NT00152_743 Nadere Toegang op inv. nr 743 uit het archief van het Stadsbestuur Rhenen, 1337-1851 (152) H.J. Postema Januari 2015
Inleiding Dit document bevat regesten van de verzoekschriften van de kerkmeesters van Rhenen aan stad- en landregering over de periode 1579-1717. 2
Regesten 3-2-1579 Verzoekschrift van de gemene burgers en ingezetenen van de gereformeerde religie van Rhenen aan de regeerders van Rhenen dat de plaats waarvoor hen tegenwoordig predikatie gedaan en het heilig Evangelie geopenbaard wordt, etc., geheel onbekwaam is. Dit komt door de aanwas van gereformeerden (den Almachtigen zij loff). Bovendien zijn er placcaten in de provincie waarin staat dat de gereformeerden een open en bekwame plaats vergund moet worden. En omdat de kerk van het convent te Rhenen vaceert en leeg staat, en er geen openbare dienst wordt gehouden, begeren de gereformeerden die kerk te mogen gebruiken. 9-10-1589 Verzoekschrift van gemeente en kerkmeesters van St. Cunerakerk te Rhenen aan de magistraat van Rhenen dat de kerk zich in een sobere staat bevindt. Er moet nodig onderhoud gepleegd worden. Het gerecht verordonneert Willem Vastrick, gewezen cameraar-kerkmeester, binnen en maand te vorderen van de Staten van Utrecht dat de rekeningen gesloten mogen worden. 20-10-1591 Verzoekschrift van de regeerders van Rhenen aan de Staten van Utrecht of haar Gedeputeerden dat zij de tegenwoordige predikant hebben afgedankt om in zijn plaats een goed, eerlijk en vreedzaam predikant (zoals er ook in de hoofdstad Utrecht zijn), aan te nemen. De predikant heeft zijne excellentie, toen hij in Rhenen was, een verzoekschrift aangeboden om gecontinueerd te mogen worden. Maar zijne excellentie stond op het punt te vertrekken naar Utrecht en heeft hierop toen niet geantwoord. Hij wilde daarom dat de burgemeesters met hem naar Utrecht zouden reizen. Daar vertelde hij dat hij deze zaak heeft overgegeven aan de Staten van Utrecht. De regering van Rhenen wil nu graag duidelijkheid en antwoord. De Staten geven tot antwoord dat Rhenen een andere predikant mag zoeken. Achter dit verzoekschrift zit een extract uit het politieboek van Rhenen van 5-10-1591. Er komen nog maar zeer weinig mensen naar de kerk, omdat zij een afkeer hebben van de tegenwoordige predikant. De magistraat heeft hem daarom, en om andere, merkelijke redenen, heden afgezet van zijn dienst. 3
21-5-1592 Verzoekschrift van de regeerders van Rhenen aan zijne excellentie. Onlangs is een zekere vicarie verstorven in het gasthuis van omtrent 50 gulden per jaar, waarvan zijne excellentie als stadhouder de collatie toebehoort. Maar omdat de stad en inwoners van Rhenen zeer verarmd zijn doordat zij veel van de vijand in Deventer, Zutphen en Nijmegen geleden hebben. Hierdoor hebben zij zeer sobere middelen om hun predikant, koster en andere kerkendienaars te onderhouden. Daarom verzoeken zij de stadhouder de inkomst van deze vicarie door een kerkmeester van Rhenen te laten ontvangen en gebruiken tot onderhoud van predikant, koster en reparatie van de kerk. Dit is akkoord. 8-11-1609 Verzoekschrift van de kerkmeesters en speciale gecommitteerden van de kerk van Rhenen aan de heren van de rekening van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Deze heren zijn enige dagen geleden bij Remmerden met een lege schuit m.b.v. bomen te omvaren een aanwas en nieuwe aangemaakt stuk land achter de kribbe van het kerkengoed aldaar. Dit is enige jaren geleden nieuw aangemaakt. De kerkmeesters willen in hun eigendom gerust blijven. Het verzoekschrift is op 8-11- 1609 door Cornelis Jansen van Ruijll, Cors Alerts, Willem Coenders, Willem Scruiff en Coendert Willems voor het gerecht van Rhenen uitgedragen. Het verzoek wordt op 22-11-1609 te Arnhem ingewilligd. 25-5-1618 Verzoekschrift van Dirck Coewen?, cameraar, Adriaen Aarts en Willem Jelisz, kerkmeesters te Rhenen, aan de magistraat van Rhenen, dat zij afgelopen zondag van de kinderen van zaliger Elisabeth Lijsters, medeerfgenamen van zaliger Willem Lijster, gekocht hebben 13 morgen land in verschillende percelen bij Remmerden. Tot profijt van het kerkengoed willen zij anderhalve morgen land in de Marsche gelegen verkopen, tegenwoordig door Willem Vermeer gebruikt. 23-10-1622 Verzoekschrift van de diakenen van Rhenen aan de regeerders van Rhenen, dat zij, volgens hun ambt en eed, gehouden zijn de armen te verzorgen en hun inkomsten te garanderen. De regering van de stad heeft op het verzoek van Regnerus van Oosterzee hem zijn resterende penningen die hij de armen nog schuldig was geremitteerd en ook de 25 gulden al lang geleden volgens akkoord met de schout gerechtelijk aangegaan, de armen toegelegd. De diakenen willen graag geld zien. Als diakenen tekenen Jan Henric, Hendrick Arissen Coninck en Antonis Jansen. Er zit ook een verzoekschrift van Regnerus van Oosterzee, predikant in t Waal, bij. De kerkenraad van Rhenen heeft hem in tijden van nooden omtrent den jaere sessen in studiis 48 gulden gegeven. Hij heeft hierop 26-6 gerestitueerd. Hij in dese conjuncture van tijden om 4
verscheijdene gepasseerde swaricheijden gansch sober is om het resterende bedrag te betalen. 26-8-1647 Verzoekschrift van meester Bartholomeus Bergeijck, advocaat voor het Hof van Utrecht, aan de Staten van Utrecht dat hij als rentmeester van het Agnietenconvent te Rhenen op 23-8 vanwege de magistraat aldaar door de deurwaarder Matheus Lijster is gesommeerd om binnen 24 uren te betalen aan Willem Woutersz Roest, cameraar aldaar, 375 gulden vanwege prebendes, op poene van executie. Hij wilde bewijs van de schuld zien. De deurwaarder weigerde hem die. De secretaris bleek op reis naar Arnhem. Substituut-schout Jan Quint zei dat de burgemeesters dit moesten doen. 21-1-1651 Verzoekschrift van de predikanten aan de Staten-Generaal dat zij gehoord hebben van de solemnele ende extraordinarisse vergaderinge der Vereenichde Provintien om o.a. te besoigneren op de vaststelling van de religie. Zij oordelen ambtshalve schuldig te zijn de volgende zaken voor te dragen. De gereformeerde leer is in de Synode van Dordrecht in 1618-1619 vast gesteld. Bovenal is het noodzakelijk de paapse afgoderij te weren. De Jezuïeten, priesters, papen en monniken komen bij duizenden als sprinkhanen uit de afgrond het land in. Dan volgen er 20 punten tot verhindering van de paapse hierarchie en superstitie der pausgezinden, die zijn ondertekend door Bernard Cruse, Eleaser M.S. Lotius, Maximiliaen Teelinck, Cornelis Lemannus en Johannes Heijstius. 12-3-1656 Verzoekschrift van Cornelius a Diemerbroek, predikant te Rhenen, aan de regeerders van Rhenen. Hij is sinds 1629 predikant alhier en heeft nog nooit een vaste woonplaats gehad. Hij krijgt jaarlijks 60 gulden voor huishuur. Hiervan kon hij geen woning huren waer inne hij suppliant hem met eere ende fatsoen nae de gelegentheijt van sijn ampt konde behelpen. Hij moest dus eigen geld toeleggen. Hij had hier allang melding van willen maken maar heeft dit uit discretie niet gedaan. Maar nu zijn collega Johannes Petrus Kuppius wel een aanzienlijke woning heeft gekregen, die men geenszins voor 60 gulden kan huren, en dat de suppliant (die tot dus verre toe de hitte vanden dagh, ende de koude vanden nacht hier tot Rhenen heeft gedragen, ende sonder roem gesproocken, onder de eerste en voorste moge werden gerekent, die Gods kercke alhier in sodanigen pleije hebben gebraght alsmen heden siet) verzoekt hij een bekwaam huis. Dit verzoek wordt eenparig afgewezen. 23-6-1668 Verzoekschrift van Wulphert Claesz van Cleijn Scherpenseel en Joachim Jansz van Garderen, regerende kerkmeesters te Doorn, aan 5
de regeerders van Rhenen, dat zij bezig zijn met het repareren van de kerk te Doorn. Het is nodig dat er nieuwe ramen in komen, maar er is te weinig geld. Zij verzoeken Rhenen om verering van een glas in het koor. De burgemeesters worden geauthoriseerd om te informeren wat de andere steden hebben gedaan. 31-7-1670 Verzoekschrift van Johannes Kupius, predikant te Rhenen, aan de burgemeesters en regeerders van Rhenen. Hij heeft al eerder, in 1667, dit verzoekschrift geschreven maar het toen niet verstuurd. Nu doet hij het toch. Toen hij predikant in Amerongen was, kreeg hij 50 gulden per jaar voor zijn derde kind. Dat is hem door Rhenen ook beloofd maar niet gegeven dan alleen 2 jaren geleden, toen het jaar van gratie van de weduwe van ds. Diemerbroeck was afgelopen. Hij is al 13 jaar predikant te Rhenen en heeft dus 11 x 50 = 550 gulden misgelopen. Die wil hij graag ontvangen. Er zit ook een verzoekschrift bij van 7-8-1654, ondertekend door Johan de Kemp namens de kerkenraad van Rhenen dat zij in plaats van Johannes Ambrosius tot een tweede predikant hebben beroepen Johannes Kupius, tegenwoordig predikant te Amerongen. 1676 Verzoekschrift van de regering van Rhenen aan de Staten van Utrecht dat de classis van Rhenen-Wijk viermaal per jaar wordt gehouden, in de maanden maart, juni, augustus en november. Het behoorde te Rhenen en Wijk bij Duurstede om beurten gehouden te worden. Maar enige jaren geleden heeft de classis besloten slechts eenmaal per jaar in Rhenen te vergaderen, omdat de predikanten makkelijker naar Wijk dan naar Rhenen zouden reizen. Rhenen voelt dit aan als belediging en vermindering van inkomsten en verzoekt de Staten hierin verandering te brengen. 1676 Verzoekschrift van Cuijlenburgh, proponent, aan de Staten van Utrecht dat hij sedert 29-10-1675 de tweede predikantsplaats te Rhenen heeft waargenomen op toezeggen dat hij ook het tractement daarvoor zou genieten. Hij heeft tot 29-7-1676 zijn werk gedaan en wil geld zien. 26-3-168? Verzoekschrift van de kerkmeesters van Rhenen aan de Staten van Utrecht dat vele landerijen van de kerk staan om gedecreteerd te worden wegens verschuldigde schild- en schellinggelden, dat alle pachters, zo maar enigen uitstel mogen hebben, in staat zijn om hun verschuldigde ongelden te betalen, uitgezonderd Robbert Jansz, een van de bruikers van de kerkebouwing op Remmerden die door de oorlog van al zijn haaf en beesten ontbloot en tegenwoordig in grote armoede leeft. Hij heeft nog een grote schuld bij de kerk van 322-4. De 6
kerk is niet in staat die te betalen en is zelfs niet in staat zijn eigen lasten te voldoen. Zij verzoeken kwijtschelding. 3-10-1693 Verzoekschrift van de kerkmeesters van Rhenen aan de Gedeputeerde Staten van Utrecht dat al voor 1571 ten dienste van het gemenebest is verstrekt 200 gulden, waarvan de renten van tijd tot tijd door de Domeinen s lands van Utrecht zijn betaald, uitgezonderd enige jaren geleden. De originele obligatie is door zoveel oorlogen vermist uit het archief. Toch willen de kerkmeesters graag betaling. Dat is akkoord. 5-7-1709 Verzoekschrift over dezelfde zaak. Er is nu een andere ontvanger aangesteld. De kerkmeesters verzoeken opnieuw om betaling van de rente. 28-9-1717 Verzoekschrift van meester Huijbert van Deventer, secretaris van Rhenen, als kerkmeester, aan het gerecht van Rhenen, dat de erfgenamen van Ewid Alerds en Geertje Cornelis t.b.v. de kerk te Rhenen schuldig zijn 70 gulden wegens resterende kooppenningen van een akkertje van de Elsenkamp, sedert 1711, en 186-14 wegens borgtocht voor Aelbert Jansz. Enige erfgenamen en hun succeseurs wonen buiten de jurisdictie van de stad. Cornelis Ewids, zoon en medeerfgenaam van Ewid Alerts en Geertje Cornelis, woont in Kesteren, en Roelof en Ewid Geurtsz, zonen en mede-erfgenamen van Geurt Ewids, die een zoon en mede-erfgenaam was van Ewid Alertsz en zijn huisvrouw, woont op de Veluwe. De kerkmeesters willen arrest op hun goederen die in de stad liggen. Het gerecht gaat hiermee akkoord. 7