HET GEHEUGEN VAN EEN HUIS

Transcriptie

1 Bijlage 2 HET GEHEUGEN VAN EEN HUIS ARCHIEFBRONNEN OVER HET HUIS DE DRIE MOREN IN DE VISSERSTRAAT Wim Hupperetz

2 Inhoudsopgave: Inleiding 1 Administratieve gegevens met betrekking tot de eigenaren en bewoners van het huis 1.1 De oudste schepenbrieven met betrekking tot het huis (1501) 1.2 Overzicht van eigenaren en bewoners (ca ) 2 Testamenten 2.1 Testament van Marie Peeters alias Massij die men noempt Macousine (1626) 2.2 Testament van Pieter de Ringere (16 3 Weeskamerrekening van Yken Aert van Neten ( ) 4 Rekeningen en bijlagen van de Grote Kerk ( ) 5 Processtukken en rekening van de Brouwerij de Witte Swaen ( ) 6 Processtukken en rekeningen van het proces tegen Sebastiaen van Ypelaer (1669) 7 Maaltijden, gelagen en overnachtingen op kosten van het stadsbestuur ( ) 8 Rekeningen van gildemaaltijden van de metselaars ( ; ), brouwers ( ) en de huydevetters en schoenmakers ( ) 9 Rekeningen en acta der Classis van Breda ( ) 10 Rekeningen van de Landsvergadering ( ) 11 De boedelinventaris uit 1678, het vervolg uit 1682 en de schuldboekuitreksels uit De deling van het huis in De boedelinventarissen uit 1801 en

3 Inleiding In deze bijlage worden een aantal archiefbronnen in getranscribeerde vorm gepresenteerd. In een aantal gevallen zijn erook verklarende verwijzingen toegevoegd. Met name voor de zeventiende eeuw is veel gedetailleerd bronnenmateriaal beschikbaar over de herberg De Drye Mooren. Het is met name dat materiaal, en dan vooral de rekeningen met betrekking tot het onderhoud van het huis, dat nog beter onderzocht zou kunnen worden, zeker in relatie tot de bouwhistorische en archeologische waarnemingen die zijn verricht. De transcripties zijn gedaan door ondergetekende in de jaren De archieven berusten in het Stadsarchief van Breda. 3

4 1 Administratieve gegevens met betrekking tot de eigenaren en bewoners van het huis De oudste schepenakten met betrekking tot het huis SAB, R415 F.50v (1500) Jonge Boeijkens quam [florijs] heer Florijs Thielmanszone priester met Jan de Ledige sijne voight heeft vercoft Bouden Ghysbrechtssone een HOFSTADT ende erve, alst gelegen is in de Visscherstrate, neven heer Henrick van Etten, priester ende canonick tot Breda, erve oestwaert ende suytwaert ende de steghe noortwaert. Streckende van heer Henricx vs. toe aen Jan Jorysz. huys ende erve toe ende dat medepande en bypande. Voirt soe is voir ons comen heer Henrick van Etten, priester ende canonick tot Breda, gelooft de vs. Bouden Ghysbrechts dat hy den commer nu ter tyt uyt heer Henricx HOFSTADT ende erve, voir aen deselve hofstadt ende erve gelegen, de vs. schellingen betalen sal jaerlicx, soedat de vs. Bouden ende zyne nacomelingen niet daeraf beschaedt en sullen worden. Gevest anno dage in aprille. Idem scabini quam de voirschreven heer Florijs Thielmanszone priester met Jan de Ledighe sijne voight, heeft vercoft Bouden Ghijsbrechtssone een hofstad ende erve also groot ende cleijn also gelegen is inde Visscherstrate metten erfwege totter stadveste toe, neve heer Henrick van Etten priester ende canonick tot Breda erve oestwaerts en suijtwaerts ende de stege noortwaerts streckende van heer Henricx voirschreven [hofstad ende] erve aen Jan Jorijszone huijs ende erve toe. Te vrijen met 4 gulden erfchijns ende met 2 oude grote ertelijck ende met heerenchijns d'erflic uutgaende ende daer pande ende medepande blijven sal. Voort soe is [ soe gelooft de voirschreven Bouden in rechte cos... den voorschreven heer Henrick van Etten dat den hij den..mer dat sijn der voirschreven hofstad ende erve geven jaerlix betaelen sal zoedat de voirschreven Henrick oft sijn naecomelinge] voir ons comen heer Henrick van Etten priester ende canonick tot Breda met Jan de Ledighe sijne voight ende heeft gelooft in recht erf.owaeren op hem ende op sijne goede den eijndeteijt heeft den voorschreven Bouden Ghijsbrechtszone. Dat hij den comende nu ter tijt uut [geve] den voirschreven heer Henricx hofstad [gevest... ut..] ende erve gaen voir aen dese voirschreven hofstad ende erve gelegen te weten elfhalve schellinge gr. erfchijns op stijn ende 9 schellinge ende 6 penninge [erfchijns] groot erfchijns 4

5 paijment betalen sal jaerlix soe dat de voirschreven Bouden en sijn nacomelingen daer af met besthandt en sulle worden gevest actum anno dage in aprille. SAB, R417 f (1508) Hoghe Daesdonck quam Ghijsbrechts van Rijele heeft vercoft heer Jan Borchmans priester ende canonick tot Breda der huijsinge hovinge ende erfenissen met alle heur toebehoirten der wijlen meester Henrick van Etten toe te behoren plagen ende gestaen en gelegen sijn inde Visscherstrate neve heer Cornelis van Apselt priesters huijsinge en erfenisse op deen sijde ende de stege op dander sijde streckende vander (Visscher) strate voir tot achter aen de stege bij der stadt veste toe. Te vrijen met 23 stuijvers ende 1 oirt st.... den capittel [ende pastor] van Breda met 33 stuijvers en 4 ort st.... den capellane van Breda met 21 stuijvers en 1 1/2 ort stuijver erfchijns den Gasthuijse van Breda met 1 1/2 stuijver en 2 oirt st. erfchijns. Den baghine van Breda ende met sheren chijnse is erfelic uutgaen. Ende met noch sone ganen enen den gulden erfchijns die men betaelt met 4 Rijns gulden ende 4 stuijvers erfchijns. Der heer Jacop Alaertszone priester tot Etten heffende is met noch 6 goud Rijns gr. erfchijns (dene betaelt met 20 of kopij oft karolus stuijvers voer elcken Rijnsgulden beloopen alsoo 8 Rijnsgulden...) omzettende erfchijns die Michiel proost tot Antwerpen heffende is met noch 3 Rijnsgulden en 4 stuijvers der ende Laureijs Direckszoon specialijck heffende is op een derdendeel vanden half huijsinge en erfenisse [ende met sheeren chijns] daer oic al jaerlicx uutgaen ende dat dese huijsinge ende erfenisse medepant ende bij[mede]pant bleve sulle ic met verwaren datmen der voirschreven somme gouden arnolden (=Arnoldusgulden 15de eeuw) gulden erfchijns en der voirschreven 6 gouden Rijnsgulden erfchijns ende oic die 3 Rijnsgulden en 4 stuijvers erfchijns voirschreven altijt losse ende afquijte mogen elcken penninck erfchijns met 16 der geliken penninge eens te geve ende niet verschene of..ise. Ende oft men bevonde dat die selve chijnsen ter lossinge stonden met paijmente oft penninge grote tot zwaerder laste dan den penninck 16 na der valuane biden gelde nu ter tijt op dander erfchijns heur loop hebbende dat sal der voirschreven Ghijsbrecht den voirschreven heer Jan ende sine nacomelingen oprechte ende verijchelen. Welcke vercofte huijsinge ende erfenissen voirschreven der voirgenoemden Ghijsbrecht van Rijel als voir twee derdendelen groot hadde trans ijaar Gielis Buijsen [welcke] huijsinge der de selve met recht opgevende hadde na uutwijse der scepenbrieve daer af sijnde ende 2 derdendeel vanden selver huijsinge ende erfenisse was den selven Ghijsbrechts aen geerfdeelt tegens sijne kijnderen na doode van Lijsbeth wijlen [heer] der... meester Henricx van Etten natuerlike dochter sijn huijsfrouwe was gelijck alst blijcke bij ander certificeren met 5

6 scepen segele van Etten besegule der onser selver Ghijsbrechts thoinde gevest actum anno dage in septembri Idem scabini heer Jan Borchman priester ende canonick tot Breda met Jan de Ledighe sine voight zo kende ende lijde voir hi ende sijn naec. dat verwaert is. SAB, R417 f.44 Allen den ghenen die de onse teghenwoirdighe letteren zullen sien ende hoeren lesen. Ende handerlinghe den eerbaren wijse ende voirsienighen heeren Schoutet Borgemeesteren Scepen in lant van stadt van Breda onser gheminden bruden saluut. Wij Lauwaert van Kondelaer en Adriaen Anthonis Carp sone scepen tot Etten bekennen en certificeren waerachtich sijnde ende elcx van ons bijsunder opten eede onser officien dat voir ons ghecomen sijn in hoeren eijghen propere personen en tot wie oft dae verscheije stonden,jan Ghijbrechtszone voir hem selve, ende Hadewich Gijsbrechtsdochter met Cornelis Jacobss haren gecozen voight haer gegeve metten rechte voir haer selve, ende Coendegont Ghijsbrechtsdochter met Willem Thomss haren gecozen voight haer gegeven metten rechte voir haer selven ende Maria Ghijsbrechts dochter onse Henric Cornelis der Vrome zone haren gecozen voight haer gegeven metten recht voir haer selve. Ende Adriaen vanden Put als voight van Orts voirschreven Ghijsbrechts van Riel wittighe en onmondighe kijnder onbejaert sijnde die de selve Ghijsbrecht voirschreven wile hadde bij Elisabeth heer Henrics vander Avoert priester natuerlike dochter desselffs Ghijsbrechts van Riel wittighe wijfs was en Willem Thomss als defender vanden kijnder te weten van Cornelia, Gherraert, Jasperistus ende Henricus welcke voight en toesiender voorschreven die voorscherven welkijnder hier inne gekomen te vervanghen. Bekenne en lijden gesamenderhant en om te scheijden dat Ghijsbrecht van Rijel nu ter tijt coster tot Etten hoeren vader in rechter erfdeilinghen tegens hen wittelic geerfdeelt nu nae doode Elisabeth hoer moeder op alsulcke aenpaerte en gedeelte van alsulcke huijsinghe mette gronde metten hove en met hoere toebehoirte staende bijnnen die stadt van Breda als heer Henric vander Avoort priester uutgestorven is ende elc van hen alsoe die als sij daer inne gerecht sijn welke voorschreven aenpaert en gedeelt vander huijsinghe met gronde en mette hove en toebehoirte voorschreven de voorschreven Ghijsbrecht kijnder aengecomen bij tijtule van testamente als wij verstonden. Ende die voorschreven Ghijsbrechts bejaerde kijnder [den] voirschreven hem scheijen dander met horen voighden ende die voirschreven voight en 6

7 toesinder van der voirschreven Ghijsbrechts onbejaerde kijnder. Bekenne dat sij tegens den voorschreven Ghijsbrechts hoeren vader vander voorschreven huijsinge mette hove ende toebehoirten wel verlijet vermecht en gegoet sijn met anderen goeden daer sij mede vreden sijn ende sij som daer af bericht. Bekennende voorts dat sij geen actie rechten noch toeseggen meer en hebbe noch en behoude nu noch nijmermeer totten voorschreven huijsinghe des toirconden ende daer waerheijt getuegenisse te geve soe hebben wij scepen voirgenoemt onse regulen hier onder opt spaens des selver heren gedruct alentlijck gedaen int jaer ons (heren) anno 1508 vier daghen in meije nae schrive Choofs van Ludichen. 7

8 Akte met betrekking tot een lijfrente van 16 gulden die Yken en Govert krijgen van de Grote kerk en de tafel van de H.Geest. (SAB 15 maart 1632) Cools Zuermont. Qaumen Godert Janssen de Brouwer van Oirschot ende Yken Aert Lambrechtsdochter zijn huijsvrouwe metten voorgenoemden Goderden heuren man ende voight. Kenden ende lijden voor t'gebruijck van het achterhuijsken staende opde pleijne vande huijsinge ende erffenisse genaempt de Drije mooren de welleke de voorsegde Yken heur leven lang gedurende in tochten is besittende ende daervan de proprieteijt ende eijgendom toecompt de collegiale kercke ende der taefele s'heilichs geest respective binnen Breda. Van wiens wegen (tvoorschreven achterhuijsken omveir gevallen zijnde) ter plaetse voorschreven wederom opgemaeckt ende getimmert is, Francsoisen Willem Domijszone, Jacoppen Jacops Spronghzone ende Cornelisen Cornelis zone van den Leur als kerckmeesters, ende Pauwelsen van Veltwijck wijlen Francsois van Veltwijck zone als heiliggeestmeesters t'samentlijck inde name ter selver collegiaeler kercke en der taefele sheiligs geest respective alhier binnen Breda voorschreven behoeff, in conformiteijt van den accoorde daeraf gemaeckt en bij partijen onderteeckent opten 13 dag van meerte Jaerlijcx te gelden ende uuijt te reijcken hon beider leven lang gedurende, ende so lange iemant van hon beiden t voorschreven achterhuijsken gebruijcken ende daervan profijt hebben sal, maer langer niet, dwelck middelertijt bij de zelve gebruijckers of gebruicker beneffens de voorschreven groote huisinge van alle noodelijcke reparatien onderhouden zal moeten worden sonder cost of last vande voorschreven proprietarisen, eene rente van 16 karolus gulden tstuck sjaers dandi alle jaer te halff meerte anno 1633 naestcommende ende soo voorts van jare te jare zoo lange ende tertijt toe zij comparanten of iemant van hen beiden in leven sijnde t voorschreven achterhuisken als vore gebruicken ende ennich geniet daeraf hebben zal maer langer of voorder niet, als wanneer naer der zelver honder beider doot dese doot ende te niet wesende de kercke ende heilige geest voorschreven tselve wederom aenveerden ende naer hen nemen sullen. Verbindende de comparenten voorgenoempt voor de jaerlijkse betalinge der 16 rijns guldens s'jaers voorsegd namentlijk ende specialijk de tochte ende jaerlijkse bij leven de voorsegde Yken Aert Lambrechtsdochter heur leven lang gedurende aen ende tot den huijsinge ende erffenisse genaempt de Drije Mooren met allen heuren toebehoorten voorschreven competerende. Ende voorts generalijck se et sua alia bona presente et futura 1 Ende dien achtervolgende zijn Franchois Domijszone Jacop Jacopssen Sprong ende Cornelis Cornelissen van de Leur als kerckmeesters ende Pauwels van Veltwijck als heilich geestmeester tot behoeff der collegiaelder kercke. Ende der taefele sheiligsgeest respective sjaers binnen Breda voorschreven inde voorsegde 16 rijnsgulden sjaers lijftochten gevest ende toegedaen met vonnis en met voorwaerde etcetera anno dage in meerte 1 in het algemeen alle huidige en toekomende goederen 8

9 5.1.2 Overzicht van eigenaren en bewoners (ca ) Pondboeknummer 692 Wijknummer C312 Kadastraalnummer A1038 Adres Visserstraat 31/33 Naam Drije Mooren (vanaf 1626) later ook: Mooren Cijnzen Begijnhof 1 1/2 gr. vermelding eigenaar (pro:), huurder (hu:), inwoner (inw:) c Noyt van den Ele: daer Noyt van den Ele ute versterf. (THG313) c Jan de Bont is getrouwd met Mechteld Baijs (van Mechteld Bays weghen (H.Geest f.54) 1415 Jan van Meijkenbroec (Cart. BH p.178 B42); verkoopt in 1401 land in Byesdonc (Erens p.156); in 1447 vermeld als man van Geertrui van der Molen (Erens p.271); deze Geertui was de zus van de buurvrouw Yde Molen 1427 Jacob van Meijkenbroec (Begijnhof n.354/355; H.Geest f.54) ca Heijn Denijs = Hendrick Mercelis Deniszoon den Wagemaker (1461; Cer. II,444). nadien is het perceel opgedeeld en hebben de volgende personen elk een deel: voor 1500 Heer Henric van Etten heeft een huijs en erve (R415 f.50v) 1500 Heer Florijs Thielemans verkoopt heer Henric van Etten een hofstad ende erve met huer toebehoorten alsoe groot ende cleijn alst gelegen is inde Visscherstrate gelegen neve des voirschreven heer Henricx huijs ende erve op deen side ende de stege op dander side streckende vande straten voir achter uut alsoo verre als de voirschreven heer Henricx huijs gemetst is gelijc aldaer nu afgepaelt is tot [dat voirs heer Florijs hofstad ende erve] Bouden Ghijsbrechts hofstad ende erve toe.(r415 f.50v) 1492 Jan Jorijszone huijs aen de veste; Stadsrekening 1493 f Jan Jorijszone tegelen die hij verdect heeft op zijn huijs aen de Veste 8 Rgl 8 st; Stadsrekening 1500 f.97 zie ook: Jan Jorijszone (R415 f.51) 1500 Heer Florijs Thielmanszone priester met Jan de Ledighe sijne voight, heeft vercoft Bouden Ghijsbrechtssone een hofstad ende erve also groot ende cleijn also gelegen is inde Visscherstrate metten erfwege totter stadveste toe, neve heer Henrick van Etten priester ende canonick tot Breda erve oestwaerts en 9

10 suijtwaerts ende de stege noortwaerts streckende van heer Henricx voirschreven [hofstad ende] erve aen Jan Jorijszone huijs ende erve toe. (R415 f.51) 1504 Henric Wagemaker verkoopt een cijns op sijn huijs ende erve, erfwege totter stadsvesten toe, neve heer Henric van Etten oostwaerts ende suijtwaerts ende de stege noortwaerts streckende van heer Henric (van Etten) erve aen Jan Jorijsz huijs ende erve was (R416 f.37v) (derdendeel van een huijse en erve dat Heer Adriaen van den Avoirt toebehoirde) 1504 Elisabeth, natuerlike dochter van Henric van Etten, getrouwd met Ghijsbrecht van Rijel (coster te Etten) (in dat jaar sterft Henric de Etten (Necrologium p.414) 1508 Her Johannis Borchmans priester en cannonick (R417 f.43) deze was rector van het altaar St. Nicolaas in de kerk te Steenbergen in 1496; hij volgt dan Nicolaus de Dijnther als kanunnik op (wegens ruil) (Drossaers I, R2267) Gielis Brienincx in dat jaar sterft Jan Borchmans (Necrologium p.357) 1532 Gielis Brienincx alias Borchmans priester (R437 f.97v) 1540 betaelt heeren Gielis Borchmans priester voir gruen leyen op syn huys 2 vyercant hooch voert dat vyerdalf roeden dacx heeft 15 Rgl. 15 st. (Str.1540 f.38) 1558 Gilis Borchmans eygen 3 rgl. (10e pen.)(h.1910b f.56v) 1564 Mr. Gielis Brienincx (R469 f.39) 1566 Willem de Bye Philipszone & Mr. Servaes Schilders lantdeken van het consilium van Beek (R472 f.94 ev.) 1567 Willem de Bye Philipszone (R472 f.94 ev.) 1574 Henrich Jansz van Mer (R478 f.105) 1580 Henrick Jans van Mer (H.1912) c.1581 Henrich Jansz van Mer erffgen. (R495 f.215) 1590 Henrich Janss van Meijr erffgen. (H.1913 f.74) huerman: Maeijken Peeters 1594 Joachim van Mer (R495 f.215) 1597 Henrich Janss van Meer erffgen. (H.1914 f.73v) hu: Macousine 1611 Marie Peeters alias Massij die men noempt Ma Cousine (R510 f.87-87v) 1622 Marie Ma Cousine schoolvrouwe pro ende inw Aert van Stockum mede inw Jacop Pauwels huer van een voorcamer (H.1915 f.112v) Cornelis Eertrijck Janneken Jansdochter Corneliss 1626 pro: Grote Kerk & Tafel H.Geest 10

11 1626 levenslang vruchtgebruik: Govaert Jansz de Brouwer van Oirschot en Yken Aert Lambrechts dochter van Neten 1649 hu: Henric van Esch alias Croon en Anneken Caspar Fonck 1658 hu: Cornelis Willemsz Smolders 1659 hu: Pieter de Ringere en Johanna van Harter 1666 hu: Jacobus van Beeck en Elisabeth Bernaert van Leuven 1670 hu: Nicolaes Thomas van Dijck 1675 hu: Jan Hessels en Ienneken Anthonis Teulinghs (1682) later Paulus Schipmakers 1703 pro: Marinus van Ghils 1704 D'heer majoor Lavinge weduwe voor een half jaer medeinw: de wed. van Os 1709 Thomas Zeemans, (Wilhelmina) Crillaerts, Joff. Walraven 1712 Marinus van Gils Mr. Timmerman van syne 2 huysen eertijds geweest zijnde een huis en overmaakt genaamd de 3 mooren (GAB IV f.48v) 1713 Mamosel Lerion [Van Bovenkant, Clarion] leedig gestaen 1719 Jacobus van Gheert 1724 pro: Floris van Gils (R581 f.154) 1724 Adriaen de Bruijn, Hendrik Vertholen, Frederic George Musculus 1738 wed. Pieter Guenellon (1744 1/2 jaer) 1741 Commies van Nommer, wed. Daguas, Capt. Larivaire 1747 Militair, wed. Ophall 1752 d'heer De More, Joff. van Gulick, Pieter Dycklander vertrijcken 1757/1758 leedig 1760 mede inw: wed. Berick 1764 inw: militair 1771 leedig het een huijs 1772 inw: 1/2 jaer het een huijs 1773 inw: makertier en Joff. Jantran 1787 modo: Arnoldus Nelst (+1801) Majoor Richart 1802 modo: de kinderen van Anna Maria Appolonia Nelst, huisvrouw van Claudius Raphael van Hal 1802 pro: Claudius Raphael van Hal (N1065 akte 63) 1806 kinderen C.R. van Hal, inwoner: J. Reichardt, schrijnwerker (I-1a- 1933/1988a,21) 1808 Jacob Friedrich Reichardt, schrijnwerker (I-1a-1988b f.83) 1811 Char. Fr. Richart, ebenist (= schrijnwerker in ebbehout) (I-2-47) 11

12 1821 Wilhelmina de Vos, breijdster, Nicolaes de Vos, Bernardus van der Hoff, metselaar (G), Petronella Leijten, huisvr, kinderen: Petronella, Johanna, naaijster, Cornelis; Antonetta van Maren (Oosterwijk), keukenmeid, Bartte Marijnen (Boxtel), koperslager (RK) 1824 Johanna Stevens wed. Moonen, kinderschool, Antonius Stevens (20), kleermaker, Nicolaas Spruitmans (49) (Brussel), steenhouwer, Agnes Bemon (Alost), kind: Augustina (Oosterhout) 1825 N. Spruitman, steenhouwer (I-3/4-2634) 1829 pro: Arnoldus Johannes van Hal (N1401 nr. 97) 1829 Catharina Speekenbrink wed. J.S. Kuijpers (37) (Oosterhout), kinderschool, kinderen: Petronella (10), Johannes Simon (7), Koenraad (5), Wilhelmina (3), Hendrikus (1), Petronella Cornelia (25), zonder beroep (RK) families: Johannes Vermeulen (27), timmerman, Petronella Plak (37) (Bodegraven), kinderen: Johanna (3), Wilhelmus (1); Elisabeth Vervueren(10) (Ouwekerk), Cornelis Fak (59) (Oosterhout), schipper, Cornelis Oost (59), Jacobus Fak (19), boekbinder, Alberdina (17) (RK) 1840 L. Kuijten, paruikmaker (I-3/4-2647) 1845 A.G.E. van Daasdonk, kleermaker (I-3/4-2652) 1850 J. Vermeulen, timmerman (I-3/4-2657) Johannes Vermeulen (1812), timmerman tot 1857 naar Antwerpen, Johannes Derks (1802 Ginneken) sterft , Johannes Vermeulen (1836) sterft Ludovicus Kuijten (1811), sigarenmaker, Johanna Gevers (1811) kinderen: Johanna (1842), Maria (1843), Franciscus (1846), Anna (1835), dienstmeid kwam in 1842 uit Bergen op Zoom en vertrekt in 1843 naar Antwerpen RK 1855 B. de Jongh, huisschilder, glazenmaker (I-3/4-2662) Bernardus de Jongh (1823) verwer, Anna Vermeeren (1820 Princenhage), kinderen: Wilhelmina (1851), Maria (1856), Anna (1858), Adriana (1861) Andries de Ruyter (1825), verwer en glazenzetter (ook huisschilder I-3/4-2677), Cornelia Buijs (1820), kinderen: Johanna (1857), Antonius (1858), Andrea (1862), Bernardus (1868), Theodorus ( ) 1875 A. Ribbens, machinist bij de staatsspoorwegen (I-3/4-2682) Martien Uitdewilligen (1874 Steenbergen), veldwacht, Petronella Verheijen (1846 Chaam) in 1878 naar Ginneken Johannes Keller (1843 Gorinchem) oppasser, Johanna Badde (1841), kinderen: Adrianus (1876), Henri (1878) uit Den Haag 1877 pro: Josephus Antonius Johannes Wenceslaus van Hal (II e.v.) 12

13 1880 Jacobus Schoenmakers (1847) smid, Johanna de Jongh (1849 Tilburg), kinderen: Petrus (1872), Maria (1879), Jacobus de Roij (1856 Oudenbosch) timmerman, dochter Johanna (1884) 1880 J. de Jong-Schoenmakers, mutsenmaakster en waschter (I-3/4-2687) 1883 Francisca van Zijl wed. Van der Laan (1851), kinderen: Engelbertus van der Laan (1881 Amsterdam), Helena (1882 id.), Cornelia (1889) 1880 Jacobus Kuiper (1835 Wildevant), arbeider, Jacoba van der Jagt (1836 Oudenbosch), kinderen: Jacoba (1871 Utrecht), Hendrikus (1873), Antje (1877), Adriana ( ) 1883 A. van Woerkens? 1890 Jacobus Dolné (1837), schoenmaker Johanna Verhaast 1843 Rijsbergen), kinderen: Adrianus (1870) smid, Johanna (1872), Maria (1874), Hendrik (1877), Jacobus (1879), Johannes (1882), Cornelia (1884) 1890 Adrianus van de Corput (1808 Utrecht-93), Hendrik van Buuren (1872) geemployeerde afd. Steenfabriek 'de voorzorg' 1913 pro: Petrus van den Biggelaar (II ) 1913 Rolluikenfabriek Van der Velden vraagt op 17 maart 1913 een hinderwetvergunning aan op een gasmotor 10 pk (II-25 OW h2) 1922 pro: Rolluikenfabriek G. van der Velden (II en ) 1952 pro: Drukkerij Zwueste (II ) 1953 pro: Brabantse Blouse Industrie n.v. (II ) 1960 pro: Gemeente Breda (II ) 1960 Theaterkledingverhuur Bruijn-Claus 1968 Firma De Bruyn-Claus 1975 Firma De Bruyn-Claus, costumiere grimeurs 1983 Eloi Koreman - Stichting De Drie Moren start restauratie 1990 Eloi Koreman - Hein Koreman 1991 Eloi Koreman, Conita Vermeulen, Isaac 1992 id. Arin 1994 pro: Stichting de Drie Moren 1998 id. Clara 13

14 5.2 Testamenten van bewoners Testament van Marie Peeters alias Massij die men noempt Macousine (1626) N38 f.33-34v Copie of administratie vanden testamente van Maria Peeters alias Massij die men noemde Ma Cousine en besloten forme gemaeckt Inden name ons heeren Amen condich zij ende kennelijck eenen ijegelijken dat ick Maria Peeters Massij die men moempt Ma Cousine aenmerckend des levens onsekersheijt die nijet sekerder dan die doot, ende nijet onsekerder dan de ure der selver en hebben, ende begeerende daeromme vande goeden mij bij God almachtich op deser aerden goedertierlijck verleent te disponeren ende ordonnieren voor ende aleer ick bijde doot verrast oft voorcomen werden met wel beraeden samen, ende uuijt mijnen vrijen eijgen wille nijet hijer toe verbeijt of gepersuadeert van ijemanden mijn testament ende mijnen uittersten wille gemaeckt geordonneert ende gesloten hebben maecke, ordonnere ende sluijte miets desen in formen ande manieren hijer naer volgende. Inden ijersten bevele ende opoffere mijne arme siele der gronden ofer genaden ende bermherticheijt Gods, Maria, sijne lieve moeder ende aller Gods als lieven heijligen. Dien ick bidde dat zij den almogenden heere voor mij willen bidden. Ende mijn sondich lichaem der gewijden aerden als zij beijde ut dese catijnge 2 werelt scheijden Amen, Begeere mijn lichaem begraven te hebben inde Groote Kercke alhier binnen Breda voor Ste.Barbara altaer. Item dat men mij sal naedoen ende houden een eerlijcke utvaert inde voorschreven kercke. De misse gesongen in musicq oft slechten sanck naer goetducken. Met twee XXX voor ijder misse eenen schelling. Ende dese twee XXX zal men terstont beginnen naer mijn doot van twee godvruchtige mannen opt arden 3. 2 catijnge = ellendige 14

15 Item dat men tot het wassche licht zal gebruijcken XXV Rijnsgulden oft zoveel wasch alst behoort met vijer tortsen ende totte dragers van mijn lichaem cathelicque persoonen eest doenlijck. Ende dat men zal houden een vrolijcke maeltijt naer mijn begraeffenisse. Daertoe roepende den genen met oft op mijn begraeffenisse inden rouwe gegaen hebbende metten draegers, Item dat men utdeelen zal op mijne begraeffenisse in gebacken brood vijer veertelen rogs ende om vijer oft vijff Rijns gulden een witten oft terwen broot. Item begeere dat men eeuwelijck zal te branden setten den rueten keersse voor het H.Sacrament onder de metten ende het loff van den ijersten novembers totten lesten februarij ende te laten branden alzoo lange als de metten ende het loff duert. Dese keersse te setten tegen over sprincen choor 4 vuer dese zijde inden pant 5. Daer vooren besettende hondert Rijnsgulden eens. Item dat men ter stont naer mijn doot zal lesen drije gulden misse van relirieuse oorde waer voor men bestellen oft geven zall vier Rijnsgulden eene elcke misse Item besette voor het sielboeck vijftich Rijnsgulden eens, tot eene jaerlijcken rente van drije Rijnsgulden daer van ontfangen zullen den pastore respective inde tijt zijnde van Breda, Haege ende Ghinnicken elck eenen gulden tjaers Item maecke der kercke van Breda een tapijt van thien oft elff ponden grooten Vlaems oft daer omtrent, dewelcke men zal hangen op alle Lieve vrouwen daegen op Ste.Barbaren dach op 3 arden = begraven 4 Dit is waar zich nu het graf van Engelbrecht van Nassau bevindt. 5 pant = vak 15

16 H.Sacraments dach assentionis dedicationis ende de vijer Hoochtijden Item laete der kercke van Breda drijehondert Rijnsgulden eens aen een altaer te maecken op alsulcke wijse ende houtwerck als dijen tot Ghinneken geweest is met naeme als den pastor der kercke ende executeurs gelieven zall Item legatere aende groote kercke van Breda, ende Marckendael hondert Rijnsgulden eens, te weten elck vijftich tot reparatie Item aende zelve grootte kercke van Breda maecke oock ick een casuijfel van hondert Rijnsgulden eens, Noch aende zelve groote kercke mijn groote silvere schaele Item maecke ende legatere aende kercke vande Haege, drijhondert Rijnsgulden eens om te maecken eenen altaer op alsulcken wijse ende alsulcken houtwerck als dijen te Ghinneken van St.Laurens geweest is. Desen altaer zal genaemt worden den soeten naem Jesus oft Ste.Catharina oft Ste.Anna alzoo den voorschreven pastor ende executeurs gelieven zal, Item legatere aen het clooster van Flaxuas tot Antwerpen een cleet voor den chooraltaer van hondert Rijnsgulden eens, Item laete aende kercke van Meerle vijtich Rijnsgulden eens aende Kercke van Schelt bij Antwerpen oock vijftich Rijnsgulden eens, Aende kercke buijten Rijen oock vijftich Rijnsgulden eens, Ende laete ende maecke den clooster van Clarissen van Bocxtel, den Clarissen van Hoochstraten ende den Minnebroeders tot Herentals elck vijftich tesamen hondert ende vijftich Rijnsguldens eens, Item maecke de vijer biddende orden bijnnen Antwerpen tesamen hondert Rijnsgulden eens, te weten den preeckheeren vrouwen broeders rch. 16

17 Item maecke aende Capucijnen bijnnen Breda de somme van tweehondert Rijnsgulden eens, Aende Paters van de Societeijt Ghesu vijftich Rijnsgulden eens alles omme voor mijn restatrice orders ende bruederen sullen te bidden, alle mijne tatereelen die..ecke der kercke met oft dienstich zijn zullen de executeurs naegenoemt bestellen ende geven aen ende tot zulcken kercke zoo bijnnen Breda, Merckendael als elders daer hen goetduncken ende believen zal, behalven daer van desen is gedisponeert Ende wille dat men alle mijnen huijsraet, coper, ten, lijnwaet, cleederen ende diergelijck zal vercoopen, ende de penningen van dijen uijtreijcken aen ende tot behoeff van alsulcke kercken daert aldermeest van noode wesen ende dexecuteurs voorschreven ordonneren zullen. Den houtwerck als cassen, coetsen, tafelen ende bancken zullen onvercoft blijven totter afflijvicheijt van Yken Aertss ende Govert Janss haeren toecomenden man toe incluis, Behalven mijne daegelijcsche cleederen die ick wille men om Godswille geven zal, Daer zij aldermeest van noode ende best besteet zijn, Item laete ende maecke aende Heijligeest Armen van Breda de hondert Rijnsgulden eens, die ick hebbe ende heffe op Jan Corneliss ende zijn Huijs genaemt D'este op het Ghinnekenseijnd van de montcosten van Janneken zijn dochter die bijmij gewoont ende ter scholen gelegen heeft, Ende de brieven ende bescheijden die ick ten laste van den zelven hebbe, zalmen den rentmeester van armen in handen geven van de penningen te doen affleggen soo haerst als mogelijck is, doch men zal hen niet overvallen maer de lossinge laeten doen als hij daer toe penningen heeft oft tselve geven can, Item laete ende maecke Magriete Maes ende Jan Maes haer broeder ende Jan Martens al mijn neven ende 17

18 nichte, van een halven oom ende moeye elck vijff ponden Vlaems tesamen vijfthien ponden grooten Vlaems eens, tot een gedenck penninge oft gedenckenisse, daer mede deselve uut alle mijne goeden secluderende 6 ende ontervende midts desen Des geleijck secluderende ende exgerenderende alle mijne andere vaderlijcke ende moederlijcke vrienden ende magen ab intestato met sess Rijnsgulden eens van redenen mij moverende, Item laete ende maecke aende dochter van Jan Mertens mijn pete, vijff ponden grooten Vlaems eens, Item enen Cathelijn Jans die mij voor ennigen tijt bewaert heeft twintich Rijnsgulden eens, Aen Lijsken van Tilborch huijsvrouwe van Dielis den backer vijffentwintich Rijnsgulden eens, Ende aen Heijltken van Tilborch voester achthien Rijnsguldens eens, Item laete ende maecke aen Maeijken ende Jan Francois van Montenaken zone ende dochter elck vijftich Rijnsgulden eens, Aen Lijsken natuerlijcken dochter van IJken Aerts vijftich Rijnsgulden eens met een rock ende Lijffken, met twee hemden ende vijer slechte huijven van mijne cleederen ende lijnwaet Aen Cornelis van Eertrijck twee roosennobels 7 tot eene gedenckenisse dat hij bij mij gewoont heeft Aen Aert van Stockum mijn silveren schaeltken Aen Aert Frans van Montenaken zone mijn cleijn silveren bekerken met eenen silveren lepel Aen IJken Aertss wedewe van Francoijs van Montenacken laete 6 secluderen = uitsluiten 7 rosennobel = gouden munt 18

19 ende maecke ick drije Camerijcksche lobben 8 met een van mijn rocken die sij kiest met sess dicken huijven met mijn contrefeijtsel ende mijn schilderije van den Cruijsdraeger met mijn silveren copken ende mijnen besten bonte capoot. Ende daertoe nooch een nijew vol roucleet voor heur ende twee heur kijnderen daer mede sij een jaer ende sess wecken rouw over mij draegen Noch laete ende maecke ick aende selven IJken Aertss ende aen Govert Janss, daer mede sij in geloofte van trouwe is, het besit ende gebruijck van mijne huijsinge, hovinge ende toebehoorten inde Visserstrate bijnnen Breda staende, geduerende tot honder beijder ende lanckstlevende sterffdach toe, in tselve te gebruijcken besitten of verhueren tot henner meesten proffijte, mits deselve huijsinge ende toebehoorten in behoorlicke reparatien onderhoudende Inde d'erffelijckheijt van deselve huijsinge ende toebehoorten oft naer der voorschreven IJken en Goverts doot, maecke ende geve ick der kercke van Breda ende den huijsarmen bijnnen Breda, elck voorde helft tot een eeuwich testament. Te..me deselve te verhueren ende de proffijte te trecken sonder andersins deselve huijsinge te mogen vercoopen of te laten vervallen maer altijt in goede reparatie houden naer behooren van dack, mueren ende anderssins alzoo lange als Breda sal wesen ende het huijs, het huijs sal wesen overmits mij dat alsoo belieft. Ende tot dijen eijnde belastende den rentmeester die tot d'administratie gestelt sal worden daer op goede ooge ende toesicht te nemen ende houden mits dat deselve rentmeester daer van hebben ende geniete behoorlijcken salaris, Ende noch laete ende maecke ick aende voornoemde IJken Aertss oft bij haere afflijvicheijt haeren kijnderen de somme van achthondert Rijnsgulden eens, Daer mede ick deselve verclaere houde ende nominere voor mijn erffgenaem onder conditie ende geloofte bijde selve IJken aen mij gedaen, dat sij daer mede ende mette voorgaende legaeten aen haer ende 8 lob = geplooide neerhangende halskraag of manchet 19

20 heuren kijnderen gedaen, haer te vreden houden sal moeten sonder ijet meer van mijne nae te laeten goeden te mogen eijsschen oft pretenderen nijet tegenstaende de geschreven landrechten oft costumen contrarie medebrengen, die ick verstae ende willen dat ten regard van mijne legaten (meest penningen ofte godvruchtige legaten sijnde) in desen egeen plaetse en sullen grijpen maer deselve geschreven landrechten ende costumen derogerende bij expres bij desen, Ende soo de voorschreven IJken oft heure kijnderen tegen dese mijne wille ende begeerte, nijet deden oft pooghden te doen tsij in rechte oft daer uijten ende haer nijet te bieden en hielden soo verclaere ick de voorschreven institutie te renoceren ende wederroepe bij desen. Ende indijen gevalle deselve achthondert Rijnsgulden eens laetende ende maeckende aenden huijsarmen bijnnen Breda, Ende wille ende begeere voorts datt (alletgene ende alsoo voorschreven, voldaen ende naer gecomen sijnde van den gereeden gelde) de uijstaende obligatien ende voorder gereet gelt bij mij naegelaeten wordende ende over ende uijtgereijckt ende gegeven sal worden aen arme kercken ende huijsarmen, soo bijnnen Breda als opte dorpen hijer ontrent met ponden tsij sess, acht, thien ponden oft min oft meer naer discrete ende goetduncken van mijnen executeurs naer genaemt Voorder wille oock datt alle andere legaeten ende ordonnantien die ick onder mijn hantschrift oft voor twee getuijgen maecken oft ordonneren sal van alsulcken effecte ende weerde wesen sullen al oft die in desen mijnen testamente waeren geinfereert ende verhaelt Ende oft mijne twee neven ende nichte hijer bovengenoemt het tegen desen wilden seggen oft prentelen soo laete ende maecke ick deselve allienlijck eenen schelling eens, ende beorder van hen legaet voorschreven aenden huijsarmen bijnnen Breda, Protesteren voor God ende alle sijn heijligen ende voor alle 20

21 meischen dat ick valselijck van eenige quade tongen sijns gelogen ende beticht dat ick mij met eenen corporael (tot mijnen huijse weijnich tijt gelogeert hebbende) uijtgaen soude hebben ende verclaere dat hij noch ijemant anders ter werelt mijnen heeft bekent maer mett wille ende daet noch maecht ben ende sterve voor God den welcken ick mijnen maechdom opgeoffert hebbe van mijnen twaelff jaeren aff ende tot nu toe ende oock gebleven Ende op dat dit mijn testament wel ende behoorlijcken executere gestelt ende naer mijn wil ende begeerte volbaert werde, soo hebbe ick tot executeren van desen mijnen testamente genomineert ende vercoren d'eersame Niclaes Henrick Kegelers ende Jan Aerts Rietmaeckers opte selve hertgrondelijcke verseeckerende eede biddende, den selven last te willen aennemen ende volbaeren 9 op behoorlijcken salaris dat extraordinaris bij hen tot heure en gene discretie te tauxeren Allentgene voorschreven is verclaert ick te wesen mijn testament ende mijnen uttersten wille den welcken ick wille ende begeere dat sal subsisteren ende van weerden sijn in alder veugen soo als tselve alderbest bestaen ende bondich wesen mach tsij uijt cracht van testament, codicille donatie oft ghifte ter cause van den doot oft anderssins soo 't selven best vermach. Nijet tegen staende ennige solemniteijten dije men nae recht schuldich waere te onderhouden hijer geomitteert waeren oft ennige geschreven landrechten of costuumen ter contrarien die ick in dese bij expres der ogere ende cassere. Behouden mij volcomen macht van wederroepen verminderen ende hermaecken ende aff ende toe te doen naer mijn gelieven toirconden dese bij mij geteeckent in Breda den XVen januarij XVI C sessentwintich Ende was indergeteeckent Matie Peeters alias Massij In dorso oft opt buijtenblatt stont geschreven aldus Ten daege ondergeschreven is gecomparieert in proprien persoon deerbare Maria Peeters Massi die men noempt Ma Cousine sieckelijck nae den lichaem. In eenen stoel bijde vijere sittende nochtans perfectelijck spreeckende ende haere samentlijcke memorie ende 9 volbaeren = toestemmen 21

22 verstandt over al wel machtich soot bleeck. Ende verclaerende tgene in desen papieren besloten is oft geschreven staet bij haer ondergeschreven ende geteeckent soo sij seijde en bekende. Ende bijmij notaris met mijnen cachette 10 theuren versoecke toegesegelt sijnde. Dat tselve is heur testament ende heuren uttersten wille den welcken sij wilt ende begeert dat sall subsisteren effect sorteren ende van crachten ende machten wesen tsij nae recht van solemnelen testamente, codicille, donatie causa mortis oft andersins soo een eijgelijcx overlijdende tesamen alrebest bestaen ende valideren mach nijet tegenstaende ennige gerequireerde solemniteijten in dese waeren gecomitteert ofte ennige geschreven oft landtrechten ten contraren behouden haer macht van wederroepen ende veranderen oft ende toe te doen nae heur gelieven, versoeckende hijer aff dese acte oft superscriptie. Actium ten woonhuijse der testace den XVIIIen februarij anno XVI sessentwintich ten presentien van deersame Peeters Daem Leijten ende Cornelis Adriaen Beers borgeren in Breda als getuijgen. Ende van mij Jan Naggers als openbaer notaris tselve wettelijck stipulerende ende form ende onder geteeckent. Ende was ondergetheeckent J. Naggers Marie Peeters alias Massi Peeter Daem Leijten, ende Cornelis Adriaenss Beens. Ende was oock tot dese plaets en toegesegelt geweest in lacke. Noch staet in dorso oft opt buijtenblat voorschreven. Dit testament noch behoorlijck toegesegelt sijnde is geopent den XXIIII meerte anno XVI C sessentwintich ter presentie van heer ende meester Jacob Vrancx pastor van Breda ende Haege Niclaes Kegelers Jan Aertss Riermaeckers ende Jan van Dennen ende mij notaris dese toirconden ondergeteeckent hebben. Ende was ondergeteeckent J.Naggers Jac. Vrancx pastor, Claes Kegelers, Jan Aert Rietmaeckers ende Jan Hendricx van Dennen Accorderen de bevonden met d'oiginael ondergethekende gesubscribeert ende besegelt als voor naer collatie jegens gedaen. Bij mij openbaer notaris bijnnen Breda ondergethekende desen XXVen september XVI C sessentwintich 10 cachette = stempel 22

23 J.Naggers 23

24 5.2.2 Testament van Pieter de Ringere en Ienneken van Hartel 27 januari 1666 N198 f.32v In den name ons Heeren Amen Bijden innehoude van desen openbaere instrumente van testamente zij condt ende kennen dat op huijden date hier onder geteeckent voor mij Paulus van Heusden openbaer notaris en de getuijgen naergenoemt in eijgene persoonen sijn gecompareert den eersamen Pieter de Ringere borger alhier ende Ienneken van Hartel echte luijden mij notaris ende getuijgen wel bekent, den voorschreven Pieter de Ringere sieck naden lichaeme te bedde liggende ende voornoemde Ienneken van Hartel gesont gaende ende staende, beijde haere sinnen verstande ende spraecke wel machtich ende gebruijckende soo int passeren deses opentlijck weecke de welcke overdenckende de broosheijt ende.rteijt des menschen leven die niet sekerder en hebben als de doot ende niet onsekerder als de ure des selver hebben niet willen scheijde van deser werelt sonder alvoren vande tijtelen goederen hun bij Godt almachtich op deser aerde verleent den die hij hun door sijnen milden zegen noch soude mogen comen te verleenen gedisponeert te hebben. Hebben daeromme met rijpe deliberatie onbedwongen off onverleijt d'een van d'ander off van imant anders soo sij verclaerden gemaeckt geordonneert ende gesloten, maecken ordonneren en sluijten aldus desen hun testament en uijtersten wille in voegen en manieren hier naer volgende, eerst ende vooral betalen de testateuren hunne sielen soo wanneer die uijt hunne sterffelijcken lichaemen sullen comen te scheijden der genadeloose genade en barmherticheijt Godts en hunne doode lichaemen eene eerlijcke en christelijke begraeffenisse ende nu comende ter dispostie vanden voorschreven hunne goederen hebben de testateuren uijt sonderlingh lieff gunste ende affectie die sij luijden tot malcanderen sijn dragende d'een den anderen naemntlijck den eerststervende den langstlevende genomineert ende geinstitueert tot sijnen off haeren eenigen ende universelen erffgenaem te allen de goederen soo haestelijck als erffelijcke actien schulden en crediten, gelt, gout silver gemunt ende ongemunt egeene gereserveert off uijtgesondert waer die gelegen sijn off bevonden souden mogen worden die den eerst stervenden cost en naer laeten sal omme daer mede bij de langstlevende te werden gedaen sijn off haeren eijgen vrijen wille en geliefe sonder imant tegen seggen op last dat de langstlevende gehouden blijft te betaelen de lastige schulden van het sterffhuijs ende de kinderen die ten tijde van het overlijden 24

25 van eerststervende sullen in leven sijn [...] [ende] te alimineren ende op te brengen tot hunnen mondige dage houwelijcken off anderen geapprobeerden state laetende de selve middertijt leeren lesen ende schrijven en een goet ambacht off hantwerck daer toe sij out en bequam sullen bevonden worden ende totten voorschreven ouderdom gecomen sijnde sle den langst levende boven de voorschreven gedaene alimentatie ende opvoeding aen de selve kinderen gesamentlijck uijt reijcken ende laeten volgen de somme van 200 Rijns gulden ende dat in voldoeninge vande legitime porties de kinderen inde goederen haeren ouderen naer rechten competerende met welcke 200 gulden en te doene alimentatie de testateuren verclaeren dat haere kinderen voor haere legitime portie genochsaem sullen wesen voldaen, verclaren voorts de testateuren d'eerst stervende den langstlevende te nomineren en te stellen tot voight off voighdesse over hunne kinderen, met macht omme noch soodanige vooghden te astumaren als den langstlevende goet duncken ende gelieven sal secluderen derhalven de weescamer ende oppervoighden deser stadt behoudelijck nochtans hun respect instituerende alsoo de testateuren malcanderen tot erffgenaem ende hunne kinderen inde legitime portie als voor met volcomen recht van institutie tgene voorschreven is verclaeren de testateuren te wesen haer testament ende al en sijn alle ende Aldus gedaen ende gepasseert ten woonhuijse van testateuren inde Drije Moren alhier den 27 januarij 1666 in presentie van Jeurien Becker backer ende Jan Hessels beijde borgers deser stede als getuijgen Acte Pieter de Ringere Ienneken van Hartel Juergen Beker Jan Hessels Quod attestor P van Heusden present notaris 25

26 5.3 Weeskamerrekening van Yken Aert van Neten ( ) GAB II-1, inv.nr Reeckeninge bewijse ende religua, die voor weesmeesteren in Breda doende ende overgevende is, Anthonij Cornelis Knollaerts. Vanden ontfangk ende uuijtgeven bij hem inden naeme ende vanwegen Claes Aertssen van Neten tot Geertruijdenberghe, overleden sijn behoudt haer als voocht ende quirator bij weesmeesteren voorschreven, geordonneert oft gestelt, van oft over Iken Aertssen van Neten, sijns Niclaessen suster, blindt. Ende alsoo nijet machtich van heuren goeden te regeren, weduwe lest mael van 's wijlen Govert Janssen de Brouwer was inde Drije Moren, over deselve Iken ende heure goeden gehadt ende gedaen, tsedert den 24e september 1650 als wanneer bij den selven Nicolaes van Neten ende Knollaerts ten Weescamer alhijer reeckeninge is overgegeven ende gesloten, daer op dese is vervolgende, ende ijerst Ontfanck Inden ijersten wert bij het slodt vande reeckeninge geseijdt dat vande vierhondert sessen 't sestich Rijnsguldens achthien stuijvers twee oort, die de rendant aldaer als meer ontfanghen dan uuijtgegeven schuldich is gebleven intrest soude loopen tegens vijff Rijnsguldens 's jaers van 't hondert voor het ijerste jaer te verschijnen den ijersten october 1651 die hijer alsoo soude bereckent worden, maer vermids desselven op den 15 den september 1651 bij kennisse vande weesmeesteren aende voorschreven Iken tot heuren noodighe dienst heeft betaelt ende overgetelt als opt slodt der voorschreven reeckeninge blijckt de oneffen sessen 't sestich Rijnsguldens achtien stuijvers twee oort, soo ende is daervan 26 aldaer ten laste vanden rendant maer suijver gebleven, de vijer hondert Rijnsguldens. Daervan alhijer in ontfanck connen de intresten verschenen den ijersten october 1651, 1652 ende 1653 beloopende tesaemen de somme van 't sestich Rijnsguldens Item de meubele goeden inde voorschreven reeckeninge folio 4 recto et verso gespecificeert ende bij de voorschreven Iken Aerts geberuijckt wordende, En heeft de rendant nijet te verantwoorden LX Rgl Memorie. Noch oock vande uuijtgeborchde schulden over verteirde gelagen vande voornoemde Iken Aerts van Neten, daer van de twee schultboecken den 26en october 1650 ter weescamer aen Maria haere dochter sijn overgelevert, om de onbetaelde schulden te maenen ende daer aff te verantwoorden als inde voorgaende reeckeninge folio 6 verso. Memorie Jan Gielis van Neten hadde bij sijnen testamente aen Iken Aerts sijne nichte gelegateerd de somme van vijftich Rijnsguldens, die den rendant van den advocaet Cools ende den notaris Jan Henrick Dijrven als executeurs van sijnen testamente ontfanghen heef, dan overmidts bij liquidatie ende reeckeninge kan sijns van Netens boedel is bevonden dat midts de schulden ende veele legatarisen de selve legaten buijten over ende penningen, ofte middelen nijet en sijn off en connen gevonden oft betaelt worden maer dat ider opten gulden heeft moeten gemissen 6 stuijvers 1 oort beloopende over de 50 Rijnsguldens 15 ponden 12 stuijvers 2 oort die de rendant heeft moeten restitueren. Soo en is daer aff maer suijver voor Iken Aerts gebleven volgens de verclaeringe vande voornoemde notaris Dijrven de somme van 34 ponden 7 stuijvers 2 oort die hier alsoo in ontfangk commen

27 [34 Rgl 7 st 11//] Ontfanck van 't huijs de Drije Moren inde Visscherstraet daervan de voornoemde Iken Aerts van Neten, haer leven lanck gedurende de blaelingen vruchtgebruik, rente oft huere is competerende. Tvoorschreven huijs ende erve met sijn toebehoorte, dat wijlen Maria Macosine bij heuren testamente aende voorschreven Iken Aerts van Neten heur leven langh in tochten ghemaeckt ende gelaten heeft, en volgens de huercedulle vanden 16 julij 1645 voor den notaris Jan Hendrick Dijrven ende getuijgen gepasseert, ende de voorgaende reeckeninge folio IX verhuert is aen Henrick van Esch alias Croon, den termijn van sess jaeren langh gedurende. Ingegaen sijnde den ijersten augustij 1649 ende ten selven dage inden jaere van 1655 wederom uuijt gaende, elck iaer om ende voor hondert ende viertich Rijnsgulden, metten vierendeel iaers te betaelen, op conditie dat den heurder bovendien jaerlijcx tsijnen last ende sonder corten t'voorschreven huijs in nootelijcke reparatie moet onderhouden. Ende de renten daer op uuijtgaende ter somme van 40 Rijnsgulden siaers oock tsijnen last sonder corten te betaelen ende waer van inde voorschreven reckeninge folio XV in ontfanck gereckent sijn, de ijerste drije vierendeel hueren vervallen 1 meije 1650 daer van tijde ontfangen het vierendeel of drije maenden hueren tot 35 Rijnsgulden vervallen prima augustij 1650 ende de gehele of volle jaeren hueren vervallen prima augustij 1651, 1652 ende 1653 behoudelijck dat den voorschreven 2 Henrick van Esch aen het halff jaer hueren vervallen 1 augustij 1651 gecort ende ingehouden heeft voor de helft van het vernijewen ende opmaecken van eenen oude vervallen muer inde perdenstal, de somme van 20 Rijnsgulden ende daer aff de andere helft bij Crijn Janssen merckschipper op Amsterdam ende Jacop Wouters van Rijckevorssel quitantie qua tesaemen is betaelt soo dat de rendant vande voorschreven drije iaeren ende drije maenden huere maer suijver en heeft ontfangen dese uuijtgetogen somme van 435 Rgul De post naer het stellen desr alnoch ontfangen het volle jaer hueren tot 140 gulden vervallen 1 augustij 1654 ende het halff jaer vervallen 1 februarie 1655 compt tesaemen alhier uuijt getogen 210 Rgl Rest alsoo het halff jaer hueren vervallen 1e augustij 1655 IIa Somma 614 L tota ontfang somma vande ontfangs deser rekening 745 L Uuijtgeeff tegens den voorschreven ontfanck Ierst aengaende de renten opt voorschreven huijs ende erve uijtgaende ende geheven wordende. Ende de hondersten penninck daer over jaerlijcx omgeslagen wordende en is bij den rendant nijet betaelt, over midts die volgende de huer cedulle ten laste vanden huerder staen te voldoen ende betaelen memorie Dan heeft den rendant betaelt t verloop van een lijffrente van acht Rijnsgulden sjaers die de kerck alhijer opt voorschreven huijs is comende verschenen den 15 mert 1646

28 totten 15 september 1650 wesende vijer jaeren ende een halff, voor het verhueren aen Henrich van Esch verschenen ende onbetaelt alsoo buijten sijnen last, bij quitantie van Govaert van Campen vanden 16 mert Rijnsgulden Item aen Henrick Wermans pasteijbacker of wel aen Ammerlijsken sijn huijsfrouw betaelt ter saecken van drije jaeren moutcopen ende onderhouden vande voorschreven Iken Aerts als voor wasschen ende vringen, vijer ende licht tot 125 Rijnsgulden siaers, soo de selve aldaer bestelt is, als inde voorgaende reckeninghe folio 32 verso, verschenen den 1 augusto 1653 volgens haer acht distincte quitantien bedragende tesaemen de somme van 375 Rijnsgulden 375 Rgl Item aen den heere Borgemeester Snellen betaelt de somme van 19 Rijnsgulden 12 stuijvers die hem ter saecken van geleverden torff inden iaere van 1648 ende te voeren aen wijlen Govaert Janssen gedaen noch quamen volgens sijne quitantie 19 Rgl 12 st Den 20 november 1650 aende voornoemde Iken Aerts in gelde getelt 7 Rijnsgulden 10 stuijvers, die sij seijde heur noodich te wesen tot het maecken ende betaelen van een nijeuw pruijck met een swert hulsel ende tot lappen van coussen, schoenen ende anders 7 Rgl 10 st Item den 26 februario 1652 aen haer oock noch getelt tot het betaelen van een paer nuijewe schoenen ende coussens de somme van Den 27 augustij daer naer 5 Rgl 3 aen haer Iken Aerts in gelde gestelt tot reparatie en verstellen van haer cleeren 2 Rgl 10 st Item aen Susanna van Gent huijsvrouwe van Matheus Reusch inde Groen Scheur, betaelt ter saecken van gemengelt turcx tot een mantel door Jacob Egberts cleermaecker voor de voorschreven ieken Aerts thaeren huijse gecoft den 25 junij 1651, ende van sijde galon en boldaviet 11 daer toe noodich, volgens haer specificatie ende quitantie vanden 9 augustij Rgl 7 st 3 oort Ende aenden voorschreven Egberts voor het maecken van voornoemde mantel ende de mouwen op den arm genepen en met bondt gevoerdert betaelt volgens sijn quitantie onder de voorgaende geschreven staende 2 Rgl 11 st Den 4 October 1652 aende voorschreven Iken Aert in gelt getelt 4 Rgl tot het repareren van haer cleeren dus hijer de selve 4 Rgl Item den 27 januarij 1653 aen haer oock noch in gelt getelt tot het repareren van haer cleeren cousen, schoenen ende anders 6 Rijnsgulden ende 6 stuijvers Den twieden april daer naer aen haer oock noch getelt die sij seijde van noode te hebben en tot haeren behoeve te besteden Frans Corstiaenss van Thoir schoenmaecker betaelt voor het maecken ende leveren van een paer Spaense leire schoenen met een paer trijpe muijlen 12 bij billieth vanden 4 meije 1653 en sijn quitantie daer onder staende tsaemen 11 boldaviet = zeildoek 12 Trip = muil met houten zool 6 Rgl 6 st 3 Rgl 3 st