Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek, behandeling en richtlijnen
ISBN 978-90-368-0276-5 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 890, 894 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
V Voorwoord Evidence-based handelen bij lage rugpijn biedt een overzicht van wetenschappelijk onderzoek naar lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg. In 2004 werd een eerste druk van dit boek gepubliceerd. Omdat er in de afgelopen negen jaar veel nieuw wetenschappelijk onderzoek is uitgevoerd naar lage rugpijn, werd het tijd de tekst te actualiseren. Deze herziene versie bevat geactualiseerde versies van de hoofdstukken uit de eerste druk, maar tevens twee nieuwe hoofdstukken over onderwerpen die de laatste jaren steeds meer in de belangstelling zijn komen te staan: kosteneffectiviteit van behandelingen van lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg en het identificeren van subgroepen die meer baat hebben bij bepaalde behandelingen van lage rugpijn. Lage rugpijn is een dankbaar onderwerp voor onderzoek. Het is een groot medisch en maatschappelijk probleem, en staat derhalve immer in de belangstelling van zorgverleners, onderzoekers, beleidsmakers en subsidiegevers. De auteurs zijn al meer dan twintig jaar zeer actief in het opzetten, uitvoeren en publiceren van wetenschappelijk onderzoek naar lage rugpijn, en actief betrokken geweest bij het opstellen van verschillende Nederlandse en internationale richtlijnen voor het beleid inzake lage rugpijn. Patiënten, zorgverleners, onderzoekers, beleidsmakers en studenten vinden steeds meer informatie op het internet. Dat deze informatie niet altijd onderbouwd is met resultaten van gedegen wetenschappelijk onderzoek behoeft geen uitleg. Dit boek is bedoeld voor eenieder die geïnteresseerd is in wat het wetenschappelijk onderzoek tot nu toe heeft opgeleverd. Het kan patiënten en zorgverleners ondersteunen in hun keuze voor bepaalde diagnostische en therapeutische interventies, het kan onderzoekers en beleidsmakers ondersteunen bij het kiezen van prioriteiten voor nieuw onderzoek en het opstellen van nieuwe richtlijnen, en het kan studenten ondersteunen bij het bestuderen van het optimale beleid inzake lage rugpijn. In hoofdstuk 1 wordt een overzicht gegeven van de epidemiologie van lage rugpijn, waarbij aandacht wordt besteed aan de omvang van het probleem en de kosten die het met zich meebrengt. Tevens worden in dit hoofdstuk relevante definities gegeven en worden risicofactoren voor het ontstaan van lage rugpijn en voor de transitie van acute naar chronische lage rugpijn besproken. Hoofdstuk 2 geeft een systematisch overzicht van de literatuur op het gebied van primaire preventie van lage rugpijn onder de algemene bevolking en in de bedrijfssetting. In hoofdstuk 3 wordt het wetenschappelijk onderzoek naar de waarde van veelgebruikte diagnostische tests besproken, zoals anamnese en lichamelijk onderzoek, röntgenfoto s, en CTen MRI-scans. Hoofdstuk 4 en 5 bevatten een beschrijving van het wetenschappelijk bewijs voor niet-operatieve behandelingen van acute/subacute en chronische lage rugpijn die veel worden gebruikt in de eerstelijnsgezondheidszorg. Hoofdstuk 6 en 7 laten zien hoe dit wetenschappelijk bewijs door middel van richtlijnen is vertaald in klinisch relevante aanbevelingen voor zorgverleners in de praktijk. Hoofdstuk 6
VI Voorwoord geeft een samenvatting van de nationale en internationale richtlijnen, terwijl in hoofdstuk 7 een overzicht is opgenomen van de literatuur over implementatie van richtlijnen. In hoofdstuk 8 wordt het wetenschappelijk bewijs voor kosteneffectiviteit van behandelingen van lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg beschreven. Hoofdstuk 9 ten slotte beschrijft welke subgroepen te identificeren zijn die mogelijk meer baat zullen hebben bij bepaalde behandelingen van lage rugpijn. Het boek geeft derhalve een uitgebreid overzicht van het gehele wetenschappelijke proces dat ten grondslag ligt aan het huidige evidence-based handelen. Dit betekent dat zorgverleners in de dagelijkse praktijk op een weloverwogen en expliciete wijze gebruikmaken van het bestaande wetenschappelijke bewijs in de zorg voor individuele patiënten. Systematische literatuuronderzoeken en richtlijnen waarin het wetenschappelijk bewijs wordt geïdentificeerd, samengevat en vertaald in klinisch relevante aanbevelingen, zijn belangrijke initiatieven om dit proces voor de zorgverleners te vergemakkelijken. Maar zelfs als deze fase is afgerond, blijft de uitdaging om ervoor te zorgen dat zorgverleners deze richtlijnen niet alleen ontvangen, maar dat ze ook worden gelezen, worden begrepen en worden toegepast. Wij hopen dat dit boek een bijdrage levert aan dit proces. Maurits van Tulder en Bart Koes Amsterdam/Rotterdam, maart 2013
VII Inhoud 1 Epidemiologie van lage rugpijn................................................... 1 1.1 Inleiding.............................................................................. 2 1.2 Definitie van rugpijn.................................................................. 2 1.3 Uitkomstmaten en meetinstrumenten................................................ 4 1.4 Risicofactoren voor het ontstaan van lage rugpijn..................................... 7 1.5 Risicofactoren voor chronische klachten.............................................. 9 1.6 Ziektestadia en het beloop van rugklachten........................................... 9 1.7 Epidemiologische gegevens: incidentie en prevalentie................................. 11 1.8 Kosten................................................................................ 14 1.9 Ontwikkelingen in de tijd............................................................. 16 1.10 Conclusie.............................................................................. 17 Literatuur............................................................................. 17 2 Preventie van lage rugpijn......................................................... 21 2.1 Inleiding.............................................................................. 22 2.2 Methoden............................................................................. 23 2.3 Resultaten............................................................................ 23 2.4 Discussie.............................................................................. 31 Literatuur............................................................................. 43 3 Diagnostiek bij lage rugpijn....................................................... 47 3.1 Inleiding.............................................................................. 48 3.2 Triage................................................................................. 48 3.3 Anamnese en lichamelijk onderzoek.................................................. 50 3.4 Aanvullend diagnostisch onderzoek.................................................. 52 3.5 Overzicht van onderzoek naar de waarde van anamnese, lichamelijk onderzoek en bezinking (BSE) bij lage rugpijn....................................................... 52 3.6 Overzicht van onderzoek naar de waarde van beeldvormende diagnostiek bij lage rugpijn........................................................................ 57 3.7 Anatomische afwijkingen bij mensen zonder lage rugpijn............................. 61 3.8 Psychosociale diagnostiek............................................................ 61 Literatuur............................................................................. 65 4 Effectiviteit van behandelingen bij acute lage rugpijn.......................... 69 4.1 Inleiding.............................................................................. 70 4.2 De effectiviteit van medicamenteuze behandeling.................................... 71 4.3 De effectiviteit van niet-medicamenteuze behandeling............................... 78 4.4 Discussie.............................................................................. 90 4.5 Conclusies............................................................................. 91 4.6 Aanbevelingen voor de praktijk....................................................... 92 Literatuur............................................................................. 95
VIII Inhoud 5 Effectiviteit van behandelingen bij chronische lage rugpijn.................. 101 5.1 Inleiding............................................................................. 102 5.2 De effectiviteit van medicamenteuze behandeling................................... 104 5.3 De effectiviteit van niet-medicamenteuze behandeling.............................. 109 5.4 Discussie............................................................................. 124 Literatuurlijst........................................................................ 128 6 Nationale en internationale richtlijnen.......................................... 139 6.1 Inleiding............................................................................. 140 6.2 Opzet van het overzicht.............................................................. 140 6.3 Resultaten........................................................................... 141 6.4 Conclusie............................................................................. 145 6.5 Discussie............................................................................. 145 Literatuur............................................................................ 165 7 Implementatie van richtlijnen voor lage rugpijn in de eerstelijnsgezondheidszorg...................................................... 167 7.1 Inleiding............................................................................. 168 7.2 Principes van implementatie......................................................... 168 7.3 Samenvatting van literatuuronderzoek naar effectieve implementatiestrategieën... 170 7.4 Implementatie van richtlijnen op het gebied van lage rugpijn........................ 171 7.5 Wat zijn de belangrijkste uitkomsten van het succes van implementatie?............ 179 7.6 Wie moet de implementatie uitvoeren?.............................................. 179 7.7 Monodisciplinaire of multidisciplinaire richtlijnen?................................... 180 7.8 Welke factoren dragen bij aan het succes van implementatie?........................ 181 7.9 Barrières voor implementatie van richtlijnen......................................... 183 7.10 Samenvatting........................................................................ 184 Literatuur............................................................................ 185 8 Kosteneffectiviteit van behandelingen van lage rugklachten................. 189 8.1 Inleiding............................................................................. 190 8.2 Methodologische kwaliteit........................................................... 191 8.3 Dataextractie........................................................................ 192 8.4 Analyse.............................................................................. 192 8.5 Resultaten........................................................................... 193 8.6 Discussie............................................................................. 200 8.7 Aanbevelingen....................................................................... 200 Literatuurlijst........................................................................ 201 9 Is het mogelijk om subgroepen van patiënten met lage rugpijn te onderscheiden?.................................................................... 205 9.1 Inleiding............................................................................. 206 9.2 Hoe en welke subgroepen te onderscheiden?........................................ 206 9.3 Hoe testen we het effect van classificatiesystemen?.................................. 207 9.4 Ontwikkeling en validering van subgroepen voor specifieke behandelingen......... 207 9.5 Huidige indelingen in subgroepen................................................... 209
Inhoud IX 9.6 Enkele classificatiesystemen van patiënten met lage rugpijn......................... 210 9.7 Samenvattend....................................................................... 214 Literatuur............................................................................ 215 Dankwoord......................................................................... 219 Over de auteurs.................................................................... 221 Register............................................................................. 223