Leerkracht Het Netekanaal en het Albertkanaal: varen tussen Duffel en Herentals 9 Het Netekanaal Het Netekanaal is gegraven om de scheepvaartverbinding tussen de Zeeschelde en het industriebekken in Luik en de Kempen te verbeteren. Door de aanleg van het kanaal moesten schepen niet langer via de haven van Antwerpen varen, maar konden ze via de Rupel en de Beneden-Nete naar de Zeeschelde. Het Netekanaal wordt in Viersel gevoed met water uit het Albertkanaal en mondt 15 km verder in Duffel uit in de Beneden- Nete. Geschiedenis Vanaf 1933 werd het Netekanaal aangelegd, waarvan de functie voornamelijk beperkt bleef tot verbindingskanaal tussen het Albertkanaal en de Nete. Het kanaal liep min of meer parallel met en ten noorden van de Kleine Nete. Via een sluis kon van het Netekanaal naar de Kleine Nete versast worden. Deze plaats is nu nog herkenbaar aan het doodlopend stuk kanaal waar de jachthaven VVW Emblem zijn steigers heeft. Pas in 1950 werd het kanaal via een grote bocht ten zuiden van Lier doorgetrokken tot in Duffel. De Grote en de Kleine Nete werden via een sifon onder het Netekanaal geleid. Op 23 oktober 1961 werden de sluizen geopend. 9-1
Industrie Door de jaren heen vestigden zich een aantal bedrijven langs het Netekanaal. We vinden er o.a. betoncentrales en bouwbedrijven. Aan- en afvoer van bv. zand en bouwmaterialen gebeurt via het kanaal. Schepen van meer dan 80 m kunnen niet in de sluis van Viersel - daarvoor is de sluis te klein. Om van het Albertkanaal naar de Zeeschelde of omgekeerd te varen, moeten deze schepen dus nog altijd via Antwerpen. Recreatie Het Netekanaal stroomt als een blauw lint door de Netevallei en is een aantrekkelijke waterweg voor de pleziervaart en watersporters. Er zijn tal van watersportverenigingen: roeiverenigingen, kanoclubs, jachthavens, campings, Op verschillende plaatsen zijn aanlegsteigers. Daar kunnen plezierbootjes aanmeren of langs trailerhellingen te water worden gelaten. De stad Lier heeft twee jachthavens en er is een ligplaats voor woonboten. Ook vissers komen op het Netekanaal aan hun trekken, waarbij ze tijdens het vissen concurrentie krijgen van futen, reigers en aalscholvers. Warme zomers trekt mensen naar het water. Maar zwemmen is verboden op het kanaal. Natuur Langsheen het Netekanaal liggen een aantal prachtige natuurgebieden, zoals de Steenbeemden en het Viersels Gebroekt. Deze waterrijke gebieden zijn door de mens gecreëerd. Het zijn vroegere vloeibeemden die ontstonden dank zij een oude landbouwtechniek waarbij hooilanden langs rivieren regelmatig bevloeid werden met voedselrijk rivierwater. Het systeem moest voor een hogere hooiopbrengst zorgen. In de tweede helft van de vorige eeuw werd de Kleine Nete gekanaliseerd en de verbinding tussen de rivier en de hooilanden verbroken. Daardoor werd het voor talrijke planten en dieren erg moeilijk om er te overleven. Nochtans herbergen de natte gebieden een zeldzame watergebonden fauna en flora. De bever komt er bijvoorbeeld voor. In het deelgebied t Zomerklokje groeit de gelijknamige zeldzame plant, die wat gelijkt op een sneeuwklokje. De Netevallei is ook een thuis voor watervogels zoals wintertaling en blauwe reiger. Ze herbergt ook planten die graag groeien op heel natte plaatsen langs kleine rivieren, zoals bijvoorbeeld moesdistel en lange ereprijs. Via verschillende projecten wil Natuurpunt de rijke biodiversiteit van vroeger herstellen. Het provinciaal groendomein Kesselse Heide op grondgebied Nijlen is een overblijfsel van een langgerekt stuifduinengebied. 9-2
Strijd tegen overstromingen - Sigmaplan De vallei van de Grote en Kleine Nete is van oudsher gevoelig voor overstromingen. Met het Sigmaplan wil de Vlaamse overheid de omgeving van de Schelde en haar zijrivieren beschermen tegen wateroverlast en de riviernatuur in ere herstellen. In dat kader werden in de jaren 80 de Netedijken verhoogd, versterkt en voorzien van een wegdek. Bovendien kwamen er stroomafwaarts van Lier, zowel op de linker als de rechteroever van de Beneden-Nete, gecontroleerde overstromingsgebieden (GOG s): Anderstadt 2 en de Polder van Lier.. Binnenkort wordt gestart met de vernieuwing van het GOG de Polder van Lier. Een nieuwe en grotere uitwateringssluis moet ervoor zorgen dat de polder vlotter leegstroomt na een stormtij en dus sneller klaar is om een volgend stormtij op te vangen. In het overstromingsgebied zal een landschap met open water en riet gecreëerd worden. Dit type landschap vormt het habitat van tal van zeldzame planten- en diersoorten. Zo levert het Sigmaplan een belangrijke bijdrage aan de Europese natuurdoelen voor Vlaanderen. De omgeving wordt dan veiliger voor overstromingen en ook de natuur krijgt een boost. De diversiteit aan landschappen, fauna en flora zal de omgeving in de toekomst nog aantrekkelijker maken voor recreanten en natuurliefhebbers. Meer info over het Kempens sigmaproject kan u lezen op https://sigmaplan.be/nl/projecten/nete-en-kleine-nete/ Waterkwaliteit In het Netebekken worden de beste scores voor waterkwaliteit in Vlaanderen gehaald. Op enkele plaatsen voldoet ze aan de Europese doelstellingen. Op vlak van waterzuivering heeft het Netebekken een relatieve voorsprong op andere bekkens in Vlaanderen. De eerste waterzuiveringsinstallaties werden er al in 1970 opgestart. Het Netekanaal zelf heeft ook een relatief matige tot goede kwaliteit; de beste score van de kanalen die het Netebekken doorkruisen. Alle beken en rivieren, waaronder ook de Grote en Kleine Nete, worden namelijk onder het kanaal door geleid. Het kanaal ontvangt hierdoor geen water van zijrivieren en blijft dus gespaard van eventuele calamiteiten. Aangezien er van dit kanaalwater drinkwater wordt gemaakt is dit geen overbodige luxe. Er gelden trouwens zeer strenge normen voor water dat voor drinkwaterproductie is bestemd. De Kleine Nete duikt onder het Netekanaal door. Drinkwaterproductie Tot 1955 werd drinkwater geproduceerd uit het water van de Nete. Nu gebeurt dit met water uit het Netekanaal dat Duffel bereikt via het Albertkanaal en dat oorspronkelijk afkomstig is van de Maas. De productie van drinkwater uit het Netekanaal gebeurt door het waterbedrijf water-link. Het water uit het Netekanaal wordt eerst mechanisch gezuiverd, waarna het in het eerste waterspaarbekken in Duffel terechtkomt. Via een hele reeks waterspaarbekkens wordt het water naar het drinkwaterproductiecentrum van Walem (Mechelen) geleid. In de spaarbekkens vindt ondertussen een biologische zuivering plaats. 9-3
Het Albertkanaal Eens versast door de sluis van Viersel komen we op het Albertkanaal terecht. Dit 130 km lange kanaal doorkruist 4 rivierbekkens: het Maasbekken, het Demerbekken, het Netebekken en het Benedenscheldebekken. Het verbindt Luik met de haven van Antwerpen. Geschiedenis Rond 1900 ontstonden er problemen met het transport op de Kempense kanalen. Door de ontdekking van steenkool in Limburg en de groeiende staalindustrie in Luik werden de Kempense kanalen al gauw te klein en de scheepvaart werd vertraagd door het groot aantal sluizen en beweegbare bruggen. In 1910 ontstond de gedachte aan een rechtstreekse verbinding tussen Luik en Antwerpen, een verbinding die langs de Kempense kanalen zou lopen. Dit nieuwe kanaal moest toegankelijk zijn voor schepen met een tonnenmaat tot 2000 ton. In 1930 gaf koning Albert I de symbolische eerste spadesteek voor het kanaal dat naar hem werd genoemd. Gedurende negen jaar hebben bijna 12.000 mensen aan het nieuwe kanaal gewerkt. Het hoogteverschil van 55 meter wordt door zes sluizen overwonnen. In 1940 werd het Albertkanaal in gebruik genomen, maar door de oorlog kwam de exploitatie pas in 1946 goed op gang. De economische welvaart, de motorisering en de stijging van de tonnenmaat zorgden er voor dat het kanaal al snel verzadigd raakte. In 1968 werden de eerste moderniseringswerken uitgevoerd: het kanaal werd verbreed tot 100 meter, de oevers verstevigd en op elk van de zes sluizencomplexen werd een duwvaartsluis gebouwd van 200 meter lang en 24 meter breed. Om de blijvende groei op te vangen en vervoer over het water verder aan te moedigen wordt het kanaal momenteel opnieuw aangepakt. Het is de bedoeling om alle bruggen over het Albertkanaal te verhogen tot minstens 9,10 meter met een doorvaarbreedte van 86 meter. De brug in Herentals krijgt een nieuwe plaats, Viersel kreeg een nieuwe brug, de werken aan de nieuwe brug in Massenhoven zijn volop aan de gang. Op die manier zullen schepen met 4 lagen containers onder de bruggen kunnen doorvaren en vierbaksduwvaarten tot 10.000 ton elkaar veilig kunnen kruisen. Heden is het Albertkanaal een zeer belangrijke scheepvaartroute van en naar de haven van Antwerpen. Reeds 3 sluizencomplexen op het Albertkanaal zijn uitgerust met een waterkrachtcentrale. De anderen volgen nog. Waterkwaliteit en drinkwaterproductie In Zandhoven duikt de Kleine Nete in drie kokers onder het Albertkanaal door en vervolgt haar weg op de andere oever. Ook op andere plaatsen duiken beken en rivieren - o.a. het Groot Schijn - onder het kanaal door. De waterkwaliteit van deze beken heeft dus geen invloed op de waterkwaliteit van het Albertkanaal. De waterkwaliteit van het Albertkanaal is iets minder goed dan het Netekanaal. De ongunstige structuurkenmerken als betonnen bak maken echter dat er weinig kleine ongewervelde dieren (macro-invertebraten) en vissoorten voorkomen in het Albertkanaal. Constructie aan de doorgang van de duiker. 9-4
De Kleine Nete. Tussen de Limburgs-Antwerpse grens en de sluis van Wijnegem mogen bedrijven hun proces-, koel- of afvalwater niet lozen in het kanaal omdat ter hoogte van Broechem water uit het Albertkanaal onttrokken wordt voor de productie van drinkwater. Het drinkwaterproductiecentrum van Oelegem ligt verder stroomafwaarts. Verkeersborden op de bruggen maken de schippers hierop attent. Ook in Grobbendonk wordt drinkwater geproduceerd, maar dan uit grondwater. Oppervlaktewater van het Albertkanaal dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie vereist een uitgebreider zuiveringsproces dan grondwater. Drinkwaterwinning langs het Albertkanaal. Aanduiding drinkwaterwinning Recreatie Langs het Albertkanaal zijn tal van watersportverenigingen. Elke gemeente heeft er minstens één. Ook roeiverenigingen, kanoclubs, jachthavens en campings zijn er gevestigd. Er zijn op verschillende plaatsen aanlegsteigers waar plezierbootjes kunnen aanmeren en die langs trailerhellingen te water kunnen worden gelaten. Van Grobbendonk tot Herentals is een snelvaartzone afgebakend: hier mogen jetskiërs en speedbootjes een hogere snelheid halen dan op andere plaatsen. In Zandhoven (Viersel) is op de linkeroever een heel stuk van het kanaal voorbehouden voor watersport en bijbehorende toeristische accommodatie. Ook kom je op verschillende plaatsen langs het kanaal vissers tegen. Natuur Tussen Herentals en Grobbendonk zijn betrekkelijk weinig bedrijven. De rechteroever vormt een kilometerslange groene gordel met heide, berken, dennen en sparren - de typische begroeiing van een Kempense zandbodem. Het Kempisch heideschaap wordt ingeschakeld in het bermenbeheer, belangrijk voor de bescherming van de veldparelmoervlinder. Op rechteroever ligt een 250 ha groot militair domein dat beschermd is als landschap. Dit betekent dat er zonder vergunning niets aan het landschap mag worden veranderd. Veel militaire domeinen hebben een belangrijke natuurwaarde. Het militair domein hier is een rustig gebied dat een typische fauna en flora herbergt met reeën, vossenburchten en zeldzame planten zoals wolfsklauw. In Oelegem werden natuurvriendelijke oevers en twee zwaluwmuren aangelegd. Vernieuwde oever, plasberm. 9-5