Het Ringersbulletin Nieuwsbrief voor Ringers van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen

Het Ringersbulletin Nieuwsbrief voor Ringers van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Nr.2maart 2000 Verantwoordelijke uitgever: Walter Roggeman, KBIN, Vautierstraat 29, 1000 Brussel Redacteurs: Lyndon Kearsley, Kloetstraat 48, B-9120 Melsele kearsley@village.uunet.be Georges Robert Chaussée de Marche, 352 5100 Jambes 081/301367 dvangeluwe@kbinirsnb.be Ringen, diameters en terugvangsten : richtlijnen en tips Didier Vangeluwe De ringen die tegenwoordig gebruikt worden om wilde vogels te merken berusten op een simpel principe : een zo duurzaam mogelijke metalen ring, voorzien van een uniek nummer of een dito combinatie van cijfers en letters, met daarnaast het vereenvoudigde adres van de nationale ringcentrale die het ringwerk organiseert en de informatie verzamelt. Hier volgt een lijst met de adressen van Europese ringcentrales, zoals die uit plaatsgebrek verkort op de ringen worden aangegeven : België Bruxelles Museum Nederland Arnhem Holland Duitsland (Noorden Helgoland Germania Duitsland (zuiden Radolfzell van ex BRD) ex BRD + Oostenrijk) Duitsland (ex DDR) Hiddensee Polen Gdansk Noorwegen Stavanger Finland Helsinki Denemarken Copenhagen Rusland Moskva Spanje Aranzadi Litauwen Kaunas Spanje Icona Letland Riga Frankrijk Museum Paris Estland Matsalu Zwitserland Sempach Roemenië Bucarest Hongarije Budapest Bulgarije Sofia Ijsland Reykjavik Slovenië Ljubljana Italië INFS Slovakije/ Tsjechië Praha Ozzano/Bologna Portugal Lisboa Zweden Stockholm Kanaaleilanden Jersey Kroatië Zagreb Wit-Rusland Minsk Servië Belgrade Macedonië Skopje Albanië Tirana Malta Valletta Oekraïne Kiev Griekenland Athens University Verenigd Koninkrijk/Ierland British Museum Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 1 van 18

Afhankelijk van jaar tot jaar worden dankzij de gezamenlijke inspanning van alle ringers door deze ringcentrales ongeveer vier miljoen vogels geringd. Het materiaal waaruit ringen vervaardigd worden moet licht en stevig zijn : er moet de ring immers een langer leven beschoren zijn dan de vogel, maar de ring moet toch soepel genoeg zijn om vrij gemakkelijk gesloten te worden. Ringen met een diameter van 2 mm worden gemaakt uit zuiver aluminium. Dit metaal is gemakkelijk handelbaar, maar ook zacht. In het geval van kleine zangvogels vormt dit geen probleem omwille van hun geringe levensduur; hun ringen worden bovendien zelden blootgesteld aan chemische of mechanische sleet. Ringen met een grotere diameter zijn gewoonlijk gemaakt uit een legering van aluminium en magnesium. Het aandeel van dit tweede element is des te belangrijker omdat de ring zal moeten weerstaan aan de tand des tijds en aan corrosie. Het gewicht van dergelijke ringen is verwaarloosbaar in vergelijking met het gewicht van de vogel. Zo komt het gewicht van een 2.3 (= 0.04 g) overeen met 0.2 % van een Zwartkop en het gewicht van een T (0.2 g) met 0.06 % van een Kokmeeuw. De ringen die in Europa gebruikt worden komen voornamelijk van twee bedrijven : het ene in het Verenigd Koninkrijk en het andere in Zweden. Sinds kort is er ook een in Polen, maar de invoertaksen in de Europese Unie zijn zo hoog dat dit bedrijf niet concurrentieel is. De gevolgen van een gering aantal fabrikanten zijn bekend : wisselende leveringstermijnen en geen prijsvastheid. Dit verklaart waarom de Belgische Ringdienst (net als de overige ringdiensten in Europa) regelmatig door haar voorraad heen raakt. De ringen met het adres van het KBIN komen uit Zweden. Er werden besprekingen gevoerd om ringen in België te laten produceren, maar die bleven zonder succes. De productiekosten zijn te hoog in verhouding tot onze vraag; vooral de rangschikking van ringen in opeenvolgende reeksen van 50 tot 100 blijkt delicaat en arbeidsintensief. Ringers doen er dan ook goed aan om bedacht te zijn op eventuele fouten in de reeksen die zij gebruiken. Het KBIN bestelt jaarlijks meer dan 600.000 ringen, wat een investering van meer dan één miljoen betekent. Een ring van 2.3 mm kost bijna 2 frank! Deze investering wordt verdeeld over het budget van het KBIN (via het federaal Ministerie voor Wetenschapsbeleid) en de jaarlijkse ringersbijdrage. Hoe dienen ringen geplaatst te worden? Alle ringen dienen geplaatst te worden met behulp van speciaal hiervoor ontworpen ringtangen. Hiervan bestaan er twee types, te verkrijgen op het KBIN. Met het klein model kunnen volgende ringtypes gesloten worden : 2, 2.3, V, X, Z, T,R. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 2 van 18

Het groot model is bestemd voor de types E, L, H, K, B, M en P. Enkel met behulp van deze tangen is de veiligheid van de vogel gegarandeerd als de ring gesloten wordt. De randen van de ring dienen parallel tegenover elkaar te staan en goed aan te sluiten om een zo perfect mogelijke cylinder te vormen. Het is van weinig belang of een ring nu op de linker- of de rechterpoot geplaatst wordt. Het hangt er gewoon van af hoe de ringer de vogel hanteert. Toch is het essentieel om ringen bij eender welke soort of van eender welke diameter in de leesrichting te plaatsen. Met behulp van verrekijkers of telescopen neemt het aantal ringaflezingen in het veld voortdurend toe. De verscheidenheid aan soorten die in dergelijke omstandigheden teruggemeld worden neemt eveneens toe. Zo zijn er al visuele terugmeldingen van Rietzanger, Sperwer, Steenloper; op basis van de nauwkeurige studie van foto s werden ook al ringen van Kerkuil en Bruine Kiekendief in het veld ontcijferd. In de meerderheid van de gevallen dient de ring geplaatst te worden op de tarsus, waardoor hij boven de tenen rust. Om osteologisch de correcte term te gebruiken zouden we het eigenlijk over de tibiotarsus moeten hebben, maar deze term wordt zelden gebruikt in de ornithologie. De tarsus is het meest geschikt om een ring te plaatsen : hij is geheel bedekt met schublen (op enkele uitzonderingen na, zoals bij de sneeuwhoenders) en de diameter blijft vrij constant over de hele lengte. Deze twee eigenschappen garanderen minimale hinder voor de vogel. Bovendien is de ring het best zichtbaar op de tarsus. Dit is vooral van belang bij de vondst van een karkas door een voorbijganger. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 3 van 18

De enige redenen om een ring boven de tarsus te plaatsen is om de levensduur van het metaal te verlengen en om contact met zeewater te vermijden. Dit is evenwel slecht bij een beperkt aantal soorten vereist, omdat de ringen die het meest frequent bij zeevogels gebruikt worden beter tegen corrosie kunnen (aluminium-magnesium legering). T-ringen, hoofdzakelijk gebruikt voor Kokmeeuwen, zijn het meest resistent. Uitzonderingen worden vermeld in de lijst met diameters en dienen nauwlettend in het oog gehouden te worden. Als een ring (van welk type ook) boven de tarsus geplaatst wordt, dient dit in de ringlijst opgegeven te worden in de kolom opmerkingen met de vermelding boven de tarsus. Bij bepaalde soorten is de tarsus zijdelings afgeplat om zich beter in het water te verplaatsen. Bij die soorten dient met de ring lichtjes af te platten om goed rond de poot te passen. Deze vogelsoorten worden eveneens in de tabel weergegeven. Op ieder pootje past een ring Een lijst met de van soort tot soort vereiste ringtypes bevindt zich in bijlage. Deze lijst kwam tot stand dankzij de inbreng van heel wat Belgische ringers die reageerden op de oproep in het vorig ringersbulletin. Wie een inbreng leverde wordt dan ook hartelijk bedankt. Ook de ervaringen van andere Europese ringcentrales waren van belang bij de opstelling van deze lijst. In principe wordt een diameter aanbevolen waardoor de ring vrij rond de tarsus kan draaien, maar ook zonder belemmering van boven naar onder kan bewegen. Respect voor deze criteria verzekert zo weinig mogelijk hinder voor de vogel. Alle ringers worden dan ook uitdrukkelijk verzocht zich nauwgezet aan de richtlijnen in deze lijst te houden. Let ook op voor ringreeksen die sinds vele jaren uit omloop genomen zijn. Hun diameter en stevigheid beantwoordt niet aan de huidige normen. Zij mogen in geen geval nog gebruikt worden, en worden het best zo snel mogelijk aan het KBIN terugbezorgd. Deze reeksen zijn gemakkelijk herkenbaar : het gaat om ringen met omplooibare randen, met uitzondering van P-ringen. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 4 van 18

Wat te doen bij terugmeldingen? Eerst een woordje uitleg over terminologie. Onder terugmelding wordt elke aflezing van de inscriptie op een ring verstaan op meer dan 10 km afstand van de plaats waar de vogel geringd werd. Een controle is een aflezing van een geplaatste ring door de ringer zelf of een collega van dezelfde groep, maar binnen 10 km. Als de vogel leeft, mag de ring in geen geval verwijderd worden, tenzij hij zo sterk gesleten is dat de inscripties moeilijk leesbaar worden. In de praktijk komt dit uitzonderlijk voor, en vrijwel uitsluitend bij Kokmeeuwen. Als een vogel gerevalideerd dient te worden, dient hij de ring te behouden tot bewezen is dat de vogel nooit meer in de vrije natuur zal kunnen terugkeren. Soms wordt een vogel van een ring ontdaan omdat bij hervangst vastgesteld werd dat de ring slecht geplaatst was. Dit zou eigenlijk niet meer mogen gebeuren. Elke ringer moet naast zijn ringtangen ook een borgringtang bezitten om ringen te openen (te koop in elke doe-het-zelf zaak). Als een ring ondanks voorzorgsmaatregelen slecht gesloten wordt, dan moet de ringer zelf zijn fout rechtzetten. De techniek is eenvoudig : men moet de puntige uiteinden van de speciale tang tussen de tarsus en de ring schuiven. De tang heeft een omgekeerde werking, waardoor de hefbomen de uiteinden uit elkaar duwen, waardoor de poot bevrijd wordt van de verkeerd geplaatste ring. Vervolgens dient men de ring op een degelijke wijze opnieuw te plaatsen, of de verwijderde ring te vervangen mocht die te sterk beschadigd zijn. Het is ook verboden om een tweede ring toe te voegen. Lees aandachtig de code en het adres af; let hierbij evenzeer op het adres, want de ringcentrale ontvangt regelmatig terugmeldingen waarbij de code en het adres van de ringcentrale in tegenspraak zijn. Een truukje mocht een ring moeilijk af te lezen zijn : wrijf wat natte aarde in de inscripties en veeg de ring daarna schoon met een doekje. Enkel de aarde in de inscripties zal achterblijven, waardoor het ringnummer beter leesbaar wordt. Als de vogel dood is, is het belangrijk om de ring aan de ringcentrale terug te bezorgen met details over de omstandigheden waarin de vogel werd aangetroffen. Op deze wijze kan een bijkomende zekerheid over de terugmelding bekomen worden. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 5 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Gavia stellata Roodkeelduiker B 17 afplatten Gavia arctica Parelduiker B 17 afplatten Tachybaptus ruficollis Dodaars E 7 afplatten Podiceps cristatus Fuut H 11 afplatten Podiceps grisegena Roodhalsfuut H 11 afplatten Podiceps nigricollis Geoorde Fuut L 9 afplatten Fulmarus glacialis Noordse Stormvogel L 9 Puffinus griseus Grauwe Pijlstormvogel L 9 Puffinus puffinus Noordse Pijlstormvogel L 9 afplatten Hydrobates pelagicus Stormvogeltje 2,3 2,3 Oceanodoma leucorhoa Vaal Stormvogeltje V 2,8 Sula bassana Jan-van-gent B 17 Phalacrocorax carbo Aalscholver B 17 Phalacrocorax aristotelis Kuifaalscholver B 17 Botaurus stellaris Roerdomp K 14 Ixobrychus minutus Woudaapje E 7 Nycticorax nycticorax Kwak H 11 Bubulcus ibis Koereiger H 11 Egretta garzetta Kleine Zilverreiger H 11 Egretta alba Grote Zilverreiger K 14 Ardea cinerea Blauwe Reiger K 14 Ardea purpurea Purperreiger K 14 Ciconia nigra Zwarte Ooievaar B 17 Ciconia ciconia Ooievaar B 17 Platalea leucorodia Lepelaar B 17 Cygnus olor Knobbelzwaan P 30 Cygnus cygnus Wilde Zwaan P 30 Cygnus bewickii Kleine Zwaan P 30 Anser fabalis Rietgans M 20 Anser brachyrhynchus Kleine Rietgans B 17 Anser albifrons Kolgans B 17 Anser anser Grauwe Gans M 20 Anser indicus Indische Gans M 20 Branta canadensis Canadese Gans M 20 Branta leucopsis Brandgans B 17 Branta bernicla Rotgans B 17 Chloephaga picta Magelhaengans B 17 Alopochen aegyptiacus Nijlgans B 17 Tadorna tadorna Bergeend K 14 Aix galericulata Mandarijneend L 9 Aix sponsa Carolina-eend L 9 Anas penelope Smient H 11 Anas strepera Krakeend L 9 Anas crecca Wintertaling E 7 Anas platyrhynchos Wilde Eend H 11 Anas acuta Pijlstaart H 11 Anas querquedula Zomertaling E 7 Anas clypeata Slobeend L 9 Netta rufina Krooneend H 11 Aythya ferina Tafeleend H 11 afplatten Aythya nyroca Witoogeend L 9 afplatten Aythya fuligula Kuifeend L 9 afplatten Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 6 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Aythya marila Toppereend H 11 afplatten Somateria mollissima Eider K 14 afplatten Clangula hyemalis Ijseend L 9 afplatten Melanitta nigra Zwarte Zee-eend H 11 afplatten Melanitta fusca Grote Zee-eend H 11 afplatten Bucephala clangula Brilduiker H 11 Mergus albellus Nonnetje L 9 Mergus serrator Middelste Zaagbek H 11 Mergus merganser Grote Zaagbek K 14 afplatten Oxyura jamaicencis Rosse Stekelstaart L 9 afplatten Pernis apivorus Wespendief H 11 Milvus migrans Zwarte Wouw K 14 Milvus milvus Rode Wouw K 14 Haliaeetus albicilla Zeearend P 30 Circus aeruginosus Bruine Kiekendief H 11 Circus cyaneus Blauwe Kiekendief E 7 Circus pygargus Grauwe Kiekendief E 7 Accipiter gentilis (mannetje) Havik H 11 Accipiter gentilis (vrouwtje, pullus) Havik K 14 Accipiter nisus (mannetje) Sperwer T 5,5 Accipiter nisus (vrouwtje, pullus) Sperwer E 7 Buteo buteo Buizerd H 11 Buteo lagopus Ruigpootbuizerd H 11 Pandion haliaetus Visarend B 17 Falco tinnunculus Torenvalk E 7 Falco vespertinus Roodpootvalk E 7 Falco columbarius Smelleken E 7 Falco subbuteo Boomvalk E 7 Falco peregrinus Slechtvalk H 11 Bonasa bonasia Hazelhoen H 11 Tetrao tetrix Korhoen H 11 Perdrix perdrix Patrijs E 7 Coturnix coturnix Kwartel T 5,5 Rallus aquaticus Waterral T 5,5 Porzana porzana Porseleinhoen Z 4,2 Porzana parva Klein Waterhoen X 3,5 Porzana pusilla Kleinst Waterhoen X 3,5 Crex crex Kwartelkoning E 7 Gallinula chloropus Waterhoen L 9 Fulica atra Meerkoet K 14 Grus grus Kraanvogel M 20 Haematopus ostralegus Scholekster L 9 boven de tarsus Himantopus himantopus Steltkluut E 7 Recurvirostra avosetta Kluut E 7 Burhinus oedicnemus Griel E 7 Charadrius dubius Kleine Plevier V 2,8 boven de tarsus Charadrius hiaticula Bontbekplevier X 3,5 boven de tarsus Charadrius alexandrinus Strandplevier V 2,8 boven de tarsus Charadrius morinellus Morinelplevier Z 4,2 Pluvialis apricaria Goudplevier T 5,5 Pluvialis squatarola Zilverplevier T 5,5 Vanellus vanellus Kievit T 5,5 Calidris canutus Kanoetstrandloper Z 4,2 boven de tarsus Calidris alba Drieteenstrandloper X 3,5 boven de tarsus Calidris minuta Kleine Strandloper 2,3 2,3 boven de tarsus Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 7 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Calidris temminckii Temmincks Strandloper 2,3 2,3 boven de tarsus Calidris melanotos Gestreepte Strandloper X 3,5 boven de tarsus Calidris ferruginea Krombekstrandloper X 3,5 boven de tarsus Calidris maritima Paarse Strandloper X 3,5 boven de tarsus Calidris alpina Bonte Strandloper V 2,8 boven de tarsus Limicola falcinellus Breedbekstrandloper 2,3 2,3 boven de tarsus Philomachus pugnax (vrouwtje ) Kemphen Z 4,2 boven de tarsus Philomachus pugnax ( mannetje) Kemphaan T 5,5 Lymnocryptes minimus Bokje X 3,5 Gallinago gallinago Watersnip Z 4,2 Scolopax rusticola Houtsnip E 7 Limosa limosa Grutto T 5,5 Limosa lapponica Rosse Grutto T 5,5 Numenius phaeopus Regenwulp E 7 Numenius arquata Wulp L 9 Tringa erythropus Zwarte Ruiter T 5,5 Tringa totanus Tureluur Z 4,2 boven de tarsus Tringa stagnatilis Poelruiter X 3,5 boven de tarsus Tringa nebularia Groenpootruiter T 5,5 Tringa ochropus Witgatje X 3,5 boven de tarsus Tringa glareola Bosruiter X 3,5 boven de tarsus Xenus cinereus Terekruiter X 3,5 boven de tarsus Actitis hypoleucos Oeverloper X 3,5 boven de tarsus Arenaria interpres Steenloper Z 4,2 boven de tarsus Phalaropus lobatus Grauwe Franjepoot V 2,8 boven de tarsus Phalaropus fulicaria Rosse Franjepoot V 2,8 boven de tarsus Catharacta skua Grote Jager H 11 Stercorarius pomarinus Middelste Jager L 9 Stercorarius parasiticus Kleine Jager L 9 Stercorarius longicaudus Kleinste Jager E 7 Larus melanocephalus Zwartkopmeeuw E 7 Larus minutus Dwergmeeuw Z 4,2 boven de tarsus Larus ridibundus Kokmeeuw T 5,5 Larus canus Stormmeeuw E 7 Larus fuscus Kleine Mantelmeeuw L 9 Larus argentatus Zilvermeeuw H 11 Larus cachinnans Geelpootmeeuw H 11 Larus hyperboreus Grote Burgemeester H 11 Larus marinus Grote Mantelmeeuw K 14 Rissa tridactyla Drieteenmeeuw E 7 Gelochelidon nilotica Lachstern T 5,5 Sterna sandvicensis Grote Stern T 5,5 Sterna hirundo Visdief Z 4,2 Sterna paradisaea Noordse Stern X 3,5 Sterna albifrons Dwergstern V 2,8 Chlidonias niger Zwarte Stern V 2,8 Uria aalge Zeekoet H 11 afplatten Alca torda Alk H 11 afplatten Alle alle Kleine Alk Z 4,2 afplatten Columba oenas Holenduif E 7 Columba palumbus Houtduif L 9 Streptopelia decaocto Turkse Tortel R / E 6 / 7 Streptopelia turtur Zomertortel R / T 6 / 5,5 Psittacula krameri Halsbandparkiet R 6 Cuculus canorus Koekoek T 5,5 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 8 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Tyto alba Kerkuil H 11 Bubo bubo Oehoe M 20 Athene noctua Steenuil E 7 Strix aluco Bosuil H 11 Asio otus Ransuil H 11 Asio flammeus Velduil H 11 Aegolius funereus Ruigpootuil L 9 Caprimulgus europaeus Nachtzwaluw Z 4,2 Apus apus Gierzwaluw N 3,5 Alcedo atthis IJsvogel N 3,5 Merops apiaster Bijeneter N 3,5 Upupa epops Hop X 3,5 Jynx torquilla Draaihals X 3,5 Picus canus Grijskopspecht Z 4,2 Picus viridis Groene Specht T 5,5 Dryocopus martius Zwarte Specht T 5,5 Dendrocopos major Grote Bonte Specht Z 4,2 Dendrocopos medius Middelste Bonte Specht X 3,5 Dendrocopos minor Kleine Bonte Specht V 2,8 Calandrella brachydactyla Kortteenleeuwerik V 2,8 Galerida cristata Kuifleeuwerik V 2,8 Lullula arborea Boomleeuwerik V 2,8 Alauda arvensis Veldleeuwerik V 2,8 Eremophila alpestris Strandleeuwerik V 2,8 Riparia riparia Oeverzwaluw 2,3 2,3 Hirundo rustica Boerenzwaluw 2,3 2,3 Hirundo daurica Roodstuitzwaluw 2,3 2,3 Delichon urbica Huiszwaluw 2,3 2,3 Anthus richardi Grote Pieper V 2,8 Anthus godlewskii Mongoolse Pieper 2,3 2,3 Anthus campestris Duinpieper V 2,8 Anthus hodgsoni Siberische Boompieper 2,3 2,3 Anthus trivialis Boompieper V 2,8 Anthus pratensis Graspieper 2,3 2,3 Anthus cervinus Roodkeelpieper 2,3 2,3 Anthus spinoletta Waterpieper 2,3 2,3 Motacilla flava Gele Kwikstaart 2,3 2,3 Motacilla cinerea Grote Gele Kwikstaart 2,3 2,3 Motacilla alba Witte Kwikstaart 2,3 / V 2,3 / 2,8 pulli met V Bombycilla garrulus Pestvogel X 3,5 Cinclus cinclus Waterspreeuw X 3,5 Troglodytes troglodytes Winterkoning 2,3 2,3 Prunella modularis Heggenmus 2,3 2,3 Erithacus rubecula Roodborst 2,3 2,3 Luscinia luscinia Noordse Nachtegaal V 2,8 Luscinia megarhynchos Nachtegaal V 2,8 Luscinia svecica Blauwborst 2,3 2,3 Phoenicurus ochruros Zwarte Roodstaart 2,3 2,3 Phoenicurus phoenicurus Gekraagde Roodstaart 2,3 2,3 Saxicola rubetra Paapje 2,3 2,3 Saxicola torquata Roodborsttapuit 2,3 2,3 Oenanthe oenanthe Tapuit V 2,8 Turdus torquatus Beflijster Z 4,2 Turdus merula Merel Z 4,2 Turdus pilaris Kramsvogel Z 4,2 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 9 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Turdus philomelos Zanglijster Z 4,2 Turdus iliacus Koperwiek X 3,5 Turdus viscivorus Grote Lijster Z 4,2 Cettia cetti Cetti's Zanger 2,3 2,3 Locustella certhiola Siberische Snor 2,3 2,3 Locustella lanceolata Kleine Sprinkhaanrietzanger 2,3 2,3 Locustella naevia Sprinkhaanrietzanger 2,3 2,3 Locustella luscinioides Snor 2,3 2,3 Acrocephalus paludicola Waterrietzanger 2,3 2,3 Acrocephalus schoenobaenus Rietzanger 2,3 2,3 Acrocephalus agricola Veldrietzanger 2,3 2,3 Acrocephalus dumetorum Struikrietzanger 2,3 2,3 Acrocephalus palustris Bosrietzanger 2,3 2,3 Acrocephalus scirpaceus Kleine Karekiet 2,3 2,3 Acrocephalus arundinaceus Grote Karekiet X 3,5 Hippolais caligata Kleine Spotvogel 2,3 2,3 Hippolais icterina Spotvogel 2,3 2,3 Hippolais polyglotta Orpheusspotvogel 2,3 2,3 Sylvia cantillans Baardgrasmus 2,3 2,3 Sylvia melanocephala Kleine Zwartkop 2,3 2,3 Sylvia nisoria Sperwergrasmus 2,3 2,3 Sylvia curruca Braamsluiper 2,3 2,3 Sylvia communis Grasmus 2,3 2,3 Sylvia borin Tuinfluiter 2,3 2,3 Sylvia atricapilla Zwartkop 2,3 2,3 Phylloscopus borealis Noordse Boszanger 2 2 Phylloscopus proregulus Pallas' Boszanger 2 2 Phylloscopus inornatus Bladkoninkje 2 2 Phylloscopus schwarzi Raddes Boszanger 2,3 2,3 Phylloscopus fuscatus Bruine Boszanger 2 2 Phylloscopus bonelli Bergfluiter 2 2 Phylloscopus sibilatrix Fluiter 2 2 Phylloscopus collybita Tjiftjaf 2 2 Phylloscopus trochilus Fitis 2 2 Regulus regulus Goudhaantje 2 2 Regulus ignicapillus Vuurgoudhaantje 2 2 Muscicapa striata Grauwe Vliegenvanger 2 2 Ficedula parva Kleine Vliegenvanger 2 2 Ficedula albicollis Withalsvliegenvanger 2 2 Ficedula hypoleuca Bonte Vliegenvanger 2 2 Panurus biarmicus Baardmannetje 2,3 2,3 Aegithalos caudatus Staartmees 2 2 Parus palustris Glanskop 2,3 2,3 Parus montanus Matkop 2,3 2,3 Parus cristatus Kuifmees 2,3 2,3 Parus ater Zwarte Mees 2,3 2,3 Parus caeruleus Pimpelmees 2,3 2,3 Parus major Koolmees V 2,8 Sitta europaea Boomklever V 2,8 Certhia familliaris Taigaboomkruiper 2 2 Certhia brachydactyla Boomkruiper 2 2 Remiz pendulinus Buidelmees 2,3 2,3 Oriolus oriolus Wielewaal Z 4,2 Lanius collurio Grauwe Klauwier V 2,8 Lanius excubitor Klapekster X 3,5 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 10 van 18

WETENSCHAPPELIJKE NAAM NEDERLANDS NAAM RING Ø ( mm ) OPMERKINGEN Lanius senator Roodkopklauwier V 2,8 Garrulus glandarius Gaai T 5.5 Pica pica Ekster E 7 Nucifraga caryocatactes Notenkraker T 5.5 Corvus monedula Kauw E 7 Corvus frugilegus Roek L 9 Corvus corone Zwarte Kraai L 9 Corvus corax Raaf K 14 Sturnus vulgaris Spreeuw Z 4,2 Passer montanus Ringmus V 2,8 Fringilla coelebs Vink 2,3 2,3 Fringilla montifringilla Keep 2,3 2,3 Serinus serinus Europese Kanarie 2 2 Carduelis chloris Groenling V 2,8 Carduelis carduelis Putter 2,3 2,3 Carduelis spinus Sijs 2,3 2,3 Carduelis cannabina Kneu 2,3 2,3 Carduelis flavirostris Frater 2,3 2,3 Carduelis flammea Barmsijs 2,3 2,3 Carduelis flammea flammea Grote Barmsijs 2,3 2,3 Carduelis flammea cabaret Kleine Barmsijs 2,3 2,3 Carduelis hornemanni Witstuitbarmsijs 2,3 2,3 Loxia leucoptera Witbandkruisbek X / Z 3,5 / 4,2 Loxia curvirostra Kruisbek X / Z 3,5 / 4,2 Loxia pytyopsittacus Grote Kruisbek X / Z 3,5 / 4,2 Carpodacus erythrinus Roodmus 2,3 2,3 Pyrrhula pyrrhula pyrrhula Noordse Goudvink V 2,8 Pyrrhula pyrrhula europoea Goudvink 2,3 2,3 Coccothraustes coccothraustes Appelvink X 3,5 Calcarius lapponicus IJsgors 2,3 2,3 Plectrophenax nivalis Sneeuwgors V 2,8 Emberiza leucocephalos Witkopgors V 2,8 Emberiza citrinella Geelgors V 2,8 Emberiza cia Grijze Gors 2,3 2,3 Emberiza hortulana Ortolaan 2,3 2,3 Emberiza rustica Bosgors 2,3 2,3 Emberiza pusilla Dwerggors 2,3 2,3 Emberiza schoeniclus Rietgors 2,3 2,3 Miliaria calandra Grauwe Gors X 3,5 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 11 van 18

NIEUWS UIT DE RINGERSRAAD, WAALSE AFDELING. Walter Roggeman De Waalse afdeling van de Raad van het Ringwerk werd opgericht op 21 juni laatstleden. De Vlaamse en Brusselse afdeling zullen binnenkort volgen. De leden hebben elk ten individuelen titel zitting. Het zijn actieve ringers, mensen uit verenigingen of universiteiten die geïnteresseerd zijn in het ringwerk en in het verwerken van de gegevens ervan vanuit een natuurbehoudsstandpunt en vertegenwoordigers van de Afdeling Biologische Evaluatie van het Instituut voor Natuurwetenschappen. Van waar de oorsprong van een dergelijke raad? Wat ook de technische of financiële interventies van het Instituut, de universiteiten of de gebruikers van de gegevens zullen zijn, de belangrijkste investering in het ringwerk zal altijd geleverd worden door de ringers zelf. Het leveren van gelijkaardige prestaties door derden zou een inzet van middelen betekenen die geenszins in verhouding staat tot hetgeen nu ter beschikking is. Het leek ons dan ook vanzelfsprekend dat de ringers zelf een bepalende rol zouden hebben in de evolutie van hun activiteiten. De rol van een dergelijke raad bestaat er voornamelijk in adviezen te geven over methodologische aspecten van het ringwerk en over de uitvoerbaarheid van bepaalde programma's die door ringers of ringgroepen zelf worden voorgesteld. Natuurlijk zal ook het opstellen van dergelijke programma's en de opvolging van de resultaten ervan geregeld aan de orde zijn. Tevens zal hier ook een arbitrage kunnen gebeuren tussen tegenstrijdige belangen die het gevolg kunnen zijn van bepaalde programma's, zal er nagegaan kunnen worden of doelstellingen behoorlijk gedefiniëerd zijn, of het verzamelen van bepaalde parameters volstaat of overbodig is en of de gegevens binnen een redelijke termijn worden uitgewerkt. Tenslotte kan deze Raad op elk ogenblik oordelen of bepaalde programma's tijdens hun verloop nieuwe injecties inzake mensen en middelen nodig hebben om tot het gewenste resultaat te komen. Met andere woorden, hij zou op een determinerende manier een bijdrage kunnen leveren aan de evolutie van het ringwerk, daarbij een perfecte harmonie nastrevend tussen ringers en gebruikers. Tijdens de vergadering van 2 februari 2000 heeft de Raad een uiteenzetting, door de Heren Vansteenwegen en Leruth, gehoord van het programma NATAL. De Raad heeft unaniem de ringers aangemoedigd deel te nemen aan dergelijke programma's waarbij de vang-inspanning nauwkeurig gemeten wordt en die perfect complementair zijn met andere ringactiviteiten. De Heer Georges Robert heeft technische hulp gevraagd aan de Raad voor de statistische analyse van de biometrie en de samenstelling van groepjes Groenlingen en voor het uitwerken van het groot aantal gegevens dat hij hierover heeft verzameld. Het Instituut heeft beslist om de tijd van een wetenschapper vrij te maken om samen te werken met Georges Robert aan dit onderzoek. De Raad is bereid elk verzoek te behandelen dat kadert binnen de doelstellingen die hij zich heeft gesteld. Aarzel dus niet om mij in dit verband te contacteren. VOGELOPVANGCENTRA Didier Vangeluwe Elke ringer kan geconfronteerd worden met een gekwetste of verzwakte vogel, per toeval tijdens een wandeling of tijdens het ringen van vogels. Drieëndertig Vogelopvangcentra zijn werkzaam in België. Ze bezitten een speciale vergunning om de door u binnengebrachte vogels bij te houden, te verzorgen en ze opnieuw aan te passen aan het leven in de natuur. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 12 van 18

Deze centra, die grotendeels door vrijwillers worden beheerd en voor het grootste deel erkend zijn door het Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels (KBVBV) werken samen met dierenartsen en hebben een grote ervaring opgedaan in deze materie. In geval u een dier vindt in moeilijkheden vertrouw het dan ook toe aan een van de hieronderstaande opvangcentra maar neem eerst telefonisch contact met hen op. Frans BROOS Dennenlaan, 6 2910 ESSEN, Tel : 03/667.43.52 Herman CEUSTERS Englebert, 51 3271 SCHERPENHEUVEL-ZICHEM, Tel : 013/77.27.02 Marc VAN DE VOORDE Boecksheide, 51 1840 MALDEREN, Tel : 052/33.64.10 Dominique HOSTE Veeweydestraat, 43 1070 BRUSSEL, Tel : 02/521.25.50 of 075/49.97.19 Dominique MILH Langestraat, 99 8400 OOSTENDE, Tel : 059/80.67.66 Martin NINCLAUS Provinciaal Domein, Bulskampveld/Lippensgoed Bulkampveld, 8 8730 BEERNEM, Tel : 050/79.09.59 Stéphane BOGO Zavelstraat, 83 9500 GERAARDSBERGEN, Tel : 0496/20.64.22 Paul COECKELBERGHS Teerlingstraat, 37 9450 DENDERHOUTEM, Tel 054/33.72.47 Guy DE MEULEMEESTER Liedermeersweg, 14 9820 MERELBEKE, Tel : 09/230.46.46 Florent DE KONING Kreek, 54 9130 KIELDRECHT, Tel : 03/773.40.89 Bruno DE WILDE Huisvelde, 108 9240, ZELE, Tel : 052/44.68.10 ou 075/85.39.47 Marnic VERMEERSCH Langemunte, 66 9570 LIERDE, Tel : 055/42.61.83 Sil JANSSEN Industrieweg Zuid, 2051 3660 OGLABEEK, Tel : 089/85.49.06 Rudi OYEN Strabroekweg, 32 3550 HEUSDEN-ZOLDER, Tel : 011/43.70.89 Jacqueline VANDERVELDEN rue du Parc, 50-1310 LA HULPE, Tel. : 02/653.43.69 Marc KNAPPEN, «Jardins-Nature de Franc-Waret» rue du Village, 56 5380 FERNELMONT, Tel : 081/83.33.22 J. MARLIER-IMHOFF rue du Bourrelier, 21 7050 MASNUY-Saint-JEAN, Tel : 065/23.59.75 ou 075/92.38.11 P. PATINY rue J. Despy, 96 6140 FONTAINE-L EVEQUE, Tel : 071/52.33.53 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 13 van 18

F. LEMAIRE rue de Leuze, 14 7950 Chièvres, Tel : 068/65.76.89 C. DUBOIS Bouquette, 47 a 4800 VERVIERS, Tel : 087/22.18.15 G. VOOL rue E. Permanne, 7 4280 WANSIN, Tel : 019/63.44.01 ou 075/64.48.72 Pierre MATHIEU rue du Chauffour, 18 5190 SPY, Tel : 071/78.00.78 ou 075/44.86.68 B. PAUNET «Croix-Bleue» rue du Charbonnage, 1 5150 FLORRIFOUX, Tel : 081/44.06.60 C. RIGO-GAVRILOFF rue de la Dime, 15 1370 JAUCHELETTE, Tel 075/43.25.76 Jacques DELIZEE av. Vandervelde, 109-6200 BOUFFIOULX, Tel. : 071/38.11.08 Guy MEURISSE rue Destafflers, 29a - 7520 TEMPLEUVE, Tel. : 069/35.24.83 Pierre PAREZ rue Basse, 31-7911 FRASNES-lez-ANVAING, él. : 069/86.61.38 Alfred EMONTSPOHL Periolbachstrasse, 19-4730 RAEREN, Tel. : 087/85.19.76 Maurice MAESEN rue des Eburons, 14-4000 LIEGE, Tel. : 04/252.84.59 Cécile BOLLY rue du Village, 21-6840 TOURNAY-NEUFCHÂTEAU, Tel. : 061/26.84.74 Christiane BUCHEL Mousny, 47-6983 ORTHO, Tel. : 084/43.32.63 Jean et Ghislaine CABOOTER Clos des Mésanges, 8-5660 PETIGNY, Tel. : 060/34.52.57 Stéphane TOMBEUR rue B. Lemonnier, 95-5580 LAVAUX-Sainte-ANNE, Tel. : 084/38.70.54 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 14 van 18

MISTNETTEN EN ANDER MATERIAAL TE VERKRIJGEN OP DE RINGCENTRALE Mistnetten Het KBIN mag als enige mistnetten verkopen aan ringers. Wij herinneren er aan dat iedere directe bestelling bij een producent of verkoper illegaal is! De beschikbare voorraad op het KBIN schommelt in functie van de vraag, die zeer onregelmatig is. Volgende netten zijn leverbaar uit voorraad of leverbaar uiterlijk binnen de twee maand. Maas Lengte Hoogte Prijs 16 mm 12 m 2.40 m 1600 BEF 16 mm 9 m 2.40 m 1250 BEF 16 mm 6 m 2.40 m 900 BEF 30 mm 12 m 2.40 m 1600 BEF De bestellingen dienen SCHRIFTELIJK te gebeuren, zonder geld of enige andere vorm van betaling toe te voegen. Zodra de netten beschikbaar zijn worden ze u toegestuurd. Een factuur zal u eveneens toegestuurd worden. Ringtangen Model Ringtype Prijs Klein model 2, 2.3, V, X, Z, T 800 BEF Groot model E, L, H, K, B, M, P 800 BEF Idem voor wat betreft de beschikbaarheid en de manier van bestellen. Bij voorkeur af te halen op het KBIN. Boeken Titel Auteur(s) Prijs Bepaling van leeftijd en geslacht Jenni & Winkler, 1999 700 BEF van europese zangvogels OPROEP TOT MEDEWERKING AAN HET KLEURRINGPROJECT 'ZWARTKOPMEEUW' Renaud FLAMANT Sinds 1990 werden kleurringprojecten voor de Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus in verschillende Europese landen opgestart. Naast een officiële metalen ring, worden de vogels voorzien van een gegraveerde kleurring met drie à vier cijfers en/of letters; volgende kleuren worden gebruikt (met bijhorende aantallen tot en met 1999) : wit voor Nederland (1102 ex.) en België (645 ex.), groen voor Frankrijk (382 ex.) en Duitsland (sinds 1999), geel voor Engeland (32 ex.), rood voor Hongarije (1114 ex.), Slovakije (13 ex.) en Republiek Tsjechië (14 ex.), lichtblauw voor Duitsland (tot 1998) (totaal 113 ex.), donkerblauw voor Italië (1676 ex.) en zwart voor Griekenland (264 ex.), Oekraïne (1588 ex.) en Turkije (411 ex.). Tot op heden werden Zwartkopmeeuwen met metaal- en/of kleurringen uit volgende landen in België aangetroffen (gevangen of afgelezen) : België, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Nederland, Oekraine, Slovakije en Republiek Tsjechië. Van 1990 tot november 1999 werden er 21.335 aflezingen van witte ringen verricht, waarvan 2.504 in België. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 15 van 18

De eerste Belgisch-Nederlandse resultaten van dit onderzoek werden reeds gepresenteerd tijdens de 'Vlaamse Ornithologische Studiedagen' en de 'Journée d'études Aves' in 1998. Dit belet niet dat de (kleur-)ringactiviteiten het komend jaar onverminderd zullen doorgaan. De geslaagde ringcampagnes van de laatste vier jaren hebben hun vruchten afgeworpen dankzij de welwillende medewerking van het KBIN en heel wat ringgroepen, waarvoor mijn oprechte dank. In het voorjaar en het broedseizoen 2000 zou ik nogmaals op jullie medewerking willen rekenen, zowel voor het (kleur)ringen als het aflezen van ringen. Aangezien de Zwartkopmeeuw een zeer mobiele broedvogel is, kan deze onverwachts in groten getale opduiken en weer verdwijnen. Het is niet altijd gemakkelijk om de Zwartkopmeeuw tijdens haar lentetrek op te sporen; en juist in die periode kunnen veel kleurringen afgelezen worden. Daarom is een snelle informatie-uitwisseling zeer belangrijk. Graag verneem ik van U nieuws zodra de Zwartkopmeeuwen in uw buurt aangekomen zijn (voederplaatsen, slaapplaatsen, broedkolonies). Indien U zich geroepen voelt om deel te nemen aan kleurring afleessessies in de Antwerpse havenzone, Zeebrugge of het Zwin, bent U uiteraard zeer welkom. In samenspraak met de Heer Walter Roggeman wordt U gevraagd om mij zo rap mogelijk te contacteren (liefst telefonisch of per E-mail), indien blijkt dat er binnen uw ringgroep kansen zijn om Zwartkopmeeuwen te kleurringen. Kleurringen zullen U gratis opgestuurd worden. De volgende cijfers zouden voor de nodige motivatie moeten zorgen : de terugmeldingskans (vangst en vooral aflezingen) van een als pullus gekleurringde Zwartkopmeeuw bedraagt ongeveer 55 %, voor een vliegvlugge Zwartkopmeeuw ligt dat rond de 85 %. Een klein voorbeeld om dit te illustreren : Guido Goris heeft tijdens de lente van 1999 30 Zwartkopmeeuwen in zijn achtertuin te Berendrecht gevangen en gekleurringd (zie 'Het Ringersbulletin' nr. 1); tot begin november leverden 28 van deze vogels een 143 terugmeldingen op! Verdere informatie kunt U bekomen op: http://go.to/medgull (site exclusief over de Zwartkopmeeuw), http://www.ping.be/cr-birding/cr-birding.htm (site met alle kleurmarkeringsprojecten in Europa) of bij Renaud Flamant, Olmstraat 23, 1040 Brussel, tel/fax: 02/734.73.55, e-mail: Renaud.Flamant@skynet.be KLEURRINGPROJECT MEEUWEN BELGISCHE KUST : Jeroen Van Waeyenberge Korte beschrijving van het project en doelstelling : Binnen het kader van het zeevogelonderzoek uitgevoerd op het Belgisch Continentaal Plat en het Kanaal voert het IN het gehele jaar door regelmatig tellingen uit op zee, aangevuld met monitoring van meeuwenpopulaties langs de kust. Gedurende het broedseizoen wordt intensief onderzoek gedaan naar de broedbiologie van sternen en meeuwen op de belangrijke broedsite in de haven van Zeebrugge. Sinds enkele jaren zijn ook de eerste dakbroedende meeuwen aan de kust vastgesteld. Sinds de start van het zeevogelonderzoek in 1992 is een grote dataset opgebouwd over de verspreiding van zeevogels over het gehele jaar, maar er blijven nog verschillende vragen onbeantwoord zoals : - Wat is de uitwisseling van meeuwenpopulaties op stranden en golfbrekers en deze op zee of in het binnenland? - Hoe plaatstrouw zijn de populaties van bijvoorbeeld Zilvermeeuw aan de Belgische kust? Hoe ver weg gaan ze migreren vanuit hun broedplaatsen aan de Belgisch kust? - Wat zijn de verplaatsingen van overwinterende meeuwen op lokale schaal langs de Belgische kust (gebruik van strand, golfbreker, slaapplaatsen, )? Als gevolg van de specifieke eigenschappen van de nestplaats in de haven van Zeebrugge een industriegebied dat onderhevig is aan soms onvoorspelbare ontwikkelingen op korte termijn komen ook vragen ter sprake die het toekomstig beheer van sternen- en meeuwenpopulaties behandelen : - Wat is de uitwisseling tussen de broedende meeuwen aan de Belgische kust en de naburige kolonies in Zeeland en omstreken (Nederland), de kuststreek van Noord-Frankrijk en Zuid-west Engeland? Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 16 van 18

- Wat zal gebeuren met de broedende meeuwen wanneer in de nabije toekomst de broeplaats in Zeebrugge zal verdwijnen? - Recruteren dakbroedende meeuwen uit de kustbroedvogels van Zeebrugge of niet? Reeds gekleurringde meeuwen en hoe mee te werken? Tijdens het broedseizoen 1999 werden in totaal 460 pulli en 10 adulte Kleine Mantelmeeuwen, en 370 pulli en 9 adulte Zilvermeeuwen gekleurringd op de nestsite in de Voorhaven van Zeebrugge. De meeuwen werden uitgerust met een donkerblauwe kleurring met witte inscripties, veelal aan de rechterpoot (linkerpoot metaalgeringd). De code bestaat uit telkens 4 letters, drie maal herhaald en verticaal aangebracht op de ring: AAAA t/m AZAZ en BAAA t/m BTAZ. Letters die bij aflezing tot verwarring kunnen leiden (E,I,O en Q) werden niet gebruikt. Gelieve bij waarneming van één van deze exemplaren, naast de afgelezen code, ook de soort en leeftijd (indien mogelijk), de exacte plaats (indien mogelijk met exacte coördinaten), datum en eventuele bijzonderheden te noteren. Doorgeven van de waarnemingen kan op voorgemaakte formulieren (op te vragen op bovenstaand adres) en binnenkort ook via het digitaal invulformulier op de website European colour-ring Birding (http://www.ping.be/cr-birding/cr-birding.htm). Na het insturen van je waarneming krijg je dan een life-history van de door jou waargenomen vogel opgestuurd (zie voorbeelden). Alvast hartelijk dank voor je medewerking aan dit kleurringproject! Life history AXAT wit op donker blauw Zilvermeeuw Metaalring H106738 Larus argentatus Datum Plaats Coördinaten 13-07-1999 ZEEBRUGGE (Voorhaven), West-Vlaanderen, België 3 11'0''E - 51 21'0' N Waarnemer :Instituut voor Natuurbehoud 13-07-1999 ZEEBRUGGE (Voorhaven), West-Vlaanderen, België 3 11'0''E - 51 21'0''N Waarnemer : Instituut voor Natuurbehoud 29-08-1999 Nieuwpoort (Oosterstaketsel), West-Vlaanderen, België Waarnemer: Devos, Koen 27-09-1999 Westkapelle (Zeedijk), Zeeland, Nederland 3 26'0''E - 51 32'0''N Waarnemer : Lilipaly, Sander 13-10-1999 Calais (Haven), Frankrijk 1 50'0''E - 50 57'0''N Waarnemer : Duponcheel, Camille 13-12-1999 Westkapelle (Zeedijk), Zeeland, Nederland 3 26'0''E - 51 32'0''N Waarnemer : Wolf, Pim 20-01-2000 Ouddorp (Neeltje Jans), Zeeland, Nederland 3 40'0''E - 51 37'0''N Waarnemer : Wolf, Pim Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 17 van 18

Life history AUAK wit op donker blauw Zilvermeeuw Metaalring H99639 Larus argentatus Datum Plaats Coördinaten Waarnemer 09-07-1999 ZEEBRUGGE (Voorhaven), West-Vlaanderen, België 3 11'0''E - 51 21'0''N Waarnemer : Instituut voor Natuurbehoud 09-07-1999 ZEEBRUGGE (Voorhaven), West-Vlaanderen, België 3 11'0''E - 51 21'0''N Waarnemer : Instituut voor Natuurbehoud 23-09-1999 Westkapelle (Zeedijk), Zeeland, Nederland 3 26'0''E - 51 32'0''N Waarnemer : Wolf, Pim 24-09-1999 Breskens (Vissershaven), Zeeland, Nederland 3 34'0''E - 51 24'0''N Waarnemer : Wolf, Pim 10-10-1999 Oostende (Zeedijk), West-Vlaanderen, België 2 55'0''E - 51 13'0''N Waarnemer : Geiregat, Nico 11-10-1999 Oostende (Zeedijk), West-Vlaanderen, België 2 55'0''E - 51 13'0''N Waarnemer : De Groote, Davy 29-12-1999 Blankenberge (Haven), West-Vlaanderen, België Waarnemer :Caekebeke, Lieven Voor inlichtingen, gelieve om kontakt te nemen de project-coördinator: Instituut voor Natuurbehoud (IN), Kliniekstraat 25, 1070 Brussel, Tel. : 02/558.18.28, Fax : 02/558.18.05, Email : jeroen.van.waeyenberge@instnat.be Speciale dank aan Chris Kerwyn, Gunther Desmet en Geert Desmet voor het vertalen van verschillende artikels. Volgende editie verschijnt tijdens de zomer 2000. Niet wetenschappelijke artikels, aankondigingen en verzoeken sturen naar een van de twee redactieadressen tegen 15/5/2000. (liefst in MSWord op floppy of getypt.) Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Bladzijde: 18 van 18