NT00152_3 Nadere Toegang op inv. nr. 3 uit het archief van het Stadsbestuur Rhenen, 1337-1851 (152) F. Gunther Januari 2018
Inleiding Dit document biedt een complete transcriptie van een deel van de bestuursnotulen van de gemeente Rhenen, de zogenaamde policieboeken, over de periode 1579-1583. 2
Transcriptie 16 februarij 1579 16 april 1583 [1] Den 10 en februarij 1579 presentes borgemeesteren, schepenen omnes, raiden Henrick Lijster, Gerrit Vastrick, Henrick Jacobsz snijder, Gerrit van Esvelt, Jan Gerritsz ende Frans Verwaij, ende Joachim Stevensz kerckmeesteren Is geordonneert den cameraer kerckmeester inder tijt van Sint Kuneren kercken binnen Rhienen dat hij van nu voortaen den heeren vicarijen borgers kijnderen schoelmeester ende coster voor haarluijder portie nijet meer betaelen en sall dan sijluijden van outs ende oudergewoenten volgende den fundatie gehadt hebben ende doen vuijtheemschen nijet met allen Alsoe vuijt desen proces is verresen ende geinstitueert tegens den voirschreven politie ende fundatie is geordonneert soe voirschreven. Den vijffden december 1580 presentes schout, borgemeesteren, ende schepenen omnes excepto Jonge Keijser. T gerecht ordonneert den vicarijsen Henrick van Wijck, Steven IJsbrantsz, Jan Ludolphsz, Thonis Evertsz, Wouter Henricksz Coster ende mr. Guert schoelmeester dat sijluijden terstondt costeloes ende schadeloes affdoen alsulcke procedueren als sij tegens den regierders van Rhienen contrarie des stadts privilegien aengeheven hebben voorden hove van Utrecht op peijne als indie selve privilegien bijde pacificatie, satisfactie ende all tgundt daer vuijt gevolcht is geconfirmeert ende bevesticht. Den 10 en februarij anno voirschreven presentibus iisdem is geresolveert alsoo den hoochgeboeren heer ende grave heer Johan grave te Nassaue Catzennelbooch 1 etcetera den burgemeesteren, schepenen ende raiden onser stede van Rhienen gescreven ende bevolen heeft deur begeerte des prinsen van Orangien, stadthouder slants van Utrecht datmen den predicant behoorlijck alimenteeren soude vuijte geestelicke ofte kercken goederen volgende sijne brieffven van date den 30 en januarij lestleden, soo ist dat dvoorschreven [2] borgemeesteren, schepenen ende raden volgende den selven brieffven geordonneert hebben bij provisie denselven predicant te alimenteeren vuijter kercken goederen voorschreven. Die regierders van Rhienen ordonneeren Frans Verwaij ende anderen kerckmeesteren den predicant mr. Willem bij provisie voor sijn alimentatie te geven drije hondert carolus gulden jaerlicx te betaelen aen vieren termijnen elcke termijn van drije maenden ingaende den 1 en januarij lestleden ende dat all volgende de bevelen vanden hoochgeboren heeren graeff Johan van Nassau deur begeerte des prinse van Orangien, stadthouder slants van 1 Er staat letterlijk: Catzennelbooch. Bedoeld wordt Johan 'de Oudere' van Nassau-Dillenburg (1536-1606), Graaf van Nassau-Dillenburg, Katzenelnbogen, Dietz, Siegen enz. 3
Utrecht, borgemeesteren ende schepenen den 30 en januarij lestleden gedaen. Actum tot Rhienen den 20 en meij 1579 presentibus beijde burgemeesteren, Ulrich, mr. Jacob, Jonge Keijser schepenen, raiden Henrick Lijster, Henrick Jacobsz snijder, Gerrit van Esvelt. [3] Op huijden den 7 en aprilis 1579 so willen die schout, burgemeesteren, schepenen, raden ende den gemeen burgeren loten van tweijen opten gemeente voorden Rhijnpoort gelegen volgende t accort opten 12 en martij lestleden geschiet tot veerthien scharen toe ende so wie een lot crijcht die sall terstont betaelen aen handen vanden cameraer een pont groot ofte ten minsten alleer ijmant met sijn beesten inden weijden sal moegen drijven ende soe wie in weij gecreeghen blijft, sal den cameraer der onwilligen beesten vanden weijde moegen drijven ende geven dat loth eenen anderen borgher die ter stont begeert te betaelen. Item dat nijemant sijn loth sal moegen over doen dan alleen den ghenen die borghers zijn ofte burger koeijbeesten opten verbeurte van tselve loth. Item meij avont salmen daer op slaen ende op Allersielen dach daer weder van slaen het calff sall die koeij volgen daert aff gecomen is maer indien tselffde calff doet is soe machmen een ander inde stede setten dat na kersmisse lestleden geworpen geworpen 2 sall zijn ofte men sall dat calff vanden gemeente moegen jaghen. Item een beest cleijn ofte groet sall voor een schaer gereeckent worden. Item dat oock nijemant eenighe beesten opten voorschreven gemeente drijven sall dan alleen melckoijen geen ossen, stieren ofte veerkoijen. Item soe wanneer enige borgeren mit waghens [4] karren ofte peerden over die gemeente willen waeren ofte rijden, die sullen gehauden wesen die heckenen onderwaerich te zijn ende een gestadich man daer bij te setten op een boete van eenen carolus gulden op dat die beesten vanden weijden nijet en gaen ofte strijcken ende nijmant daer duer beschadicht en wort. Van welcke heckenen die poortiers vanden Berch- ende Rijnpoorth elcx eenen sleutel gelevert sijn die die borgeren terstondt na hair gedaen affairen gehouden sullen wesen die portiers weder te brengen ende aen handen te leveren. Dat oock nijmant meer schaeren opte voorschreven gemeente en sall slaen dan twe opte verbeurte van een ijgelicken die ter contrarie doet sijn borgerschap ende datmen dselver beesten terstont onbecroent van ijmant dair van sall moegen jaghen ende drijven. Lothen ofte weijden gecregen Jan Willemsz Roelantsz...... 1 Mr. Rutger de Bruijn...... 2 Aelbert Petersz Duijn...... 3 Gerrit Jerifaesz....... 4 Thonis Cornelisz timmerman..... 5 2 conform het origineel tweemaal. 4
Willem de Wael........ 6 Den ouden Keijser....... 7 Franck den moeler....... 8 Gerrit Aertsz, schoemeker...... 9 Erst Jansz weert....... 10 Doctor Lijster....... 11 Jan Petersz, boode....... 12 Adriaen Sweren Verhuet...... 13 Amel Thonisz....... 14 [5] Verpachtinge der excijsen vanden stadt nade leste den 10 en octobris 1579 in presentie schout, borgemeesteren ende schepenen. Bier Henrick Jacobsz om hondert acht ende tachtentich gulden, borgen Willem Goesensz ende Bartholomeus van Bercheijck.. 188 gulden Wijn Mr. Jacob van Eck om tachtentich gulden, borgen mr. Gerrit Bock ende Ulrich Hermansz...... 80 gulden Ellen excijs Gerrit van Rhijn vijff ende tsestich gulden, borgen Dirck Jansz, brouwer ende Cornelis Henricksz, snijder... 65 gulden Excijs vanden brandewijn ende Rijnsche wijnedick is gecontinueert noch een jaer bij provisie Cornelis Thonisz om sesthien gulden, borgen mr. Wouter Suyrmont ende Verweij........ 16 gulden Aldus gedaen vanden pachteren ende borgen gecondempneert. Verpachtinge vanden naeweijde vanden gemeente ingaende op huijden durende tot sint Peter ad Cathedram toecomende oick opten lesten vorwaerden Gepacht om derthien gulden veerthien stuvers bij Henrick Jacobsz, borgen Dirck Jansz ende Walraven Cornelisz die tsamen gecondemneert zijn. Actum ter presentie Johan de Rhoij, schout ende tgerecht den 3 en november 1579. [6] Alsoe die borgeren bij verscheijden ende menichfuldige clachten den regierders van Rhenen voorde extinctie vanden nijen wijntcoornmoelen te kennen hebben gegeven vanden grooten exactien int affneemen vanden molster ende andere ongeregeltheijden der moeleners buijten den poorten van Rhenen die oick tot egeene redelicke affnemen vanden molster duer eerstelick versouck ende oick ordonnantien vanden selven regierders en hebben willen verstaen dat die burgeren oick daer duer aenden selven regierders dickwils versocht en hebben om eenen nijen wijntcoorn moelen bij hemlieden gestelt te worden tot huer der stadt ende inwoenders vandien prouffijt ten eijnde sijlieden vanden voorschreven exactien ende ongeregeltheijden ontslagen ende ontlast mochten worden daer toe sij oick ende tot onderhoudenisse vandien geconsenteert hebben seeckere somme van penningen op te moegen nemen ende lichten op interesse op huerlieder gemeente die oick ter ontfanck vandien beswaert is ende dat oick eenige somme vuijter 5
stads incompste daer toe geemploijeert soude worden mits dat die stadt tot optimmeringe, oprichtinge ende onderhoudenisse vandien goede toesicht soude hebben ende weder die prouffijten daer van comende alleen genieten, soe ist dat inden jaer 1568 bij schout, burgemeesteren, schepenen, raden ende sesthienen representeerende tcorpus vander stadt ende gemeen borgeren sulcx geaccordeert, gesloten ende dien volgende eenen nijen wijntcoornmoelen inden stadt opgericht is met groote costen vander selver stadt ende gemeente tot der borgeren ende inwoenderen groot prouffijt willende daeromme wij schout, borgemeesteren, schepenen, raden ende sesthienen onsen eedt vander stadts ende borgemeesteren [7] goederen getrouwicheijt achtervolgen ende voldoen ten exemple van onse borgeren ende inwoenderen ende oick voorsien dat dvoorschreven moelen ten eijnde dselve opgericht is mach onderhouden worden, dat oick onse stadt van daer ons, onssen borgeren ende ondersaten aldaer nijet te maelen in geen grooter schaden dan dselve althans is ende der voorschreven borgeren ende inwoenderen nijet weder in toecomende tijden en vallen in de voorschreven ofte diergelijcken exactien ende ongeregeltheijden vanden buijten moeleners geconsenteert ende beloeft hebben, consenteren ende beloven bij desen voor ons ende onse nacomelingen op anders geen moelen te sullen ofte doen maelen dan alleen op onse respective selffs moelen ten waere men den selve bij ons gemeen consent affbroeck. Des toirconde bij ons ende borgeren onderschreven onderteijckent den 28 en octobris 1579. De Roij en De Bruijn 1579 Henrick van Eck Sander Janssean Geriet Bock Henryck Vonck Ulrich Hermansz Henrick Lijster Dr. Keijser djonge Gerrit Vastrick Cornelis Tonisz A. Bemmel mr. Jacob Jansz van Eck Reijnier Jansz Gerrit van Hees [8] Willem van Haan Aert Sandersz Jorghijm Teunisz bij mij Peter Herbertsz bij mij Jan Aerntsz Suet Joost Adriaensz Antonis van Triest Willem Sijmonsz de Waels 3 merck Gheryt van Esffelt Michiel Lambeersz merck Jan Herbertsz Molls merck Jan IJansz J. Verweij 1579 Cornelis [ ] 4 Deryck Janssen wever Hans Herbers van Roelens merck Lambert Aersz mandemaeckers merck Rijer Henricksz van Ochtens merck bij mij Goesen Claesz Jerifaes Engbertsz merck Jerifaes van Triest Aerrijen Sueren Verhuedt Frans van Ewijck Cornelis Cornelissen Willem Gerritsz merck Henrick Jacop schrijvt 5 3 Onzekere lezing. 4 6
Dirck Tonisz Dirck van Cronenborg Aearyan Borren 6 merck Willem Vastrick [9] Henrick Faesz merck Jacob Gerritsz merck Ernst Jansz merck Myn naem Aelbert Andriesz Aert Gerritsz merck Jan Gerritsz merck Gerrit Jansz merck Jan Pitersz merck Arijaen Willemsz Michiel Willemsz Jan Jansz merck Willem Huijbertsz Ick Gerrit Aerntsz Thonis Aerten 7 Peter Reijersz merck Jan Vonck Gerrit van Rijn Willem Goesensz Aelbert Thonijssoen Marten Rijcksz bij mijn Walraven Cornelijs Tmerck van Wemmer Gijsbertsz Tijs Cornelijsz Jasper van Rhijns merck bij mijn Claes Cornelijsz Evert Tonijssen Jan Goertsz Gerrit Willemsz snijder Lambert Peters clompmaker Pauwel Jansz 8 Jan Pietersz bode bij mij Jan Jansz tot Rhenen Adriaen Dircks Simon Jacobsz Herbert Jansz ten selven tijd is Goesen Claesz [ ] 9 gecomen ende Henrick Jacobsz [ ] 10 gecontinueert [10] Henrick Jansz Willem Jacobsz Thonis Reijersz ten van Cuyleborch Dirck Jansz brauwers merck Wouter Henricksz koster Johan van Maesbemels merck Henrick Ruijsch commanduyr tot Ingen Heer Henrick van Wijck prior 11 Joost Diercksoen Johan van Rajen, snijder Rijck Herbersz Henrick Dircksz de Veer Cornelius 12 van Gelder Jan Stevensz dannitken 13 Jan Verhuedt Dyryck Melys Thonis Adriaensz Gerrit Cornelisz merck Peter die Wit Jan van Wijck Roelofsz Johan van Wijck Zegerse prijester 5 6 7 8 9 10 11 12 13 7
Wouter Gerritsz Goert Beents Frans Verway [11] Hartger Henricksz Cornelis de Bruyn Jan Evertsz Wyllem Aertsz Wouter Rutgersz van Manen Thonis Corstiaensz Swinolt Fransz Jan Nost Cornelis Henricksz Ariaen Noest Dirck Henricksz B. van Bercheijck Hollander dootgraver Aelbert Elisz Dirck Jan van Wijnterswijck Cornelis Tijnagel Coernelis Ariesz Jan Goet [ ] 14, karman Ariaen Petersz, karman Ammel Thonysz Jan Jansz leijdecker Jan Willemsz, karman Antonis Struijck Jan Mom Frans Jansz Warnaersz Steven Stoffelsz Thonis Corlisz, timmerman [12] 1579 Den 23 en decembris hebben schout Johan de Rhoij substituyt Bemel, burgemeesteren ende schepenen omnes excepto Vonck, raden Henrick Lijster, Henrick Jacobsz schipper, Gerrit Vastrick, Gerrit van Esvelt, Henrick Jacobsz snijder, Reijer Jansz ende vuijte burgeren ofte sesthienen Willem van Harn, Peter Herbertsz, Jan Smit, Goesen Claesz, Dirck Thonisz, Joachim Stevensz, Henrick Aertsz, Adriaen Dircksz, Jerifaes Engbertsz, Gerrit Aertsz, Walraven Cornelisz, Ariaen Petersz. Inden ijersten sal den stadtmoelener gehauden wesen allen borgeren, inwoenderen ofte ingesetenen onser stadt Rhenen den ijersten opten stadtmoelen zijn coorn brengende omme gemalen te worden ijerst maelen sonder enich onderscheijt te maecken tusschen den armen ende den rijcken soe veel hem sulcx moegelick ende doendelick sall zijn. Item soe wie enich coorn opte stadtmoelen te malen brengt sal tselve aldair moegen doen wegen in presentie van enijgen vanden gerechtsboeden ofte twe anderen goede loffweerdigen getuijgen ende dat selve in presentie vanden moelenair ofte zijnen knecht ende sall tselve weder wegen na dattet gemaelen is sonder den sack te openen. Ende indien hij alsdan bevindt dat hij sijn geleverde wicht nijet en heeft sall tselve den moelener te kennen geven, den sack all toe latende blijven. Ende den moelener sulcx metten voorschreven getuijgen overtuijcht ende onderwesen sijnde nijet en beterde, sall hij gestrafft worden na gelegentheijt vande saecke. Ende indien ijmant sijn sack opende ofte vande moelen naem ofte brachte sonder dair van gedaen t hebben als vooren ende alsdan daer na wilde clagen, sall nijet gehoort worden. Item soe verre den moelener goet coorn met malen verderfft datmen dair van geen goet broot backen en can, sall den moelener tselve vergoeden tot den staete [13] 14 8
vanden gerechte mits dat diegeene die over sulcx sall willen clachtelick vallen tselve meel venden moelen mit een vanden gerechsboden sall doen brengen opten stadthuijse alhijer omme dair van te judiceren naer behooren. Ende indien hij sulcx nijet en dede sall namaels oick nijet gehoort worden. Item datte moelener gehauden sal wesen alle garst bijden schamele luijden opten moelen te brengen ter maelen omme dair van bij hemluijden broot te backen twe reijsen maelen sall omme dair van goet broot te moegen backen. Ende indien de moelener sulcx nijet en dede, sall geinteresseerde parthije sulcx te kennen geven op peijne ende omme dair inne alsdan te remedieren als vooren. Item sullen allen borgeren, inwoenderen ofte ingesetenen gehauden wesen te maelen opte voorschreven stadtmoelen op peijne die bevonden sall worden [ ] 15 gedaen te hebben telcken reijse te verbeuren tcoorn, maut off meel t eenderdendeel tot prouffijt vanden magistraet, t ander derdendeel tot prouffijt vanden aenbrenger ofte die sack coorn, maut ofte meel opdaet aenveert ende het derde derdendeel tot behouff den armen ende daer en boven die borgeren van alsdan gecasseert te sijn van haer borgerschap ende inwoenders hair vrijheijt. [in de marge: Nu die Staten het wort verstaen dat den schout ende staten den boete sullen deijlen] Item omme te voorcomen alle frauden ende bedroch is mede geordonneert den poortiers vander poorten ende elcx van henluijden bijsonder dat sijluijden allen sacken mit meel van coorn ende van maut ter poorten inne comende sullen openen ende besien wat meel dair inne is, te vragen wie tselve toecompt, hoe veel ende tot wien dat gebracht ende gebacken ofte gebrauwen sall worden. [14] [in de marge: Item den schout, burgemeesteren ende schepenen verbieden Rijck Wesselsz, molener, van nu voortaen mit enijge karren, peerden, wagenen mette lijnen ofte enijger handen manieren tcoorn vuijte stadt op zynen moelens ter malen te brengen opte verbeurte vanden selve wagens, peerden ende karren tot handen 16 soe t behoort. Aldus geordonneert den 22 en octobris 1582 presentibus schout, burgemeesteren ende schepenen [ ] 17 tgeene dair op is] Ende indien sij bevinden enich bedroch dair inne te moegen wesen ofte dattet selve enige borgeren ofte inwoenderen toecompt, sullen sijluijden tselve meel bij hem hauden ende den gerechte sulcx te kennen geven op verlies van huerluijder officium. Aldus gearresteert ende gepubliceert ten dage ende jare als vooren. Den 7en januarij 1580 presentes substituijt, borgemeesteren, schepenen omnes, raden Gerrit Vastrick, Cornelis Thoniszn, Henrick Jacobsz schipper, Henrick Jacobsz snijder, Gerrit van Esvelt, Jan Gerritsz schipper. Is den pastoer wesende een duijscheer sijn presentie gerestitueert om redenen wille 15 Onzekere lezing. 16 17 9
[in de marge: den 25 en op een donderdach ende den 28 en octobris op een sonnendach 1582 desen ordonnantie vanden moelen gerenoveert ende gepubliceert presentibus non socio 18 ] Den februarij 1580 hebben den schout, burgemeesteren ende schepenen doen verbieden dat nijmant hem vervonden desen Vastelavont die ganse trecken, wanne te steecken ofte in enijgen momme clederen te gaen bij dage ofte bij nachte tzij binnen ofte buijten den stadt op peijne van een ijgelick te verbeuren drije carolus gulden omme redenen den gerechte dairtoe moverende. Den 16 en martij 1580 Johan de Rhoij, schout, borgemeesteren, schepenen omnes excepto Sander Jansz, raden Gerrit Vastrick, Henrick Jacobsz snijder, Reijer Jansz, Gerrit van Esvelt Is geordonneert dat een ijder die vuijter stadts putten water haelen will omme dair van te begieten ende te brauwen van elcken gebraut geven sall twe stuvers tot onderhoudenisse der selver putten mits dat dselve t allen tijden wijcken sullen omme te moegen putten die andere borgeren water haelende voor hair familie op een boete van twintich stuvers telcken reijse. De 15 en martij 1580 hebben den borgeren gelooth vanden gemeente volgende den lesten vorwaerden ende hebben loten gecregen die hijer naar volgen Jan de Smit 1 Henrick Lijster 2 Jan Bachoven 3 Jan Petersz, bode 4 [15] Cunera Lijsters 5 Jan Gerritsz, weert 6 Henrick Holl 7 Stoffel, poortier 8 Michiel de mandemaker 9 Lijsbeth van Lijenden 10 Dirck Melisz 11 Melis Francken 12 Ariaen Gerritsz, wever 13 Jan Holl 14 [16] Den 5 en meij 1580, den schout, burgemeesteren ende schepenen doen te weten dat alle hair burgers, borgeren ende inwoenders tzij mannen ofte vrouwen nijmant des snachts herbergen ofte logeeren en sullen off sij leveren in handen vanden schout te negen uren des avonts die namen vanden selven gelogeerden met haren toenamen op een peene van dertich stuvers telcken reijse, t een derdendeel tot prouffijt vanden armen, twede derdendeel tot prouffijt vanden officier die d executie doen sall ende het leste derdendeel tot prouffijt vanden stadt. Item hebben mede geordonneert dat eenen ijgelijcken sijn wacht waernemen ende hem aldaer ijchtich 19 holden sall op den boete volgende voorgaende politie, Aldus gepubliceert bij Henrick Holl, duerweerder den achten dach in meij vijfthien hondert tachtentich. Op den 10 en meij 1580 my hoff scholtis, borgemeesteren, schepen, raden Henrick Lijster, Gerrit Vastrick, Gerrit van Esvelt, Jan Gerritsz, Henrick Jacobsz snijder, Cornelis Thonisz. 18 Onzekere lezing van beide laatste woorden. 19 Onzekere lezing. 10
Is geordonneert dat men den coster vander kercke die sleutelen affnemen sall omme die kercke toe te mogen blijven ende dat omme te schouwen allen incomenden die dair vuijt rijsen moegen ter tijt anders dair inne geordonneert sij ende den coster geinterdiceert van nu voortaen nijet meer te luijden ter missen ofte vesperen ofte tot geenen diensten opte verbeurte van sijn officie ende borgerschap. Den 16 en meij 1580 heeft Wouter Henricksz coster sulcx 20 belooft bij provisionele eedt t onderhouden ende hem dair op die slotelen gelaten. [17] Den 17 en meij 1580 hebben schout, borgemeesteren ende regierders der stede van Rhenen geordonneert ende ordonneren bij deesen dat hem nijmant van wat qualite hij sij geestelick ofte weerlick voortaen hem vervordert enijgen vergaderinge te maacken tzij bij nachte ofte bij dage, int heijmelicke ofte int openbaer binnen dese stadt Rhenen ende vrijheijt vandien ten sij bij witte ofte consent vanden schout, borgemeesteren ende regierders der stede van Rhenen voorschreven op een boete van vijff ende twintich gauden realen voor d eerste reijse sonder enijge dissimulatie. Noch hebben den schout, burgemeesteren ende regierders der stadt van Rhenen geordonneert dat alle vreemde inwoenders deser stadt Rhenen die binnen den tijt van twe jaren herwarts in dese stadt voorschreven Rhenen metter woon gecomen sijn ende geen bescheijt noch inne gebracht en hebben van hair leste woenplaetse ofte residentie, dat dselve als noch sulcx doen binnen den tijt van vier dagen op peijne den tijt verstreken sijnde, dat sijluijden terstont sonder enich vertreck vertrecken sullen vuijt dese stadt van Rhenen ende vrijheijt vandien. Aldus gepubliceert den 18 en meij 1580 bij mij duerweerder, Evert Lijster Berntsz Den 6 en meij 1580 presentibus schout, Eck, borgemeester, schepenen Sander Jansz, Bock, Hees, Ulrich, mr. Jacob jonge Keijser, raden Henrick Lijster, Reijer Jansz, Gerrit Vastrick, Henrick Jacobsz, Jan Gerritsz, is geordonneert dat in een ijder poorte sall zijn een rot tborgeren in persoen op sinte Cuneren avont ende sinte Cuneren dach ende dat op een pene van elcke persoen te verbeuren dertich stuver. Extract vuijtet politieboeck der stadt Rhenen Den schout, burgemeesteren, schepenen ende raden hebben opten 6 en meij 1580 geordonneert ende ordonneren bij desen dat den pater Gerrit van Aken van sinte Agnieten conventen binnen Rhenen vertrecken sall vuijt de stadt van Rhenen ende vrijheijt vandien binnen den tijt van drije dagen naar insinuatie van desen op peijne van twintich gouden realen. Acte als voren. Dat is duer mij secretaris gebracht bij Evert Lijster duerwerder vanden wet omme also te stellen in actie ende soe acte daervan te maken in mijn bedde cranck leggende den 14 en novembris 1581 ende gescreven bijden handt vanden jongen Keijser ende dat is ten selven tijd naden Gedeputeerden vanden Staten van Utrecht overgesonden. [18] Eodem die is geordonneert dat den pater van sinte Agnieten vuijten conventen binnen Rhenen vertrecken sall die stadt van Rhenen ende vrijheijt vandien binnen den tijt van drije dagen naer insinuatie van desen op peijne van twintich gouden realen. 20 Onzekere lezing. 11
Den 3 en julij 1581 presentibus scholt, beijde borgemeesteren, schepenen Bock, Sander Jansz, Ulrich, Vonck, mr. Jacob Vonck, jonge Keijser, raden Henrick Lijster, Henrick Jacobsz snijder, Esvelt, Reijer Jansz. Is geordoneert dat den magistraet selffs sall zijn present mette kerckmeesteren int affsetten vanden beelden ende schoemaken vanden kercken. Item den kerckmeesteren sullen opsicht nemen ende acht slaen op all het geene datmen nutten ende oirbaren can ten eijnde tselve nijet vernijelt ofte verbracht en wort. Item datmen nijet en sall affdoen dan alleen tgeene bijden magistraet ende kerckmeesteren geordonneert wort ende die dair en boven doet sal men straffen arbitralick. Frans vander Waij, camerair kerckmeester, verclaarde dat hij op huijden begeert hadde den sleutelen vanden kercke vanden huijssfrouw van Wouter Henricksz, coster, ende oick van tolij kelderken die hem ter antwort gaff dat en sult ghij noch nijmants crijgen. Item de selve huijssfrouw ontboden sijnde opten stadthuijse ende aldair van hair begeert bijden gerechte d voorschreven sluetelen te leveren refuseerde tselve. Den 5 en julij 1580 presentibus schout, burgemeesteren, schepenen, Sander Jansz, Bock, Ulrich, Vonck, mr. Jacob, jonge Keijser, raden Henrick Lijster, Reijer Jansz, Esvelt, Henrick Jacobsz snijder, Gerrit Vastrick en borgeren Keijser, Frans Verwaij ende Joachim Stevensz. Is geordonneert dat Frans Verwaij kerckmeester den voijrluijden tot sestien toe elcx betaelen sall van kercke wegen negen gulden die die van Utrecht getimmert hebben. Item dat hij die van Utrecht tot een proxyme 21 schencken sal vijff ende twintich daelder tot 30 stuivers tstuck voor hunlieder assistentie. [19] Dit is aldus t Utrecht gepubliceert Anno 1580 den 18 e junij ter stadt clocke verkundicht Alsoe om merckelicke redenen bij ordonnantie vanden Staten slants van Utrecht d excercitie vanden Roemsche religie met den aencleven vandijn bij provisie gesurcheert ende gesuspendeert is binnen dese stadt ende vrijheijt vandijen ende dat nijet jegenstaende desen enighe personen hem dagelicx ver vorderen bij den anderen te vergaderen ende aldaer die selve Roemsche religie met den aencleven vandijen t exerceeren daer doer geschapen soude zijn enighe quade inconvenienten te commen daer inne dient voersien ende voorcomen te sijn, soe ist dat mijn heeren de stadhouder, schout, burgemeesteren ende schepenen deser stadt duer overcomen des raets well ernstelick verbieden ende interdiceeren bij deesen eenen ijegelick vanden ghenen die men noempt priesters ofte geoorde personen die selve Roemsche religie met den aencleven vandijen binnen dese stadt ende stadt vrijheijt t exerceeren directelick of indirectelicken opt verbueren van hoer beneficium of officium indien zij enich hebben ende anderen die sulcx nijet en hebben van thien carolus gulden ende arbitrale correctie t appliceeren t een derdendeell tot behouff vanden aenbrenger, t ander derdendeell tot behouff vanden officier die d ececutie doen 21 Onzekere lezing. 12
[20] sall ende t leste derdendeell tot behouff vanden gemeene saecke ende dat all bij provisie ende tot anders bijde excellentie ende Staten voornoemt opt point vanden religie versien ende gestatueert sall sijn. Interdiceerende ende verbiedende voorts generalick ende specialick alle gheestelicke persoonen geort ofte ongeoort mannen ofte vrouwen sich langes der straten te begeven in clederen ofte habijten die men noempt gheestelicke off geprofesside cleder opt verbueren vande selve cleeder. Ordonneeren voorts alle paters ende maters vanden conventen heure conventualen die sulcx begheeren sullen te laten gebruijcken ende genieten de vrijheijt hen bijde naede Unie ende Religeons vrede geaccordeert ende toegelaten opt verbueren van arbitrale correctie. H 22. van Scherpenisse in absentie anno 1580 per Den 23 en junij 1580 sijn dese voorschreven articulen gepubliceert vanden stadthuijse alhijer in presentie schout ende gerechten duer beveel vanden schout, borgemeesteren, schepenen ende raidt. Actum tot Rhenen utsupra raden Lijster, Esvelt, Cornelis Thonisz, Jan Gerritsz. Den 26 en junij weder gepubliceert, 1580, G. de Lijenden [21] Alsoe om merckelicke redenen bij ordonnantie vanden Staten slants van Utrecht d exercitie der Roomsche religie met den aencleven vandijen bij provisie gesurcheert ende gesuspendeert is binnen desen stadt ende vrijheijt vandien ende dat nijet tegenstaende dies enijgen personen hem dagelicx vorderen bijden anderen te vergaderen ende aldair die selve Roomsche religie met den aenckleven vandien t exerceeren dair duer geschapen soude zijn enijgen quade inconvenienten te comen dair inne dient voorsien ende voorcomen te zijn, soe ist dat mijnheer die stadthouder, schout, burgemeesteren ende schepenen deser stadt duer overcomen des raedts wel ernstelicken verbieden ende interdiceren bij desen eenen ijgelicken vanden geenen diemen noempt priesters ofte geoorde persoenen dat selve Roomsche religie metten aencleven vandien binnen desen stadt ende stadt vrijheijt t exerceeren directelicken ofte indirectelicken opt verbueren van hoor beneficium ofte officium indien sij eenich hebben ende anderen die sulcx nijet en hebben van thien carolus gulden ende arbitrale correctie t appliceeren t eenderdendeel tot behouff vanden aenbrenger, t ander derdendeel tot behouff vanden officier die d executie doen sall ende tleste derdendeel tot behouff vande gemeene [22] saecke ende dat all bij provisie ende tot anders bijden excellentie ende Staten voornoemt opt poinct vanden religie versien ende gestatueert sal zijn. Interdiceerende ende verbiedende voorts generalick ende specialick alle geestelicke persoenen, geoort ofte ongeoort, mannen off vrouwen sich langes der straten te begeven 22 Onzekere voorletter. 13
in clederen ofte habijten die men noompt geestelicke ofte geprofesside cleder opt verbueren van den selve cleder. Ordonnerende voorts alle paters ende maters vanden conventen hueren conventualen die sulcx begeren sullen te laeten gebruijcken ende genieten die vrijheijt hem bijden nader Unie ende religions vrede geaccordeert ende toegestaen opt verbueren van arbitrale correctie. Aldus gepubliceert t Utrecht den 18 e ende tot Rhenen den 22 e meij 1580 J de Lijenden [in de marge: Den 3 en aprilis 1581 ontboden sijnde ende gecompareert voorden gerechte Frederick Taets gesubstitueerde pastoor in Venendael is hem die selve voornoemde ordonnantie voorgelesen ende hem geordonneert dair nae te reguleren ende nijet opte stoel te schelden noch te enijge kijnderen opt Romsche Religie soo buijten den jurisdictie te doopen als inde jurisdictie ofte hij sal dat ijerst den magistraet van Rhienen te kennen geven wije hem sulcx sullen affvorderen opte boete ende pene als in deselve ordonnantie etc. Present schout, Sander Jansz, Ulrich, mr. Jacob ende jonge Keijser.] Deesen sessentwijntichsten junij anno 1580 heb ic ondergeschreven deese inthout inden kercke toe Veenendaell na gemeen costume affgelesen. In oercondt mijn handt ondertekend C. Ghisbertsz [23] Alsoe om merckelicken redenen bij ordonnantie van Staten slants van Utrecht die exercitie vanden Roomsche religie metten aencleven vandien bij provisie gesurcheert ende gesuspendeert is inden landen van Utrecht, desen stadt ende vrijheijt van dien ende dat nijet tegenstaende dies enijgen persoenen hem dagelicx bij den anderen vergaderende als oick elcq int particulier zijnde daijr van qualicken spreecken dreijgende die vanden gereformeerde religie ter oirsaecken vandien als oick ter oirsaecken vanden affsettinge der beelden alhijer te willen soe opter straeten als anderssints mit opsteeckers ende ander geweer te steecken ende slaen waer duer geschapen soude zijn enijge quaden inconvenienten te comen daer inne dient voorsien ende voorcomen te zijn. Soe ist dat mijn heere die stadhouder, Staten slants van Utrecht, schout, burgemeesteren ende schepenen deser stadt duer ordonnantie des [ ] 23 well ernstelicken verbieden ende interdiceeren bij deesen eenen ijgelijcken soe well vanden gereformeerde als vanden Roomsche religie hem te vorderen tzij int heijmelicken off int openbaer vanden sousinsse 24 vanden voorschreven Roomsche religie ende depositie opt affsetten der beelden alhijer qualicken te spreecken op die Staten slants van Utrecht ende regierders alhijer te termineeren 25 als van gelijcken d een den anderen met woorden te seggen ofte irriteren ofte met eenijgen geweer te aenveerden directelicken ofte indirectelicken op een pene pene van 25 gulden te verbueren voor d eerste reijse, d andere reijse dubbelt ende voorden derden reijse gestraft te worden als conterbateurs vanden gemeene ruste t appliceeren t eenderdendeel tot behouff vanden aenbrenger, t ander derdendeel tot behouff vanden officier die d executie doen sal ende tleste derdendeel tot behouff vanden gemeene saecke. Sullende insgelijck dat hem oick eenen ijgelijcken wachte enijgen 23 Onzekere lezing. 24 25 14
oirsaecken te geven tzij int heijmelicken ofte int openbaer tenderende tot opruericheijt ten eijnde die [24] staeten dair duer nijet veroirsaeckt en worden dese stadt ende vrijheijt vandien met ruijteren ende knechten te overvallen op peijne van arbitralicken gecorrigeert te worden na gelegentheijt der saecke. Aldus geproduceert ten dage ende jare als boven bij mij G. de Lijenden Den 10 en weder gepubliceert op sonnendag Den 11 en julij 1580 presentibus beijde burgemeesteren, Sander Jansz, Ulrich Hermensz, mr. Jacob, jonge Keijser. Is mr. Gerit Bock t vuijrwerck opten schoorsteen 26 bevolen om te bewaeren ende te stellen naer behooren. Den 20 en julij 1580 presentibus burgemeesteren, schepenen omnes, raden Henrick Lijster, Esvelt, Reijer Jansz, Henrick Jacobsz, schipper, is geresolveert inder saecke vanden hartogen van Anjou, dat den regierders van Rhenen hem conformeeren sullen metten stadt van Utrecht ende sijn hijer toe geladen burgermeesteren, schepenen ende raden opte verbeurte van elcx haer stemme dair toe gecommitteert mr. Rutger de Bruijn. Den lesten julij 1580 presentibus schout, burgermeesteren, schepenen, raden Henrick Lijster, G. Vastrick, Henrick Jacobsz, snijder, Esvelt is gecommitteert [25] Den coster Wouter Henricksz gevraecht sijnde wair t kercke silverwerck was, seijde dat hij tselve in sijnen bewair hadde, dat hem geordonneert is terstont te leveren den camerair kerckmeester. Den 8 en augustij 1580 schout, burgermeesteren, schepenen omnes excepto Sander Jansz ende Hees, raden Henrick Lijster, Willemsz, G. Vastrick, Henrick Jacobsz, snijder, Cornelis Thonisz, Reijer Jansz is geordonneert dat alle den rotmeesters den faulten van hair rotgesellen den scholt te kennen sullen geven die dselve rotgesellen sall executeren mits hebbende den boote Den schout noch met den burgemeesteren ofte enijgen vanden gerechte ende raden die vanden wacht voor hem laeten comen omme hunlieder geweer te visiteren ende te boeten mach 27 oick des snachts met enijgen van henluijden visiteeren die herbergen ende andere huijsen alst hem gelieft. Is oick geresolveert dat Harn, poortier inden Westpoort, verbuert sall hebben sijn officie soe gevangen hij bevonden sal worden weder qualicken gesproken te hebben opte magistraet ofte andersints op andere overheijt ofte oversten. Item datmen des snachts geen poorten op doen sall dan voor stadthouders ende [ ] 28 vanden Staten ende Unie. 26 Onzekere lezing. 27 28 15
Item den poorten sal men smorgens op doen te halff vijff uren ende savonts sluijten te halff acht uren. Item tottet maecken ende kiesen vanden quotisatie is gecommitteert Henrick van Eck ende hem geloeft te indemneeren indien hij enijgen moeijten crege ofte gevangen worde. Up huijden is bijden gerechte van Rhienen den schout geordonneert dat hij den pater van Rhenen die boeten sall executeeren vermits sijn inobedientie van politien ende gerichtsordonnantien ende indien hij geen gerede goederen heeft sall die schout hem mede nemen ter tijt hij die boeten voldaen ende ordonnantie geobedieert heeft. Actum den 17 augustij 1580 beijde burgemeesteren, Ulrich, Eck ende jonge Keijser, schepenen. [26] Die schout, burgemeesteren ende schepenen der stadt Rhenen doen te weten eenen ijgelijcken ende een ijder besonder vanden vrunden aenden sijde van Jan Aertsz Quijnt ter eenre ende den vrunden van Henrick Jansz Tau ende den selven Henrick Jansz Tau aenden andere sijde dat sij geinterdiceert hebben ende interdiceren bij desen den eenen ofte den anderen aen weder sijde te misdoen off doen misdoen tzij mit woorden, wercken, metter daet ofte enijger haen 29 wapenen op peijne van arbitralicken gestrafft te worden. Acte bij tmeestendeel vanden schepenen. Gepubliceert den 26 en september 1580 in presentie schout, burgemeesteren ende enijgen schepenen. In manieren ende voorwaerden nabeschreven soe willen den schout, borgemeesteren ende schepenen tot Rhenen verpachten die stadt excijsen den meesten daer voor biedende metten excijs opt veer mitsgaders d excijsen vanden brandewijn ende wijnedick volgende voorgaende accort bijden gemeen politie den 6 en octobris 1578 geaccordeert [in de marge: ende den 16 e den 4 e octobris 1576] daer bij vougende dat een pijp jopenbiers verexcijst sal worden op sesthien stuvers, andere bieren van oversee opt 8 stuivers elcke tonne ende een canne brandewijns op een halffve stuver, een aem Rijnsche wijnedick op thien stuver ende binne lansche bieren buijten die jurisdictie van Rhenen gebrauwen op seven stuvers, ingaende op morgen ende duerende tot huijden desen dach over een jaer incluis. Item die pachters der selver excijsen sullen gehauden wesen van stonden aen te stellen twe goede geerffde borgen die gesamender handt geloven sullen een voor all sonder ijmant met zijn deel aff te moegen ten allen quatertempers t betalen. Item off die excijsmeesters ten allen quatertempers vande brouwers, tappers ofte inwoenders geen betaelingen en cregen, soe moegen sij haer schulden executeeren op sulck recht als die stadt op haer heeft ende soe die cameraer die stadts schult inne wint. [27] Item dat die borgers, tappers, brauwers ofte inwoenders geen bier met eeckers vuijtslijten en sullen dan op de cuijp opte verbuerte van eenen gulden soe dick als ijmant bevonden wert contrarie te doen. Ende die binnen Rhenen comen brauwen geen burgers wesende sullen van elcke tonne biers te gruijt betaelen een halffve stuver op peijne dat dselve telcken verbueren sullen eenen gelijcken gulden ende evenwel betaelen sullen den gruijt voorschreven. Item dat die tappers ofte brauwers geen bier met den ton vuijt noch inslaen en sullen ofte sij en hebben tselve den excijsmeesters ijerst te kennen gegeven ende een teijcken daer aff ontfangen ende vanden halffve vaten ende minder maten nae advenant opden boete 29 16
van een gulden voorschreven. Ende ingevalle den tappers ofte brauwers d excijsmeesters nijet thuijs en vonden om teijckenen te ontfangen soe sullen sijluijden sulcx te kennen geven den naesten nabuer omme tselve den excijsmeesters voortaen te brengen daermede sijlieden alsdan sullen volstaen. Item soe wije den bijerexcijs pacht die sall tgerecht den wijn betaelen sonder affslach vanden pachtpenningen Sint Marten, Korsmisse ende Paeschen ende den wijnexcijs pachter sall den wijn betaelen Pijnxteren ende Assumptionis Mariae ende den pachter vanden ellen excijs sonder affslach als boven naer ouder gewoenten [in de marge: vijff cannen wijns 1580 aen handen vanden camerair vanden stadt.] Item die den excijs vanden brandewijn, Rijnsche wijnedick pacht sall tgerecht den wijn betaelen Kersmisdach ijerstcomende sonder affslach als vooren. Item soe wije den bier excijs pacht die sal terstont betaelen seven gulden, den wijnexcijs vier gulden, den ellen excijs twe gulden, den brandewijn mette wijnedicks excijs eenen gulden sonder te corten als vooren. [28] Item noch sal die pachter vanden bier excijs betaelen terstont voor treckgelt twe gulden, den pachter vanden wijnexcijs dertich stuvers, den pachter vanden ellen excijs twintich stuvers ende den pachter vanden brandewijn ende wijnedicks excijs thien stuver sonder enijgen affslach als vooren off bij gebreecke van betaelinge soe sal men den pachters ende haeren borgen goederen met een sonnendaechs geboth doen veijlen om daer nae mit gereet geldt te vercopen volgende d ordonnantie daer op den copers ofte pachters ende borgen hem terstont sullen laten inne condempneren Item off die voorschreven excijsen nijet genoech gelden en mochten ofte datter eenich misverstant viel int mijnen als datter twee ofte drije gelijck mijnden, soe willen die verpachters den slach op houden off doen verhaelen, ist nodich, onbecroent van ijmant. Bier excijs Henrick Jacobsz, snijder, voor twee hondert ende acht gulden, borgen Walraven Cornelisz, Aelbert Verweij....... 208 gulden Wijn Henrick Jacobsz, snijder, voor twe ende tachtentich gulden, borgen utsupra. 82 gulden Ellen excijs Gerrit van Rhijn voor vijff ende vijftich gulden, borgen Peter Dircksz de With ende Adriaen Sweren.. 55 gulden Brandewijn ende wijnedick Mr. Wouter Suijrmont voor sesthien gulden, borgen Aelbert Verweij ende Joest Adriaensz. Aldus gedaen in presentie burgemeesteren, schepenen ende pachteren ende borgen gecondempneert........ 16 gulden den 10 en octobris 1580. [29] 17
Die schout, burgemeesteren ende regierders van Rhenen willen verpachten den nae weijde vanden stadt gemeente gelegen buijten den Rhijnpoort den meesten daer voir biedende, daer met ter tijt die borger koijbeesten opgaen, aen te vangen daechs na Alder sielen dach toecomende, gedurende tot Sint Peters dach ad cathedram anno 1581 daeraen volgende met peerden ende koijbeesten te weijden sonder enijgen schapen daerop te moegen slaen opte verbuerte van eenen carolus gulden soe dick sulcx geschiet te betaelen vrij gelt, Petrij ad cathedram 1581 voerschreven. Item die pachter sal oick gehouden wesen die tuijnen te onderhouden ende onderwarich te zijn buijten costen vanden stadt ende terstont te betaelen eenen daeler tot rantsoen. Voor all twelck die pachter gehouden sal wesen terstont te stellen twe goede geerffde borgen daer mede tgerecht te vreden is die geloven sullen elcx een voor all sonder ijmant met sijn deel aff te moegen. Item die pachter sal betaelen voor treck gelt op elcken gulden eenen stuver terstondt op conditien als boven. Nae weijde Aelbert Verweij voor negenthien gulden, borgen Henrick Jacobsz, snijder ende Dirck Jansz, brauwer.. 19 gulden Aldus gedaen pachter ende borgen gesteld 30 ter presentie van burgemeesteren ende schepenen den 10 en octobris 1580. Den 29 en octobris 1580 presentibus schout, burgermeesteren, schepenen, Bock, Ulrich, mr. Jacob, jonge Keijser Ontslagen die oude keurmeesters ende gestelt Gerrit Looten ende Evert Lijster die den eedt gedaen hebben. Is noch bijden regierders geordonneert den schoudt dat hij den pater vermits sijn non obedientie van politie volgende dselve politie der stadt vuitleijden sall van stonden aen sonder enich vertreck mits dat sijluijden hem sullen indempneren van eenen ijgelijcken die hem dair tegens sullen willen opposeeren ofte molesteren. [30] Copia 1581 Op huijden den 27 martij soe hebben die burgemeesteren ende schepenen voor eenen schoolmeester aengenomen meester Helmichium Hunielanus ende dat op conditien ende manieren naevolgende. Inden eersten zal hij den kinderen leeren den catechismus haer syntaxum ende andere grammaticalia ghelijckmen alhier plach te doen ende leeren lesen ende schrijven. Waer teghens hij hebben zal van elcke burghers kindt jaerlijcx thien stuvers te betalen daer van alle vierendeel jaers 3 stuvers. Item die extraordinaire willen leeren schrijven ofte reeckenen zal staen tot discretie ende overcompste vanden voorschreven meester Helmico ende den geenen die zulcks leeren willen. Item vanden vuijtheemschen kinderen zal hij nemen tot discretie ende overcompste als booven. Item noch zal hij des jaers zeecker hebben hondert 20 pondt aen gelt, hem te betalen aen vieren ter mijnen. Item noch die duijven ende messen opter kercken. 30 Onzekere lezing. 18
Item vrij huijshuijer ende brant mits dat hij den ghenen die hem dien brenghen zullen t eeten ende te drincken zal gheven nae ouder ghewoonten. Item zal mede bedienen t officie vanden coster als luijden op predickdagen ende te doen tgunt tselve offitie aengaet. Item zullen hem noch laten maecken een bedtstede ende raempten inde school, datter louchts ghenoegh weesen zal omme te moghen schrijven. Item en zal anders niemant toeghelaten worden onderschool te houden volgende d oude ghewoonte dan alleen desen schoolmeester. [31] Item zal deselve school ter stondt aenvanghen ende die kinderen leeren. Item off gheviele dat die burghemeesteren ende schepenen ende oock die provisionele schoolmeester t eenighen tijde gheen goet ghenoughen aen malcanderen mochten hebben zullen malcanderen tselve een half jaer te vooren opsegghen. Presentibus beijde burghemeesteren, Sander Jansz, Bock, Hees, Ulrich ende jonghe Keijser. Helmichius Hunielanus [32] Op huijden den 14 en martij 1581 willen die schout, borgemeesteren, schepenen ende raden ende den gemeen borgeren looten van t weijen opter borger gemeente buijten die Rhijnpoort ende dat opte conditien ende voorwaerden vanden voorleden jaeren. Ten selven dage sijn bijden schout, burgermeesteren etc. vuijte loten genosteert 31 den geenen die opte stadt moelen voor desen reijse nijet en maelen ofte gemaelt hebben. Jan Mom Michiel Lambertsz Goessen Claesz Gerrit Willemsz Henrick Aertsz Jan Jansz Vermuer 32 Dirck Hollander Henrick van Eck Jerifaes van Triest Liroch 33 Andries van Rijn Gerrit van Essevelt Jan Geritsz Rusken 34 Henrick Tau [33] Den 10 en octobris 1581 sijn die excijsen vanden stadt weder verpacht voorden tijt van een jaer op conditien ende vorwaerden als in voorleden jaer 1580, vuijtgesondert dat die vijff cannen wijns vanden ellen excijs betaelt sullen worden aen handen vanden camerair deser stadt Rhenen. Bier excijs Evert Evertsz voor hondert vijff ende thnegenthicht gulden, borgen Henrick de Veer ende jonge Moll..... 195 gulden Wijn Mr. Jacob van Eck voor twee ende tachtentich gulden, borgen Henrick Jacobsz, snijder, ende jonge Keijser... 82 gulden 31 Onzekere lezing. 32 33 Waarschijnlijk Ulrich bedoeld. 34 Onzekere lezing. 19
Ellen excijs Henrick Jacobsz, snijder, voor een ende tsestich gulden, borgen mr. Jacob van Eck ende Joest Adriaensz... 61 gulden Brandewijn ende wijnedijcx excijs Cornelis Thonisz Budding om seventhien gulden, borgen Henrick Jacobsz beijden...... 17 gulden Item noch willen die schout, burgermeesteren ende schepenen verhuijeren die naeweijde vanden borger gemeente gelegen buijten die Rhijnpoort ende Lijs van Harn met haer gevouchden den haeck die sij tegenwoordich gebruijckt gelegen boven die voorschreven gemeente ende die beijden deur een te weijden aen te vangen sdaechs na Alder Heijlijgen dach toecomende, geduerende tot Sint Peters dach ad cathedram 1582 dair aen volgende mit peerden ende koijbeesten te weijden sonder enijgen schappen dair op te mogen slaen opte verbeurte van een keijsers gulden [34] [in de marge: soe dijck] ter contrarie geschieden sall te betaelen van gemelte Petrij ad cathedram 1582 toecomende ende tgelt bijden verpachters tgenieten halff ende halff. Item den pachter sall gehauden wesen die buijten tuijnen off heijninge onderwarich te sijn ende te onderhauden buijten costen vanden verpachters behelsende off ijmants buijten heijninge van een gat inbrake sall die gene in wiens heijninge ofte tuijnen sulcx geschiede om rijs daer te leveren ende anders nijet. Hijer en boven terstont te betalen twee daelder van 30 stuijvers tot rantsoen ende tot treckgelt op elcke gulden eenen stuijver. Voor all twelck den pachter gehauden sall wesen terstont te stellen twe goede geerffde borgen daer mede die verpachters te vreden sullen sijn die geloven sullen elcx een voor all sonder ijmant mit sijn deel aff te moegen ende dair inne laten comdempneeren. Dese naeweijde is gepacht bij Jan de Keijser den jongen voor ses ende twintich gulden, borgen Ulrich Hermensz ende mr. Jacob van Eck. Aldus gedaen, pachters ende borgen gecondempneert ten dage ende jaeren als boven. Ter presentie borgemeesteren ende schepenen. 26 gulden Op huijden den13 en martij 1582 soo willen die schout, borgemeesteren, schepenen, raden ende die gemeen borgeren looten van tweijen opten gemeente voorde Rhijnport gelegen na ouder gewoenten tot veerthien scharen toe ende soo wije een loth crijcht sall terstondt betaelen aen handen vanden cameraer ses gulden tot 40 groten Vlaems den gulden gereeckent ofte ten minsten alleer ijmant sijn beesten op den weijde sal mogen drijven ende soe wie in weijgeringe blijfft sall die camerair die vercregen 35 beesten vande weijde drijven ende een anderen borger die terstont betaelt tselve loth geven. Item nijmant sall sijn loth moegen over doen dan alleen den genen die borgers sijn oft borger koij beesten opte verbeurte van tselve loth. [35] 35 Onzekere lezing. 20
Item nijmant sall op dese gemeente meer beesten moogen slaen dan twe opte verbeurte als boven sijn borgerschap ende die beesten ter stont daer affgedreven en worden onbecroent van ijmant. Item meij avont salmen daer opslaen ende den 2 en novembris weder daer van slaen het calff sall den koij volgen daert affgecomen is maer indien tselffde calff doot ware machmen een ander inde stede setten dat na Kersmisse laestleden geworpen is ofte men sall dat calff vanden gemeente mogen jagen. Item een beest cleijn ofte groot sall voor een schaer gereeckent worden. Item nijmant en sall eenige beesten opte gemeente slaen dan alleen melckoijen geen ossen, stieren off veerkoijen. Item soo wanneer enige borgeren mit wagens, karren ofte peerden over die gemeente willen vaeren ofte rijden die sullen gehauden wesen de heckenen onderwaerich te sijn ende een gestaedich man daer bij te setten op een boete van eenen gulden op dat die beesten vanden weijden nijet en verstrijcken ende nijmant daer deur schade en lijde. Van welcke heckenen den poortiers vanden Berch- ende Rhijnpoort elcx eenen sleutel gelevert sijn ende aldaer moegen haelen ende terstondt na haar gedaenen affairen gehauden wesen weder in hueren handen te leveren. Die wilgen te genieten int loten een loth volgende voorgaende costuijmen. Henrick Aertsz 1 Henrick van Eck 8 Dirck Vonck 2 Adriaen Petersz 9 Michiel Lambertsz 3 Lijsbeth van Wijck 10 Jan Gerritsz, schipper 4 mr. Gerrit Willemsz 11 Bercheijck 5 Frans Verwaij 12 Jan Petersz, bode 6 Willem Huijbertsz 13 Reijer van Ochten 7 Adriaen Dircksz 14 [36] Den 16 en aprilis 1583 geloot opte oude vorwaerden behelsende datter naer voor dit jaer wijden sullen twaelff schaeren int loeten ende elck loth offte schaer geven sall seven gulden Crijn Jansz mr. Gerrit Bocx weduwe Rijer Jansz Judith Lijsters Weijn Cornelis Jan Adriaensz Henrick Jacobsz, snijder Lambert Aertsz Joffrouw van Rhenen Joachim Stevensz Dirck Vonck Gerritgen van Manen Den 7 e aprilis 1584 is geaccordeert datmen voor desen somer naer loten ende weijden sall opte gemeente thien scharen ende elcke schaer sall betalen voorde weijde seven gulden ende die geene die sijn lot over doet sal daar voor nijet meer moegen genietten dan 30 stuijvers op peijne dat die camerair tselve loth een ander sal moegen over doen. Gerrit Cornelisz opt tolhuijs Jan Stevensz Hermen Scherpinck Henrick de Veer Dirck Vonck Cornelis Adriaensz in St. Anthonis 21
Bercheijck Cornelis Henricksz Haen, poortier Jan Tholl [37] Opten 10en octobris 1582 zijn die excijsen vanden stadt goederen verpacht voorden tijt van een jaer op conditien ende voorwaerden als inden vorleeden jaere 1581 vuijtgesondert dat die vijff kannen wijns vanden ellen excijs betaelt sullen werden aen handen vanden cameraer deser stadt Rhenen Bier excijs Adriaen Petersz voor hondert een ende tachtentich [gulden] borgen Joest Ariaensz ende Thonis Ariaensz........ 181 gulden Wijn excijs Aelbert Huijgen voor een ende tseventich gulden, borgen mr. Jacob van Eck ende Henrick Jacobsz......... 71 gulden Den ellen excijs Henrick Jacobsz voor vijer ende tsestich gulden, borgen Adriaen Zweeren ende Jerifaes van Triest......... 64 gulden Gebrande wijn ende wijnedick excijs Cornelis Thonisz voor vijffthien gulden, borgen Joest Ariaensz ende Thonis Ariaensz........... 15 gulden Naeweijde opte gemeente voor die Rijnpoert Evert Evertsz voor twee ende twijntich gulden, borgen Cornelis Tonisz Moll ende Thonis Pelgrumsz Scram [38] Verpachtinge der stadts excijsen gedaen bij schout ende gerechte den 10 en octobris 1583 volgende d oude voirwaerden vanden jare 1580. Bier excijs Heeft gepacht Adriaen Petersz om hondert negen ende tseventich gulden, borgen Cornelis Thonisz Moll ende Peter de With..... 179 gulden Wijn excijs Cornelis Thonisz Budding voor acht ende vijftig gulden, borgen Joost Adriaensz ende Evert Lijster....... 58 gulden Ellen excijs gepacht Adriaen Dircksz voor twee ende tsestich gulden, borgen Adriaen Petersz ende Thonis Schram...... 62 gulden Gebrande wijn ende wijnedicx excijs gepacht Cornelis Budding Thonisz voor negen gulden, borgen Evert Lijster ende Aelbert Verweij... 9 gulden Nae weijde heeft gepacht Evert Evertsz voor sesthien gulden, borgen Willem Gerritsz backer ende Bercheijck....... 16 gulden 22