Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel Een goede luchtdichtheid van de gebouwschil bij nieuwbouw en renovatie Aline Branders A2M pmp ASBL

Doelstellingen van de presentatie De logica begrijpen van het luchtdicht maken van een gebouw. Dieper ingaan op de verschillende aandachtspunten tijdens het ontwerp en de uitvoering van het luchtdicht maken van een gebouw 2

Overzicht Principes Van ontwerp tot op de werf Gebouwschil Technische installaties Te onthouden uit deze presentatie Nog een stap verder gaan 3

Principes Op schaal van het gebouw Isolatie Luchtdichtheid Ventilatie Op schaal van de detailtekening Koudebruggen Waterdamptransfers 5

Principes 20 C 4 C Vp : 1650 Pa Vp : 800 Pa 6

Principes Waarom een gebouw luchtdicht maken? (herhaling) 4 voornaamste principes Beperken van de energieverliezen Beschermen van het bouwwerk Begunstigen van de goede werking van de ventilatie Verhogen van het comfort 7

Principes Waarom een gebouw luchtdicht maken? (herhaling) De luchtdichtheid kan niet berekend worden, maar wordt gemeten. Methode : Druktest of infiltrometrie of Blower Doortest. Enkel met behulp van deze testen is het mogelijk de verliezen via in/exfiltratie precies te bepalen Bron: www.architectesdehemptinneetgregoire.be 8

Waarden van de energetische referentieoppervlakte Energetische referentieoppervlakte A RE Jaarlijkse verwarmingsbehoefte: Resultaat van de infiltrometrietest: Behoefte aan primaire energie (sanitair warm water, verwarming, bijkomende en huishoudelijke elektriciteit): Waarden van de energetische Behoefte referentieoppervlakte aan primaire energie (sanitair Energetische warm water, verwarming, referentieoppervlakte bijkomende elektriciteit): A RE Behoefte aan primaire energie bespaard door de elektriciteitsproductie Jaarlijkse verwarmingsbehoefte: Verwarmingsvermogen: Resultaat Oververhitting van de infiltrometrietest: de zomer: Behoefte Jaarlijkse aan koelingsbehoefte: primaire energie Koelingsvermogen: (sanitair warm water, verwarming, bijkomende en huishoudelijke elektriciteit): Waarden van de energetische Behoefte referentieoppervlakte aan primaire energie (sanitair warm Energetische water, verwarming, referentieoppervlakte bijkomende elektriciteit): A RE Behoefte aan primaire energie bespaard door de elektriciteitsproductie Jaarlijkse verwarmingsbehoefte: Verwarmingsvermogen: Resultaat Oververhitting van de infiltrometrietest: de zomer: Behoefte Jaarlijkse aan koelingsbehoefte: primaire energie (sanitair warm water, verwarming, Koelingsvermogen: bijkomende en huishoudelijke elektriciteit): Behoefte aan primaire energie (sanitair warm water, verwarming, bijkomende elektriciteit): Behoefte aan primaire energie bespaard door de elektriciteitsproductie Verwarmingsvermogen: Oververhitting in de zomer: Jaarlijkse koelingsbehoefte: Koelingsvermogen: Gebruikte methode: Maandelijkse methode: Gebruikte methode: Maandelijkse methode: Gebruikte methode: Maandelijkse methode: 14 cm 1m Spleet van 1 mm U = 0.3 W/m²K > U = 1.44 W/m²K! Of 4.8 x slechter 3 cm 1m

Principes Lekdetectie (herhaling) Infrarood thermografie Anemometer Kunstmatige rook (onder- en overdruk) 10

Principes Meetwaarden (herhaling) V 50 [m 3 /h] luchtlekdebiet door de gebouwschil (bij een druikverschil van 50 Pascal) v 50 [m 3 /h.m 2 ] Doorlaatbaarheid van de gebouwschil = luchtlekdebiet per eenheid verliesoppervlakte (bij een drukverschil van 50 Pascal ) In te geven in de EPB-software (defaultwaarde: 12) n 50 [m 3 /h.m 3 of 1/h] Infiltratievoud = lekdebiet tegenover binnenvolume van het gebouw = aantal keren dat het luchtvolume per uur ververst wordt (bij een drukverschil van 50 Pascal) In te geven in de PHPP (max : 0,6) 11

Principes Definiëren van het luchtdicht volume Op elk plan en elke gebouwsnede met een ononderbroken lijn de grenzen van het luchtdicht volume aangeven Geïsoleerd volume = luchtdicht volume 12

Principes Materiaalkeuze voor de luchtdichtheid Hangt af van de bouwwijze : Traditionele bouw Bepleistering = luchtdichte barrière Aandacht voor de samenstelling en plaatsing van de pleister om scheuren te voorkomen Ad-hoc membraan bij de aansluitingen 13

Source : info-fiches ENE10 - IBGE Principes Materiaalkeuze voor de luchtdichtheid Hangt af van de bouwwijze : Houtskeletbouw OSB (!) + ad-hoc membraan Dampwerend of -remmend = luchtdicht barrière Tegenwand voorzien 14

Van ontwerp tot op de werf Bonne communication Alle actoren moet zich bewust zijn van de uitdagingen (zo vroeg mogelijk overleg) Aanmoedigen van de dialoog tussen aannemer architect en uitvoerders Begrijpen en uitleggen om geen vergissingen te maken Wijzigingen tov voorgeschreven werkwijze signaleren Uitvoeren van de test in het bijzijn van de werkmannen is een goede zaak om te vermijden dat ze steeds dezelfde fouten maken 16

Van ontwerp tot op de werf Ontwerp Systematisch nadenken over alle aansluitingen, indien mogelijk in samenspraak met de aannemer Een detailboek opstellen Nauwkeurig vastleggen «wie wat doet tegen wanneer» 17

Van ontwerp tot op de werf Lastenboek Niet alleen maar een eindresultaat voorschrijven Het geheel van toe te passen ingrepen beschrijven Niet schrijven: «De aansluiting tussen muur en schrijnwerk moet dicht zijn». Maar: «De zelfklevende dichtingsbanden moeten aangebracht worden tussen het schrijnwerk en het metselwerk, de gebruikte lijm moet compatibel zijn met de andere gebruikte materialen: de banden worden aangebracht voor de plaatsing van het schrijnwerk». Geen schrik hebben om iets extra te herhalen 19

Beschrijving Aan de basis van de 2 sandwichpanelen bevinden zich 2 gelijmde gelamineerde planken van 3 cm dik die met verspringende voegen warm en onder hoge druk verlijmd werden met een weerbestendig fenolhars. Planken van het type KERTO of gelijkaardig. Inbegrepen: verstevigingen, verankeringen van het type Hanssens M12 of gelijkaardig tussen de panelen en voor de bevestiging. Toepassing: voorgevel van het gebouw Aard van de opdracht: QF Opmeting: M2 De post omvat de verbindingselementen tussen het raamwerk en de sandwichpanelen, de bijkomende isolatie op basis van de detailtekeningen, de verstevigingen, het geheel van de membranen die een perfecte luchtdichtheid garanderen. Bekleding (Trespa) lege ruimte Celit Cellulose OSB Gipsblok 20

Van ontwerp tot op de werf Werf Nauwgezette en verzorgde uitvoering, volgens de voorschriften van de fabrikant Aangepaste werfcontrole Belang van een goede coördinatie! Tussentijdse Blowerdoortest + bij de oplevering van elk deelwerk. 21

Van ontwerp tot op de werf Oplevering en ingebruikname Oplevering na uitvoering Blowerdoortest De conformiteit van de details die zijn opgenomen in het PID nagaan, met het oog op het vermijden van toekomstige doorboringen van de luchtdichte laag Gebruikersgids (voorbeeld : project Espoir) 22

Gebouwschil Aansluiting dak / buitenmuur Droge aansluiting Vochtige aansluiting Bron: isoproc Bron: isoproc 26

Gebouwschil Aansluiting dak / binnenmuur Droge aansluiting Vochtige aansluiting Bron: WTCB Bron: WTCB 27

Gebouwschil Aansluiting ter hoogte van dakconstructie 1. dampscherm 2. flap te plaatsen voor plaatsing kepers 3. kleefband Flap op de gording Aansluiting rond een gording Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 28

Gebouwschil Aansluiting plat dak Bron: WTCB 29

Gebouwschil Doorboringen Aansluiting in uitvoering rond een kolom Aansluiting rond een schouw Aansluiting in uitvoering rond een afvoer Aansluiting vloerplaat-afvoer Source : guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 30

Gebouwschil Doorboringen Aanbrengen Application d un vloeibaar produit liquide product d étanchéité om luchtdicht à l air te maken 31

Gebouwschil Aansluiting muur/venster Gepleisterde vochtige aansluiting venster-muur 1. voor de plaatsing vh venster 2. na de plaatsing vh venster Droge aansluiting venster-houtskelet 1. voor de plaatsing vh venster 2. na de plaatsing vh venster Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 32

Gebouwschil Aansluiting muur/venster Vochtige aansluiting : kleefband gekleefd voor de plaatsing van het raamwerk. Vochtige aansluiting : kleefband gekleefd voor de plaatsing van het raamwerk. Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 33

Gebouwschil Aansluiting muur/venster Droge aansluiting : kleefband gekleefd voor de plaatsing van het raamwerk. Droge aansluiting : kleefband gekleefd voor de plaatsing van het raamwerk. Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 34

Gebouwschil Aansluiting muur/venster Droge aansluiting : kleefband gekleefd na de plaatsing van het raamwerk. Droge aansluiting : kleefband gekleefd na de plaatsing van het raamwerk. Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 35

Gebouwschil Profiel op zich Minimum dubbele sluiting Klasse 4 zeer ruim Opgelet bij schuiframen/deuren Opgelet bij te hoge profielen 36 Bron: WTCB

Verbindingen raamwerk 38

Gebouwschil Profiel op zich Bij «geklasseerde» renovatie Nieuwe luchtdicht profiel Bestaand luchtdoorlaatbaar profiel Nieuwe luchtdichtheids barrière 41 Bron: A2M dans fiche-info ENE04-IBGE

Gebouwschil Aansluiting toegangsdeur Guillotinedeur (systeem gedemonteerd voor de illustratie) Deur met profiel (voor de plaatsing van de dorpel in blauwe steen en de binnenvloerbekleding) Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 43

Gebouwschil Aansluiting muur/vloer Illustration : contact 2012/1 CSTC 44

Gebouwschil Aansluiting muur/vloer

Gebouwschil Aansluiting vloerplaat/muur Droge aansluiting vloerplaat OSB Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) 46

Gebouwschil Elektrische leidingen Dicht stopcontact Element voor elektrische aansluiting Technische wand Correct in de pleister geplaatste aansluiting Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) Bron: info-fiche ENE04 - IBGE 47

Gebouwschil Continuïteit (metselwerk) Niet gepleisterd stuk achter de leidingen: INFILTRATIES Niet gepleisterd stuk achter de WC: INFILTRATIES Niet gepleisterd stuk ad onderkant van de muur: INFILTRATIES 48 Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat)

Gebouwschil Continuïteit (metselwerk) Binnenmuur in de buurt van een gevel geventileerde spouw Waterdichtheidsmembraan Potentieel luchtlek Bekledingsbaksteen Dampscherm thermische isolatie Breuk in de binnenpleister en gebruik van een soepele voeg Bron: WTCB Opvullen van de uiteinden van de holle elementen (vb. vloerstroken) dragend metselwerk binnenpleister te bepleisteren terugkeer opening Bron: WTCB 49

Gebouwschil Continuïteit (skeletbouw) 1. dampscherm 2. kleefband 1. dampscherm 2. voeg gedicht met lijm 1. dampscherm 2. voeg gedicht met lijm 3. lat 3 droge aansluitingen tussen dampschermen Bron: guide pour la conception des maisons neuves durables (arch. et climat) Bron: pmp 50

Gebouwschil Bijzondere gevallen Garage : A priori niet in het beschermd volume! Maar mogelijk om te ventileren via GMV Lokalen die een ventilatie vereisen: Vuilnislokalen Gastellers Toegang tot aanpalende niet verwarmde ruimten Zolder, garage, etc. Opgelet dat hier de luchtdichtheid niet vergeten wordt! 51

Gebouwschil Bijzondere gevallen Dampkap Zonder afvoer naar buiten (met kook voor de woning of met compensatie voor grotere systemen) Houtcassette en andere verwarmingssystemen Lift Luchtdicht Automatische ventilatieklep Brievenbus Buiten de luchtdichte barrière! Kattenluik Niet mogelijk ;-) 52

Gebouwschil Bijzonder geval : brievenbus Eengezinswoning: Luchtdichte barrière daarachter! (of speciale voorziening) Grote gebouwen: toegangssas voor de postbode (in of buiten verwarmde ruimte) 53

Gebouwschil Bijzonder geval : kattenluik Klassiek kattenluik niet luchtdicht Er bestaan magnetische sluitingen Bron: www.pet-porte.fr/chatieres-electronique Bron: www.energyefficientdogdoors.com 54

Technische installaties Centrale verwarming Algemeen: plaatsen van de ketel op zo n manier dat er zo weinig mogelijk doorboringen nodig zijn Ideaal : Bij gesloten ketel (type C) en nominaal vermogen < 70 kw deze bij voorkeur plaatsen binnen beschermd volume. In de andere gevalen, plaatsen buiten beschermd volume. 56 Bron : www.energieplus-lesite.be

Technische installaties Gastoestel (type A) Type A = open verbrandingskamer Voorbeeld : watergeiser Te plaatsen buiten beschermd volume Probleem bij gasfornuis! 57

Technische installaties Individuele verwarming Kachels, inbouwcassettes, openhaarden,... met open verbrandingskamer, zijn niet echt compatibel met de vereisten voor het doorgedreven luchtdichte prestatie Er bestaan inbouwcassettes op hout of pellets die luchtdicht zijn en hun lucht van buiten aanzuigen. 58

Technische installaties Diverse leidingen Ventilatie Groep binnen of buiten beschermd volume Principe : Beperk het aantal doorboringen en de afstand tussen de groep en luchtdichtheidsbarrière Elektriciteit Gas Hoofdbord in de verwarmde ruimte (minder doorboringen dan verder) Gasteller buiten beschermd volume 59

Technische installaties Dampkap De plaatsing van een dampkap kan aanleiding geven tot disfuncties Hoge debieten in de belangrijkste delen op het moment dat er geen nood aan is (-> energieverlies) Inversie van de debieten badkamer/wc (! luchtkwaliteit) Verhoogde onderdruk in het volledige gebouw Slecht werking van de trek van de dampkap Oplossingen: Kleine installaties: dampkap met koolstoffilter, zonder buitenaansluiting (! Onderhoud) Grote installaties: dampkap met compensatie (evenveel luchtinname als afgevoerd) In alle gevallen: dampkap niet aansluiten op hygiënische ventilatie! 60

Technische installaties Technische leidingen en liften Brandpreventie: voldoende natuurlijke ventilatie >< doorgedreven luchtdichtheidsprestatie Ideaal : technische leidingen en liften buiten beschermd volume Indien niet mogelijk, KB stelt oplossingen van compartimentering voor (cf WTCB contact 2012/1) Lift: opening voorzien van gemotoriseerde klep www.afc.lu 61

Technische installaties Technische leidingen en liften Brandwerende doorvoer Onbrandbaar scherm Brandwerende en luchtdichte doorvoer Geen RF vereist Brandwerende doorvoer A. Natuurlijke ventilatie B. Horizontale compartimentering C. Horizontale schermen 62

Te onthouden uit deze presentatie De behoefte aan verwarming hangt sterk af van de luchtdichtheid van het gebouw Rekening houden met de luchtdichtheid van bij het ontwerp Om succesvol te zijn is de betrokkenheid van alle intervenanten cruciaal Voor alles bestaan er een technische oplossing, maar hoe eenvoudiger de details, hoe gemakkelijker de uitvoering en hoe beter de luchtdichtheid. 64

Tools, interessante websites,... : Gids Duurzame Gebouwen en renoveren van kleine gebouwen(fiche ENE04) http://app.leefmilieubrussel.be/handleiding_duurzaam_geb ouw Fiches voorbeeldgebouwen (fiches 1.1. en 1.2.) http://www.leefmilieubrussel.be/templates/particuliers/infor mer.aspx?id=4640&langtype=2067 Guide pour la conception de maisons neuves durables http://energie.wallonie.be/fr/conception-de-maisonsneuves-durables.html?idc=6099&idd=44684 66

Tools, interessante websites,... : WTCB contact 2012/01 : Speciaal dossier luchtdichtheid http://www.wtcb.be/homepage/download.cfm?dtype=bbr icontact&doc=contact_fr_01_2012.pdf&lang=fr Memento étanchéité (ADEME / CETE Lyon) http://www.rt-batiment.fr/batiments-neufs/etancheite-a-lairdu-batiment/letancheite-a-lair-du-batiment.html 67

Contact Aline BRANDERS architect A2M pmp asbl 071 / 960 320 (technische permanentie van 9h tot 12h ma-di-do-vri) info@maisonpassive.be of infotechnique@maisonpassive.be www.maisonpassive.be 68