting van Buitenlandse Zaken. Op 21 november geeft hij een speech voor Plan Nederland. Alumnivereniging Minister Koenders verzorgt zaterdag 8 november een lezing voor de alumnivereniging van Politicologie van de Universiteit van Amsterdam over de modernisering van de ontwikkelingssamenwerking. Op 10 en 11 november woont hij in Brussel de Razeb bij en een dag later ontvangt Koenders in Nieuwspoort het World Population Report. Op 19 november heeft hij een AO over Afghanistan. Defensie Noorwegen Op 11 en 12 november gaat staatssecretaris De Vries op werkbezoek bij de F16-wapeninspecteursopleiding in Noorwegen. Op 13 november geven beide bewindslieden van Defensie een gastles in het kader van de Dag van respect. Minister Van Middelkoop zal dat doen op een basisschool in Berkel en Rodenrijs, de staatssecretaris in Den Haag. Afghanistan Op 19 november neemt de Kamer de missie in Afghanistan onder de loep. De minister zal daarbij aanwezig zijn. Staatssecretaris De Vries bezoekt in de week van 18 november een marinebeurs in Indonesië. Economische Zaken Indonesië Minister Van der Hoeven brengt van 9 tot en met 13 november een bezoek aan Indonesië, waar ze vice-president Kalla ontmoet. Na de ministerraad op vrijdag 14 november neemt ze het boekje Zo werden wij rijk van Thomas Lepeltak, over self-made Nederlandse ondernemers, in ontvangst in Sociëteit de Witte. Op 17 november heeft de minister overleg over het Energierapport in Tweede Kamer en op 20 november opent zij de Betondag in De Doelen in Rotterdam. Telecomwet Staatssecretaris Heemskerk houdt op 10 november een speech op het infrastructuur-congres in De Doelen. Een dag later gaat hij in debat met de Eerste Kamer over een wijziging van de Telecomwet. Op 12 november houdt hij een speech bij het ondernemersontbijt in het Haagse zalencentrum Opera. Donderdag de 13 e spreekt de staatssecretaris een op het ITO-congres. Na een werkbezoek met minister Vogelaar in Rotterdam ontvangt Heemskerk op 17 november zijn Belgische ambtsgenoot van Ondernemen en Vereenvoudigen Vincent van Quickenborne. Op donderdag 20 november verzorgt hij de openingsspeech op het economisch congres in Amsterdam. Financiën Mansholtlezing Wouter Bos gaat maandag 10 november op werkbezoek naar Amsterdam. Op dinsdag 11 november heeft hij een AO over de Voortgangsbrief voorkomen overkreditering en schulden. Op woensdag 12 november 2008 houdt hij de Sicco Mansholtlezing in Den Haag. Op 15 november speecht hij op de Europadag van de PvdA in Groningen. Tax director Staatssecretaris De Jager gaat vrijdag 7 november de tweede ronde in van het wetgevingsoverleg over het belastingplan. Op maandag 10 november is hij in Nieuwspoort om een rapport over belastingstelsels van PricewaterhouseCoopers in ontvangst te nemen. De staatssecretaris gaat daarna naar het lustrumcongres van de fiscale studentenvereniging Christiaanse-Taxateurs en naar de Jonge Orde van Belastingadviseurs. Op dinsdag 11 november praat hij over belastingheffing op de Trans-Atlantic Conference in Amsterdam. Donderdag 13 november is er een AO over de BTW van medische diensten. Op donderdag 20 november neemt hij een boek in ontvangst van Ernst & Young over de wereld van de tax director in de raad van commissarissen. Justitie Mensenhandel Minister Hirsch Ballin heeft woensdag 12 november een AO over mensenhandel. Donderdag 13 november geeft hij in het kader van de Dag van respect een gastles aan een basisschool in Leiden. Diezelfde dag volgt een AO over adoptie. Vrijdag 14 november is de minister aanwezig bij een congres van het Instituut voor Ondernemingsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. 4 PM 7 november 2008
lopende zaken Migratiebeleid Staatssecretaris Albayrak heeft dinsdag 11 november een AO over de modernisering van het migratiebeleid. Woensdag 12 november gaat ze op werkbezoek naar de Penitentiaire Inrichting van Zwolle. Net als de minister geeft ook de staatssecretaris een gastles op de Dag van respect. LNV CDA-najaarscongres Minister Gerda Verburg neemt zaterdag 8 november deel aan het najaarscongres van het CDA in Utrecht. Vooraf brengt ze een bezoek aan Vleuten in het kader van de waterschapsverkiezingen aan Vleuten. Maandag 10 november is ze bij de Dag van de toekomst in Arnhem, s avonds spreekt ze in Putten over waterschapsverkiezingen. Supershopper In Zoetermeer lanceert de minister dinsdag 11 november de computergame Supershopper, bedoeld om kinderen inzicht te geven in voedselkwaliteit. Woensdag 12 november neemt ze in Wassenaar het rapport van de Taskforce Financiering Landschap in ontvangst. Ter voorbereiding op de Landbouw- en Visserijraad is er donderdag 13 november een AO in de Tweede Kamer. Vrijdag de 14e ondertekent de minister de intentieverklaring Lekker Utregs, over voedingskwaliteit. Op 18 en 19 november neemt Verburg in Brussel deel aan de Landbouwraad. OCW Leermeester Minister Plasterk woont op maandag 10 november de opening van een fototentoonstelling van het KNAW bij. Diezelfde dag neemt hij het advies van het Sirius Programma in ontvangst. Dinsdag 11 november opent hij de Vliegende Hollanders, Science and Technology Summit 2008 in de Passenger Terminal Amsterdam. Op woensdag 12 november bezoekt Plasterk het openingsconcert in het concertgebouw van het Amsterdam India Festival. Donderdag 13 november geeft Plasterk in het kader van de Dag van het respect een gastles aan de Nutsschool in Den Haag. De week daarop, op woensdag 19 november, reikt de minister de Spinozaprijzen uit in de Nieuwe Kerk in Den Haag. Conciërge Op maandag 10 november brengt staatssecretaris Van Bijsterveldt een werkbezoek aan Limburg om te praten over de problematiek rondom het voortijdig schoolverlaten. Op de Dag van respect, 13 november, geeft ze een gastles aan een school in Nootdorp. Donderdag 20 november reikt ze in Harderwijk een prijs uit aan de conciërge van het jaar 2008. Taalbeleid Staatssecretaris Dijksma is op maandag 10 november aanwezig bij een pilot van het taalbeleid onderwijsachterstanden in Utrecht. Woensdag 12 november woont ze een conferentie over techniek en elementen bij in Nieuwegein. Deze dag is georganiseerd door VONK, een vereniging van en door leerkrachten, die techniek een volwaardige plaats in het basis- en speciaal onderwijs wil geven. SZW Technici Minister Donner opent op maandag 10 november het nieuwe gebouw van de Christelijke praktijkschool De Bolster. Op 12 november gaat Donner naar het jaarcongres van de FME, de vereniging van ondernemers in de technologische industriële sector. Op 19 november opent hij een bijeenkomst van Senioren Plaza bij het Rotterdamse adviesbureau Phoenix. Wereldomroep Staatssecretaris Aboutaleb doet maandag 10 november Winschoten, Groningen en Assen aan voor regionale werktops. Op 12 november confereert hij met de G-31 over talent van 45-plus, de dag daarna praat hij met werkgevers over hetzelfde onderwerp op een congres in het Eindhovense PSVstadion. Op 15 november is Aboutaleb in Rabat aanwezig bij de lancering van een dagelijks Arabischtalig radioprogramma onder de naam Huna Amsterdam (Hier Amsterdam) van de Wereldomroep. Op 17 november brengt hij in Utrecht een werkbezoek aan PAfemme over de participatie van allochtone vrouwen in Utrecht. Hij gaat 19 november met Vogelaar mee op wijkentour in Den Haag. Verkeer en Waterstaat Rusland Minister Eurlings leidt van 10 tot en met 14 november een economische missie naar Rusland. Op 20 november is de minister aanwezig bij een AO over Schiphol en later die dag volgt een AO over de HSL-Zuid. Taxibranche Staatssecretaris Huizinga neemt op 11 november deel aan een AO over de taxibranche. Op 12 november is Huizinga aanwezig bij een AO over de waterveiligheid, en een dag later gaat ze op werkbezoek naar het project IJsseldelta- Zuid in Overijssel. Op 18 november volgt een AO over de OV-chipkaart. Vrom Begroting Als minister Cramer op 13 november terug is uit China, wachten haar een wetgevingsoverleg over de begroting en een chatsessie over energiebesparing. Op 18 en 19 november wordt de begroting van Vrom besproken in de Tweede Kamer. Vrijdag de 21 e woont Cramer de opening van het Nationaal Muziekkwartier in Enschede bij. Integratie Minister Vogelaar bezoekt van 9 november tot en met de 13e de Nederlandse Antillen. Op maandag 17 november staan de Rotterdamse wijken Oud-Zuid en Vreewijk op het programma, de week daarna de Haagse Stationsbuurt. VWS Zorgverzekeringswet Minister Klink vertrekt zondag 9 november naar San Francisco waar hij een bezoek brengt aan de zorginstelling en zorgverzekeraar Kaiser Permanente. Op 12 en 13 november is hij in Washington voor een bijeenkomst van het Common Wealth Fund. Terug in Nederland brengt Klink op maandag 17 november een werkbezoek aan ZonMW, instituut voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. Woensdag 19 november bezoekt hij een aantal huisartsenpraktijken in Zuid-Holland Rugby Staatssecretaris Bussemaker is zondag 9 november in Herinneringscentrum Hooghalen bij de herdenking van de Kristallnacht. Donderdag 13 november krijgt ze een gastles rugby van de Nederlandse rugbybond. Op 14 november is ze bij de opening van het Omnisportcentrum. Jeugd Na de begrotingsbehandeling voor Jeugd en Gezin op 11 november wacht minister Rouvoet een tweetal congressen. Op de 13 e opent hij het jaarcongres van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) in Ede en vrijdag woont hij een congres bij van het Nationaal Jeugdinstituut in Nieuwegein over huiselijk geweld. 7 november 2008 PM 5
5,6is het cijfer dat ambtenaren geven aan hun Human Resources-afdeling en daarmee scoort de overheid lager dan andere sectoren. Dit blijkt uit onderzoek van Integron. 30 procent van de overheidsmedewerkers had het afgelopen jaar van functie willen veranderen. Dat is volgens de onderzoekers slechts in 8 procent van de gevallen gelukt. Onvoldoende loopbaanondersteuning wordt als voornaamste oorzaak aangewezen. X De Europese Commissie is weer op zoek naar ambtenaren uit de lidstaten die voor een bepaalde periode in Brussel willen werken, zogeheten Seconded National Experts (SNE s). Zij blijven in dienst van het departement in Nederland en worden voor een periode van zes maanden tot maximaal vier jaar gedetacheerd. Voor 2009 zoekt de Commissie onder meer een expert op het terrein van jeugdbeleid en een ambtenaar die de implementatie begeleidt van de richtlijn elektronisch afval. Het Huis van de Nederlandse Provincies heeft de openstaande vacatures (ook voor rijksambtenaren) op een rijtje pert gezet: www.nl-prov.eu. roerende zaken Gezocht: experts Aan de term Marokkaanse burgemeester kan ik niet wennen. Wat een onzin. SZW-staatssecretaris Ahmed Aboutaleb reageert in het AD op de ophef rondom zijn benoeming als burgemeester van Rotterdam. Het was wel vreselijk dat ik in amusementsprogramma s van de commerciële omroepen werd ingedeeld bij de tien grootste leugenaars. Philomena Bijlhout, oud-lpf-staatssecretaris voor één dag, kijkt in het AD terug op haar aftreden nadat bekend werd dat ze in een Surinaamse militie had gezeten. Een tonnetje geld komt in deze tijden van crisis misschien beter van pas. Minister Guusje ter Horst bij de presentatie van de ton met noodattributen. Hij is goed in het ventileren van zijn mening. Geen rookverbod in auto Minister Klink van VWS voelt er niets voor om het rookverbod uit te breiden naar personenauto s in het geval zich in de auto s kinderen bevinden. De gevonden waarden door het roken van één sigaret in de auto overstijgen waarden die worden gevonden in horecagelegenheden, aldus Klink in een brief aan de Kamer. Maar de bewindsman ziet boetes niet zitten. Wij willen mensen aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid en hen stimuleren om niet te roken waar kinderen (en volwassenen) bij zijn. Daarbij zetten we in op voorlichting en communicatie. Ingrijpen in het privédomein, zoals het verbieden van roken in de auto in de aanwezigheid van kinderen, vinden wij minder passend en niet proportioneel. Politiek journalist Ferry Mingelen meent dat zijn voormalige Den Haag Vandaag-collega Ton Elias, die met ruzie bij de omroep vertrok, het goed zal doen als Kamerlid voor de VVD, in het Financieele Dagblad. Ik laat me niet opjagen door meneer Leers met zijn wiettop en ga daar ook absoluut niet bij zitten. De VVD wacht met haar mening over het softdrugsbeleid tot het kabinet met een standpunt komt, zegt Fred Teeven in De Pers. Quotez 6 PM 7 november 2008
roerende zaken Survivalkit bij BZK Ik zie niet hoe ik uit mijn begroting alle 120.000 ambtenaren een pakket kan aanbieden, zei Ter Horst bij de presentatie van de noodpakketten aan drie BZK-ambtenaren. Het tonnetje, dat kan drijven en daarmee erg handig is voor je visgerei, bevat onder meer een transistorradio, een EHBO-tasje, en touw, een zakmes, kaarsen en een spel kaarten. Kosten bij elkaar zo n 70 euro. Alle ambtenaren van BZK krijgen er een. Dick Schoof, DG Veiligheid was er verguld mee. Kwam meteen goed van pas bij de operatie natte voeten, die deze week werd geoefend. Op de site www.noodpakket.nl kunt u (aanbieding!) al voor 14,50 een pakket aanschaffen, maar ja, dan heeft u niet zo n fraaie trommel. Zie ook: www.denkvooruit.nl Lesje in ODF Staatssecretaris Heemskerk wil dat de rijksambtenaar wordt bijgeschoold in het gebruik van het Open Document Format, een standaard die nodig is om met open source-software te werken. Uit een onderzoek van het blad Computable bleek onlangs dat nog niet de helft van de overheidsmanagers bekend is met ODF en PDF (Portable Document Format), terwijl een jaar geleden is afgesproken dat overheden open source-software dienen te gebruiken, tenzij ze kunnen aantonen dat dit niet wenselijk is. Heemskerk gaat een brief sturen aan gemeenten, provincies, waterschappen en grote uitvoerende partijen, zoals UWV, CWI en de Belastingdienst, met relevante informatie over ODF. Ook ontvangen de ambtenaren software om binnen de organisatie met ODF te kunnen werken. Tijd voor inventarisatie Koninklijk Huis-archief Alle stukken in het Koninklijk Huisarchief die het privé-belang van s lands eerste familie overstijgen dienen te worden overgebracht naar het Nationaal Archief, vindt PvdA-Kamerlid Anja Timmer. De schifting zou moeten geschieden aan de hand van een inventarisatie door de archivarissen van de twee diensten plus een onafhankelijke expert. Timmer zal dit voorstel dat voortvloeit uit de motie-kalsbeek uit 2005 ter sprake brengen in de Kamercommissie van BZK. Aanleiding tot haar voorstel is de openbaarmaking van het rapport-beel uit 1956 over de Greet Hofmans-crisis, dat historicus Cees Fasseur met toestemming van de koningin integraal opneemt in zijn boek Juliana & Bernhard, verhaal van een huwelijk (uitgeverij Balans). Dat boek verschijnt 11 november a.s. Timmer vindt het vreemd dat een rapport waar al zo veel historici zoals Beel-biograaf Lambert Giebels inzage in hadden gevraagd, nu exclusief in handen van Fasseur terecht is gekomen. Het is altijd op eieren lopen met dit soort kwesties die raken aan het Koninklijk Huis, maar het is de hoogste tijd dat dit eindelijk netjes wordt geregeld, aldus Timmer. 7 november 2008 PM 7
nieuws SG Kronenburg pleit voor meer interdepartementale samenwerking BZ gooit klasje open De tweede week van november debatteert de Tweede Kamer over de begroting van Buitenlandse Zaken. Voor Ed Kronenburg (1951) is het zijn eerste sinds hij in maart van dit jaar als SG aantrad. Over de begroting wil hij het niet hebben ( daar gaan de ministers over ), wel over de organisatie van BZ. U bent al sinds 1975 in dienst van Buitenlandse Zaken. Wat is het grootste verschil tussen toen u destijds binnenkwam als 23- jarige jongeman en nu? In de jaren zeventig was er vooral sprake van wat ik noem de klassieke diplomatie. Het ging heel sterk over politieke verslaglegging. Maar de wereld is inmiddels enorm veranderd. Het aantal samenwerkingsverbanden, zoals de EU, de VN en de Navo, heeft een ongelooflijke vlucht genomen. Na de ommekeer in 1989 is er veel gebeurd op het terrein van bilaterale betrekkingen. We hebben tegenwoordig posten in landen waarvan we destijds niet konden geloven er ooit een ambassadeur te hebben, in Oekraïne bijvoorbeeld. Het departement is meegegroeid met internationale en nationale ontwikkelingen. Het toverwoord is tegenwoordig globalisering, dat zie je ook in onze begroting. Voor BZ betekent het dat we van vele markten thuis moeten zijn, zoals de kredietcrisis, klimaatverandering en voedselschaarste. Dat zie je terug in de bezetting op de posten. Gemiddeld komt een op de vier beleidsmedewerkers van een ander departement dan BZ. Op sommige posten, zoals de PV in Brussel en Washington, zijn bijna alle departementen vertegenwoordigd. Dat betekent dat er veel met andere departementen moet worden samengewerkt. Absoluut. Lukt dat een beetje? Ik vind van wel. Er wordt prima samengewerkt met onze collega s hier in Den Haag. Er is sowieso veel ambtelijk contact in allerlei voorportalen en overlegstructuren. Bovendien worden mensen over en weer geplaatst. Van oudsher beslist Economische Zaken mee over het plaatsen van ambtenaren op de posten. Maar samenwerking met de andere departementen is wel iets van de laatste jaren? Nee, enige samenwerking heeft altijd al bestaan. Het is wel zo dat we nu veel meer raakvlakken met andere departementen hebben. Afghanistan is een voorbeeld bij uitstek, daar komt het allemaal samen. Defensie natuurlijk en onze mensen van ontwikkelingssamenwerking. Binnenlandse Zaken als het gaat om politietaken, en Justitie. Het grijpt allemaal in elkaar. BZ gaat ook meer samenwerken met de Algemene Bestuursdienst. Dat klopt. Laatst hebben we er een collega bij gekregen op de ambassade in Washington. De samenwerking met de ABD moet nog geïntensiveerd worden, waarbij het uitdrukkelijk de bedoeling is dat het gebeurt op basis van reciprociteit. Het is voor ons belangrijk dat BZ-ambtenaren elders kunnen werken om ervaring op te doen, maar mensen van buiten moeten ook bij ons aan de slag kunnen, vanwege hun andere kijk op zaken, dat houdt ons scherp. Staan BZ-ambtenaren daar open voor? Daar wordt wisselend over gedacht, zeg ik eerlijk. Men denkt dat het vooral gaat om eenrichtingsverkeer, dat er alleen maar mensen bij komen. Ik probeer duidelijk te maken dat het een two way street is, het kan niet zo zijn dat onze mensen niet elders terecht kunnen. Om die uitwisseling vorm te geven, kun je het beste onderaan beginnen. Dat wil ik bevorderen. We moeten in onze opleiding plaatsen creëren voor ambtenaren van andere departementen, met name voor degenen die qua werk met internationale zaken te maken hebben. Dus het BZ-klasje wordt opengesteld voor mensen van buiten? Nou, opengesteld We hebben een opleiding en kunnen aan andere departementen vragen of ze geschikte kandidaten hebben die daaraan mee kunnen doen. Na de opleiding gaan ze aan de slag op hun eigen departement. Op die manier creëer je van onderaf een ambtenarencorps van mensen De begroting van... Hans van der Vlist SG ministerie van Vrom In week 47 debatteert de Kamer met minister Cramer over de begroting van Vrom. Minister Ella Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie is later aan de beurt. De toenmalige DG Milieubeheer Hans van der Vlist promoveerde begin vorig jaar tot SG nadat Marjanne Sint vertrok naar de Isala Klinieken. In 2006 riep Milieudefensie Van der Vlist uit tot machtigste milieuman van Nederland. Een logische keus, vond ook Jacqueline Cramer, die toen nog geen minister was, maar gewoon consultant en hoogleraar. Hij staat samen met Van Geel [destijds staatssecretaris van Milieu] aan het roer, aldus Cramer destijds in het blaadje van de milieu organisatie. De begroting van Vrom (exclusief WWI) bedraagt ruim 1,2 miljard euro, onder meer bestemd voor windenergie op zee, energiezuinig bouwen en het verduurzamen van het rijksinkoopbeleid. 8 PM 7 november 2008
nieuws column Buitenspel Foto: Rob Jongbloed die elkaar kennen, over en weer inzetbaar zijn en eventueel internationale functies kunnen vervullen. U doelt zojuist op Gerard van der Wulp, voormalig DG van de RVD, die nu tweede man in Washington is. Er is nogal wat kritiek geweest op deze benoeming omdat hij niet uit BZ-gelederen komt, dus geen diplomaat is. Hij is natuurlijk wel een diplomaat. Niet in de klassieke zin dat hij het klasje heeft doorlopen, maar als je als DG van de Rijksvoorlichtingsdienst geen diplomaat bent, nou, haha, dan is je geen lang leven beschoren. Nog even over de taakstelling, ruim 12 procent van de BZ ers moet eruit. Hoe staat het daarmee? We hebben in kaart gebracht waar en hoe we ons ambtelijke apparaat gaan inkrimpen. We moeten nu alleen nog bepalen in welke volgorde we dat gaan doen. Niet alle 421 fte verdwijnen in een keer, dat wordt uitgesmeerd over drie jaar. De directies hebben net hun plannen van aanpak Naam Hans van der Vlist Geboren 29 april 1947 Studie Weg- en waterbouw, TU Delft Loopbaan Medewerker verkeersdienst (Rotterdam), gemeentewerken (Schiedam), gedeputeerde Zuid- Holland, dijkgraaf (Edam), directeur-generaal Milieubeheer (ministerie van Vrom), secretaris-generaal Vrom ingeleverd, dus halverwege de volgende maand wordt duidelijk wanneer wat gaat gebeuren. Het DG Regiobeleid en Consulaire Zaken verdwijnt. Komt daar nog iets voor in de plaats? In onze blauwdruk voor de organisatiestructuur van het departement in 2012 houden we rekening met een vierde directoraat-generaal. Vooralsnog noemen we dit DG Consulaire Zaken, omdat we daar in onze structuur natuurlijk nog wel een plaats aan moeten geven. Het zou kunnen dat de leiding van de ondersteunende taken ook daar terechtkomt. De posten krijgen ook te maken met de taakstelling. Gaan er ambassades verdwijnen? Nee, er verwijnen geen ambassades, wel een aantal consulaten-generaal, dat in Montreal bijvoorbeeld en in Frankfurt. Zouden er niet een paar ambassades in Europa dicht kunnen, nu er in Europees verband zoveel wordt samengewerkt? Juist niet. Het lijkt een paradox, maar doordat er zoveel samenwerking is, is er juist meer bilateraal overleg nodig. Veel informatie halen we uit Brussel, maar we willen hier in Nederland natuurlijk graag weten hoe er in Londen wordt gedacht over de kredietcrisis. Nog een laatste vraag. De Telegraaf suggereerde onlangs dat minister Verhagen naar Economische Zaken gaat vanwege het vertrek van Aboutaleb van SZW naar Rotterdam. Ik las het ja. En de minister ook. En? Fabeltjes! Cindy Castricum Nu het er op aankomt en de kredietcrisis ons allen in korte tijd aan de bedelstaf kan brengen, zet de Tweede Kamer zich vrijwillig buitenspel. Het algemeen belang wordt door de volksvertegenwoordigers gesteld boven de scoringsdrang, waarmee ze anders zo behept zijn. Dat geeft het goede voorbeeld aan het kabinet, waarmee de ego s van premier Balkenende en vice-premier Bos, naar aanleiding van de gunstige pers die de PvdA-voorman kreeg, wel zichtbaar in botsing kwamen. De media zijn machtiger dan ze denken. Denk je dat het draait om miljarden staatssteun, om de dreiging van het uitvallen van bancaire functies, de crisis op de huizenmarkt en de teloorgang van de totale economie? Nee, het draait om imago. Wie mag de volgende nationalisatie bekend maken? Want die kan electorale winst halen uit de financiële malaise. Zo bezien vormt de pers de verstandige, betrouwbare intermediair tussen het publiek en de op scoren gerichte politici. Maar zo zit het natuurlijk niet. Politici werken en denken in bredere kaders, waar journalisten vrijwel geen aandacht voor hebben. Verslaggevers staan in concurrentie met elkaar. Ze willen het nieuws als eerste melden en zijn op zoek naar de nasty details die hun verhaal uittillen boven de gewoontewaarheden en droge feiten uit de beleidsstukken. Op het snijvlak van die twee beroepsdeformaties komt het verhaal over het hedendaagse Europa tot stand. Het zal niemand verbazen dat dit verhaal elke diepgang mist, zoals de Aziatische filosoof en diplomaat Kishore Mahbubani ons deze week voorhield. Zolang politici zich versmallen om het nieuws te halen en journalisten hun best doen een karikatuur van de werkelijkheid te maken, blijft de lezer achter met een onvolledig plaatje waar de bekrompenheid (PVV!) het telkens weer wint van de visionaire gedachte. guikje@pm.nl 7 november 2008 PM 9
nieuws Spaghetti aan controlesystemen gevreesd RDW botst met Europese Commissie om EUCARIS De Rijksdienst voor het Wegverkeer sleepte een Europese prijs in de wacht voor EUCARIS, een systeem waarmee de EU-landen fraude met rijbewijzen en voertuigen kunnen voorkomen. Maar de Europese Commissie ligt dwars bij de totale invoering van EUCARIS en is uit op de bouw van een eigen systeem voor uitwisseling van rijbewijsgegevens. VenW Blij verrast was Hans van der Bruggen, adjunct-directeur van de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW), toen hij op 21 oktober jl. in Rome de ig 2.0 Award in ontvangst mocht nemen voor het European Car and Driving Licence Information System (EUCARIS). Dat is een ict-systeem dat het voor alle aangesloten landen mogelijk maakt om registratiegegevens van voertuigen en rijbewijzen uit andere landen op te vragen. Het winnen van de prijs was een belangrijke opsteker voor de RDW, dat sinds 2004 met de Europese DG Energie en Transport ruziet over de vraag of EUCARIS al dan niet moet worden ingevoerd als een pan-europees systeem. De RDW zegt al ruimschoots te hebben aangetoond dat het hiervoor geschikt is, maar de Commissie houdt implementatie vooralsnog tegen. In 1994 ging EUCARIS op initiatief van de RDW van start met een pilot in de Benelux, als antwoord op de toegenomen fraude met voertuigen en rijbewijzen na het wegvallen van de Europese grenscontroles. Het nut van EUCARIS is in de loop der jaren door het merendeel van de Europese landen erkend. Toen in 2005 het Prüm-verdrag, ook bekend als Schengen III, werd gesloten, ondertekenden de betrokken landen dan ook voor het gebruik Advertentie Kies multicultureel talent. En houd ze tegen bij de uitgang. Kom naar de conferentie Diversiteit? Gewoon doen! op 13 november in het Kurhaus Scheveningen. Kijk op http://kenniswebdiversiteit.rijksweb.nl van EUCARIS. Het verdrag geeft de politieautoriteiten van verschillende landen toegang tot verscheidene databanken, onder meer die van voertuigen. Onlangs is het Prüm-verdrag omgezet in een kaderbesluit van de Europese Raad, waardoor alle EU-landen nu verplicht zijn uiterlijk in 2011 gebruik te maken van EU- CARIS voor het uitwisselen van voertuiggegevens. Ook zijn enkele landen op basis Waarom zou je het wiel opnieuw willen uitvinden? van bilaterale verdragen via dit systeem begonnen met het wederzijds opvragen van kentekengegevens van buitenlandse verkeersovertreders. Zo bezien lijkt het slechts een kwestie van tijd voordat EUCA- RIS zich ontwikkelt tot een pan-europees systeem voor talloze verkeer- en transportgerelateerde thema s. Felle discussie De Europese Commissie denkt daar echter anders over. Naar aanleiding van de derde Richtlijn Rijbewijzen kondigde de Commissie al in 2004 aan zelf een vergelijkbaar systeem te willen bouwen voor het uitwisselen van rijbewijsgegevens. De negentien aangesloten EUCARIS-landen voeren sindsdien een felle discussie met de Commissie, die in 2007 besloot EUCARIS door het Amerikaanse onderzoeksbureau Gartner te laten evalueren. De onderzoekers concludeerden in maart van dit jaar dat EUCARIS aan alle eisen voldoet om als pan-euro- V.l.n.r.: Paul Eijssen (secretaris EUCARIS), Johan Hakkenberg (algemeen directeur RDW). Hans van der Bruggen en Mario Michelangeli (regiominister consumentenproducten, Regione Lazio) pees systeem te worden gebruikt. Dat heeft tot op heden niet tot een koersverandering van de Commissie geleid. Een woordvoerder van het DG Transport en Energie laat weten dat het in het nadeel van EUCARIS is dat slechts een beperkt aantal landen is aangesloten en dat het niet op basis van EU-regels is opgezet. Het is geen EU-systeem. Waarom het systeem dan wel gebruikt wordt voor voertuiggegevens, blijft onduidelijk. Feit is dat de Commissie vasthoudt aan een aantal EU-netwerken die al bestaan (RESPER, TACHOnet en ROASENET) of nog in het leven geroepen moeten worden (European Register for Road Transport Undertakings). In juli herhaalde de Commissie haar wens voor een nieuw systeem, tot grote verbazing van de RDW. Van der Bruggen: Als je voor iedere richtlijn, overeenkomst of besluit een nieuw systeem bouwt, leidt dit tot een spaghetti aan systemen en communicatienetwerken, terwijl het al bestaande EUCARIS-systeem de Commissie en de lidstaten juist heel veel tijd en geld kan besparen. Waarom zou je het wiel dan opnieuw willen uitvinden? Nederland heeft het DG eerder opgeroepen geen nieuwe systemen te bouwen zolang gebruik gemaakt kan worden van de al bestaande systemen zoals EUCARIS, blijkt uit een officiële reactie van de Nederlandse regering op de plannen van het DG uit 2007. De ig 2.0 Award wordt iedere twee jaar uitgereikt aan het beste Europese project op het terrein van interoperability, de uitwisseling van gegevens binnen een digitaal netwerk. Volgens Van der Bruggen komt de juryprijs goed van pas om het geschil met de Commissie op te lossen. We gaan de prijs, die nota bene is uitgereikt onder patronage van de Commissie, gebruiken om het DG te laten zien dat ze niet om EU- CARIS heen kunnen. Tristan van Rijn 10 PM 7 november 2008
nieuws Kabinet wil Gay Games ondanks financiële strop EZ trekt omstreden subsidie niet in EZ/OCW Als de gemeente Amsterdam zich kandidaat stelt voor het opnieuw organiseren van de Gay Games, dan is het kabinet bereid die kandidatuur te steunen. Dat schreef minister Van der Hoeven (EZ) vorige week in antwoord op vragen van D66-kamerlid Boris van der Ham. De voltallige gemeenteraad van Amsterdam steunde in augustus een motie van D66-lid Petra Hoogerwerf voor een tweede editie van de Gay Games in Amsterdam. Het is niet voor het eerst dat het kabinet zich positief uitlaat over de mogelijke kandidaatstelling. In september liet staatssecretaris Heemskerk al weten zich te willen inzetten om opnieuw een hele groep vrolijke, goedbestedende sporters, toeristen en mensen die er op een andere manier een feest van maken, naar Nederland te krijgen. In 1998 waren de Gay Games in Amsterdam. Hoogerwerf is heel blij met de steun van het volgens haar traditionele kabinet, laat ze weten. Het is een goed signaal. We maken ons zorgen om de toenemende intolerantie tegen homoseksuelen in Nederland. Tijdens de Gay Games van tien jaar geleden waren Nederlanders een stuk toleranter dan nu, zegt Hoogerwerf. Door opnieuw de homospelen te organiseren, moet die tolerantie terugkeren. Wanneer de Gay Games naar Nederland zouden moeten komen, is nog niet bekend. Hoogerwerf denkt aan 2014 of 2018. Alhoewel de Amsterdamse Gay Games in deelnemersaantallen de grootste spelen in de historie van het evenement waren, liep het voor Amsterdam uit op een financiële strop van (destijds) 6,5 miljoen gulden, bijna 3 miljoen euro. De laatste Gay Games, twee jaar geleden in Montreal, hadden na afloop een tekort van 4,3 miljoen dollar. Hoogerwerf: We moeten leren van fouten uit het verleden. RvdD EZ Het ministerie van EZ is niet van plan de ruim 800.000 euro subsidie aan de firma Excalibur Engineering in te trekken nu blijkt dat die firma een schip bouwt dat naar de SS er Pieter Schelte Heerema wordt vernoemd. Volgens een woordvoerder van het EZ-agentschap Senter Novem is de subsidie niet bedoeld voor de bouw van het bewuste schip, maar voor de stimulering van de techniek die met het bouwen van het megaschip gemoeid is. SP-kamerlid Sharon Gesthuizen vroeg of EZ op de hoogte was van Heerema s achtergrond toen het in 2001 subsidie verstrekte. Ook dringt zij aan op verandering van de naam van het schip, dat met een lengte van 360 meter en een breedte van 117 meter een van de grootste schepen ter wereld wordt. Pieter Schelte Heerema (1908-1981) werd na 1945 in Venezuela rijk in de olie-industrie en hielp daar tal van gezochte nazi s aan werk en onderdak RZ Kroese enzo... Yvonne Kroese 7 november 2008 PM 11
Versterk jezelf Je bent goed in je werk, maar er zit meer in je. Ontdek je verborgen talenten met de trainingen van Schouten & Nelissen en versterk jezelf! Vraag de trainingsgids aan op sn.nl of 0418 688 666. t r a i n e n o p l e i d e n c o a c h e n o r G a n i S a t i e a d V i e S sn.nl
Ex-secretaris Innovatieplatform Frans Nauta blikt terug in verwondering nieuws Het land wordt geregeerd door persberichten Van de 12.000 beleidsmedewerkers die departementaal Den Haag telt kan driekwart vertrekken, vindt Frans Nauta, gewezen secretaris van het Innovatieplatform. In zijn net verschenen boek Het innovatieplatform blikt Nauta terug op zijn ervaringen in het hart van bestuurlijk Den Haag. AZ Het was zeker niet zijn bedoeling, bezweert Frans Nauta, maar de verschijning van zijn boek Het innovatieplatform, innoveren in het centrum van de macht was voor oppositiepartijen VVD en SP al aanleiding om bij minister Maria van der Hoeven van EZ te informeren of het Innovatieplatform vanwege gebrek aan nut niet beter kon worden opgeheven. Van der Hoeven is dat getuige haar uitlatingen in Vrij Nederland van deze week zeker niet van plan. Met zijn boek, dat in korte tijd een tweede druk beleefde, raakt Nauta kennelijk een zenuw in Den Haag. NRC Handelsblad prees het als verplichte kost voor iedere bestuurskundeopleiding. Nauta: Ik krijg veel e-mails van Haagse ambtenaren die het boek met rode oortjes hebben gelezen en zeggen dat ik precies de vinger op de zere plek heb gelegd en dat ze daar blij mee zijn omdat ze het zelf niet mogen zeggen. In het poldermodel is het niet gebruikelijk dat je mensen met je kritiek confronteert. Ik ben het helemaal eens met Herman Vuijsje die verleden week in NRC Handelsblad schreef dat Nederland helemaal geen consensuscultuur heeft, zoals altijd wordt gezegd, maar een cultuur van conformisme. Consensus vereist dat je eerst je mening uitspreekt en vervolgens op onderzoek uitgaat hoe je overeenstemming met de ander kan vinden. In een conformismecultuur komt niemand voor zijn mening uit en ontwijkt iedereen het andersoortige geluid. Nauta kreeg in 2003 de eervolle uitnodiging om de eerste secretaris te worden van het platform. Na een jaar vroeg de premier mij om een boekje te schrijven over de resultaten die het IP inmiddels had bereikt. Het probleem was echter dat er amper resultaten waren te melden. Alles draait tegenwoordig om imago in de politiek. In feite wordt het land bestuurd door middel van persberichten. Het gaat om scoren in de virtuele wereld van de media, vrijwel niemand is geïnteresseerd in de uitvoering. Wat ik in dit boek wil zeggen is dat er nu eindelijk eens minder moet worden gekeken naar de 10 procent planvorming en meer naar de resterende 90 procent, de uitvoering. Aan het aantal zwaargewichten dat het IP in de gelederen had, lag het niet. Naast premier Balkenende, toenmalig minister van Onderwijs Van der Hoeven en minister Brinkhorst van EZ telde het IP klinkende namen als Gerard Kleisterlee (Philips), Rein Willems (Shell), Alexander Rinnooy Kan (ING) en Herman Wijffels (Wereldbank). Toch zijn de resultaten die het IP heeft geboekt klein bier in verhouding tot de statuur van de leden, oordeelt Nauta. Heeft hij hekel aan ambtelijk Den Haag overgehouden aan zijn tijd als IP-secretaris? Nauta: Integendeel, het merendeel van de ambtenaren die ik heb ontmoet was kundig, toegewijd en zeer betrokken. Het probleem Advertentie is alleen dat er veel te veel ambtenaren zijn en dat al deze goede mensen moeten functioneren in een slecht systeem. Volgens de cijfers van BZK zijn er maar liefst 12.000 beleidsambtenaren in Den Haag. Dat zijn er veel te veel om goed te kunnen functioneren. Een departement hoeft in mijn ogen niet groter te zijn dan het hoofdkantoor van Philips en daar werken 200 mensen. Dat betekent dat je makkelijk toekunt met een kwart van de huidige beleidsambtenaren. Dat lijkt op een populistisch verhaal uit de school van nieuw rechts, maar zo bedoel ik het beslist niet. Ik zou graag zien dat er een links-liberale visie komt op deze problematiek, want daarvoor is het de hoogste tijd. Dan wordt het weer leuk om in Den Haag te werken. René Zwaap Frans Nauta geeft donderdag 27 november om 18.30 uur een lezing over Het Innovatieplatform bij boekhandel Van Stockum aan de Herengracht 60 in Den Haag Congres Duurzame Stedelijke en Gebiedsontwikkeling Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV); beschikbare gelden voor nieuwe projecten Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG); financieringsinstrumenten Het integreren van milieuaspecten in ruimtelijke planontwikkeling; van sectoraal naar integraal Datum: woensdag 10 december 2008 Locatie: World Forum Convention Center, Den Haag Informatie Website www.eurecom.nl E-mail: info@eurecom.nl Tel.: 0653.206224 (Martin Visser) 7 november 2008 PM 13
nieuws Waterschapsverkiezingen van 13 tot 25 november Vijf vragen over de waterschappen Advertentie Breng schot in de diversiteit bij het Rijk. Kom naar de conferentie Diversiteit? Gewoon doen! op 13 november in het Kurhaus Scheveningen. Kijk op http://kenniswebdiversiteit.rijksweb.nl 1 Het waterschap, is dat niet de bestuurslaag die er wel uit kan? De drie linkse partijen pleitten in hun laatste verkiezingsprogramma (2006) voor opheffing van de waterschappen. Was de SP tot de regering toegetreden, dan had de toekomst er voor de 27 waterschappen wellicht heel anders uit gezien. Onder het motto droge voeten en schoon water hebben de waterschappen van oudsher de taak de waterhuishouding te regelen in een bepaald stroomgebied. Behalve het aanleggen en onderhouden van dijken en gemalen, het zuiveren van afvalwater en het schoon houden van het oppervlaktewater, houden waterschappen zich meer en meer bezig met kwesties omtrent ruimtelijke ordening, natuurbehoud en milieu. De waterschappen hebben een eigen belastingstelsel waar iedereen aan meebetaalt. De waterschappen hebben een unieke bestuursstructuur. Van oudsher is de democratische legitimatie van waterschappen gestoeld op het principe belang betaling zeggenschap. Belangenorganisaties betalen meer belasting en krijgen ook meer zeggenschap in het besluitvormingsproces. De gewone burger heeft als ingezetene van het gebied dat onder een waterschap valt, ook recht op inspraak zij het minder direct. Het stelsel van waterschappen heeft in de vorige eeuw een aanzienlijke verandering doorgemaakt. Zo is het aantal waterschappen in ruim vijftig jaar gedecimeerd. Telde Nederland in de jaren vijftig nog grofweg 2.600 waterschappen, nu zijn het er nog 27. 2 Hoe werkt het kiesstelsel? Kiesgerechtigden bepalen de samenstelling van het ingezetenendeel van het algemeen bestuur van het betreffende waterschap voor een periode van vier jaar. De overige zetels, die gereserveerd zijn voor belangenorganisaties, worden verdeeld. De wijze waarop verschilt per waterschap, veelal gebeurt dat door interne verkiezingen. Het dagelijks bestuur (het college van dijkgraaf en hoogheemraden) wordt gekozen door de leden van het algemeen bestuur. De dijkgraaf wordt voor zes jaar benoemd door de Kroon. Het stemmen geschiedt schriftelijk. Burgers krijgen een stemkaart thuisgestuurd en hebben twaalf dagen de tijd om die in te vullen en terug te sturen aan het betreffende waterschap. Plannen om een grotere opkomst te creëren door stemmen via internet mogelijk te maken, zijn eerder dit jaar gestrand omdat een dergelijke stemprocedure niet betrouwbaar genoeg bleek. De waterschappen kampen met een structureel lage verkiezingsopkomst. Bij de verkiezingen in 2004 was die 23 procent. Ter vergelijking: een burgemeestersreferendum is ongeldig als de drempel van 30 procent niet wordt gehaald. 3 Kun je nog wel spreken van democratische legitimiteit als de verkiezingsopkomst zo laag is? Critici zien het lage opkomstcijfer als een bevestiging van een democratisch bankroet. Met welk recht kan het dagelijks bestuur keuzes maken tussen verschillende belangen, vragen zij zich af, als minder dan een kwart van de bevolking er een legitimatie aan heeft gegeven? De Unie van Waterschappen (UvW) is echter niet pessimistisch. De koepel beaamt dat een opkomst van 23 procent wel erg laag is, maar vindt dat de waterschapsbesturen toch een goede afspiegeling van de samenleving zijn. Een steekproef onder een kwart van de bevolking is volgens de UvW betrouwbaar genoeg om de waterschappen democratische legitimiteit te geven. Er wordt ook een discussie gevoerd over de vraag of een waterschap wel democratisch gekozen moet worden. Tot 1992 werden volksvertegenwoordigers in het algemeen bestuur van waterschappen indirect gekozen, via de gemeenten. De waterschappen bestonden enkel uit mensen met een duidelijk belang bij goed waterbeheer. In 1992 kregen alle burgers het recht om direct vertegenwoordigers te kiezen op basis van het adagium no taxation without representation. De Nederlandse burger weet zich tot op heden niet goed raad met dat recht, hoewel hij wel waterschapsbelasting betaalt. Er wordt daarom geopperd dat we weer terug moeten naar het systeem van voor 1992. Een ander punt is dat waterschappen steeds vaker in het vaarwater van provincies of gemeenten komen. De taken overlappen soms en doordat er verkiezingen zijn, is voor de besturen de noodzaak groter zich te profileren. Er is bovendien veel kritiek op waterschappen die hun takenpakket te ver uitbreiden zo houdt een aantal waterschappen zich zelfs bezig met ontwikkelingssamenwerking waardoor de grenzen met andere bestuurslagen vervagen. 14 PM 7 november 2008
nieuws 4 Wat is er veranderd met de Waterschapswet 2007? De nieuwe wet is, net als die van 1992, voor een groot deel gericht op het vergroten van de betrokkenheid van de burger bij de waterproblematiek en heeft daarmee impliciet tot doel de kritiek op het bestaansrecht te doen verstommen. Ieder waterschapsbestuur bestaat tegenwoordig uit verschillende belangengroepen die verdeeld zijn in vier nieuwe categorieën: landbouw, natuurbeheer, bedrijven en ingezetenen. Het stemgewicht van iedere categorie verschilt per waterschap. De maximale omvang van het algemeen bestuur is gereduceerd tot 30 personen, waarvan maximaal 9 zetels bestemd zijn voor de belangenorganisaties. De overige zetels zijn bestemd voor de gekozen vertegenwoordigers. Met de nieuwe wet is het gewicht van de verkiesbare zetels vergroot; de burger heeft dus een zwaardere stem gekregen. Er zijn door de herziening van de wet drie belangrijke zaken veranderd. Met het nieuwe lijstenstelsel (voorheen een personenstelsel) kunnen ingezetenen stemmen op een politieke partij of op een organisatie die een specifiek belang behartigt. De verwachting is dat het hiermee duidelijker wordt waar men precies op stemt. Daarnaast moet het met het digitale kieskompas eenvoudiger worden een keuze te maken. Na het beantwoorden van 35 vragen krijgt de kiezer een stemadvies. Ten derde vinden de verkiezingen van alle 27 waterschappen tegenwoordig gelijktijdig plaats. De campagne om mensen op te roepen te stemmen wordt landelijk gecoördineerd waardoor de verkiezingen meer bekendheid krijgen, zo is de verwachting. Het feit dat politieke partijen zich ook in de campagnestrijd mengen zou daar aan bij moeten dragen. De UvW hoopt op een opkomst van 30 procent. 5 Waar stemmen we eigenlijk precies op? Door het nieuwe lijstenstelsel kunnen burgers stemmen op zowel themagerichte one-issue-organisaties, Advertentie als op lijsten van bekende politieke partijen. In beide gevallen is de keuze volledig afhankelijk van het waterschap waartoe men behoort. De belangenorganisaties onderscheiden zich door de prioriteit te geven aan één of meerdere thema s binnen het waterschap, bijvoorbeeld natuurbehoud, recreatie of milieu. De politieke partijen stellen zich breder op en richten zich voornamelijk op het verkrijgen van meer zeggenschap binnen de waterschappen. Zo wil de VVD het uitbreiden van het takenpakket van sommige waterschappen aan banden leggen en de lasten voor de burger verlagen. Meer in het algemeen worden kiezers geconfronteerd met specifieke problemen, zoals de vraag of sloten alleen moeten dienen als afvoer van vuil water of ook gezien moeten worden als belangrijke biotopen die al dan niet met chemische middelen gereinigd moeten worden, en wie dan voor de kosten opdraait. Tristan van Rijn Bij het ter perse gaan van dit blad was de uitkomst van een kort geding over de privacy bij de stemprocedure nog niet bekend. 7 november 2008 PM 15
coverstory Haagse ambtenaren pendelen veelvuldig heen en weer Onzichtbaar, dubbelzijdig geïnformeerd en verdacht. De ambtenaar die tussen Den Haag en Brussel heen en weer reist heeft het niet makkelijk. Hoe laveert hij tussen soms tegengestelde belangen? Ik zit op maandag in Brussel en op dinsdag weer in Den Haag. Dan zit ik niet met een andere pet op, het is onderdeel van het totaalproces. Tekst Rutger van den Dikkenberg en Noor Vos Foto s Welmer Keesmaat Elk departement heeft ze: ambtenaren die met de regelmaat van de klok de trein naar Brussel pakken. Overleg hier, vergadering daar. De Brusselgangers zijn een onzichtbare kracht in de geoliede machine die bouwt aan de Europese samenwerking. Door hun feitenkennis en hun intensieve bemoeienis met een specifiek onderwerp nemen ze de Europese ministers het nodige werk uit handen. Tegelijkertijd versterkt het opereren van deze ambtenaren het beeld van een weinig transparant Europa, waar de macht van ambtelijke commissies groot is, maar moeilijk te meten. Je ziet ze niet, je hoort ze nooit. Zo n 450 overlegclubjes van ambtenaren nemen in Brussel doorlopend beslissingen die het dagelijks leven van de Europese burger raken, schreef NRC Handelsblad enige tijd geleden. Onzichtbaar, dubbelzijdig geïnformeerd en verdacht. De ambtenaar die tussen Den Haag en Brussel heen en weer reist heeft het niet makkelijk. Elke stap die hij in Brussel zet wordt in Den Haag met argusogen bekeken. Dreigt het Europese standpunt een andere kant op te gaan dan verwacht, dan volgt terugkoppeling en een nieuw stategie-overleg. Want zonder bevriende lidstaten komt een klein land als Nederland niet ver op het grote Europese speelveld. PM sprak vier Haagse ambtenaren die regelmatig in Brussel overleg voeren en de onvermijdelijke compromissen sluiten. Wat zou een Nederlander nou liever willen dat ik de belangen van Nederland goed behartig, of dat ik in alle transparantie handel? Speelruimte Half oktober vierde het Europese landbouwcomité CSA een bijzondere maar vooral indrukwekkende mijlpaal. Voor de 1.350 e keer sinds de oprichting in 1960 kwamen de leden bij elkaar. Dat landbouw van oudsher een van de belangrijkste pijlers onder 16 PM 7 november 2008
de Europese Unie is, werd hierdoor nog maar eens benadrukt. Het CSA doet het voorwerk voor de maandelijks bijeenkomst van de Europese landbouwministers en komt wekelijks op maandag bijeen in Brussel. Namens Nederland is LNV er Roald Lapperre kwartiermaker van de Haagse programmadirectie Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) die volgend jaar ingesteld wordt, bij al deze vergaderingen aanwezig. Het belangrijkste kenmerk van het GLB is dat de lidstaten geen nationaal landbouwbeleid hebben en de Europese kaders bepalend zijn, aldus Lapperre. Voor Nederland is landbouw een belangrijk thema; 10 procent van de economie is gerelateerd aan de agrosector. De politieke lading rond het Europees landbouwbeleid is groot, merkt Lapperre. Maar in de onderhandelingen erover is altijd wel speelruimte te vinden. We treffen elkaar in het CSA elke week. Als je als Nederland wat wilt binnenhalen, moet je de ander ook wat gunnen. Het is belangrijk dat je je constructief opstelt. Na iedere vergadering koppelen we terug naar Den Haag, elke vrijdagmiddag zitten we met vijf departementen om de tafel om de instructie te formuleren voor de komende maandag. Op het moment dat je merkt dat het op een bepaald punt in Brussel anders gaat lopen dan verwacht, dan neem je dat weer mee naar Den Haag. Op landbouwgebied zijn Brussel en Den Haag vrijwel één, merkt Lapperre. Brussel is zo n wezenlijk onderdeel van de Haagse besluitvorming dat ik niet denk in termen als Brussel en Den Haag. Ik zit op maandag in Brussel en op dinsdag weer in Den Haag. Dan zit ik niet met een andere pet op, het is onderdeel van het totaalproces. Instructie Grofweg komt een Europees besluit als volgt tot stand: aan het begin van een nieuw halfjaar durend voorzitterschap, komt de nieuwe Europese voorzitter met een beleidsagenda waarop aangegeven staat 7 november 2008 PM 17
waar tijdens de komende zes maanden de nadruk op komt te liggen, vergezeld van een beleidsvoorstel. Logischerwijs strookt dit eerste voorstel volledig met de belangen van de voorzitter. Het is vervolgens aan de andere lidstaten hun visie over dit beleidsstuk te geven en hun positie in te nemen. Van thuis in Den Haag krijgen de onderhandelende ambtenaren een instructie mee, waarin de inzet voor de vergadering en de positie ten opzichte van het een voorstel omschreven staat. Hoe nauwkeurig dit Nederland moet altijd water bij de wijn doen om tot een compromis te komen is, hangt af van het belang dat een lidstaat hecht aan een onderwerp. Ruben Dekker, senior beleidsmedewerker genetisch gemodificeerde organismen (GGO) op het ministerie van Vrom, kan hierover meepraten. Hij loopt al zeven jaar mee in Brussel en heeft dus de nodige ervaring. Genetisch gemodificeerde organismen zijn een typisch Europees thema, al proberen veel lidstaten zelf weer wat regie op Brussel terug te pakken, merkt Dekker. We voeren nu een interne discussie, aangewakkerd door EU-voorzitter Frankrijk, waarbij een aantal fundamentele kwesties rond het GGO-beleid ter discussie staat. We hebben in het verleden afgesproken veel bevoegdheden bij Brussel neer te leggen, maar het lijkt dat sommige landen daar spijt van hebben. Burgers maken zich zorgen over genetisch gemodificeerde producten en de veiligheidsregels van de EU zijn voor hen toch heel onzichtbaar. Frankrijk legde op de eerste van een lange reeks Brusselse vergaderingen een aantal discussiepunten neer, vertelt Dekker. Een thema is bijvoorbeeld dat wij nu alleen kijken of het product veilig genoeg is om op de Europese markt toegelaten te worden. Maar moeten we daarnaast ook niet kijken naar de sociaaleconomische effecten van genetisch gemodificeerde organismen, of laten we dat aan de vrije markt? Tussen de Brusselse overleggen door vergaderen de leden van Dekkers cluster met andere Haagse departementen over het in te nemen standpunt bij de volgende vergadering. Ik stel vervolgens mijn eigen instructie op, waarin mijn speelruimte staat, zegt Dekker. De speelruimte wordt van tevoren ingeperkt, in overleg met andere betrokken departementen. Die Haagse afstemming kan het voor ons lastig maken in Brussel te onderhandelen, omdat we daardoor in Europa nauwelijks wisselgeld hebben. Als je bij onderhandelingen, in cijfers, inzet op bijvoorbeeld een 8 terwijl je weet dat andere landen een 12 willen, kun je beginnen bij een 5 en dan water bij de wijn doen. Maar dat is moeilijk te verkopen aan de departementen en kan alleen als er voldoende vertrouwen is dat ik echt voor de 8 ga. Vertrouwen Over het algemeen moet Nederland altijd water bij de wijn doen om tot een compromis te komen, reageert Wim Ploeg, plaatsvervangend hoofd van de afdeling Europa op Verkeer en Waterstaat. Ploeg richt zich in Europees verband op de besluit vorming rondom het Galileoproject, het Europese satellietnavigatiesysteem dat in 2013 voltooid moet zijn. Met ambtenaren van verschillende ministeries komen we eens in de vijf weken samen en bespreken we de actuele zaken, zegt Ploeg. We proberen steeds de lijn die we eerder uiteen hebben gezet te verifiëren: willen we dit beleid nog steeds blijven voeren? Het leuke aan het Haagse is dat je met alle ministeries om de tafel zit. Ieder heeft zijn eigen belang en dat probeer je te combineren tot beleid. Daarnaast is het bedrijfsleven erbij betrokken. De kunst is met elkaar een team te vormen dat goed samenwerkt. Ook Ploeg meent dat vertrouwen een belangrijke voorwaarde tot succes is voor een pendelende ambtenaar. Als je een onderhandelingstraject ingaat, weet je hoe Nederland over een aantal aspecten denkt. Daarbinnen moet je in de onderhandelingen verantwoordelijkheid kunnen nemen, zegt hij. Als het onderhandelen een andere kant op gaat dan verwacht, moet je steeds inschatten of je daarin kunt meegaan of daar juist tegenin moet gaan. Stel dat Nederland een vrij extreem standpunt inneemt, hoe groot is dan de kans dat we dat in de uiteindelijke tekst verankerd krijgen? Soms moet je je positie afzwakken en een nieuwe positie innemen. Je moet met elkaar een constructie bedenken die aan de ene kant concreet genoeg is om aan te geven wat je vindt, en aan de andere kant genoeg ruimte biedt om dat spel in Brussel te kunnen spelen. Bepaalde punten zijn echter zo fundamenteel voor Nederland, dat het diplomatieke spel stevig gespeeld kan worden. Ploeg: Ik herinner me een vergadering in het vroege voorjaar. De Europese Commissie had voorgesteld de verantwoordelijkheid over veiligheidsvragen te nemen, terwijl die bevoegdheid normaal gesproken bij de lidstaten ligt. Het behoud daarvan was voor Nederland een belangrijk punt. Ploeg meent dat je, als Nederland dit soort fundamentele posities inneemt, van tevoren ook al een oplossing achter de hand moet hebben voor als het fout dreigt te gaan. Daardoor is er vaak wel steun van andere lidstaten voor ons standpunt. Op deze manier ging Nederland ook de onderhandelingen over de veiligheidsbevoegdheden in. Samen met de permanente vertegenwoordiging in Brussel werd een oplossing bedacht. Via de achterdeur hebben we bereikt wat we wilden bereiken, namelijk dat er voor besluiten rondom veiligheid unanimiteit vereist blijft. In het Europese onderwijscomité wordt het spel een stuk minder hard gespeeld, weet Janneke Timmer. De OCW er, die zich zowel Haags als 18 PM 7 november 2008
coverstory Brussels ambtenaar voelt, noemt de sfeer bij de overleggen behoorlijk gemoedelijk. Ik heb nog nooit meegemaakt dat een onderwerp uiteindelijk door de ministers moet worden uitonderhandeld, zegt ze. Onderwijs is een relatief nieuw thema in Europa: pas sinds 2000, toen de lidstaten met de Lissabondoelstellingen afspraken in 2010 de grootste kenniseconomie van de wereld te zijn, kwam er écht aandacht voor. Het directe gevolg daarvan is dat de lidstaten inmiddels regelmatig rond de tafel zitten. Europa heeft echter nog nauwelijks bevoegdheden op het terrein van onderwijs, zegt Timmer. De afspraken die voortvloeien uit de overleggen van de onderwijsministers, zijn juridisch niet bindend. De bevoegdheden liggen bij de lidstaten zelf en de lidstaten willen dat ook zo houden. Maar we kunnen onderling wel afspraken maken over doelstellingen die we willen bereiken, bijvoorbeeld om de grootste kenniseconomie van de wereld te worden. Je hoeft je daar als lidstaat niet aan te houden, maar het staat wel op papier en de Europese Commissie maakt het Europees onderwijsbeleid transparant door bijvoorbeeld een rangschikking van lidstaten te maken, onderbouwd met cijfers. Nederland doet het bijvoorbeeld relatief niet goed op het gebied van bèta-techniek en met name het aantal vrouwen daarin. Het is nooit leuk om onderaan zo n tabel te staan en lidstaten zullen dit dan ook proberen te voorkomen. Weinig indruk Als een document na veelvuldig overleg tussen de lidstaten en door de lidstaten intern positief wordt beoordeeld, volgt stemming. Dat gebeurt veelal per gekwalificeerde meerderheid, waardoor de invloed van Nederland aan de vergadertafel relatief klein is. Dekker van Vrom merkt dat bijvoorbeeld in zijn GGO-dossier. We hebben veel ervaring en expertise en zijn al vanaf het begin lid van de EU. Maar we kunnen niet zo makkelijk, zoals bijvoorbeeld Duitsland, in de vergaderingen met de vuist op tafel slaan en dreigen tegen te stemmen. Dat maakt weinig indruk, omdat we daar te weinig stemmen voor hebben. Onze invloed moeten we uitoefenen in het voortraject. Dekker geeft een voorbeeld: Als je in een Brusselse vergadering met 27 lidstaten iets nieuws brengt, zelfs als het geniaal is, dan weet je zeker dat het uiteindelijk in het niets valt, omdat het buiten ieders instructie valt. Als je van te voren al drie vrienden regelt die zich in de vergadering achter je voorstel scharen, dan pikt de voorzitter het wel op en neemt hij het misschien mee in het volgende voorstel. Met Dekker erkennen ook de andere Brusselse Hagenezen het belang van de wandelgangen. LNV er Lapperre: Het voortraject, dus voordat er officieel iets op papier staat, is voor mijn gevoel heel belangrijk. Overleg met gelijkgezinden, maar juist ook met andersdenkenden. Een brug slaan naar die andersdenkenden is de sleutel tot succes, omdat de stemming per gekwalificeerde meerderheid is. We zetten in het begin, een jaar voordat een voorstel van de commissie op tafel komt, op papier wat wij in Nederland belangrijk vinden. Daar praat je dan met sleutelfiguren uit de commissie en uit andere lidstaten over. Neem bijvoorbeeld de melkquotering. Gezien de ontwikkelingen op de markt willen wij dat de quota in 2015 verdwenen zijn. Daar moeten we naartoe werken. Mede door onze vroegtijdige inzet heeft het ertoe geleid dat de commissie een aantal voorstellen heeft gedaan over de zachte landing van de melkquota. Dat krijg je alleen maar voor elkaar door energie te steken in het wandelgangencircuit. Het is helemaal niet verkeerd om dan een uurtje langer in Brussel te blijven om wat na te praten. Met 27 lidstaten heb je veel verschillende posities. Een vergadering loopt soepeler als je weet dat je medestanders hebt, merkt Timmer van OCW op. Meestal ga ik de dag van tevoren al naar Brussel, om af te spreken met collega s uit andere landen en wat te drinken. Ook Wim Ploeg reist om die reden vaak de avond voor het overleg al af naar Brussel. Het echte vooroverleg doet Timmer al eerder, per mail of telefonisch. Dat dergelijk vooroverleggen de transparantie in Europa niet ten goede komt, pareert ze stellig. Wat zou een Nederlander nou liever willen, dat ik de belangen van Nederland goed behartig, of dat ik in alle transparantie handel, waardoor het Nederlands belang wellicht in het gedrang komt? De interne vergaderingen hier op OCW zijn toch ook niet openbaar? Dekker ziet de mogelijkheden tot persoonlijk vooroverleg wel verminderen. Ook hij neemt af en toe de avond voor een vergadering zijn intrek in een Brussels hotel om overleg te plegen met collega s uit andere landen, maar ziet hen er steeds minder vaak. De vliegverbindingen naar Brussel vanuit heel Europa zijn zo verbeterd, dat het ook voor ambtenaren uit verder gelegen lidstaten makkelijker is om op een dag heen en weer te vliegen. Bij dergelijke informele vooroverleggen is de Het is niet verkeerd om een uurtje langer in Brussel te blijven om wat na te praten speelruimte overigens wat groter, meent Dekker, al zijn niet alle ambtenaren het met hem eens. Het spel in de wandelgangen gaat soms verder dan je instructie, zegt Dekker. Al moet je natuurlijk wel zeker weten dat je het achteraf in Den Haag weer kunt verkopen. Voor de ervaren Dekker is dat inmiddels goed in te schatten. Als het onderwerp politiek gevoelig is, krijg je een strengere instructie mee en valt er minder te ritselen in de wandelgangen. 7 november 2008 PM 19
interview 20 PM 7 november 2008