Milieubeleidsovereenkomst afgedankte zaklampen Evaluatierapport 2012-2013 OVAM: Dienst/cel: Dossierbeheerder: Afdeling Afval- en Materialenbeheer (AMB) Ketenbeheer en Bedrijven (KBB), Team EEA & metallurgie Maya Schmit (015 284 537, mschmit@ovam.be) Documentdatum: 30 augustus 2014 Situatieschets Criterium Situatie Inschatting Toelichting Looptijd MBO 31.12.2010-30.12.2015 MBO is van kracht tot de nieuwe MBO AEEA van kracht wordt. Overname door Recupel op 1 juli 2014. - Brussel - Wallonië Inzameling Verwerking - Geen MBO (opname in de nieuwe MBO AEEA) - Geen MBO (opname in de nieuwe MBO AEEA) Inzameling gestegen maar nog steeds laag t.o.v. op de markt gebracht Recyclagepercentage: > 70% Geen intergewestelijke afstemming in timing. Gelet op nieuw wetgevend kader in Wallonië ook belangrijke inhoudelijke verschillen. Zeer lage inzameling van afgedankte zaklampen. Er is geen aparte doelstellingen voor afgedankte zaklampen. De inzameldoelstelling van 8,5 kg per inwoner per jaar voor alle AEEA wordt wel gehaald. De globale recyclagedoelstelling wordt gehaald. De doelstelling voor de fractie non-ferrometaal en kunststof werd in 2012 niet gehaald maar in 2013 wel. Financiën Balanstotaal: 124 053 017 Totale kosten: 498 973 De milieubijdrage is onvoldoende om de kosten te dekken. Samenwerking gemeenten Er is een overeenkomst tussen Bebat en de gemeenten voor de vergoeding van de kosten van de containerparken. De vergoeding van de kosten is gebaseerd op het Ministerieel besluit van 18 juli 2005. deze overeenkomst werd eind 2010 afgesloten. 1/8
1 Achtergrondinformatie 1.1 Afkortingen AEEA: afgedankte elektrische en elektronische apparatuur MBO: milieubeleidsovereenkomst VLAREMA: Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen. 1.2 Europese regelgeving Het bestaande Vlaamse beleid inzake AEEA wordt in sterke mate gestuurd door Richtlijn 2002/96/EG betreffende AEEA. Na een grondige evaluatie van deze richtlijn en lange onderhandelingen werd een herziene richtlijn (2012/18/EU) gepubliceerd op 24 juli 2012. De lidstaten hebben 18 maanden (tot 14 februari 2014) om de richtlijn te implementeren. Gezien de bevoegdheidsverdeling in België is dit in eerste instantie een gewestelijke aangelegenheid. De belangrijkste nieuwe elementen in de richtlijn zijn: de inzameldoelstelling bedraagt 45% tegen 2016 en 65% tegen 2019 (berekend aan de hand van de ingezamelde AEEA ten opzichte van de op de markt gebrachte EEA); de rapporteringverplichting voor de distributie en alle inzamelaars en verwerkers (ook diegene die geen contract hebben met een producent van EEA); er werden hergebruikscriteria vastgelegd die moeten worden gebruikt om de grens tussen tweedehands product en afval duidelijk vast te leggen; eindverkopers zullen onder bepaalde voorwaarden zeer klein AEEA gratis moeten aanvaarden zonder aankoop van een nieuw apparaat; 1.3 Historiek de fotovoltaïsche zonnepanelen werden voor het eerst opgenomen als EEA; in 2019 zal er een berekeningsmethode moeten zijn om het beschikbare AEEA vast te stellen. Dit is het AEEA dat beschikbaar is om in te zamelen. Door de uitbreiding van AEEA met verlichtingsapparatuur vanaf 1 juli 2004, vallen ook afgedankte zaklampen onder de aanvaardingsplicht. Gezien de producenten van batterijen ook de producenten van zaklampen zijn, werd er besloten om zaklampen onder te brengen bij het beheersorganisme voor batterijen Bebat. Bebat was reeds actief voor de inzameling en de verwerking van zaklampen vóór de uiteindelijke ondertekening van de MBO. Op 1 juli 2004 werd het logistieke systeem opgestart en sinds 1 januari 2005 wordt er een milieubijdrage gevraagd voor elke zaklamp die op de Belgische markt wordt gebracht. De onderhandelingen voor de MBO afgedankte zaklampen liepen samen met die voor de MBO AEEA en de MBO afgedankte draagbare en industriële batterijen en accu s. Hierdoor werd de eerste MBO voor afgedankte zaklampen pas van kracht op 31.12.2010. De producenten van zaklampen opteren er in de loop van 2013 toch voor om de zaklampen onder de nieuwe (derde) MBO AEEA te laten vallen net zoals alle andere AEEA. Een bevraging van de consument leerde hen dat de consument zaklampen niet met Bebat associeert ondanks de inspanningen die werden gedaan om ook zaklampen in de communicatie naar voor te brengen. 2/8
1.4 Belangrijkste ontwikkelingen in 2012-2013 In een marktstudie van Bebat (2012) werd er specifiek onderzoek gevoerd naar het bewaar- en inzamelgedrag van de consument met betrekking tot zaklampen. Hieruit blijkt dat draagbare lichtbronnen pas na gemiddeld 8 jaar beschikbaar zullen zijn voor inzameling. Klassieke zaklampen zijn zelfs pas na 12 jaar beschikbaar voor inzameling. De voorbereidingen werden getroffen om de verantwoordelijkheden voor zaklampen over te dragen van Bebat aan Recupel. Deze overname is ingegaan op 1 juli 2014. 1.5 Intergewestelijke afstemming Bebat organiseert 3 à 4 maandelijks een begeleidingscommissie voor de opvolging van de MBO, waarop de 3 gewesten uitgenodigd worden. Tijdens deze begeleidingscommissies kunnen onder andere de noodzakelijke afspraken gemaakt worden met betrekking tot de intergewestelijke afstemming. Aangezien het inzamelsysteem Bebat actief is in de 3 gewesten, is een goede intergewestelijk afstemming belangrijk voor de goede werking van Bebat. De MBO zaklampen werd onderhandeld in de periode van 2009-2010. Na het bereiken van een akkoord over een finaal tekstvoorstel, heeft het Vlaamse Gewest onmiddellijk de goedkeuringsprocedure gestart. We stellen heden vast dat deze goedkeuringsprocedure in de andere gewesten niet werd opgestart. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd de nieuwe MBO verwacht tegen eind 2011. De procedure werd echter stopgezet en beide gewesten zijn nu terug aan het onderhandelen met de producenten. In Wallonië werd gewacht op een nieuw wetgevend kader over de aanvaardingsplicht. Dit werd goedgekeurd op 23 september 2010 en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 9 november 2010. In tegenstelling met de Vlaamse regelgeving kent dit besluit een relatief grote bevoegdheid toe aan de gemeentes en intercommunales en een beperkte verantwoordelijkheid aan de producenten en invoerders. De producenten en invoerders zijn niet akkoord met de basisprincipes van het besluit en hebben klacht ingediend bij de Raad van State. Deze ontwikkelingen zijn uiteraard niet positief voor de samenwerking tussen Bebat en het Waalse Gewest. De huidige situatie (enkel Vlaamse MBO) brengt Bebat in een moeilijke positie. Het VLAREMA voorziet immers dat strategische documenten zoals het beheersplan, de lastenboeken, de toetredingsovereenkomst, binnen de vastgelegde termijn ter goedkeuring moeten worden voorgelegd aan het Gewest. Gelet op het feit dat Bebat voor zijn activiteiten georganiseerd is over de 3 gewesten, handelen deze documenten bij voorkeur over de activiteiten in heel België. Het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest en Waalse Gewest hebben zich wel geëngageerd om in de mate van het mogelijke deze documenten mee te behandelen. 1.6 Toekomstige veranderingen De afgedankte zaklampen worden samen met het andere AEEA opgevolgd door Recupel vanaf 1 juli 2014. 2 De rapportage 2.1 Preventie en sensibilisering In de periode 2012-2013 was het centrale thema van de mediacampagnes: Bebat geeft alle batterijen en zaklampen een tweede leven. De campagne heeft als doel om het publiek bewust te maken van het feit dat batterijen, zaklampen en accu s 3/8
worden gerecycleerd, en op deze manier de consument te stimuleren om actief deel te nemen aan het recyclageproces door alle gebruikte batterijen, zaklampen en accu s naar één van de meer dan 24 000 Bebat-inzamelpunten te brengen. In de periode 2012-2013 werden campagnes via verschillende media gecommuniceerd: TV campagnes in 4 tijdsgolven om een zo breed mogelijk publiek te bereiken; Radiospot uitgezonden in verschillende tijdsgolven om het publiek aan te sporen om de afgedankte batterijen, zaklampen en accu s vandaag nog binnen te brengen bij een inzamelpunt; Online via de Bebat-website en Bebat-facebookpagina wordt op regelmatige tijdstippen gecommuniceerd over o.a. inzamelacties. Naast de bovenvermelde mediacampagnes voert Bebat een permanent activeringsbeleid. Hieronder enkele belangrijke acties: 2x/jaar worden huis-aan-huis inzamelzakjes verdeeld. Via het scholenspaargramma worden scholen die batterijen inzamelen beloond met punten, toegekend per gewicht ingezamelde batterijen en zaklampen. Deze punten kunnen de scholen inruilen voor educatief materiaal en sportuitrusting. Via dubbele punten acties worden de scholen extra gestimuleerd. In het gebouw van Bebat in Tienen bevindt zich het educatief bezoekerscentrum Villa Pila, waar scholen een voorlichting krijgen omtrent energie en de levenscyclus van batterijen en zaklampen. Er wordt ook een bezoek gebracht aan de sorteerinstallatie voor afgedankte batterijen, zaklampen en accu s (Sortbat), dat zich in hetzelfde gebouw bevindt. Het centrum kent een groot succes en ontvangt elke werkdag een groep van 40 leerlingen (uitgezonderd op woensdag). Actie een speelplein voor uw dorp in de provincie Oost-Vlaanderen. Alle gemeenten van de provincie Oost-Vlaanderen werden gevraagd deel te nemen aan de wedstrijd om zoveel mogelijk afgedankte batterijen, zaklampen en accu s per inwoner in te zamelen. Deze actie verhoogde de inzameling met 56% in vergelijking met dezelfde periode in het voorgaande jaar. De winnaar won een speelplein voor de gemeente. 2.2 Op de markt gebrachte zaklampen Volgens het jaarrapport van Bebat werden in het Vlaamse Gewest in totaal 331 447 kg zaklampen op de markt gebracht in 2012 en 363 537 kg in 2013. De verdeling tussen de verschillende types zaklampen is hieronder weergegeven. We zien dat deze stijging voor bijna alle categorieën geldt. Enkel voor de plastic zaklampen zonder batterij of met niet-herlaadbare batterij is het aantal en het gewicht van de gedeclareerde zaklampen lichtjes gedaald. Deze stijging hangt vermoedelijk samen met de snelle stijging van LED lampen. Volgens een enquête uitgevoerd bij de deelnemers van Bebat in maart 2012 was, in 2011, 60% van alle verkochte zaklampen uitgerust met LED lampen. We zien dat deze trend zich verderzet. 4/8
Op de markt gebrachte zaklampen Aantal gedeclareerd 2012 2013 2013 t.o.v. 2012 Gewicht gedeclareerd (kg) 2012 2013 2013 t.o.v. 2012 Metaal met ingebouwde herlaadbare batterij Metaal zonder batterij of met niet-herlaadbare batterij Plastic met ingebouwde herlaadbare batterij Plastic zonder batterij of met niet-herlaadbare batterij 13 402 44 251 230.2% 2 516 3 645 44,9% 545 089 1 013 438 85.9% 67 528 102 126 51,2% 266 679 267 438 0.3% 56 534 60 499 7,0% 2 079 867 2 069 466-0.5% 204 869 197 267-3,7% Totaal 2 905 037 3 394 580 16,9% 331 447 363 537 9,7% Tabel 1: Op de markt gebrachte zaklampen. 2.3 Inzameling Er worden zeer weinig afgedankte zaklampen ingezameld door Bebat in vergelijking tot het aantal op de markt gebrachte zaklampen. De inzameling van afgedankte zaklampen stijgt wel, maar het inzamelpercentage blijft bijzonder laag. In gewicht bedraagt de stijging in 2013 26% ten opzichte van 2012. De verdeling van het gewicht over de drie regio s gebeurde aan de hand van de bevolkingscijfers van het N.I.S. op 01/01/2013. Er zijn geen aparte doelstellingen voor afgedankte zaklampen. Voor alle AEEA is er een inzameldoelstelling van 8,5 kg per inwoner per jaar. Ingezamelde zaklampen (kg) Jaar Vlaander Wallonië Brussel België en 2010 2 605 1 193 245 4 043 2011 2 636 1 320 241 4 197 2012 3 383 1 889 607 5 879 2013 4 248 2 372 768 7 388 Tabel 2: inzamelcijfers voor afgedankte zaklampen per gewest in kg. Bebat heeft in 2013 de inspanningen in marketing (gestart in 2012) verder gezet om de consument bewust te maken dat hij zijn zaklampen via Bebat kan afdanken en om de inzameling van zaklampen via Bebat te promoten. Een belangrijk element als men de inzameling van zaklampen bekijkt is dat zaklampen per definitie aangekocht worden voor sporadisch gebruik gedurende vele jaren. Aangezien de aard van het product worden zaklampen meestal zeer lang bewaard voor noodsituaties. De nieuwste generatie zaklampen met LED-lampen hebben een zeer lange levensduur en zullen bijgevolg nog langer in gebruik blijven. Een aantal zaklampen zal ook via het Recupel netwerk ingezameld en verwerkt worden. 5/8
2.4 Verwerking Onderstaande tabel geeft een overzicht van de bereikte percentages voor recyclage en nuttige toepassing. De globale doelstelling voor recyclage en nuttige toepassing van 70% wordt voor beide jaren gehaald. Verwerkingsresultaten 2012 2013 Doelstelling Ferrometaal hergebruik en recyclage 100% 100% 95% Non-ferrometaal hergebruik en recyclage Kunststoffen hergebruik en recyclage 84,74% 100% 95% 0% 74% 50% Kunststoffen nuttige toepassing 100% 100% 80% Globaal recyclingpercentage 73,24% 70,63% 70% Tabel 3: Overzicht van de verwerkingsresultaten en de doelstellingen. In 2012 werd de doelstelling voor de fracties non-ferrometelen en kunststoffen echter niet bereikt. De kunststoffen werden niet hergebruikt of gerecycleerd maar gingen integraal naar verbranding met energierecuperatie omdat er een te grote mix is aan kunststoffen en het daardoor niet mogelijk is om deze te recycleren. In de loop van 2013 werd verder gewerkt aan een verbetering van het verwerkingsproces wat een hogere recyclagegraad oplevert, zowel voor de kuststoffen als de non-ferro metalen. Door aanpassingen aan de sorteerinstallaties worden er veel zuiverdere stromen bekomen en kunnen deze een betere recyclage konden ondergaan. De daling van het globaal recyclingpercentage in 2013 wordt verklaard door een groter aandeel kuststoffen zaklampen in de verwerkte zaklampen. 2.5 Financiën Onderstaande tabel geeft een overzicht van de financiële situatie van de vzw Bebat. Bebat organiseert zowel de inzameling van batterijen als van zaklampen. Onderstaande resultatenrekening heeft enkel betrekking op zaklampen (voor de batterijen zie Evaluatierapport 2012-2013 MBO afgedankte draagbare en industriële batterijen en accu s). Voor de balans is het echter niet mogelijk deze opdeling te maken en wordt dus de globale situatie weergegeven. Hierbij moet benadrukt worden dat de zaklampen slechts een zeer klein aandeel van de opbrengsten en kosten vertegenwoordigen en de balans dus eerder betrekking heeft op de batterijen. BALANS Vaste activa Vorderingen Geldbeleggingen en liquide middelen Totaal activa Eigen vermogen Voorzieningen Schulden Totaal passiva 2011 2012 2013 6 925 248 6 552 704 6 863 315 6 767 263 90 578 280 101 737 458 104 336 842 75 910 526 23 638 502 4 817 814 104 366 842 115 057 221 83 172 768 26 585 870 5 298 583 115 057 221 5 988 036 7 752 498 110 312 482 124 053 017 88 728 202 29 039 558 6 265 093 124 053 017 6/8
RESULTATENREKENING Omzet Andere opbrengsten Totaal opbrengsten Marketing & Villa Pilla Verwerkingskosten Provisies Andere Totaal bedrijfskosten Financieel resultaat 264 957 5 377 270 334 442 420 15 640 63 840 83 585 605 485 23 875 252 841 4 617 257 448 337 586 28 664 48 337 90 887 505 474 24 691 292.010 8 707 300 717 251 965 61 238 43 779 132 947 489 929 6 632 Winst/verlies -311 276-223 335-182 580 Tabel 4: Overzicht van de financiële situatie van Bebat voor de periode 2011-2013 in euro. De jaarrekening van het boekjaar 2013 werd afgesloten met een balanstotaal van 124 053 017. Dit is een stijging met bijna 20% ten opzichte van 2011. Uit de actiefzijde blijkt dat de middelen vooral worden aangehouden onder de vorm van geldbeleggingen. De vaste activa omvatten hoofdzakelijk het eigen kantoor- en sorteergebouw. Aan de passiefzijde zien we een stijging van het eigen vermogen met 12 817 676, zijnde de winst van de vorige 2 boekjaren ( 13 223 591 voor batterijen en - 405 915 (verlies) voor zaklampen). De voorzieningen voor de toekomstige verwerkingskosten nemen verder toe met 5,5 miljoen. De schulden blijven verwaarloosbaar in vergelijking met het eigen vermogen. Het balanstotaal en vooral het eigen vermogen vormen een méér dan voldoende financiële buffer om de werking van Bebat te garanderen. De resultatenrekening van het boekjaar 2013 sluit af met een verlies van 182 580. In omvang neemt het verlies af over de jaren. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met dalende marketing uitgaven wat mede te verklaren is door de beslissing om het beheer van de afgedankte zaklampen over te dragen aan Recupel. Het aanhoudend verlies op de fractie zaklampen geeft aan dat de inkomsten uit de milieubijdrage niet volstaan om de kosten te dragen. Er moet wel worden opgemerkt dat het verlies relatief is in die zin dat de resultatenrekening deels het gevolg is van de gehanteerde verdeelsleutels om de kosten en opbrengsten te verdelen over batterijen en zaklampen. Gezien het kleine belang van zaklampen in vergelijking met batterijen hebben deze veronderstellingen een belangrijke invloed op het resultaat. Globaal gezien overstijgen de jaarlijkse opbrengsten van Bebat de kosten op structurele wijze omdat de milieubijdrage op batterijen te hoog is. Het verlies op de zaklampen is in die zin dan ook niet problematisch. De resultatenrekening toont vooral dat er geen verantwoord evenwicht is gevonden tussen inkomsten en uitgaven voor afgedankte zaklampen. De overdracht van de zaklampen naar Recupel maakt dat dit aandachtspunt voor Bebat wegvalt. 2.6 De samenwerking met de gemeenten Eind 2010 werd door Bebat en VVSG een modelovereenkomst onderhandeld voor de inzameling van batterijen via de containerparken. In het kader van de MBO verleende de OVAM een gunstig advies voor deze overeenkomst. In deze overeenkomst wordt onder andere de vergoeding van de containerparken geregeld. 7/8
3 Handhaving 3.1 Doelstellingen Sinds oktober 2001 voert de OVAM controles uit op de aanvaardingsplicht afgedankte batterijen. Deze controles vallen voor een groot stuk samen met controles op de aanvaardingsplicht op afgedankte elektrische en elektronische apparaten (AEEA) waar zaklampen een onderdeel van zijn. Veel gecontroleerde bedrijven handelen zowel in AEEA als in batterijen. De bedoeling van deze controles is in de eerste plaats om na te gaan of invoerders, producenten of eindverkopers die rechtstreeks batterijen of apparaten met batterijen invoeren en op de Vlaamse markt brengen, aangesloten zijn bij Bebat of een individueel afvalpreventie- en afvalbeheerplan hebben ingediend. De producent en invoerder zijn verplicht aan te sluiten bij Bebat, of een afvalpreventie- en afvalbeheerplan in te dienen bij de OVAM. Bedrijven die niet aansluiten, kunnen een financieel voordeel bekomen door zich niet in regel te stellen met de aanvaardingsplicht (bijvoorbeeld een milieubijdrage aanrekenen aan klanten, maar zelf geen milieubijdrage doorstorten aan Bebat of een lagere verkoopprijs van hun producten dan de concurrentie door geen milieubijdrage te vragen) en hebben (in tegenstelling tot de leden van Bebat) ook geen administratieve verplichtingen. Dit leidt tot concurrentievervalsing en het opsporen van die free-riders is dan ook nodig om dit te voorkomen. 3.2 Resultaten In 2012 en 2013 is er prioriteit gegeven aan andere afvalstromen en is er maar beperkt gecontroleerd op de aanvaardingsplicht AEEA (afgedankte zaklampen) en batterijen. Sinds januari 2005 voert de OVAM controles uit op de aanvaardingsplicht afgedankte zaklampen. 4 Conclusies Niettegenstaande het inzamelsysteem voor afgedankte zaklampen reeds actief is sinds 2004, blijft het inzamelpercentage ook in 2012 en 2013 laag. Ondanks het feit dat Bebat veel actiever en uitgebreider heeft gecommuniceerd over de zaklampen. Voor het merendeel van de consumenten behoort enkel de klassieke zaklamp tot de definitie van zaklampen. Andere draagbare lichtbronnen worden door hen niet als zaklamp beschouwd maar eerder als AEEA of lamp. Daarom lijkt het hen onlogisch om draagbare lichtbronnen in te zamelen als zijnde een zaklamp, en brengen zij deze toestellen intuïtief naar een Recupel inzamelpunt. De affiniteit van zaklampen met het AEEA inzamelcircuit en het feit dat zaklampen onder de aanvaardingsplicht voor AEEA behoren heeft onder andere geleid tot de beslissing om zaklampen vanaf 1 juli 2014 over te dragen aan Recupel. 8/8