De (schijnbare) tegenstelling tussen wetenschap en geloof. Een kunstmatig in stand gehouden debat? Misschien verraden de diepste geheimen van de kosmos toch meer over het bestaan van God dan we denken. Of... dan de wetenschap wil toegeven. Wetenschap en geloof, geboren aartsvijanden? Het eerste deel van een driedelige reeks over wetenschap én geloof! STIJN EN DE STERREN Stijn en de sterren, de titel van een theatershow van Stijn Meuris over kosmologie (de wetenschap over het heelal). Eén ding heb ik gemeen met Stijn Meuris, zijn passie voor muziek én voor wetenschap. Een universum zonder God is zijn conclusie. Voor mij draagt de kosmos, tot in het kleinste detail, de onmiskenbare stempel van de almachtige, buitengewoon grote God, die mijn leven richting geeft, smaak geeft én waardevol maakt! Een tegenstelling... Het werd een harde confrontatie toen we door Stijn Meuris redactie werden uitgenodigd met ons Filadelfia Gospelkoor om een uitzending van het VRT programma Man bijt hond op te fleuren. Stijn schreef de tekst, die wij met het gospelkoor zouden zingen... In zijn typische, nogal cynische schrijfstijl, vond hij het nodig ook God een tik uit te delen. Wij zijn een koor, verbonden aan een kerk, en hebben over bepaalde zaken wel een andere zienswijze. Of hij daarmee rekening wilde houden en zijn tekst aanpassen? Onze vraag kon op weinig begrip rekenen. Hij zal het zich ongetwijfeld nog herinneren. Uiteindelijk verloor Meuris zijn zelfbeheersing en stuurde ons tot verbijstering van zijn redactie en muzikanten, de laan uit! Misschien liggen geloof en wetenschap dan toch dichter bij mekaar dan we denken... J.S. Bach Zanger en wetenschapsfanaat, Stijn Meuris HET WETENSCHAPPELIJK DOGMA Geloof en wetenschap. Aan tegenstellingen geen gebrek... Reeds verscheidene decennia geleden verwees de wetenschap elk geloof in het bovennatuurlijke, en dus ook in God, voorgoed naar de prullenmand. Het wetenschappelijk dogma. Terecht? Of een emotionele reactie op de eeuwenlange dogmatische houding van de kerk tegenover wetenschap? Emotie en dogma s... Niet onmiddellijk wat je met wetenschap associeert. Of is het toch een verwoede poging om de mensheid Van God los te trekken, om het in de woordenschat van, jawel, Stijn Meuris te zeggen? In elk geval leert de geschiedenis ons dat dogma s niet eeuwig stand houden. Een ernstige waarschuwing voor de wetenschap, die in haar poging om de kosmos te begrijpen zónder God, opnieuw en opnieuw op haar eigen grenzen en... inderdaad, op God Zelf lijkt te botsen! Misschien liggen geloof en wetenschap dan toch dichter bij mekaar dan we denken... HET BREIN VAN GOD De Bijbel beschrijft het gesproken Woord Gods als een buitengewoon machtig instrument. Alles wat God doet, gedaan heeft en zal doen, doet Hij via dat gesproken Woord. Het gesproken Woord Gods is een immense bron van kracht, energie, die elk menselijk bevattingsvermogen, ja, zelfs de kosmische schaal overstijgt! Vanuit dat gesproken Woord ontstond volgens de Bijbel het ganse universum. God sprak en uit het niets ontstond op één enkel ogenblik de ganse kosmos! PAGINA 1
Een bijna 6000 jaar oude theorie over het ontstaan van het heelal die zware stormen heeft moeten doorstaan. Te simpel, naïef, maar in het licht van de huidige wetenschappelijke inzichten wel verbazingwekkend accuraat! Waarschijnlijk besefte hij zelf amper de draagwijdte van wat hij zei, Stephen Hawking, de wereldbefaamde en één van dé toonaangevende kosmologen van deze tijd. Een briljant brein in een verlamd lichaam, zelf overtuigd atheïst. Hij noemde het huidige wetenschappelijk onderzoek naar dé ultieme theorie, die alles in het heelal beschrijft, een zoektocht naar het brein van God. En voor een klein stukje had hij gelijk. Kosmoloog, Stephen Hawking DE BIG BANG De moderne kosmologie en deeltjesfysica heeft de laatste decennia een ware omwenteling veroorzaakt in ons begrip van het heelal én haar ontstaan. Op dit ogenblik bestaan er uiterst solide wetenschappelijke theorieën, die de extreme omstandigheden in de eerste stadia van het heelal beschrijven. Omstandigheden, die men inmiddels kan recreëren in kolossale machines, deeltjesversnellers, zoals de Large Hadron Collider in het CERN, het Europese wetenschappelijk centrum voor kernonderzoek. Een machine zo groot als een ganse stad, de Large Hadron Collider In zulke deeltjesversnellers onderzoeken fysici de allerkleinste subatomaire deeltjes, de fundamentele bouwstenen van alles wat bestaat! En dit zijn de opmerkelijke conclusies: alles, het ganse heelal, alle materie, alle energie, de krachten die erin werkzaam zijn, de ruimte én de tijd, ze ontstonden op één enkel ogenblik uit... het niets! De wetenschap is bij machte het ganse verloop van dit ontstaan, dat zich in een tijdspanne van minder dan één seconde heeft afgespeeld, te beschrijven. Een speciale tijdseenheid, Plancktijd, is ingevoerd om die seconde op te delen in minuscule tijdseenheden. Eén miljardste van een miljardste van een seconde nà het ontstaan van het heelal was er nog geen materie, tijd of ruimte. Enkel, wat de wetenschap beschrijft als, een oneindige hoeveelheid pure energie, geconcentreerd in een puntje kleiner dan een atoom! Dit zijn uiterst extreme omstandigheden waar alle huidige wetten van de fysica falen. Om je een idee te geven over welke astronomische hoeveelheid energie het gaat. Het is alle energie van de 200 miljard sterrenstelsels, die elk honderden miljarden sterren bevatten, dus 200.000.000.000.000.000.000 sterren die elk minstens de energie van onze zon bevatten, geconcentreerd in één enkel punt, zó klein dat het onzichtbaar is voor de krachtigste microscoop! De wetenschap kan beschrijven hoe, binnen die éne seconde, die energie in een enorme explosie uit elkaar spatte, werd omgezet naar materie, hoe de ruimte vorm kreeg, sterren gevormd werden, en uiteindelijk onze nachthemel kleuren. Fysici kunnen terugkeren naar die allereerste seconde, waarin het heelal ontstond. Binnen die seconde kunnen ze beschrijven wat er gebeurde tot één miljardste van een miljardste van een seconde nà het allerbegin! Maar net dààrvoor wordt het plots heel stil onder wetenschappers... De Big Bang, energie die omgezet wordt naar materie PAGINA 2
Niet dat men niet gezocht heeft. Talloze theorieën zijn de revue gepasseerd om te begrijpen hoe dat minuscule puntje, naar kosmische maatstaven oneindige energie, dat alles wat zich in het universum bevindt én tijd en ruimte bevatte, daar terechtgekomen is. Men wéét dat het er was, maar tast compleet in het duister over hoe het is kunnen ontstaan... Een 6000 jaar oude theorie geeft misschien het antwoord: God sprak... en Bang!!! Toeval... Onze aarde staat op exact de juiste afstand van de zon. Verder zou alles bevriezen, dichter zou al het water verdampen en leven onmogelijk maken. DE GRENZEN VAN HET TOEVAL Makkelijk natuurlijk, daar waar de wetenschap het antwoord schuldig blijft, God inroepen. Wel, er is slechts één alternatief: toeval. Tja, en wat doe je dan als je net het bestaan van God als optie definitief verbannen hebt? Dan ga je voor die éne andere optie, al is die stilaan gênante vormen aan het aannemen. Dogmatisch denken, het kan je uiteindelijk in je blootje zetten... Indien de wetenschap één les van de kerk kan leren, dan is het deze wel. Sinds Charles Darwin, die voor zijn evolutiethteorie uitgeroepen is tot dé meest invloedrijke wetenschapper allertijden, wordt ons ganse universum gedreven door... toeval. Maar toeval impliceert altijd een enorm aantal mogelijkheden, waarvan dan die éne perfecte optie toevallig de juiste is. Merkwaardig genoeg ontdekt men, niet alleen in de kosmologie, maar in àlle takken van de wetenschap, zóveel dergelijke toevalligheden dat het werkelijk gênant aan het worden is. Ons ganse heelal wordt beschreven door vier fundamentele krachten (o.a. zwaartekracht, elektro magnetisme), die in een perfecte verhouding tegenover elkaar staan. Computersimulaties hebben aangetoond dat, indien die verhouding ook maar een klein beetje zou worden gewijzigd, het universum niet eens zou kúnnen bestaan. Toeval... Onze aarde staat op exact de juiste afstand van de zon. Verder zou alles bevriezen, dichter zou al het water verdampen en leven onmogelijk maken. Toeval... Onze atmosfeer bevat exact die chemische samenstelling in een exacte verhouding om de schadelijke zonnestralen tegen te houden, die anders leven zouden vernietigen. De huidige problemen met klimaatopwarming tonen aan hoe delicaat dit evenwicht is. Toeval... Onze aarde heeft een uitzonderlijk sterk magnetisch veld, dat schadelijke kosmische straling, zoals zonnewinden, van het aardoppervlak weghoudt. Het effect hiervan zien we in het spectaculaire poollicht. Maar zonder dit magnetische veld zouden we zelfs geen atmosfeer hebben! Toeval... De aarde heeft een lichte helling in haar as tegenover de zon, die de temperatuursverschillen veroorzaakt, waardoor wij seizoenen kennen. Seizoenen zijn onontbeerlijk om de levenscycli in stand te houden. Toeval... De aarde heeft een uitzonderlijk grote maan, die toevallig 400 maal kleiner is dan de zon én 400 maal dichter bij de aarde staat, waardoor ze aan de hemel exact even groot zijn en het prachtige schouwspel van een zonsverduistering mogelijk maakt! Het is trouwens ook de maan, die door haar zwaartekracht op de aarde, die schuine as in stand houdt. Allemaal louter toeval... Toeval, dat al even toevallig op één en dezelfde plaats plaatsvindt. Sterker nog, hoe meer de wetenschap onderzoekt, van de buitengewoon machtige krachten in het heelal tot in de minuscule wereld binnen een atoom. Hoe meer men onderzoekt, hoe meer men tot de verbijsterende vaststelling komt dat àlles in ons universum onderworpen is aan perfect uitgemeten wetten in een volmaakt evenwicht! Trouwens, dit levert een interessante paradox op. Hoe kan toeval, dat per definitie onwetmatisch is, een zo sterk door wetten bepaald universum voortbrengen? Misschien toch de Goddelijke optie nog eens proberen? Totale zonsverduistering HET GEHEIM VAN DE WISKUNDE Zoals gezegd vertrekt de Goddelijke optie van het gesproken Woord van God. God sprak en in dat Woord zat, aldus de wetenschap(!), een onbevattelijke hoeveelheid energie, àlle wetten van de fysica én de tijd en ruimte waarbinnen die wetten zich zouden afspelen. Zeer moeilijk te bevatten, zonder begrip van wat het Woord van God juist is. Het Woord van God wordt beschreven in wat wij taal of spraak noemen. In dit verband, even een zijsprong naar Darwins evolutietheorie. Hoewel er, zoals Darwin opmerkte, een duidelijke fysieke overeenkomst is tussen de mens en sommige diersoorten (99% (!) met de chimpansee), gaapt er een enorme kloof tussen de mens enerzijds en àlle diersoorten, anderzijds. PAGINA 3
WETENSCHAP EN GELOOF DEEL 1 Hoe kan 1% verschil in DNA zulk een groot verschil verklaren? Wel, laat ons die verschillen eens bekijken. Hoewel er geen twijfel over bestaat dat ook dieren zowel gevoel, wil áls verstand hebben, zijn antropologen het erover eens dat de aard van onze intelligentie, ons fundamenteel onderscheidt van de dieren. Dat verschil in intelligentie komt tot uiting op twee gebieden: taal én... wiskunde! Uiteraard, ook dieren brengen geluiden voort, die hen toelaten te communiceren. Maar daar zit hem net het verschil. Waar het bij dieren beperkt blijft bij elementair communiceren, heeft God in de mens, via taal, naast communicatie, ook het vermogen gelegd om de geestelijke realiteit, uitgedrukt in Gods Woorden (taal), te begrijpen én er deel aan te hebben! Complexe taal met ruime grammaticale structuren zijn onontbeerlijk om geestelijke begrippen, zoals gerechtigheid, vrede, liefde,... vorm te geven. Taal is meer dan communicatie. Het beschrijft de geestelijke realiteit. Een realiteit, die van een hogere orde is dan de natuurlijke wereld én er ook rechtstreeks invloed op heeft. God sprak, en vanuit dat Woord ontstaan dingen in de natuurlijke wereld! Of had Stephen Hawking dan toch gelijk dat de mens eindelijk Gods brein heeft doorgrond? Of is het God, die, aldus de Bijbel, de mens schiep naar Zijn beeld en gelijkenis? Wiskunde Maar er is meer... Ook wiskunde is iets zeer merkwaardig. Wiskunde is een héél specifiek redeneringsvermogen, eigen aan, jawel, de mens, dat hem in staat stelt specifieke patronen en structuren te bestuderen. Merkwaardig genoeg beschrijven net dié wiskundige patronen de realiteit in de ganse kosmos! Van de wetten van de zwaartekracht, die het heelal vormgeven, tot de realiteit in het binnenste van een atoom, ze worden allemaal door wiskunde beschreven! Sterker nog, het menselijk wiskundig denkvermogen heeft hem in staat gesteld, aan de hand van louter wiskundige logica, zaken in de kosmos exact te voorspellen, ook al gingen ze in tegen ons natuurlijk begrip van de realiteit! Een prachtig voorbeeld is de relativiteitstheorie van Albert Einstein, waar tijd plotseling een rekbaar begrip werd, dat beïnvloed wordt door onze massa en de snelheid waarmee we bewegen!? Het is zelfs zo dat de realiteit op kosmische schaal, maar ook op sub-atomaire schaal ons natuurlijk begrip zo overstijgt dat we ze enkel kúnnen begrijpen via wiskunde! Een zware kluif voor evolutionisten, of de evolutie zou op 100 jaar tijd wel een zéér grote sprong moeten gemaakt hebben in het menselijk brein... Of had Stephen Hawking dan toch gelijk dat de mens eindelijk Gods brein heeft doorgrond? Of is het God, die, aldus de Bijbel, de mens schiep naar Zijn beeld en gelijkenis? En in die mens zowel de machtige taal legde, die de geestelijke realiteit beschrijft én de kosmos tot aanzijn riep, àls de taal (wiskunde) die die kosmos beschrijft? Albert Einstein 2 hersenhelften GELOOF IS WETENSCHAP Geloof en wetenschap, misschien liggen ze toch niet zover uit mekaar als we denken. Sterker nog, geloof is wetenschappelijk vastgesteld in ons brein! In onze hersenen heeft men een gebied ontdekt dat de aanwezigheid van iets vaststelt zonder dat het gezien werd. De activatie van dat gebied, via electroden, werd door gelovigen beschreven als het gevoel van de nabijheid van God! Gekend is dat in onze linker en rechter hersenhelft parallelle gebieden tegenover mekaar liggen, die gelijkaardige functies verwerken. Merkwaardig genoeg ligt dat aanwezigheidsggevoel nét tegenover, jawel, het taal -centrum! PAGINA 4
Zijn geloof en wetenschap gedoodverfde tegenpolen? Integendeel! Echt geloof ís wetenschap. Net als wetenschap vertrekt geloof vanuit beweringen, leerstellingen, die door de praktijk dienen bevestigd te worden. Waar geloof is geen blinde, dogmatische aangelegenheid, maar wordt uiteindelijk bewezen, voor wie het aandurft, op basis van duidelijke gegevens, de proef op de som te nemen! Is er dan geen enkel verschil? Toch wel. Wetenschap onderzoekt de natuurlijke wereld, geloof de onzichtbare, geestelijke realiteit. De tegenstelling ontstaat, hoe kan het ook anders, op de grens van beide werelden. Daarover meer in de 2e aflevering van Geloof en Wetenschap: Het onzichtbare, de waarneming voorbij. Tom Mualaba PAGINA 5 Gospelkerk Filadelfia - Guldenschaapstraat 30A - 1800 Vilvoorde - Tel. +32 2 252 46 44 - info@filadelfia.be