datum 15 april 2009 01 Eindelijk greep op groepsrisico De Mal Groepsrisico is een nieuw instrument dat het groepsrisico inzichtelijk maakt en overheidsbestuurders ondersteunt om het te verantwoorden Hoe groot is de kans op ongelukken met gevaarlijke stoffen voor de (bebouwde) omgeving? Lees meer» PAG 02 Van techniek naar bestuur Risico s zijn steeds beter te berekenen. Maar daarmee zijn we er niet. Op het kruispunt van techniek en bestuur bewijst de Mal Groepsrisico haar nut. Lees meer» PAG 03 Kosten en baten rationeel afwegen Een onderdeel van de Mal Groepsrisico is een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Lees meer» PAG 04 Veiligheid ontstaat alleen door overleg De Mal Groepsrisico is een handig instrument. Toch is en blijft overleg tussen verschillende disciplines de basis van een gezond extern veiligheidsbeleid. Lees meer» PAG 05 Bestuurders aan het woord Gemeente- en provinciebestuurders worstelen regelmatig met het groepsrisico. Zij zijn blij met de Mal Groepsrisico die de besluitvorming eenvoudiger maakt. Lees meer» PAG 06 Mal Groepsrisico kan belangrijk instrument worden Het ministerie van VROM juicht de Mal Groepsrisico toe. Functionarissen en politici krijgen beter grip op groepsrisico. Dat komt de veiligheid ten goede. Lees meer» PAG 07 Makers van Mal Bij de ontwikkeling van de Mal Groepsrisico zijn 19 verschillende organisaties betrokken. Een projectgroep maakt de Mal in drie fasen. Lees meer» PAG 08 02 05 07 08 01
terug naar Eindelijk greep op groepsrisico Hoe groot is de kans op ongelukken met gevaarlijke stoffen voor de (bebouwde) omgeving? Met welke maatregelen kan een eventueel risico worden verminderd? Wegen de kosten daarvan op tegen de baten? Wanneer vinden we het risico uiteindelijk acceptabel? Allemaal lastige vragen. Maar wel degelijk te beantwoorden. Op dit moment wordt er hard gewerkt aan de Mal Groepsrisico, een nieuw instrument dat het groepsrisico inzichtelijk maakt en overheidsbestuurders ondersteunt om dat risico te verantwoorden. Verantwoording Het gaat hier om het zogenaamde groepsrisico, een maat voor de kans dat door een ramp met gevaarlijke stoffen een groep mensen omkomt, die niet rechtstreeks bij de activiteit betrokken is. Het groepsrisico kan toenemen door uitbreiding van risicovolle activiteiten of door een toename van het aantal personen, bijvoorbeeld door woningbouw. Volgens het Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi, 2004) moeten overheden bij een toename van het groepsrisico verantwoording afleggen over het besluit dat daaraan ten grondslag ligt. Eén oogopslag De Mal Groepsrisico verschijnt in de vorm van een digitaal instrument dat in één oogopslag laat zien of er in een bepaalde situatie sprake is van risico s die om actie vragen. Het instrument laat zien welke maatregelen mogelijk zijn om het risico aan de bron te verkleinen, de kans op een incident te verminderen of de effecten bij een eventueel ongeluk af te schermen. Het bevat ook een systematiek om de maatschappelijke kosten en baten te bepalen. Dankzij de Mal zal de groei van risicovolle bedrijven, de ruimtelijke ontwikkeling van gemeenten en van het vervoer van gevaarlijke stoffen op een verantwoorde manier mogelijk blijven. De Mal vervangt echter niet de plicht die bestuurders hebben om het groepsrisico te verantwoorden. Bestuurders zullen ook in de toekomst moeten aangeven welke risico s zij aanvaardbaar achten. Gratis De Mal Groepsrisico is een initiatief van de provincie Noord-Brabant en wordt ontwikkeld in samenwerking met het ministerie VROM, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Vlaamse Overheid, DCMR Milieudienst Rijnmond, provincie Zeeland, Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, Veiligheidsregio Zuid-Oost Brabant, Veiligheidsregio Brabant Noord, Veiligheidsregio Zeeland en het landelijke netwerk pro-actie van de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR). In een klankbordgroep zijn diverse gemeenten, milieudiensten en andere overheidsinstellingen vertegenwoordigd. Het instrument is na afronding van het project gratis beschikbaar. Nieuwbouw in de gemeente Rozenburg met uitzicht op de Botlek 02
Van techniek naar bestuur terug naar Recente regelgeving zorgt ervoor dat de risico s voor onze omgeving steeds beter in beeld zijn. Maar met alleen het berekenen van risico s zijn we er niet. Het is aan overheidsbestuurders om op basis van berekeningen de juiste beslissingen te nemen. Op het kruispunt van techniek en bestuur bewijst de Mal Groepsrisico haar nut. Externe veiligheid is complexe materie, het groepsrisico is nog veel ingewikkelder. Toch is het van groot belang dat iedereen begrijpt waar het om gaat, zegt Wim Brinker, projectleider bij de ontwikkeling van de Mal Groepsrisico. Inzichtelijk De Mal groepsrisico maakt risico s niet alleen inzichtelijk, maar laat ook zien welke maatregelen eventueel kunnen worden getroffen om risico s te reduceren én wat de kosten en baten van die maatregelen zijn. Bovendien geeft de Mal aan of in een risicovolle situatie het aanbod van hulpverleningsdiensten in de juiste verhouding staat tot de vraag naar hulp in geval van een calamiteit. Ziekenhuis School School en wat verder weg woningen Een ziekenhuis, een school en woningen langs een spoorlijn die wordt gebruikt voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. Drie situaties in Rotterdam-Zuid, waar verantwoording van het groepsrisico aan de orde is. Discussie Voor bestuurders is dit zeer belangrijke informatie. Zij kunnen nu voor hun rekening nemen dat zij een risicovolle situatie verantwoord achten en onder welke condities. Daarmee bevordert de Mal Groepsrisico een gezonde discussie tussen bestuurders en veiligheidsfunctionarissen. Want terwijl bestuurders vooral zoeken naar groei en ontwikkeling, kijkt bijvoorbeeld de brandweer naar mogelijkheden om risico s in te dammen. De Mal verbindt beide invalshoeken. Vertaalslag Ook Leo Noordam is blij met de Mal. Hij werkt als beleidsmedewerker externe veiligheid bij DCMR Milieudienst Rijnmond en is lid van de projectgroep Mal Groepsrisico. Mijn taak is om de techniek rond externe veiligheid te vertalen naar de bestuurstafel. De afgelopen jaren heeft die vertaalslag te weinig aandacht gekregen. Met de Mal Groepsrisico halen we die achterstand in. Verantwoordelijkheid Dankzij de Mal kunnen bestuurders echt begrijpen wat groepsrisico betekent. Doordat de Mal risico s inzichtelijk maakt en laat zien wat je kunt doen om die te verkleinen, kunnen bestuurders na afweging met recht zeggen: Hier durf ik verantwoordelijkheid voor te dragen. 03
KOsten en baten rationeel afwegen Schapenwei naast industrie terug naar Wie risico s wil verantwoorden, moet afwegingen maken. Hoe groot is de kans op een ongeluk, hoe duur zijn maatregelen om het risico te verminderen en wat zijn de feitelijke effecten daarvan? Een van de onderdelen van de Mal Groepsrisico is dan ook de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Advies- en ingenieursbureau DHV maakt wel vaker MKBA s, zoals voor projecten op het terrein van infrastructuur, water en natuurontwikkeling. Alexander Crena de Iongh ontwikkelde er een voor de verantwoording van het groepsrisico. Helder en objectief Ook aan risicovolle projecten zitten doorgaans meerdere kanten. Een fabriek die werkt met chemische stoffen, vormt een risico voor de externe veiligheid maar levert ook werkgelegenheid op. Met de MKBA breng je de verschillende effecten van een risicobron helder en objectief in beeld. Vervolgens kun je de verschillende effecten met elkaar vergelijken en beslissen welke maatregelen je wenst te treffen om de gewenste effecten te realiseren. Transparant Eigenlijk maken ambtenaren en bestuurders altijd deze afweging, zegt Luc Vijgen, senior beleidsmedewerker bij DCMR Milieudienst Rijnmond. Dat gebeurt bij elk besluit dat iemand neemt. Het grote verschil met de praktijk toe nu toe is dat de Mal Groepsrisico deze kosten-batenanalyse expliciet maakt en standaard uitsplitst naar verschillende categorieën. Het proces van het verantwoorden van het groepsrisico wordt daardoor veel begrijpelijker en transparanter. Varianten Met het oog op het verlenen van milieuvergunningen, ruimtelijke ontwikkelingen of het vervoer van gevaarlijke stoffen brengt de MKBA een aantal beslissingsvarianten in beeld: 1. het plan wordt niet uitgevoerd; 2. het plan wordt ongewijzigd uitgevoerd; 3 en meer: het plan wordt uitgevoerd voorzien van aanpassingen en maatregelen. Het gaat dan om maatregelen die het risico aan de bron verkleinen of die de kans op een incident verlagen. Maar ook om inherente veiligheidsmaatregelen of bouwkundige aanpassingen die de effecten van een ongeval afschermen. Voor elke variant worden de effecten weergegeven in termen van kosten van de maatregelen, kosten van de rampenbestrijding, toe- of afname van slachtoffers, toe- of afname van schade, economische voorof nadelen en effecten op de ruimtelijke ontwikkeling en leefbaarheid. Monetariseren Luc Vijgen: Om exact de beste oplossing te kunnen kiezen, zouden we nog verder moeten gaan. Dan zouden we van een bepaalde risicovolle situatie alle mogelijke scenario s in beeld moeten brengen. En we zouden eigenlijk alle genoemde factoren moeten monetariseren, uitdrukken in geld. Pas dan kun je echte vergelijkingen maken. Aan de andere kant: het uittekenen van alle mogelijk scenario s is een complexe activiteit. En welk prijskaartje hang je aan een mensenleven? En aan honderd? Mensenwerk Wat mij betreft kunnen we uit de voeten met de MKBA waar we nu over beschikken. De komende jaren kunnen we de werking ervan testen in de praktijk. De resultaten gebruiken we om de Mal verder te verfijnen. Alles monetariseren lijkt mij geen realistische doelstelling. Uiteindelijk is het nemen van beslissingen mensenwerk. En dat mag het wat mij betreft blijven. 04
Veiligheid ontstaat alleen door overleg terug naar De Mal Groepsrisico zal de besluitvorming over veiligheidsrisico s aanzienlijk gemakkelijker maken. Dat is pure winst ten opzichte van de huidige praktijk. Toch is en blijft overleg tussen verschillende disciplines de basis van een gezond extern veiligheidsbeleid. LPG-tankstation naast flatgebouw Harry Killaars is consultant openbare veiligheid bij de regionale brandweer Midden- en West-Brabant. Dorina Willemse is specialist externe veiligheid in de Veiligheidsregio Zeeland. Allebei zijn ze lid van de projectgroep die de Mal Groepsrisico voorbereidt. Pure winst Harry Killaars ziet veel voordelen aan de Mal Groepsrisico. Veiligheidsrisico s worden beter zichtbaar, ambtenaren en bestuurders krijgen een beeld van de maatregelen die getroffen zouden kunnen worden om risico s te verkleinen of de gevolgen van een ongeval te beperken. En ze zien ook nog eens wat die maatregelen kosten in relatie tot het effect dat ze opleveren. Dat is allemaal pure winst. Met hoofd en hart De brandweerspecialist waarschuwt echter dat de Mal nooit de politieke besluitvorming mag vervangen. Degenen die beslissingen moeten nemen, moeten dat gewoon blijven doen. Met hun hoofd en met hun hart. Veiligheid kan niet het resultaat zijn van een instrument als de Mal. Het moet juist omgekeerd gaan. De resultaten van de Mal Groepsrisico moeten de start zijn van een discussie tussen alle betrokkenen, van verschillende disciplines. Met als doel om samen in elke risicovolle situatie optimale veiligheid te realiseren. Geen wondermiddel Dorina Willemse onderstreept die opvatting. De Mal is en blijft een instrument. We zullen als projectgroep goed moeten communiceren wat de Mal aan voordelen biedt, maar ook dat het geen wondermiddel is. En zeker dat het instrument niemand ontslaat van de verantwoordelijkheid die hij of zij nu al heeft voor de veiligheid van de omgeving. Als brandweermensen zullen we erop blijven hameren dat onveilige situaties vragen om maatregelen. Het is aan bestuurders om zich vervolgens hardop af te vragen in hoeverre ze die ook willen treffen. 05
Bestuurders aan HET woord terug naar Onno Hoes, gedeputeerde voor Ecologie, provincie Noord-Brabant: Het is en blijft een menselijke afweging Bij het nemen van beslissingen over risicovolle situaties, spelen veel factoren een rol. Zoveel, dat bestuurders nauwelijks meer in staat zijn om door de bomen het bos te zien. Daarom is het geweldig dat er nu een digitaal instrument beschikbaar komt, dat overzicht schept en ons helpt de juiste beslissingen te nemen. We moeten wel goed in de gaten houden dat de Mal Groepsrisico een instrumenteel middel is. Niet meer en niet minder. Ik bedoel daarmee te zeggen dat de Mal bestuurders niet ontslaat van de plicht om besluiten te nemen en daarvoor ook verantwoordelijkheid te dragen. Ervan uitgaande dat we risico s nooit helemaal kunnen uitbannen, moeten we ons steeds afvragen welk risico we naar eer en geweten zullen accepteren. Wat dat betreft is en blijft de verantwoording van het groepsrisico een menselijke afweging. Mark Harbers, wethouder economie, haven en milieu, Rotterdam: Het gaat steeds om het afwegen van belangen In Rotterdam is externe veiligheid vanzelfsprekend een belangrijk thema. We hebben een grote haven, allerlei goederenstromen komen hier bij elkaar, dwars door de stad loopt een spoorlijn. Er is niet veel voorstellingsvermogen nodig om te bedenken wat dat allemaal betekent voor de externe veiligheid. In Nederland bestaat er om die reden allerlei beperkende regelgeving. Het mooie van de Mal Groepsrisico vind ik nu dat dit instrument ons helpt om ontwikkelingen juist mogelijk te maken. Om precies te zijn: gecontroleerd mogelijk te maken. Door zijn structuur verenigt de Mal de discussie tussen groei en beperking. Dat is precies de discussie die ik uit hoofde van mijn portefeuille dagelijks voer. Ik ben genoodzaakt integraal te denken en voordurend belangen af te wegen, waarbij het enerzijds gaat om de (economische) groei van de stad en anderzijds de veiligheid van haar inwoners. We moeten ons realiseren dat we in dit dichtbevolkte land risico s niet kunnen uitbannen. Maar we kunnen er wel prudent mee omgaan door zorgvuldig afwegingen te maken. Met de Mal Groepsrisico zijn we weer een stukje verder op de goede weg. 06
terug naar Het groepsrisico is een lastig begrip. Ambtenaren en bestuurders breken er nog immer hun nek over. De Mal Groepsrisico gaat er echter voor zorgen dat steeds meer functionarissen en politici er grip op krijgen. Dat komt de veiligheid in ons land ten goede. Mal Groepsrisico kan belangrijk instrument worden Voetbalveld naast industrie Dennis Holtrop is beleidsmedewerker bij de directie Risicobeleid van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM). Sinds 2004, toen de verantwoording groepsrisico verplicht werd, ziet hij ambtenaren en bestuurders worstelen met het groepsrisico. Van ver Het zijn vooral de milieuambtenaren en brandweerfunctionarissen die van meet af aan enig gevoel bij dit thema hadden. Maar voor bijvoorbeeld ambtenaren ruimtelijke ordening en bestuurders blijft het vaak lastige materie waar men maar moeilijk greep op krijgt. Op dit moment evalueren we de verantwoordingsplicht groepsrisico. We weten nu al dat in de praktijk besluiten over risicovolle situaties lang niet altijd tot stand komen zoals de wetgever heeft bedoeld. Puzzel Ik denk dat de Mal Groepsrisico ons allemaal helpt op een goede manier om te gaan met risico s in de omgeving. Zo zorgt de Mal ervoor dat de verschillende disciplines (milieu, RO, brandweer) met elkaar in overleg gaan, omdat ze ieder een stukje van de puzzel in handen hebben. Dankzij de maatregelencatalogus en de maatschappelijke kostenbatenanalyse wordt duidelijk welke opties er zijn om veiligheidsrisico s te verminderen. Dat alles leidt er uiteindelijk toe dat bestuurders veel beter weten waar zij ja of nee tegen zeggen. Keurmerk De komende maanden wordt de Mal Groepsrisico verder ontwikkeld en getest op betrouwbaarheid. Dat laatste is vooral de taak van het RIVM. Margreet Spoelstra is er adviseur bij het Centrum Externe Veiligheid. Wij gaan de Mal valideren door de gegevens en parameters te controleren, maar ook de bronnen waar die gegevens vandaan komen en de weg die ze afleggen voordat ze worden ingevoerd. Als wij uiteindelijk ons keurmerk aan de Mal verlenen, is dat voor gebruikers een teken dat het instrument in orde is. Daardoor zal het gebruik ervan zeker toenemen. 07
terug naar De Mal Groepsrisico wordt ontwikkeld door een groot aantal partijen. Het gaat immers om een complex instrument dat een rol gaat spelen in het landelijke beleid op het terrein van externe veiligheid. De ontwikkeling van de Mal wordt nauwgezet gevolgd door een klankbordgroep waarin momenteel 19 verschillende organisaties zijn vertegenwoordigd. Het feitelijke werk wordt gedaan door een projectgroep. Het project doorloopt drie fasen. De makers van de De ontwikkeling van de Mal bevindt zich nu in de ontwerpfase. Klankbordgroep en projectteam bestaan dan ook vooral uit deskundigen die de rol van ontwerper kunnen vervullen. In een volgende fase komen de gebruikers in beeld en zullen met name gemeenten bij de klankbordgroep worden betrokken. Fasering De volledige planning om te komen tot de Mal Groepsrisico, ziet er als volgt uit: fase 0 (2005): brainstorm en voorstel voorstudie. fase 1 (2006): kennis halen in Brussel, voorstudie positief afgerond. fase 2 (2008/2009): ontwerpen systematiek, bouwen instrument, opzet maatschappelijke kosten-batenanalyse en software voor QRA-plichtige inrichtingen en spoorzones. fase 3 (begin 2010): landelijke opschaling en complete kosten-batencatalogus, REVI-inrichtingen, buisleidingen, weg- en watervervoer en valideren van het instrument. Pilot Het project bevindt zich nu in fase 2. Deze fase is in wezen een omvangrijke pilot. Aan het slot daarvan levert de klankbordgroep kritische feedback en geeft aan wat er anders kan en moet ten aanzien van het ontwerp en de toepassing van de Mal. Met deze feedback wordt de mal in de volgende fase bijgesteld, gecompleteerd en gereed gemaakt voor gebruik. Naar verwachting wordt fase 2 net voor de zomervakantie 2009 afgerond. Na de zomervakantie start fase 3, ervan uitgaande dat dan ook het vereiste budget rond is. Projectteam De Mal Groepsrisico wordt ontwikkeld door een projectteam dat momenteel bestaat uit de volgende leden: Van links naar rechts op de foto: Leo Noordam DCMR Milieudienst Rijnmond Karen van Tol DHV Alexander Crena de Iongh DHV Jose Hobert DHV Cindy Vermeulen Gemeente Helmond Luc Vijgen DCMR Milieudienst Rijnmond Wim Derksen Provincie Noord-Brabant Wim Jansen Stagiaire DHV Harry Killaars Veiligheidsregio Midden- & West-Brabant Beau Bottelberghs DHV Dennis Holtrop Ministerie van VROM Dorina Willemse Veiligheidsregio Zeeland Pieter van de Vleuten Veiligheidsregio Zuidoost- Brabant Wim Brinker (projectleider) Provincie Noord-Brabant Michael de Gunst Veiligheidsregio Brabant Noord Niet op de foto: Marc Bogaert Vlaamse Overheid Margreet Spoelstra RIVM André Lindenbergh Provincie Zeeland Ton Wouterse GHOR 08