Docentenhandleiding Hoog water op het schoolplein? Versie: West Friesland & Wieringermeer Inhoud: 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Werkwijze 4. Planning 5. Materialen 6. Voorbereiden lessen 7. Etra bronnen en werkvormen 8. Antwoorden opdrachten
1. Inleiding Utrecht, dinsdag 19 mei 2015 Beste docent aardrijkskunde, Voor u ligt de gloednieuwe lesmethode hoog water op het schoolplein. Een lesmethode om het overstromingsrisicobewustzijn van leerlingen te vergroten. Deze methode is speciaal gemaakt voor 3 havo/vwo. De methode bestaat uit 7 hoofdstukken, die in principe staan voor 7 lessen. In deze 7 lessen leren leerlingen alles over de oorzaken en gevolgen van overstromingen, maar kijken ze ook naar mogelijke oplossingen. Het bijzondere aan de methode is de regionale insteek. Voor het geheel Noord-Holland zijn er 3 versies gemaakt, elk voor een deel van Noord- Holland. Deze versie van de lesmethode is speciaal voor West Friesland & Wieringermeer ontwikkeld. U bent één van de eersten die de lesmateriaal te zien krijgt. We zijn erg benieuwd naar wat u van de lesmethode vindt. Alle tips, opmerkingen en aanmerkingen zijn meer dan welkom! We vinden inbreng van leraren erg belangrijk in het ontwikkelen van lesmateriaal. Om het lesmateriaal te beoordelen, vragen we u de lesmethode door te lezen/door te nemen en vervolgens de online vragenlijst in te vullen. U heeft de link van de vragenlijst via de mail toegestuurd gekregen. Voor de zekerheid hier nog de link: https://docs.google.com/forms/d/1o9jesp45eci3pq8zlymag0eirzqh4owhwq8dsejok/viewform Mocht u het lesmateriaal in uw lessen willen gebruiken, dan mag dat uiteraard! We zijn daarom tevens benieuwd of, en hoe, u het materiaal kunt gebruiken. Voor het beoordelen van de lesmethode via de online vragenlijst is het echter niet noodzakelijk om het lesmateriaal in de klas te hebben gebruikt. Het materiaal zelf doornemen volstaat om de online vragenlijst te kunnen invullen. Mocht u nog vragen hebben, schroom dan niet om contact op te nemen. Mijn mailadres is: a.d.maarschalkerweerd@students.uu.nl Ook kunt u bellen met 06-43978685 Veel plezier en succes met het doornemen en beoordelen van het lesmateriaal. Alvast hartelijk dank, Adam Maarschalkerweerd
2. Doelstellingen De leerling kan: - met betrekking tot Nederland, Noord-Holland en zijn schoolomgeving benoemen van welke wateren een overstromingsdreiging uit gaat. - uitleggen onder welke omstandigheden het water een bedreiging kan vormen - de dijken en duinen benoemen die hem tegen overstromingen moeten beschermen - uitleggen onder welke omstandigheden een dijk of duin bezwijkt - uitleggen hoe de verspreiding van het overstromingswater over het land beïnvloed wordt door de hoogteligging van het gebied, de ligging van het doorbraakgat en regionale waterkeringen. - omschrijven hoe hoog het overstromingswater kan komen in de schoolomgeving. - omschrijven welke gevolgen een overstroming van de schoolomgeving heeft voor het dagelijks leven en voor hemzelf en zijn familie. - omschrijven wat het waterschap/hoogheemraadschap/overheid doet op het gebied van dijkcontrole, dijkonderhoud en dijkverbetering. - kan benoemen welke dijken en duinen in Noord-Holland niet voldoen aan de norm. - kan benoemen wat hij/zij in het geval van een overstroming wel en niet kan verwachten van de plaatselijke autoriteiten. - kan beargumenteren of hij in het geval van een overstroming in zijn schoolomgeving moet evacueren of naar het hoogste punt in huis moet gaan. - in groepsverband werken De leerling is: - zich bewust van het feit dat het onderwerp overstromingsgevaar relevant is voor hem/haar en zijn familie - gemotiveerd om familie en vrienden uit te leggen wat er op school verteld wordt over de overstromingsgevaar. De leerling heeft: - meer aandacht en interesse voor het onderwerp overstromingsgevaar en het werk van het waterschap - meer aandacht voor landschappelijke elementen in de omgeving die met waterbeheer te maken hebben.
3. Werkwijze U kunt de lesmethode op 2 manieren doorlopen met uw leerlingen: 1. Met behulp van de powerpoint kunt u klassikaal uitleg geven aan uw leerlingen. Na deze uitleg kunnen de leerlingen de opdrachten horend bij het hoofdstuk maken. 2. U kunt er ook voor kiezen om geen klassikale uitleg te geven. In dat geval lezen leerlingen zelfstandig de leesteksten door, waarna zij de opdrachten horend bij het hoofdstuk maken. In de planning is uitgegaan van lessen van 50 minuten. Mochten lessen korter dan deze 50 minuten duren, of komt de docent tijd tekort, wordt geadviseerd om de openstaande opdrachten door de leerlingen als huiswerk te laten maken. Graag horen we het van u wanneer de hoofdstukken te kort of te lang zijn.
4. Planning Hoofdstuk Werkvormen Tijd (in minuten) Hulpmiddelen Computer/smartphone nodig voor: Les 1 1. Introductie Maken: opdracht 1 t/m 3 15 Opdracht 3: Opdracht 3: computer Overstromingsrisicoatlas Uitleg: leestekst 1.2 20 Powerpoint - Maken: opdracht 4, 5 15 (+ thuis) Opdracht 4: atlas - Les 2 2. Een overstroming Uitleg: leestekst 2.1 30 Powerpoint - in mijn omgeving, kan dat echt? Maken: opdracht 6 t/m 8 20 (+thuis) Opdracht 6: atlas - Les 3 Les 4 Les 5 3. Hoe kan een dijk doorbreken? 4. Het verloop en de gevolgen van een overstroming 5. Wat doet de overheid om de kans op overstromingen te verkleinen? Uitleg: leestekst 3.1 30 Powerpoint Maken: opdracht 9 t/m 13 20 Opdracht 15: site/app Dijk patrouille Veldwerk: opdracht 14, 15 (huiswerk) Uitleg: leestekst 4.1 15 Powerpoint Maken: opdracht 16 t/m 22 35 Opdracht 18 t/m 24: overstromingsrisicoatlas Uitleg: leestekst 5.1 25 Powerpoint Opdracht 13: computer of smartphone Opdracht 18 t/m 24: computer Maken: opdracht 23 t/m 28 25 (+thuis) Opdracht 28: computer: genereer een kaar via http://scoutingweredi.nl/algemeen/kaart en. Print deze uit voor de leerlingen.
Les 6 6. Hoe kun je jezelf voorbereiden op een overstroming? Huiswerkopdracht 5.3 huiswerk Uitleg: leestekst 6.1 15 Maken: opdracht 29 t/m 33 (+ etra opdracht) Huiswerkopdracht 6.3 Les 7 7. Eindopdrachten Etra opdracht 35 Opdracht Site/app Overstroom ik huiswerk Computer: 29, 30, 31 Smartphone: etra opdracht Keuze uit groepsopdracht 1 of 2
5. Materiaal De lesmethode bestaat uit het volgende materiaal: - Leestekst- en opdrachtenboek - Powerpoint - Docentenhandleiding - Digitale overstromingsrisicoatlas: http://www.overstromingsrisicoatlas.nl/inde-ora.html - Topografische kaart generator: http://scouting-weredi.nl/algemeen/kaarten
6. Voorbereiden lessen Hoofdstuk 3 Opdracht 17 Potentieel geschikte veldwerklocaties zijn beschikbaar via http://arcg.is/1dbqyjg Hoofdstuk 5 Opdracht 29 genereer simpel een topografische kaart van de locale omgeving via http://scouting-weredi.nl/algemeen/kaarten. Print deze uit voor de leerlingen.
7. Etra bronnen en werkvormen Werkvorm over horizontaal evacueren (alternatief voor hoofdstuk 6 opdracht 35) o Print de volgende pagina met kaartjes uit, en laat de leerlingen de kaartjes uitknippen. Verdeel de leerlingen in groepjes en stel ze de volgende vraag: Wat neem je mee bij een ramp? Elk groepje mag 5 spullen meenemen. Achter elk kaartje moet een verhaal zitten.
Gel/wa/hairspray Regenjas Tandenborstel Foto-albums Fles water Pak koekjes I-Pad Flesjes water Draagbare radio Waarschuwingsfluitje of vuurpijl Papieren kaart Mobiele telefoon (met google maps) Fiets Auto Hamster Warme trui
8. Antwoorden opdrachten Hoofdstuk 1 Opdracht 1:Oefenen met een overstromingsramp, zinnig of onzinnig? a Eigen antwoord van leerling, bijvoorbeeld dat het nuttig is om een rampenplan te maken omdat er een kans is op een overstroming en we dan goed voorbereid moeten zijn, en dit kan door in een plan op te stellen wat we doen ten tijde van een ramp b Eigen antwoord van leerling, bijvoorbeeld dat het nuttig is om een rampenplan te maken omdat er een kans is op een overstroming en we dan goed voorbereid moeten zijn, en dit kan door te oefenen Opdracht 2: Schattingen van het verloop van een overstroming a Eigen antwoord van leerling b Eigen antwoord van leerling c Eigen antwoord van leerling Opdracht 3: Berekeningen van het verloop van een overstroming a Eigen antwoord van leerling b Eigen antwoord van leerling c Eigen antwoord van leerling d Eigen antwoord van leerling e Eigen antwoord van leerling Opdracht 4: Wateroverlast Eigen antwoord van leerling. In het antwoord moeten de volgende verbanden opgenomen zijn: hoe hoger de ligging van de woonplaats, hoe kleiner de kans op wateroverlast, hoe meer de bodem bedekt is met asfalt, tegels en stenen, hoe groter de kans op wateroverlast, en hoe meer veen en klei in de bodem, hoe groter de kans op wateroverlast. Opdracht 5: Conclusie Eigen antwoord van leerling Hoofdstuk 2 Opdracht 6: Overstromingen langs de voormalige Zuiderzee
- De naam Waal refereert naar een gebied waar een kolkgat is ontstaan door een dijkdoorbraak. - Dit kolkgat (ronde vorm) is nog te zien in het kavelpatroon van de kaarten. Opdracht 7: De Zuiderzeewerken
B Eigen antwoord C Hiermee zou het gevaar van overstromingen weggenomen worden en zouden mogelijkheden ontstaan om land in te polderen. Opdracht 8: Conclusie Eigen antwoord van leerling Hoofdstuk 3 7 Opdracht 9: Doorsnede over een dijk 2 5 6 4 3 1 Opdracht 10: Faalmechanismen
Oorzaken Gevolgen Naam van het mechanisme Langdurig hoog water Water stroomt onder de dijk door Ondertunneling (piping) Harde wind en hoge golven Het gras op dijk spoelt weg Erosie binnentalud Water stroomt over de dijk Dijk raakt doorweekt Erosie buitentalud Groot hoogteverschil tussen het hoog water en het slootwaterpeil aan de andere kant van de dijk. Het buitentalud raakt beschadigd Macro-instabiliteit Opdracht 11: Begroeiing de wortels van het gras houden het sediment bij elkaar en gaat daardoor erosie tegen. Opdracht 12: Duur van de hoogwater Als het hoogwater langer aanhoudt, raakt de dijk verzadigd van het water en is de kans groter dat de dijk doorbreekt Opdracht 13: Dijkpatrouille Eigen antwoord van leerling Opdracht 14: Waarnemen Antwoord afhankelijk van gebied Opdracht 15: Verwerken Antwoord afhankelijk van gebied
Hoofdstuk 4: Het verloop en de gevolgen van een overstroming Opdracht 16: Het verloop van een overstroming a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied c Antwoord afhankelijk van gebied d Antwoord afhankelijk van gebied e Antwoord afhankelijk van gebied Opdracht 17: Overstromingsvrije gebieden a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied c Antwoord afhankelijk van gebied Opdracht 18: Verschillen tussen verschillende waterkeringen A. Bij een dijkdoorbraak B. 1. Stormvloed is een heftige maar korte periode waarbij het water over de duinen slaat. Wanneer het eb wordt trekt het water zich terug. bij een dijkdoorbraak trekt het water zich niet terug. 2. Achter de zwakke kust ligt vaak nog een slapersdijk, bij de IJselmeerdijken niet. C. De hoofdwaterkeringen, de regionale keringen zijn er om bij een mogelijke overstroming de schade te beperken. Opdracht 19: Onzekerheden in de berekeningen a Waarschijnlijk erger, omdat er in de berekeningen wordt uitgegaan van de sterkte van de dijk zoals die zou moeten zijn, maar in werkelijkheid de dijk zwakker zou kunnen zijn door de faalmechanismen b Na enkele dagen zou de dijk geheel kunnen doorbreken, in plaats van dat het water door een gat in de dijk naar binnen stroomt c Als de overstroming zich in de winter voordoet, vallen er meer slachtoffers, omdat er dan meer afvoer van water is en een grotere kans op veel neerslag Opdracht 20: Gevolgen van overstromingen a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied
c het waterpijl van de overstroming in het specifieke gebied, en de aanwezige burgers in het gebied d de kracht van de overstroming en de aanwezigheid van materiële goederen (bebouwing, vee en spullen) Opdracht 21: Gevolgen van overstromingen in een stad bij jou in de buurt a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied Opdracht 22: Indirecte gevolgen van overstromingen Antwoord afhankelijk van gebied Hoofdstuk 5: Wat doet de overheid om de kans op overstromingen te verkleinen? Opdracht 23: Meerlaagsveiligheid Laag Naam Maatregelen Laag 3 Rampenbestrijding Terpen bouwen Laag 2 Preventie Evacuatie routes plannen Laag 1 Gevolg-beperkende maatregelen Dijken versterken Opdracht 24: Laag 1 preventie (beheer waterstanden in de meren) A) Door op tijd water weg te pompen kunnen hoge waterstanden (en dus dijkdoorbraken) worden vermeden. B) Via: Regen, rivierwater: de IJssel, via kanalen BV: Amsterdam-Rijnkanaal C) Via: verdamping, via Noordzeekanaal, via Uitwateringssluizen van het IJsselmeer D) In de Zomermaanden, dit kan omdat het water zoet is. E) In de winter- en voorjaarsmaanden
Bron: Afvoerverdeling Rijntakken, TU Delft F) Boeren begroeiing gebruiken meer water uit de rivier in de zomer. G) Opdracht 25: Laag 1 preventie (dijkversterking) Faalmechanisme Golfoverslag en overloop Ondertunneling (piping) Erosie buitentalud Afschuiving Geschikte versterkingsmaatregel Aanleg steunberm Minder steil maken van het buitentalud Aanleg van een damwand Aanleg van kleibedekking op het buitentalud
Opdracht 26: Laag 2 Gevolg-beperkende maatregelen A) Geen huizenbouw toelaten in risicovolle gebieden als de uiterwaard, aanleggen van wallen/dijken rond kwetsbare voorzieningen. Wegen ophogen. Spuisluizen aanleggen waarmee het water versneld het gebied uit kan. B) Het gebouw op palen zetten. Het gebouw ontwerpen als een boot Opdracht 27: Laag 3 Rampenbestrijding en crisisbeheersing Volgens laag 3 heeft de overheid plannen gemaakt voor evacuatie A) Klopt B) als de ramp heel plotseling is gekomen Opdracht 28: Preventie van wateroverlast (A) a via regenwater en via piping b via het gemaal en via verdamping C)
D) D boezemgemaal, deze moet meer water wegwerken E 2000 km2 = 2000000000m2 * (0.8-0.5) = 600.000.000m3 Opdracht 29 Preventie van wateroverlast (B) a Antwoorden afhankelijk van gebied Hoofdstuk 6: Hoe kun je jezelf voorbereiden op een overstroming? Opdracht 30: Mijn huis in www.overstroomik.nl a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied Etra opdracht Opdracht 31: Verticaal vluchten a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied c Antwoord afhankelijk van gebied d Je kunt dagenlang geen boodschappen meer doen. Je hebt geen verwarming meer. Je hebt geen elektriciteit meer. Je hebt geen internet en telefoonbereik meer. Je kunt je huis niet meer uit. Je huis stort in. Geen risico Klein risico Groot risico
Je verhongert. Je raakt onderkoeld. e Voldoende (houdbaar) eten en (drink)water. Contant geld, waarschuwingsfluitje, gereedschap set, zakmes. Radio en zaklamp met (etra) batterijen, wainelichtjes, aanstekers en lucifers. f Controleer of je weg kan komen via dakraam of ladder. Maak duidelijk waar je bent, hang een wit laken uit je raam. Sluit gas, water en elektriciteit af Opdracht 32: Horizontaal vluchten a Antwoord afhankelijk van gebied b Antwoord afhankelijk van gebied c Je komt met de auto vast te staan in de file Je auto komt zonder benzine te zitten Je hebt geen internet en telefoonbereik meer. Je verhongert. Je raakt onderkoelt. Geen risico Klein risico Groot risico d Warme kleding, stevige schoenen, medicatie, voldoende houdbaar eten en drinken, volle brandstoftank, waarschuwingsfluitje, e Verken je route, welke wegen zijn beschikbaar, welk (openbaar)vervoer neem je. Laat familie en vrienden weten waar je heen gaat. Sluit je woning af Opdracht 33: Wat doet jij? a eigen antwoord leerling, iets in de trant van: nee, want er zijn veel meer mensen die moeten vluchten dan er hulpdiensten beschikbaar zijn
b eigen antwoord leerling c met een radio kan je het belangrijke nieuws volgen over de overstroming, weersverwachting en informatie over evacueren Opdracht 34: Samenvattende opdracht Wateroverlast Overstroming Oorzaak 1. Enorme regenbui 1. Dijkdoorbraak Waterdiepte 1. Maimaal 20cm 2. Enkele meters Duur 1. Uren tot dagen 3. Weken tot maanden Voorkomen (welke gebieden) Gevolgen: schade 1. Laaggelegen gebieden met veen en kleibodem, en stedelijke gebieden 1. Verminderde inkomsten van boeren, en schade aan kelders en vloeren in huizen 4. Alle gebieden behalve hooggelegen gebieden en gebieden die beschermd worden door regionale keringen 5. Enorme materiele schade aan gebouwen, auto s, infrastructuur, landbouw, etc. Gevolgen: slachtoffers 1. Weinig gewonden, geen doden 6. Veel gewonden en doden Gevolgen: maatschappelijke ontwrichting 1. Files op de weg, treinen en bussen 7. Totale ontwrichting van het vallen uit dagelijks leven Preventiemaatregelen door de overheid 1. Inzet van gemalen en 8. Dijk en duin versterking retentiegebieden Maatregelen die je zelf kunt nemen als het gebeurt 9. Zandzakken voor de deur leggen Verticaal of horizontaal vluchten